Αλεξάνδρα Καραΐσκου, Ερευνητική Ομάδα SAFIA – τομέας Ευρώπης/ Ευρωπαϊκής Ένωσης

 

Στις 8 Δεκεμβρίου, η Επιτροπή εξέδωσε την τέταρτη έκθεσή της σχετικά με την πρόοδο υλοποίησης της Κοινής Δήλωσης μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας της 18ης Μαρτίου 2016[[1]] για την διαχείριση των προσφυγικών ροών. Παρά την κριτική που έχει δεχθεί η συγκεκριμένη συμφωνία, στην έκθεση επισημαίνεται η αποτελεσματικότητά  της λόγω της ραγδαίας μείωσης του αριθμού των εισερχόμενων παράτυπων μεταναστών[[2]]. Μάλιστα, στο Κοινό Σχέδιο Δράσης που συνοδεύει την έκθεση προτείνονται μέτρα για την περαιτέρω αύξηση του αριθμού των επιστρεφόμενων ατόμων από την Ελλάδα πίσω στην Τουρκία[[3]], ενώ, την ίδια στιγμή, με σύστασή  της ενθαρρύνεται η επανεκκίνηση των διαδικασιών μεταφοράς αιτούντων άσυλο από τα άλλα κράτη-μέλη στην Ελλάδα[[4]]. Ταυτόχρονα, εθνικές και διεθνείς οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων συνεχίζουν να εκφράζουν επιφυλάξεις και έντονη αντίθεση τόσο ως προς την πολιτική της Ε.Ε. για την διαχείριση του προβλήματος[[5]], όσο, και κυρίως, ως προς την πρόθεσή της περαιτέρω επέκτασης και γενίκευσης των μέτρων αυτού του πλαισίου, παραγνωρίζοντας τις ελλείψεις του καθώς και ορισμένα καίρια σημεία της τρέχουσας ελληνικής πραγματικότητας.

Η εφαρμογή της Δήλωσης μέχρι σήμερα

Σύμφωνα με τους όρους της Δήλωσης, οι παράτυποι μετανάστες που καταφθάνουν στα ελληνικά νησιά από την Τουρκία μετά την 20η Μαρτίου 2016, επιστρέφονται πίσω στην Τουρκία, εφόσον δεν υποβάλλουν αίτημα για την χορήγηση ασύλου στις ελληνικές αρχές ή το αίτημα τους κρίνεται απαράδεκτο. Για την υλοποίηση της συμφωνίας αυτής, η Ελλάδα ανέλαβε να μεταφέρει στην ενδοχώρα όλους όσοι είχαν εισέλθει στην ελληνική επικράτεια πριν την ημερομηνία αυτή και να διασφαλίσει την παραμονή στα νησιά όσων εισέρχονται μετά από αυτήν, προκειμένου να καταγραφούν τα νέα αιτήματα ασύλου καθώς και να επιστραφούν όσοι είναι, σύμφωνα με το ανωτέρω πλαίσιο, επιστρεπτέοι. Έτσι, η διαδικασία ασύλου που ακολουθείται στα νησιά διαφοροποιήθηκε σημαντικά από αυτήν της ενδοχώρας, ενώ, ταυτόχρονα, εξαιρέθηκαν από αυτήν περιπτώσεις ευάλωτων προσώπων και περιπτώσεις οικογενειακής επανένωσης[[6]] του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ. Σύμφωνα, εξάλλου, με τις προβλέψεις του τελευταίου[[7]], αρμόδιο για την εξέταση ενός αιτήματος ασύλου είναι το πρώτο κράτος-μέλος της Ένωσης στο οποίο εισέρχεται παράτυπα ένας μετανάστης, αποκαλούμενο κράτος πρώτης υποδοχής, προς το οποίο δίνεται η δυνατότητα μεταφοράς όσων εντοπίζονται σε άλλα κράτη-μέλη.  Ταυτόχρονα, και για την διασφάλιση της αρχής της οικογενειακής ενότητας, σε περίπτωση που υπάρχουν ήδη συγγενείς ενός αιτούντος άσυλο σε κράτος-μέλος άλλο από αυτό στο οποίο έχει υποβάλει το αίτημά του, τότε η αρμοδιότητα εξέτασης του αιτήματός του μεταφέρεται στο πρώτο εκ των δύο.

Στόχος της Ε.Ε. για την συμφωνία είναι η μείωση του αριθμού των εισερχομένων παράτυπων μεταναστών και η εξάλειψη των κινήτρων για τους διακινητές αλλά και τους παρανόμως διακινούμενους. Αντάλλαγμα για την Τουρκία: η απελευθέρωση της έκδοσης ευρωπαϊκών θεωρήσεων εισόδου για τους Τούρκους υπηκόους, η επανεκκίνηση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων αλλά και υπολογίσιμη οικονομική ενίσχυση της τάξεως των τριών δισεκατομμυρίων ευρώ[[8]]. Ωστόσο, το πλαίσιο της συμφωνίας αυτής έχει δεχθεί οξύτατη κριτική από πλήθος οργανώσεων.

Το ένα σκέλος της κριτικής αφορά το ζήτημα του κατά πόσον η Τουρκία πληροί τα κριτήρια της «πρώτης χώρας ασύλου» ή «ασφαλούς τρίτης χώρας»[[9]], που τίθενται ως  θεμέλιο και προϋπόθεση της (ορθής) εφαρμογής της συμφωνίας. Κάτι τέτοιο, με τη σειρά του, συνεπάγεται ότι η Τουρκία μπορεί να εξασφαλίσει σε όσους επιστρέφονται καθεστώς αποτελεσματικής προστασίας, ανάλογο του καθεστώτος του πρόσφυγα της Σύμβασης της Γενεύης του 1951, καθώς και αποτελεσματική διασφάλιση της εφαρμογής της αρχής της μη-επαναπροώθησης[[10]].

Όσον αφορά το νομοθετικό καθεστώς της Τουρκίας, ο γεωγραφικός περιορισμός που έχει καταθέσει κατά την επικύρωση της Συνθήκης της Γενεύης, αποκλείει την χορήγηση καθεστώτος πρόσφυγα σε όσους δεν προέρχονται από ευρωπαϊκά κράτη, επιφυλάσσοντας τους, αντιθέτως, μόνον το ανεπαρκές καθεστώς του «πρόσφυγα υπό όρους»[[11]]. Ειδικότερα, οι Σύριοι δικαιούνται αυτομάτως προστασίας υπό το τουρκικό δίκαιο, μολονότι προσωρινής, η οποία, κατ’ επέκταση, καταλήγει όχι μόνον σε χορήγηση προσωρινής άδεια διαμονής αλλά και περιορισμένων δικαιωμάτων πρόσβασης σε εργασία, εκπαίδευση και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Αυτά, με την σειρά τους, εμποδίζουν σε σημαντικό βαθμό την κοινωνικοοικονομική τους ένταξη. Παράλληλα, παρατηρούνται σημαντικές ελλείψεις στην πρόσβαση, την καταγραφή και την διεκπεραίωση των αιτημάτων ασύλου, ενώ και η πρακτική της Τουρκίας έχει στιγματιστεί ιδιαίτερα[[12]]. Περιστατικά εξαναγκαστικών επιστροφών Σύριων[[13]] και Αφγανών υπηκόων[[14]] πίσω στις χώρες τους, κατά παράβαση της αρχής της μη επαναπροώθησης, οδήγησαν πολλές οργανώσεις να κρίνουν ότι η Τουρκία δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ασφαλής χώρα[[15]] και την Ύπατη Αρμοστεία να εκφράζει επιφυλάξεις ως προς τη συμβατότητα με το διεθνές δίκαιο της πρακτικής των επιστροφών προς την Τουρκία [[16]]. Το πόρισμα αυτό ενισχύθηκε και από αποφάσεις της ελληνικής Αρχής Προσφυγών, ακόμη και μετά την έναρξη της ισχύος της συμφωνίας, όπου κρίθηκε το μη ασφαλές της Τουρκίας για την επιστροφή αιτούντων άσυλο για τους παραπάνω λόγους[[17]].

Από την άλλη πλευρά, όσον αφορά την Ελλάδα, οι συνέπειες της εφαρμογής της Δήλωσης είναι εξίσου απογοητευτικές και ανησυχητικές. Τα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης που βρίσκονται στα νησιά, τα γνωστά hot-spot, στα οποία κρατούνται όσοι εισέρχονται μετά τις 20 Μαρτίου, έχουν ξεπεράσει κατά πολύ την χωρητικότητα τους, μετατρεπόμενα σε κέντρα μακροχρόνιας κράτησης παράτυπων μεταναστών σε άθλιες συνθήκες[[18]]. Ο αριθμός των εισερχομένων, αν και σημαντικά μικρότερος συγκριτικά με το προηγούμενο έτος[[19]], παραμένει αρκετά μεγάλος για την τοπική κοινωνία και τις ελληνικές Αρχές, οι διαδικασίες καταγραφής και εξέτασης των αιτημάτων ασύλου είναι αργοκίνητες, η ενημέρωση και η πρόσβαση στο σύστημα ασύλου εξίσου προβληματικές και ελλιπείς[[20]]. Έτσι, οι άνθρωποι αυτοί παραμένουν για υπερβολικά μεγάλο χρονικό διάστημα σε εγκαταστάσεις όπου δεν εξασφαλίζονται τα στοιχειώδη, κατάσταση που επιδεινώνει την απελπισία τους.

Ήδη το επεισόδιο που διαδραματίστηκε στο κέντρο της Μόριας, όπου δύο άνθρωποι έχασαν την ζωή τους και άλλοι δύο τραυματίστηκαν σοβαρά σε συνδυασμό με  τα επεισόδια που ακολούθησαν[[21]], καθώς και οι ρατσιστικές αντι-προσφυγικές εκδηλώσεις οπαδών ακροδεξιών ομάδων σε άλλο προσφυγικό κέντρο[[22]], είναι ενδεικτικά ως γεγονότα της τεταμένης κατάστασης στα ελληνικά νησιά. Τέλος, δεν μπορούν, και ούτε θα έπρεπε, να λησμονηθούν οι περιπτώσεις βεβιασμένων επιστροφών ανθρώπων από την Ελλάδα στην Τουρκία, τις πρώτες μέρες εφαρμογής της Δήλωσης, χωρίς να τους δοθεί προηγουμένως αποτελεσματική δυνατότητα υποβολής αιτήματος ασύλου ούτε επαρκής ενημέρωση[[23]], κάτι το οποίο αναδεικνύει την ανεπάρκεια των διαδικαστικών εγγυήσεων κατά την υλοποίηση του πλαισίου της συμφωνίας αλλά και την βαρύτητα των συνεπειών τέτοιων ελλείψεων εις βάρος των δικαιωμάτων των ανθρώπων αυτών.

Η Τέταρτη Έκθεση της Επιτροπής και οι Νέες Συστάσεις

Η υλοποίηση της Δήλωσης, λοιπόν, σήμανε εκτεταμένες δεσμεύσεις και για τις δύο πλευρές. Το κατά πόσον μπορεί να θεωρηθεί αποτελεσματική και επιτυχής τελεί σε άμεση συνάρτηση με τον προσδιορισμό των στόχων και της προτεραιότητάς τους. Είναι σαφές ότι ο στόχος της μείωσης των εισερχόμενων μεταναστευτικών ροών έχει, πράγματι, επιτευχθεί σε σημαντικό βαθμό[[24]].

Ωστόσο, η πρόταση για την κατάργηση της εξαίρεσης από την χρονοβόρα και περίπλοκη διαδικασία χορήγησης ασύλου στα νησιά των υποθέσεων οικογενειακής επανένωσης και των ευάλωτων προσώπων, προκειμένου να αυξηθεί ο αριθμός των επιστρεφόμενων στην Τουρκία και κατ’ αυτόν τον τρόπο η αποτελεσματικότητα της συμφωνίας, προκαλεί ανησυχία[[25]]. Κάτι τέτοιο συνεπάγεται τον περιορισμό ουσιωδών διαδικαστικών εγγυήσεων προστασίας των ατόμων αυτών από τις παράνομες επαναπροωθήσεις και την παραβίαση των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους στην οικογενειακή ζωή και στο άσυλο. Έτσι, αφενός τα άτομα με συγγενείς σε ευρωπαϊκά κράτη, που εμπίπτουν στην διαδικασία οικογενειακής επανένωσης του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ, θα αναγκαστούν στην πράξη να ασκήσουν το δικαίωμα τους στην επανένωση από την Τουρκία, κάτι το οποίο προκαλεί πλείστα νομικά προβλήματα, δεδομένης της ασυμβατότητας των συστημάτων ασύλου των δύο μερών αλλά και ανησυχία ως προς την αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτων αυτών.  Από την άλλη, αν η πρόταση αυτή εφαρμοστεί στην πράξη, όσοι εξακολουθούν να εισέρχονται σε ευρωπαϊκή επικράτεια, θα επιβαρύνονται με επιπρόσθετη μεταφορά πίσω στην Τουρκία μέχρι την διεκπεραίωση των αιτημάτων τους, συνθήκη η οποία θα είναι ιδιαίτερα επιβαρυντική, ιδίως για τις περιπτώσεις των ευάλωτων προσώπων, μεταξύ των οποίων και οι ασυνόδευτοι ανήλικοι σε προφανή αντιδιαστολή προς το  βέλτιστο συμφέρον τους[[26]]. Λαμβανομένων υπόψη, μάλιστα, των προηγούμενων τραγικών σφαλμάτων στην εφαρμογή αυτού του πλαισίου, είναι πράγματι αμφίβολο εάν και κατά πόσον το μέτρο αυτό θα αποβεί προς όφελος της ΕΕ ως προς την αποσυμφόρηση των ελληνικών αρχών στα νησιά και την μακροπρόθεσμη διαχείριση της προσφυγικής κρίσης.

Εξίσου πρόωρη φαίνεται και η Σύσταση προς τα υπόλοιπα κράτη-μέλη για επανεκκίνηση των διαδικασιών μεταφοράς αιτούντων άσυλο προς την Ελλάδα ως πρώτη χώρα υποδοχής, σύμφωνα με τον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙΙ. Η Σύσταση, βεβαίως, αναφέρει ότι ένα τέτοιο μέτρο θα εφαρμοσθεί σταδιακά, μόνον για όσους εισέρχονται παράνομα μετά την 15η Μαρτίου του 2017 και κατόπιν εξατομικευμένης εξέτασης κάθε περίπτωσης, ώστε να διασφαλισθεί ότι ο αιτών που επιστρέφεται στην Ελλάδα θα τύχει της αρμόζουσας προστασίας σε αξιοπρεπείς συνθήκες. Η συγκεκριμένη διαδικασία μεταφορών προς την Ελλάδα ανεστάλη το 2011, ύστερα από δύο καταδικαστικές αποφάσεις, μία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων[[27]] και μία του Δικαστηρίου της Ε.Ε.[[28]], όπου διαπιστώθηκαν σοβαρές ελλείψεις τόσο στο ελληνικό σύστημα ασύλου όσο και στις συνθήκες κράτησης και διαβίωσης των μεταναστών. Λαμβανομένου υπόψη ότι και ο έλεγχος της εφαρμογής της πρώτης εξ αυτών έχει, επίσης, ανασταλεί μέχρι σήμερα λόγω της εξαιρετικότητας της κατάστασης την οποία αντιμετωπίζει η Ελλάδα[[29]], η Σύσταση αυτή φαίνεται να παραγνωρίζει την ελληνική πραγματικότητα, να ανατρέπει τον στόχο της αποσυμφόρησης των ελληνικών αρχών και να αντιφάσκει με την ανάγκη για αύξηση των μέτρων αλληλεγγύης προς την Ελλάδα για την  διαχείριση του προβλήματος.

 

Βιβλιογραφία:

[1] European Council/ Council of the European Union official website, Press Releases and Statements ‘EU-Turkey statement, 18 March 2016’ (http://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2016/03/18-eu-turkey-statement/ προσπελάστηκε 28/12/2016)

[2] European Commission ‘Communication from the Commission to the European Parliament, the European Council and the Council – Fourth Report on the Progress made in the implementation of the EU-Turkey Statement’ (Brussels, 2/12/2016) (https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/proposal-implementation-package/docs/20161208/4th_report_on_the_progress_made_in_the_implementation_of_the_eu-turkey_statement_en.pdf προσπελάστηκε 28/12/2016)

[3] Maarten Verwey – EU coordinator for the implementation of the EU-Turkey statement ‘Joint action plan on the implementation of the EU-Turkey Statement’ (December 2016) (https://ec.europa.eu/priorities/sites/beta-political/files/december2016-action-plan-migration-crisis-management_en.pdf προσπελάστηκε στις 28/12/2016)

[4] European Commission ‘Commission Recommendation of 8.12.2016 addressed to the Member States on the resumption of transfers to Greece under Regulation (EU) No. 604/2013’ (Brussels, 8/12/2016) (https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/proposal-implementation-package/docs/20161208/recommendation_on_the_resumption_of_transfers_to_greece_en.pdf προσπελάστηκε στις 28/12/2016)

[5] Human Rights Watch “EU Policies Put Refugees At Risk An Agenda to Restore Protection” (23/11/2016) (https://www.hrw.org/news/2016/11/23/eu-policies-put-refugees-risk προσπελάστηκε 28/12/2016)

[6] σύμφωνα με το αρ. 60 παρ. 4 εδ. στ’ του Ν. 4375/2016 (https://www.espa.gr/elibrary/N4375-2016_FEK51A_03042016_prosfyges.pdf  προσπελάστηκε 28/12/2016)

[7] αναλυτικότερα ‘Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 604/2013 του Ευρωπαϊκου Κοινοβουλιου και του Συμβουλιου της 26ης Ιουνίου 2013 για τη θέσπιση των κριτηρίων και μηχανισμών για τον προσδιορισμό του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση αίτησης διεθνούς προστασίας που υποβάλλεται σε κράτος μέλος από υπήκοο τρίτης χώρας ή από απάτριδα (αναδιατύπωση)’ (http://asylo.gov.gr/wp-content/uploads/2014/06/Dublin_III_gr.pdf προσπελάστηκε 28/12/2016)

[8] Laura Batalla Adam, Member of the European Parliament ‘EU-Turkey Relations: A Necessary but Uncertain Deal’ Global Turkey in Europe, Working Paper 14, (September 2016) (http://www.iai.it/sites/default/files/gte_wp_14.pdf προσπελάστηκε 28/12/2016)

[9] αναλυτικότερα για την εφαρμογή των εννοιών αυτών, όπως ρυθμίζονται από το δίκαιο της ΕΕ, βλ. αρ. 54 και 55 του Ν. 4375/2016· για την εφαρμογή τους στην περίπτωση της Τουρκίας: UNHCR ‘Legal considerations on the return of asylum-seekers and refugees from Greece to Turkey as part of the EU-Turkey Cooperation in Tackling the Migration Crisis under the safe third country and first country of asylum concept’ (23 March 2016) (http://www.unhcr.org/56f3ec5a9.pdf προσπελάστηκε 28/12/2016)

[10] όπως η αρχή αυτή προσδιορίζεται στο αρ. 33 της  Συνθήκης της Γενεύης του 1951,  σε συνδυασμό με το Συμπληρωματικό Πρωτόκολλο του 1967, όσο και  στο αρ. 19 (2) του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ σε συνδυασμό με το αρ. 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου

[11] αναλυτικότερα τα προβλεπόμενα καθεστώτα προστασίας υπό το τουρκικό δίκαιο: Library of Congress ‘Refugee Law and Policy: Turkey’ (https://www.loc.gov/law/help/refugee-law/turkey.php προσπελάστηκε 28/12/2016)

[12] Council of Europe, ‘Report of the fact-finding mission to Turkey by Ambassador Tomáš Boček, Special Representative of the Secretary General on migration and refugees, 30 May – 4 June 2016’ (10/8/2016) (https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=090000168069aa7f προσπελάστηκε 28/12/2016)

[13] Amnesty International ‘Turkey: Illegal mass returns of Syrian refugees expose fatal flaws in EU-Turkey deal’ (1/4/2016) (https://www.amnesty.org/en/latest/news/2016/04/turkey-illegal-mass-returns-of-syrian-refugees-expose-fatal-flaws-in-eu-turkey-deal/ προσπελάστηκε 28/12/2016)

[14] Amnesty International ‘Turkey ‘Safe Country’ Sham Revealed As Dozens Of Afghans Forcibly Returned Hours After Eu Refugee Deal’ (23/3/2016) (https://www.amnesty.org/en/press-releases/2016/03/turkey-safe-country-sham-revealed-dozens-of-afghans-returned/ προσπελάστηκε 28/12/2016)

[15] DCR & ECRE “The DCR/ECRE desk research on application of a safe third country and a first

country of asylum concepts to Turkey” (May 2016) (http://www.asylumlawdatabase.eu/sites/www.asylumlawdatabase.eu/files/aldfiles/turkeynote%20final%20edited%20DCR%20ECRE.pdf προσπελάστηκε 28/12/2016)

[16] UNHCR ‘Legal considerations on the return of asylum-seekers and refugees from Greece to Turkey as part of the EU-Turkey Cooperation in Tackling the Migration Crisis under the safe third country and first country of asylum concept

[17] European Database of Asylum Law ‘Greece: The Appeals Committee issues decisions on Turkey as a Safe Third Country’ (17/5/2016) (http://www.asylumlawdatabase.eu/en/content/greece-appeals-committee-issues-decisions-turkey-safe-third-country προσπελάστηκε 28/12/2016) ·  Kathimerini «Greek appeals committee halts deportation of Syrian, ruling Turkey ‘unsafe’” (20/5/2016) (http://www.ekathimerini.com/208850/article/ekathimerini/news/greek-appeals-committee-halts-deportation-of-syrian-ruling-turkey-unsafe προσπελάστηκε 28/12/2016)

[18] ECRE ‘The implementation of the hotspots in Italy and Greece – A study’ (5/12/2016) (http://www.ecre.org/wp-content/uploads/2016/12/HOTSPOTS-Report-5.12.2016..pdf  προσπελάστηκε 28/12/2016)· ΜΚΟ Αίτημα ‘Ξεχασμένοι: Διοικητικά κρατούμενοι, Παράτυποι μετανάστες και Αιτούντες Άσυλο» (10/10/2016) (http://aitima.gr/index.php/gr/nea/325-10-2016 προσπελάστηκε 28/12/2016)

[19] αναφέρεται χαρακτηριστικά στην τέταρτη έκθεση της Επιτροπής: «συνολικά, 865.425 αφίξεις έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια των οκτώ μηνών που προηγήθηκαν της Κοινής Δήλωσης ΕΕ – Τουρκίας και 22.838 αφίξεις έλαβαν χώρα τους οκτώ μήνες που ακολούθησαν», European Commission ‘Communication from the Commission to the European Parliament, the European Council and the Council – Fourth Report on the Progress made in the implementation of the EU-Turkey Statement’, p. 2, footnote 5

[20] DRC ‘Stocktaking Of The Implementation Of The Eu-Turkey Statement’ (October 2016) (https://drc.dk/media/2843998/stocktaking-of-the-implementation-of-the-eu-turkey-statement_final.pdf προσπελάστηκε 28/12/2016)

[21] Greek Reporter “Explosion at Lesvos Refugee Camp Causes Large Fire; 2 Dead”,  by Philip Chrysopoulos (25/11/2016) (http://greece.greekreporter.com/2016/11/25/explosion-at-moria-refugee-camp-causes-large-fire-2-dead/ προσπελάστηκε 28/12/2016)

[22] Reuters, «Right-wing extremists accused of attack on Greek refugee camp with petrol bombs, boulder»( 20/11/2016) (https://www.rt.com/news/367543-greece-refugee-camp-chios-attacked/ προσπελάστηκε 28/12/2016)

[23] Amnesty International «Greece: Evidence points to illegal forced returns of Syrian refugees to Turkey» (28/8/2016) (https://www.amnesty.org/en/latest/news/2016/10/greece-evidence-points-to-illegal-forced-returns-of-syrian-refugees-to-turkey/ προσπελάστηκε 28/12/2016) · Ηuman Rights Watch «EU/Greece: First Turkey Deportations Riddled With Abuse» (19/3/2016) (https://www.hrw.org/news/2016/04/19/eu/greece-first-turkey-deportations-riddled-abuse προσπελάστηκε 28/12/2016)

[24] βλ. υποσημείωση 19

[25] GCR, Aitima NGO, Solidarity Now & ECRE “Re: Joint Action Plan on EU-Turkey Statement and resumption of Dublin transfers to Greece”, Open Letter to the President of the European Commission and to the Greek Minister of Migration Policy (Brussels, 15/12/2016) (http://www.statewatch.org/news/2016/dec/eu-ngo-letter-migration.pdf προσπελάστηκε 28/12/2016)

[26] όπως αυτό προσδιορίστηκε  στην υπόθεση CJEU – M.A., BT and DA v. Secretary of State for the Home Department  Case C-648/11 (http://www.asylumlawdatabase.eu/en/content/cjeu-judgment-case-c-64811-ma-bt-and-da-v-secretary-state-home-department-6-june-2013 προσπελάστηκε 28/12/2016)

[27] ECtHR Grand Chamber – M.S.S. v Belgium and Greece [GC], Application No. 30696/09 (http://www.asylumlawdatabase.eu/en/content/ecthr-mss-v-belgium-and-greece-gc-application-no-3069609  προσπελάστηκε 28/12/2016)

[28] CJEU  Grand Chamber -Joined cases of N.S. v United Kingdom and M.E. v Ireland, C-411-10 and C-493-10 (http://www.asylumlawdatabase.eu/en/content/cjeu-c-411-10-and-c-493-10-joined-cases-ns-v-united-kingdom-and-me-v-ireland προσπελάστηκε 28/12/2016)

[29] European Commission Fact Sheet ‘Questions & Answers: Recommendation on the conditions for resuming Dublin transfers of asylum seekers to Greece’ (Brussels, 8/12/2016) (http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-16-4253_en.htm προσπελάστηκε 28/12/2016)