Ροδούλα Βιολάκη, Ερευνητική Ομάδα S.A.F.I.A – Tομέας Μέσης Ανατολής

H διεθνής κοινότητα παρακολουθεί με αγωνία την εξέλιξη του εξαετή εμφυλίου πολέμου στη Συρία, ενώ παράλληλα, στην ίδια γεωγραφική περιφέρεια, λαμβάνει χώρα μία από τις πιο καταστροφικές ανθρωπιστικές κρίσεις των τελευταίων δεκαετιών. Η Υεμένη βυθίζεται στο χάος. Χρόνιες εντάσεις που ταλάνιζαν τη χώρα έφθασαν στο απόγειο τους καταλήγοντας σε γενικευμένο πόλεμο, το Μάρτιο του 2015. Στο παρόν άρθρο θα μελετηθεί πως η χώρα οδηγήθηκε στην παρούσα δίνη του πολέμου, θα εξεταστούν τα συμφέροντα δυνάμεων που δραστηροποιούνται στην περιοχή και θα πραγματοποιήθει μία ενδελεχής αναφορά στην ανθρωπιστική κρίση που μαστίζει την Υεμένη.

Βαθία κρίση ευτέλιζε τις δομές και τα θεμέλια της Υεμένης ακόμα και πριν την έκρηξη του εμφυλίου πολέμου. Η ενοποίηση της, το 1990, εις βάρος μάλιστα της πρώην κομμουνιστικής νότιας Υεμένης, δεν επίλυσε τα σοβαρά προβλήματα της χώρας. Πρόκειται για το φτωχότερο κράτος του αραβικού κόλπου ενώ τα αποθέματα της σε πετρέλαιο -πρωταρχική πηγή εσόδων της- τείνουν να εξαφανιστούν[1]. Σχεδόν το μίσο τμήμα του πληθυσμού ζει υπό συνθήκες φτώχιας. Η μακρόθεσμη αστάθεια, οι εσωτερικές συγκρούσεις, αλλά και η πείνα, η απουσία κοινής ταυτότητας ανάμεσα στον πληθυσμό της είναι γνωρίσματα που την χαρακτηρίζουν. Αναφορικά με το θρησκευτικό μωσαικό της, η Υεμένη αποτελείται κατά το ήμισυ από Σουνίτες και κατά το άλλο από Σιίτες. Πιο συγκεκριμένα, περίπου το 55% πλησιάζει η Σουνιτική κοινότητα, ενώ η Σιιτική φθάνει το 45% με ένα πολύ μικρό ποσοστό Χριστιανών και Εβραίων[2].

Σήμερα, η χώρα είναι διχασμένη. Από τη μία, οι Σιίτες αντάρτες Χούτι κι’ από την άλλη ο κυβερνητικός εθνικός στρατός υπό την υποστήριξη του σουνιτικού συνασπισμού. Οι υποστηριχτές του Θεού, μετονομαζόμενοι έπειτα σε Χούτι εις μνήμη του ηγετικού τους προσώπου, Hussein Badreddin al-Houthi, συγκροτήθηκαν το 1990. Παροτρυνόμενοι από θρησκευτικά και ιδεολογικά κίνητρα, η ανταρσία των Χούτι ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2004 ενάντια στην κυβέρνηση του πρώτου-εκλεγμένου προέδρου Ali Abdullah Saleh, ενώ στην πορεία εξελίχθηκε σε γενικευμένο πόλεμο το Μάρτιο του 2015. Η ένδεια που μαστίζει την πλειονότητα του πληθυσμού σε συνδυασμό με την έλλειψη βασικών δομών, η επέμβαση τρίτων δυνάμεων σε ζητήματα εσωτερικής πολιτικής-κυρίως της Σαουδικής Αραβίας, έδωσε τη δυνατότητα στους «Υποστηριχτές του Θεού» να έρθουν στην επιφάνεια, ως υποστηριχτές του λαού της Υεμένης.

Οι Χούτι είναι μία σιιτική πολιτική οργάνωση της αρχαίας φυλής των Zaidi, η οποία εξουσίαζε την Υεμένη περίπου για μία χιλιετία. Η σταδιακή περιθωριοποίηση των Ζaidi, κυρίως μετά την ενοποίηση της Υεμένης, αποτέλεσε το κινητήριο έναυσμα, για να θελήσουν να λάβουν την εξουσία στα χέρια τους. Ο ηγέτης τους, Hussein Badreddin al-Houthi, ενστερνιζόμενος τα ριζοσπαστικά στοιχεία της ιρανικής εξωτερικής πολιτικής, όπως την έχθρα προς το Ισραήλ, την Αμερική και τους Εβραίους αποφάσισε να οργανώσει τους Zaidi. Απογοητευμένος από τη διακυβέρνηση της χώρας του, δημιούργησε το κίνημα του[3]. Στηριζόμενοι οικονομικά από το Ιράν οι Χούτι έχουν ως απώτερο στόχο τη διαίρεση της χώρας σε βόρεια και νότια. Μετά το θάνατο του ηγέτη τους το 2004 από τις δυνάμεις του προέδρου Saleh, την εξουσία ανέλαβε ο Abdul-Malik al-Houthi.

Το 2011 αποτελεί ημερομηνία ορόσημο, καθώς η άφιξη της Αραβικής Άνοιξης στη χώρα αποτέλεσε “θείο δώρο” για τους Χούτι. Τότε έγινε η επανάσταση ενάντια στην επί 37 χρόνια ηγεμονική διακυβέρνηση του Saleh – αρχικά ως προέδρου της Βόρειας Υεμένης και μετά την ένωση και ολόκληρης, η οποία δίχασε τον λαό. Μετά τον τραυματισμό του προέδρου Saleh απο χειροβομβίδα τον Ιούνιο του 2011, τη θέση του ανέλαβε ως υπηρεσιακός πρόεδρος ο Abdrabbuh Mansur Hadi. Η εξουσία του, όμως, ήταν βραχύβια. Το ισχυρό δίκτυο ένοπλων δυνάμεων που διατηρούσε στη χώρα ο Saleh, σε συνδυασμό αυτήν τη φορά με τον κίνημα των Χούτι κατόρθωσε να τον ανατρέψει.

Η διμερής συμμαχία -Χούτι και Saleh- κατέλαβε την πρωτεύουσα Σαναά τον Σεπτέμβρη του 2014, δημιούργησε κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας, η οποία καταδικάστηκε απο την αραβική κοινότητα, και συνέλαβε τον Hadi, ο οποίος κατάφερε να ξεφύγει. Η χώρα μπήκε σε τροχιά γενικευμένου εμφυλίου πολέμου, όταν ο εκτοπισμένος Hadi έκανε έκκληση στην φιλική προς αυτόν Σαουδική Αραβία για αποκατάσταση της τάξης στην Υεμένη και αρωγή για την ανακατάληψη της κυβέρνησης του[4].

Στις 29 Μαρτίου 2015, κατόπιν της προαναφερθείσας έκκλησης του Hadi προς τη Σαουδική Αραβία, δημιουργήθηκε ο συνασπισμός δέκα αραβικών χωρών [5] υπό την ηγεσία της και ξεκίνησε η επιχείρηση «Αποφασιστική Καταιγίδα», με αεροπορικές επιθέσεις κατα των Χούτι[6]. Ο συνασπισμός προσπαθεί να αποτρέψει την προσπάθεια των ανταρτών να καταλάβουν όλη την επικράτεια και να φθάσουν μέχρι την πόλη Άντεν. Παρόλο που οι αραβικές χώρες εξακολουθούν να έχουν υπό τον έλεγχο τους το κέντρο της πόλης και έχουν ανακτήσει το Άντεν, βρίσκονται περικυκλωμένες από τις αντίπαλες δυνάμεις. Ο Hadi πιέζει τους αντάρτες για εφαρμογή της απόφασης του Συμβουλίου Ασφαλείας με σκοπό την κατάπαυση του πυρός, παράδοση των όπλων και υποχώρηση από τις πόλεις που έχουν καταλάβει, ενώ εκείνοι με τη σειρά τους ζητούν μερίδιο εξουσίας.

Η βαρβαρότητα του πολέμου έχει κορυφωθεί με την Διεθνή Αμνηστία να δηλώνει πως και τα δύο στρατόπεδα έχουν διαπράξει εγκλήματα πολέμου, ενώ οι αντιμαχόμενες πλευρές αλληλοκατηγορούνται για παραβίαση των συνόρων, δυσανάλογους βομβαρδισμούς, καθώς και χρήση απαγορευμένων όπλων. Οι στυγερές συνέπειες του πολέμου έχουν αποτυπωθεί στην καθημερινή ζωή του άμαχου πληθυσμού. «Κάθε δέκα λεπτά, ένα παιδί κάτω των 10 ετών πεθαίνει στην Υεμένη από ασθένεια που θα μπορούσε να είχε καταπολεμηθεί», δήλωσε ο επικεφαλής του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για τις ανθρωπιστικές επιχειρήσεις, ο Stephen O’Brien, κάνοντας έκκληση για διεθνή ανταπόκριση, ώστε να αποφευχθεί το χείριστο σενάριο του λιμού στην Υεμένη[7]. Τα στατιστικά στοιχεία είναι θλιβερά και υποδεικνύουν πως η χώρα αργοπεθαίνει. Πιο συγκεκριμένα, από τα 24 εκατομμύρια του πλυθυσμού τα 18 εκατομμύρια χρειάζονται άμεσα βοήθεια σε τρόφιμα, ενώ 7 εκατομμύρια δεν γνωρίζουν από που θα εξασφαλίσουν το επόμενο τους γεύμα. Στην κορύφωση της ανθρωπιστικής κρίσης, 2.2 εκατομμύρια παιδιά πάσχουν απο υποσιτισμό, ενώ 462,000 κάτω των πέντε ετών υποφέρουν από υποσιτισμό οξείας μορφής [8]. Ο γενικότερος απολογισμός του πολέμου φθάνει στους 10.000 νεκρούς, 3.3 εκατομμύρια έχουν εκτοπισθεί, ενώ 60.000 παιδιά έχουν πεθάνει με την βασική αιτία τον υποσιτισμό, όπως δήλωσε η Unicef[9].

Η εμφύλια σύρραξη έχει ευτελίσει τις δομές της χώρας. Μέχρι τον Οκτώβρη του 2016, 274 κέντρα υγείας είχαν καταστραφεί, 13 ιατροί σκοτώθηκαν και 1600 σχολεία δεν πληρούσαν τις προυποθέσεις για ασφαλή λειτουργία. Εξαιτίας της σπανιότητας των αποθεμάτων και της δυσκολίας ανεφοδιασμού, οι τιμές των βασικών εμπορευμάτων έχουν αυξηθεί κατά 26 %. Η φτώχεια έχει διπλασιαστεί πλησιάζοντας το 62% και η οικονομία της χώρας έχει ευτελιστεί. Η κατώτερη και η μεσσαία τάξη είναι αυτές που έχουν πληγεί ανεπανόρθωτα από τον πόλεμο[10]. Μητέρες κατέληξαν να γεννούν στους δρόμους, είτε επειδή τα ιατρικά κέντρα της περιοχής είναι κατεστραμμένα είτε επειδή δεν δύνανται να ανταπεξέλθουν οικονομικά. Τα νεογέννητα παιδιά δεν τα καταφέρνουν παρά μόνο για λίγες ώρες ή μέρες εάν είναι τυχερά. «Στην Υεμένη, αν δεν σε σκοτώσουν οι βόμβες, ένας αργός και επώδυνος θάνατος από τον λιμό είναι πλέον μια αυξανόμενη απειλή», υπογράμμισε ο Γιαν Έγκελαντ, ο γενικός γραμματέας του Νορβηγικού Συμβουλίου Προσφύγων συνοψίζοντας με ακρίβεια την τραγικότητα της κατάστασης στην Υεμένη[11].

Το πρόγραμμα που παρουσιάζει ο ΟΗΕ για τις χώρες που χρειάζονται άμεσα ανθρωπιστική βοήθεια -ανάμεσα σε αυτές συγκαταλέγεται η Υεμένη- είναι ιδιαίτερα φιλόδοξο. Ο Ο.Η.Ε. μάζι με φιλανθρωπικές οργανώσεις, όπως η Unicef, έχουν συγκεντρώσει μεγάλα ποσά χρηματικής και μη βοήθειας, για να ανακουφίσουν όσο μπορούν τον πληθυσμό που έχει πληγεί από τη μάστιγα του πολέμου. Μάλιστα, όπως δήλωσε ο εκπρόσωπος των Η.Ε., το 2017 χρειάζονται 2.1 δισεκατομμυρίων για να προσφερθούν σε Υεμενίτες, ενώ έχει ήδη συγκεντρωθει το 6% του ποσοστού αυτού[12].

Η πλειονότητα, όμως, των προσπαθειών τους καταλήγει στο κενό και τα εφόδια δεν φτάνουν στον προορισμό τους, εξαιτίας του αποκλεισμού που έχει υποστεί η χώρα. Ειδικότερα, δρόμοι και γέφυρες έχουν καταρρεύσει από τις επιθέσεις, καθιστώντας την παράδοση βοήθειας δυσθεώρητο έργο. Το αεροδρόμιο της πρωτεύουσας είναι κλειστό από τον Αύγουστο του 2016. Το λιμάνι της Χοντέιντα, στο οποίο συντελείται η πλειονόητα των εισαγωγών, είναι βομβαρδισμένο από τον σαουδαραβικό συνασπισμό. Συνεπώς, η ανθρωπιστική επιχείρηση για την εισαγωγή ζωτικής σημασίας προιόντων κωλύεται. Οι Χούτι ελέγχουν τα βόρεια σύνορα της χώρας και δεν επιτρέπουν την εισαγωγή προμηθειών. Επί της ουσίας, η Υεμένη υφίσταται διπλό εμπάργκο. «Οι αντιμαχόμενες πλευρές στην Υεμένη πρέπει να διασφαλίσουν την πρόσβαση στα λιμάνια της χώρας, ώστε να μπορέσουν να εισαχθούν τρόφιμα, καύσιμα και φάρμακα και να αποτραπεί ο λιμός που κινδυνεύει να πλήξει τον πληθυσμό της,» επισήμανε ο Stephen O’Brien.

Θα μπορούσε να ειπωθεί πως τακτική των δύο αντίπαλων δυνάμεων της Μέσης Ανατολής, του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας, είναι η εκμετάλλευση αδύναμων κρατών που ταλανίζονται από κάποια μορφή εσωτερικού διχασμού, η στήριξη των αντιμαχόμενων παρατάξεων που δρουν στο εσωτερικό του εκάστοτε κράτους, καταλήγοντας σ’ έναν πόλεμο δι’ αντιπροσώπων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Λίβανος, όπου το Ιράν στηρίζοντας την ισχυρή Χεζμπολάχ εμπλέκεται στα ζητήματα της χώρας. Επιπρόσθετα, και οι δύο ισχυρές χώρες έχουν εμπλακεί στον εξαετή εμφύλιο πόλεμο στη Συρία. Τέλος, ηχηρό παράδειγμα αποτελεί και η περίπτωση της υπό ανάλυση χώρας, της Υεμένης. Αυτοί οι πόλεμοι, ωστόσο, ενισχύουν το μίσος, το φανατισμό -κυρίως τον θρησκευτικό- και οδηγούν σε μία σειρά από διαλυμένα κράτη.

Στην περίπτωση της Υεμένης, το Ιράν βλέπει θετικά μία πιθανή άνοδο των Χούτι στην εξουσία, δεδομένου ότι θα αυξήσει τη σφαίρα επιρροής του. Η Σαουδική Αραβία, από την άλλη, ενεπλάκη στον πόλεμο, αφενός επειδή μία επιπλέον εξάπλωση του Ιράν θα είχε αντίκτυπο στις ισορροπίες της Μέσης Ανατολής και αφετέρου λόγω της γεωστρατηγικής θέσης της Υεμένης. Βέβαια, σ’αυτόν τον πόλεμο εμπλέκονται και τα συμφέροντα των ΗΠΑ. Πιο συγκεκριμένα, το Πεντάγωνο με την ανησυχία που προέρχεται από τη δράσης της Al-Qaeda στην Υεμένη και την παρουσία του ISIS, προσφέρει όπλα, τεχνογνωσία, ανεφοδιασμό και υποστήριξη στον αραβικό συνασπισμό[13]. Γενικότερα, όμως, όλες οι χώρες που μάχονται υπέρ του συνασπισμού ενώνονται όχι από την συμπάθεια προς το πρόσωπο του Hadi, αλλά κυρίως επειδή δεν επιθυμούν σε καμία περίπτωση τα στρατηγικής σημασίας στενά του Μπαμπ αλ Μάντεμπ να υπέσουν στον έλεγχο των Χούτι και να ορίζουν εκείνοι τους όρους διέλευσης των στενών.

Εν κατακλείδι, ο διετής εμφύλιος πόλεμος έχει οδηγήσει στην μεγαλύτερη διατροφική κρίση παγκοσμίως. Όπως όλα δείχνουν, χώρις άμεση διεθνή ανταπόκριση, η Υεμένη θα βυθιστεί ακόμη περισσότερο σε έναν καταστροφικό πόλεμο. Η γνωστοποίηση της κατάστασης και η παρεπόμενη ευαισθητοποίηση της διεθνούς κοινότητας θα αποτελέσει σωτήρια λύση για τους Υεμενίτες που έχουν πληγεί ανεπανόρθωτα. Η εφαρμογή της απόφασης του Συμβουλίου Ασφαλείας, η καταύπαση του πυρός και η εισαγωγή προμηθειών και εφοδίων στη χώρα θα ανακουφίσει τον πληθυσμό της. Τα προαναφερθέντα θα πραγματοποιηθούν με ισχυρή πίεση του ΟΗΕ προς τις αντιμαχόμενες πλευρές, ώστε να μη χαθεί και η τελευταία ελπίδα του λαού για βοήθεια. Ακόμα, όμως, η κατάσταση της χώρας είναι ιδιαίτερα κρίσιμη. Ο ΟΗΕ προσπαθεί, ώστε να μην εισέλθει στο 5ο στάδιο εκτάκης ανάγκης που κατατάσσονται τα κράτη που μαστίζονται από λιμό. Είναι, πλεόν, φανερό πως ο λαός της Υεμένης δεν αντέχει άλλο.

Παραπομπές:

[1]Υεμένη: κίνδυνος ενόψει. Διαθέσιμο σε: http://www.nato.int/docu/review/2010/Yemen/Yemen_region_problems/GR/index.htm  (Ανακτήθηκε 20 Μαρτίου, 2017).

[2]U.S, Department of state. Διαθέσιμο σε: https://www.state.gov/j/drl/rls/irf/2010/148855.htm (Ανακτήθηκε 5 Μαρτίου, 2017).

[3]Milani, M. (21 Απριλίου 2015). Το παιχνίδι του Ιράν στην Υεμένη. Foreign Affairs The Hellenic Edition. Διαθέσιμο σε: http://foreignaffairs.gr/articles/70288/mohsen-m-milani/to-paixnidi-toy-iran-stin-yemeni  (Ανακτήθηκε 20 Μαρτίου 2017).

[4]Shaikhibrahim, M. (3 Ιουνίου 2016). Υεμένη: Ο ξεχασμένος πόλεμος. euronews. Διαθέσιμο σε: http://gr.euronews.com/2016/06/03/yemen-the-forgotten-war-special-report (Ανακτήθηκε 20 Μαρτίου 2017).

[5]Ο συνασπισμός που σχηματίστηκε υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας αποτελείται από κράτη της Μέσης και της Αφρικής. Ένοπλες δυνάμεις από την Αίγυπτο, το Μαρόκο, το Σουδάν, όπως και από το Κατάρ, Μπαχρείν κτλ. κατέφθασαν στην χώρα για να στηρίξουν την νόμιμη κυβέρνηση του Saleh.

[6]Almasmari H. & Dewan A., (Οκτώβριος 2016). Yemen: The ‘forgotten war’ cloaked in the shadow of Syria. CNN. Διαθέσιμο σε: http://edition.cnn.com/2016/10/06/middleeast/yemen-conflict/ (Ανακτήθηκε 20 Μαρτίου, 2017).

[7]ΟΗΕ: Αντιμέτωποι με την απειλή του λιμού στην Υεμένη. The Press Project. Διαθέσιμο σε: https://www.thepressproject.gr/article/107095/OIE-Antimetopoi-me-tin-apeili-tou-limou-stin-Uemeni (Ανακτήθηκε 20 Μαρτίου, 2017).

[8]Yemen conflict: How bad is the humanitarian crisis?. BBC. Διαθέσιμο σε: http://www.bbc.com/news/world-middle-east-34011187 (Ανακτήθηκε 28 Μαρτίου, 2017).

[9]Yemen crisis: Who is fighting whom?. BBC. Διαθέσιμο σε: http://www.bbc.com/news/world-middle-east-29319423 (Ανακτήθηκε 28 Μαρτίου, 2017).

[10]reliefweb. Διαθέσιμο σε: http://reliefweb.int/report/yemen/usgerc-stephen-o-brien-statement-security-council-missions-yemen-south-sudan-somalia (Ανακτήθηκε 28 Μαρτίου, 2017).

[11]Raghavan, S. (Δεκέμβριος 2016). The latest casualty of Yemen’s civil war? The economy. Independent. Διαθέσιμο σε: http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/yemen-civil-war-saudi-arabia-air-strikes-a7497531.html (Ανακτήθηκε 28 Μαρτίου, 2017).

[12]Δραματικό «SOS» του ΟΗΕ: Η Υεμένη χρειάζεται επειγόντως βοήθεια 2,1 δισ. δολαρίων. protothema.gr. Διαθέσιμο σε: http://www.protothema.gr/zoi/article/652647/dramatiko-sos-tou-oie-i-uemeni-hreiazetai-epeigodos-voitheia-21-dis-dolarion/ (Ανακτήθηκε 20 Μαρτίου, 2017).

[13]Potter, A. (Απρίλιος 2015). Yemen in crisis Who are the Houthis and what do they want?. Esquire Middle East. Διαθέσιμο σε: http://www.esquireme.com/brief/news/is-yemen-on-the-brink-of-economic-meltdown-and-civil-war (Ανακτήθηκε 28 Μαρτίου, 2017).