Η άνοδος της τρομοκρατίας στο Βόρειο Καύκασο

Πολυτίμη Βιντσιλαίου, Ερευνητική Ομάδα S.A.F.I.A  – τομέας Ρωσία

Το τελευταίο τρομοκρατικό χτύπημα στην Αγία Πετρούπολη[1] ήρθε να υπενθυμίσει στη ρώσικη κυβέρνηση πως οφείλει να εστιάσει στην αντιμετώπιση των εσωτερικών εστιών τρομοκρατίας. Να επαναπροσδιορίσει δηλαδή την  επιθετική πολιτική που ασκεί σε περιοχές όπως η Συρία και να διαφυλάξει πρωτίστως τους πολίτες της. Ήδη με ανακοίνωση της ρώσικης κυβέρνησης έχει ξεκινήσει ένα πρόγραμμα σύστασης εθνοφρουράς προκειμένου να αντιμετωπιστούν τέτοια φαινόμενα[2] .Όμως  η τρομοκρατία, παρά τις εξαγγελίες του  Προέδρου Πούτιν[3] , δεν φαίνεται να έχει εξαλείφθει στην επικράτεια της ρώσικης Ομοσπονδίας  .Μία από τις πλέον ασταθείς και επίφοβες περιοχές του πλανήτη έχει χαρακτηριστεί ο Βόρειος Καύκασος. Πρόκειται για περιοχή της Ρώσικης Ομοσπονδίας που ήταν ανέκαθεν δύσκολα διαχειρίσιμη ενώ δεν ενσωματώθηκε ποτέ πλήρως στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του κράτους.

Η ιστορία

Ο Βόρειος Καύκασος[4] ή αλλιώς Κισκάκαυκασος/Κισκαυκασία είναι το βόρειο τμήμα στην οροσειρά του Καυκάσου και βρίσκεται μεταξύ Μαύρης και Κασπίας θάλασσας.  Λόγω της γεωγραφικής του θέσης υπήρξε ανέκαθεν σταυροδρόμι διαφορετικών πολιτισμών. Για αυτό στα εδάφη του συναντούνται πλήθος εθνικών και θρησκευτικών ομάδων με διαφορετική νοοτροπία και πρακτικές. Η ιδιαιτερότητα αυτή εξηγεί τον λόγο που ιστορικά η περιοχή υπήρξε το μήλον της έριδος μεταξύ ρώσικης και οθωμανικής αυτοκρατορίας[5]. Παρά όμως την ενσωμάτωσή του Βορείου Καυκάσου  στα εδάφη της ρώσικης αυτοκρατορίας και αργότερα της ΕΣΣΔ, η περιοχή δεν αφομοιώθηκε ποτέ πλήρως . Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η μαζική μετατόπιση των μουσουλμανικών ομάδων και ιδιαίτερα των Τσετσένων στο Καζακστάν το 1944[6]. Αφορμή για αυτό τον αποτρόπαιο εκπατρισμό αποτέλεσε η δήλωση του Γενικού Γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος, Ιωσήφ Στάλιν, ότι οι συγκεκριμένοι πληθυσμοί συνεργάστηκαν με τους Ναζί. Παρά την απόφαση του διαδόχου του  Νικίτα Χρουστσώφ να επιτρέψει την επιστροφή τους 12 χρόνια μετά η στάση της ρώσικης κυβέρνησης εξακολούθησε να μένει  προκατειλημμένη και κάποτε εχθρική .

Μετά την πτώση της ΕΣΣΔ το 1991 , τα αποσχιστικά φαινόμενα των εγκλωβισμένων εθνοτικών ομάδων στην περιοχή εντάθηκαν ακόμα περισσότερο. Εκμεταλλευόμενες την γενικότερη αποδόμηση της ρώσικης επικράτειας , οι ομάδες αυτές επιχείρησαν να επιτύχουν την ανεξαρτησία τους . Αποκορύφωμα των παραπάνω προσπαθειών υπήρξαν οι δυο ρωσοτσετσενικοί πόλεμοι στο τέλος του 20^ου αιώνα. Πιο συγκεκριμένα , ο Ντουντάγιεφ μετά την ανάδειξή του σε πρόεδρο της Τσετσενικής Δημοκρατίας , ανακήρυξε την ανεξαρτησία της περιοχής. Η άρνηση του Γιέλτσιν , προέδρου της μετασοβιετικής Ρωσίας, να δεχτεί αυτή την πράξη οδήγησε στον πρώτο ρωσοτσετσενικό πόλεμο (1994-1996). Παρά την αριθμητική υπεροχή και τον υπερσύγχρονο εξοπλισμό τους , οι ρώσικες στρατιωτικές δυνάμεις δεν κατόρθωσαν να καταλάβουν την Τσετσενία. Η περιοχή  καταστράφηκε ολοσχερώς ωστόσο οι μαχητές της δεν υποχώρησαν. Ο πόλεμος έληξε το Μάιο του 1996 με συμφωνία μεταξύ Ρωσίας-Τσετσενίας στην οποία αναγνωριζόταν η αυτονομία της τελευταίας και εξασφαλιζόταν η ειρήνη[7].

Όμως οι εχθροπραξίες αναζωπυρώθηκαν τρία χρόνια μετά οδηγώντας στο δεύτερο ρωσοτσετσενικό πόλεμο (1999-2000) που έμεινε γνωστός και ως πόλεμος του Βορείου Καυκάσου. Αφορμή για την έναρξή του υπήρξε η εισβολή Τσετσένων στρατιωτικών στην γειτονική Δημοκρατία του Νταγκεστάν. Το Φεβρουάριο του 2000 οι ρώσικες στρατιωτικές δυνάμεις ανακατέλαβαν το Γκρόζνι, πρωτεύουσα της Τσετσενίας,  δίνοντας τέλος στις αποσχιστικές διαθέσεις των μειονοτήτων. Μετά το θάνατο του Ντουντάγιεφ το 2006 στην Ιγκουσετία και την παράδοση 500 τσετσένων μαχητών , η βία στην Τσετσενία περιορίστηκε σημαντικα [8]. Ωστόσο μια άλλη δύναμη αναδύθηκε μέσα από τους δύο πολέμους , η οποία έθεσε τις βάσεις για την μετέπειτα σύσταση του Εμιράτου του Καυκάσου. Πρόκειται για την ανάδειξη της  φατρίας των Σαλάφι[9] που σε συνδυασμό βέβαια με εθνικιστικές επιρροές λειτούργησε συσπειρωτικά για τις μουσουλμανικές μειονότητες της περιοχής. Στηριγμένο σε αυτές τις βάσεις ιδρύθηκε και το Εμιράτο του Καυκάσου ως παρακλάδι του ISIS , to 2007[10]. Μάλιστα, λόγω της ανομίας, της διαφθοράς και της ανέχειας η συγκεκριμένη φατρία έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής στη νεολαία και αποτέλεσε τον ιδεολογικό-θρησκευτικό πυρήνα πάνω στον οποίο βασίστηκε η AlKaida για να επεκταθεί στην περιοχή και να κηρύξει τον ‘’ιερό πόλεμο’’ της[11].

Από το 2000 μέχρι και το 2011 έχουν σημειωθεί πλήθος τρομοκρατικών επιθέσεων σε όλη την ρώσικη επικράτεια. Την ευθύνη για αυτές , αναλαμβάνουν σχεδόν αποκλειστικά, ισλαμικές τρομοκρατικές οργανώσεις με έδρα το Βόρειο Καύκασο. Πιο χαρακτηριστικές, η εισβολή σε θέατρο στην περιοχή της Μόσχας (2002) ,η επίθεση σε σχολείο στη Βόρεια Οσσετία (2004) , η έκρηξη στο μετρό της Μόσχας (2010) καθώς και στο τρένο στο Νοβογκορντ και στο αεροδρόμιο του Αγίου Πέτρου(2011)[12].

Τα κυβερνητικά μέτρα για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας στο Βόρειο Καύκασο

Όμως από το 2011 και ύστερα παρατηρείται μια κάμψη στον αριθμό των επιθέσεων πέρα από τα στενά όρια των περιοχών του Βορείου Καυκάσου. Αυτό οφείλεται σε αρκετούς παράγοντες. Πρώτον ο πόλεμος στην Συρία και οι αναταραχές στη Μέση Ανατολή. Ο ISIS ξεκινά την προσπάθεια εγκαθίδρυσης του ισλαμικού εμιράτου μέσω ιερού πολέμου. Για αυτό τον σκοπό αρκετοί μουσουλμάνοι μαχητές έφυγαν από την περιοχή του Βορείου Καυκάσου προκειμένου να ενισχύσουν τις ισλαμικές ταξιαρχίες, ενώ η χρηματοδότηση επικεντρώθηκε  σε επιχειρήσεις που αφορούν την αντιμετώπιση των συριακών δυνάμεων και των συμμάχων τους . Συνεπώς οι τρομοκρατικές οργανώσεις του Βορείου Καυκάσου αποδυναμώθηκαν σημαντικά ως προς το ανθρώπινο δυναμικό τους αλλά και τους διαθέσιμους πόρους[13]. Ωστόσο, συχνά υπονοείται πως θιασώτης της εξόδου των μουσουλμάνων μαχητών στη Συρία , υπήρξαν οι ρώσικες δυνάμεις , ιδιαίτερα μάλιστα την περίοδο των χειμερινών ολυμπιακών αγώνων του 2014.

Ακόμα, σημαντικό ρόλο στον περιορισμό της βίας  έπαιξε και η ισχυρή στρατιωτική παρουσία στις ασταθείς Δημοκρατίες του Καυκάσου .Με τη δράση τους τα ειδικά στρατιωτικά σώματα πέτυχαν την εξάλειψη της οργάνωσης του Εμιράτου του Καυκάσου ,σκοτώνοντας 20 από τους 26 αρχηγούς των ομάδων που είχαν ορκιστεί πίστη στο Ισλαμικό Εμιράτο[14].

Βέβαια , προτεραιότητα της ρώσικης κυβέρνησης πέρα από την καταστολή της τρομοκρατίας υπήρξε και η πρόληψη. Για αυτό το σκοπό , δημιούργησε ειδικά προγράμματα ελέγχου των πολιτών (ιδιαίτερα των μουσουλμανικών μειονοτήτων)[15].     Επιπλέον κυβερνητικοί αξιωματούχοι προσθέτουν  , πως στα πλαίσια σταθεροποίησης της περιοχής , συντελεί  σημαντικά  και η οικονομική ενίσχυση που λαμβάνει για την προώθηση της βιομηχανοποίησης και του εκσυγχρονισμού. Όμως και αυτή η πρακτική αμφισβητήθηκε σοβαρά για αρκετούς λόγους. Παρά τα ρωσικά κονδύλια, η ανεργία δεν μειώνεται. Μάλιστα, λόγω της διαφθοράς των διοικητικών μηχανισμών , η κατάσταση δυσχεραίνεται ακόμα περισσότερο αφού τα χρήματα καταλήγουν σε διοικητικά χέρια οξύνοντας τις υπάρχουσες ανισότητες. [16]

Θύματα των ενόπλων συγκρούσεων στο Βόρειο Καύκασο την περίοδο 2010-2015[17]

Οι διεθνείς προεκτάσεις

Η φαινομενική ηρεμία που επικρατεί στην περιοχή μπορεί ανά πάσα στιγμή να διαταραχτεί. Αυτό οφείλεται τόσο στο εκρηκτικό πολιτισμικό της μείγμα όσο και στην κομβική γεωγραφική της θέση. Για κάποιους ο πόλεμος δεν έχει τελειώσει. Το φθινόπωρο του 2014, ο ISIS κήρυξε τον ιερό πόλεμο στον Βόρειο Καύκασο προκειμένου να ανακαταληφθούν εδάφη που ιστορικά ανήκαν στη μουσουλμανική σφαίρα επιρροής[18]. Παρόλο που δεν έχουν παρατηρηθεί σοβαρές απόπειρες που να επαληθεύουν τα παραπάνω προκύπτει η παραπάνω διαπίστωση. Η περιοχή έχει τεράστια σημασία για τη διατήρηση της διεθνούς ασφάλειας, τώρα μάλιστα που τρομοκρατικά χτυπήματα εκδηλώνονται σχεδόν παντού.

Η διαιώνιση της αστάθειας του Βορείου Καυκάσου είναι ένα θέμα που δεν αφορά μόνο τη Ρωσία. Η περιοχή συνορεύει ακόμα με τρία νεοσύστατα κράτη : το Αζερμπαϊτζάν, την Αρμενία και τη Γεωργία. Επομένως η άνοδος του ισλαμικού εξτρεμισμού δημιουργεί αρκετά προβλήματα σε εκείνες. Λόγω της δυσκολίας ελέγχου δημιουργούνται ζητήματα αστάθειας στα σύνορα μεταξύ Βορείου Καυκάσου , Γεωργίας και Αζερμπαϊτζάν. Έτσι παρατηρείται η διαιώνιση φαινομένων διακίνησης ναρκωτικών, όπλων και trafficking[19].
Μάλιστα έχει υποστηριχτεί πως αρκετοί εξτρεμιστές μαχητές του Βορείου Καυκάσου πέρασαν από εκεί για να ενταχτούν στο στρατό του ISIS. Το γεγονός εγείρει πλήθος ζητημάτων ασφαλείας. Διαταράσσει τις σχέσεις των τριών κρατών με τις ΗΠΑ, οι οποίες μοιάζουν αδύναμες να εξασφαλίσουν ηρεμία στην περιοχή. Ειδικότερα λόγω της παρουσίας αρκετών αμερικανικών επενδυτικών εταιριών στην περιοχή, αμφισβητείται ίσως η δύναμη των ΗΠΑ να τις προστατέψουν.[20] Η κατάσταση αυτή ενδεχομένως να δυσχεράνει και τις σχέσεις Ρωσίας και Ε.Ε ,λόγω της ευκολίας με την οποία οι τρομοκράτες της περιοχής μπορούν να διοχετευτούν στα ευρωπαϊκά κράτη[21].Βέβαια πραγματοποιούνται ήδη κάποιες προσπάθειες, από την Ευρώπη κυρίως, προκειμένου να υπάρξει συνεργασία πάνω στο ζήτημα αντιμετώπισης της τρομοκρατίας.[22]Ο σημαντικότερος προβληματισμός ωστόσο σχετίζεται με το ενεργειακό ζήτημα . Η παρουσία τρομοκρατικών πυρήνων  δίπλα σε περιοχές ,όπως το Αζερμπαϊτζάν και οι χώρες της Κεντρικής Ασίας , συνιστούν απειλή για την παγκόσμια αγορά ενέργειας[23]. Το γεγονός αυτό καθιστά τον Βόρειο Καύκασο ακόμη ελκυστικότερο στόχο για την εκδήλωση επιχειρήσεων από διεθνείς τρομοκρατικές οργανώσεις.

Οι παραπάνω λόγοι ίσως οδηγήσουν σε εμπλοκή των ΗΠΑ αλλά και του Συμβουλίου Ασφαλείας στα πλαίσια διαχείρισης της διαρκούς κρίσεως στην περιοχή. Η επιδείνωση όμως του φαινομένου στην περιοχή επηρεάζει σαφώς την εικόνα της Ρωσίας, ως ενός εκ των βασικών ρυθμιστών της διεθνούς ασφάλειας. Όμως η άρνηση της να δεχτεί οποιαδήποτε βοήθεια στο ζήτημα αιτιολογείται. Θεωρεί πως αποτελεί ευθεία παρέμβαση στα εσωτερικά της ζητήματα ενώ αμφισβητεί και την άτρωτη εικόνα που επιδιώκει να εξάγει. Άλλωστε η ρώσικη κυβέρνηση δηλώνει πως ελέγχει την κατάσταση στην περιοχή και πως ο τρομοκρατικός κίνδυνος δεν είναι άμεσος. Έτσι τουλάχιστον διαφαινόταν μέχρι πρότινος , καθώς η ισχυρή στρατιωτική παρουσία στην περιοχή δεν επέτρεπε πολλές κινήσεις.Παράλληλα η έξοδος πολλών εξτρεμιστών προς τη Συρία είχε αποδυναμώσει σημαντικά τις τρομοκρατικές οργανώσεις, συνεπώς ο κίνδυνος της αποσταθεροποίησης μοιάζει ακόμη μακρινός.

Η ανάφλεξη της τρομοκρατία στην περιοχή του Βορείου Καυκάσου μπορεί να συμβεί ανά πάσα στιγμή. Ήδη από το 2016 παρατηρείται η επιστροφή πολλών εξτρεμιστών μαχητών, από τις στρατιές του ISIS ,στην περιοχή. Επιπλέον, η απόσυρση πολλών ρώσικων στρατιωτικών δυνάμεων και η μετάθεσή τους στην πρώτη γραμμή του πολέμου της τρομοκρατίας, τη Συρία , αποστερεί την περιοχή από δυνάμεις καταστολής[24] . Το χτύπημα της δευτέρας αποδεικνύει την αδυναμία όχι μόνο της Ρωσίας, αλλά και οποιουδήποτε κράτους να προστατευτεί μόνο του από ένα φαινόμενο, όπως η διεθνής τρομοκρατία. Ιδιαίτερα μάλιστα όταν στα εδάφη της επικράτειάς του υπάρχει μια ασταθής περιοχή  με επικίνδυνη προϊστορία. Συνεπώς πρέπει να υπάρξει συνεργασία όλων των δυνάμεων προκειμένου να αποφευχθεί μια τέτοια ζοφερή εξέλιξη. Το ζήτημα είναι λεπτό και η διεθνής κοινότητα πρέπει να βρίσκεται σε συνεχή επαγρύπνηση. Οι ΗΠΑ θα μπορούσαν  στα πλαίσια των φιλικών τους σχέσεων με τα τρία συνορεύοντα κράτη  να συνδράμουν με την εμπειρία στην  αντιμετώπιση τρομοκρατικών κινδύνων. Πάντοτε όμως έπειτα από συμφωνία με τη Ρωσία , λόγω και της ευαίσθητης γεωγραφικής τους θέσης . Η Ρωσία από την άλλη πρέπει να εστιάσει στη διαφύλαξη της περιοχής σε συνεργασία με άλλες δυνάμεις , όπου είναι απαραίτητο, κοιτάζοντας περισσότερο τη Διεθνή ασφάλεια .

[1]Ten killed, almost 50 injured in St. Petersburg metro blast. Διαθέσιμο σε: http://rbth.com/news/2017/04/03/explosion-hits-metro-in-russias-st-petersburg_733546 (Ανακτήθηκε 4 Απριλίου, 2017).

[2]CNN Greece, (2016). Ρωσία: Δημιουργία Εθνοφρουράς για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ανακοίνωσε ο Πούτιν. Διαθέσιμο σε: http://www.cnn.gr/news/kosmos/story/27731/rosia-dimioyrgia-ethnofroyras-gia-tin-antimetopisi-tis-tromokratias-anakoinose-o-poytin (Ανακτήθηκε 30 Μαρτίου, 2017).

[3] Sulick, M. (2016). ISIS and the Caucasus. Διαθέσιμο σε: https://www.thecipherbrief.com/article/europe/isis-and-caucasus (Ανακτήθηκε 23 Μαρτίου, 2017).

[4]Η περιοχή του Βορείου Καυκάσου αποτελείται από δύο ομοσπονδιακές επαρχίες το Κράι Κρασνοντάρ και το Κράι Σταυρούπολης καθώς και από επτά ομοσπονδιακές Δημοκρατίες (Νταγκεσταν, Ιγκουσετία,Καμπαρτίνο-Μπαλκάρια, Καρατσαί-Τσερκεσίων, Βόρειας Οσετίας-Αλανίας, Σταυρούπολης και Τσετσενίας. Επιπλέον τα τελευταία χρόνια υπάρχουν και τρείς αυτοανακηρυχθείσες δημοκρατίες με υπαρκτό status αλλά μηδενική αναγνώριση :η Αμπχαζία, η Νότια Οσετία και το Ναγκόρνο- Καραμπάχ.

[5] ‘Ζιώγας, Χ. (2015). Ηγεμονικός ανταγωνισμός στον Καύκασο. Διαθέσιμο σε: http://neapolitiki.gr/%CE%B7%CE%B3%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82-%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%B3%CF%89%CE%BD%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CE%BA%CE%B1%CF%8D%CE%BA%CE%B1%CF%83/ (Ανακτήθηκε 28 Μαρτίου, 2017).

[6] Bhattacharji, P. (2010). Chechen Terrorism (Russia, Chechnya, Separatist). Διαθέσιμο σε: http://www.cfr.org/separatist-terrorism/chechen-terrorism-russia-chechnya-separatist/p9181 (Ανακτήθηκε 22 Μαρτίου, 2017).

[7] Cohen, A. (2012). A Threat to the West: The Rise of Islamist Insurgency in the Northern Caucasus and Russia’s Inadequate Response. Διαθέσιμο σε: http://www.heritage.org/global-politics/report/threat-the-west-the-rise-islamist-insurgency-the-northern-caucasus-and (Ανακτήθηκε 22 Μαρτίου, 2017).

[8]Bhattacharji, P. (2010). Chechen Terrorism (Russia, Chechnya, Separatist). Διαθέσιμο σε: http://www.cfr.org/separatist-terrorism/chechen-terrorism-russia-chechnya-separatist/p9181 (Ανακτήθηκε 22 Μαρτίου, 2017).

[9]Σαλαφισμός: Πρόκειται για μια φονταμενταλιστική προσέγγιση του Σουνήτικου Ισλαμισμού,ένα εξαιρετικά συντηρητικό μεταρρυθμιστικό κίνημα που υποστηρίζει την άκρατη εφαρμογή της Σαρία. Το κίνημα αποτελείται από τρείς επιμέρους κατηγορίες πιστών: α)τους ακριβολόγους, β) τους ακτιβιστές και γ) τους τζιχαντιστές.(Olidort, J. (2015). Τι είναι ο Σαλαφισμός;. Διαθέσιμο σε: http://www.foreignaffairs.gr/articles/70599/jacob-olidort/ti-einai-o-salafismos?page=2 (Ανακτήθηκε 24 Μαρτίου, 2017).)

[10]Εμιράτο του Καυκάσου: Τρομοκρατική Οργάνωση που ιδρύθηκε του 2007 από τον Ντοκού Ιμάρωφ και η οποία επεδίωκε την εγκαθίδρυση ισλαμικου χαλιφάτου στην περιοχή κατά τα πρότυπα του ISIS. Δραστηριοποιήθηκε σημαντικά στην περιοχή μέχρι και το 2016 οπότε και δολοφονήθηκε ο τότε ηγέτης της Ρουστάν Μαγκαντέβοβιτς Ασελντέρωφ (Mapping Militant Organizations. Διαθέσιμο σε: http://web.stanford.edu/group/mappingmilitants/cgi-bin/groups/view/255 (Ανακτήθηκε 24 Μαρτίου, 2017).)

[11] http://www.themarknews.com/2015/03/03/expanding-its-reach-isis-and-the-caucasus/

[12] ‘A bloody history: Overview of terrorist events of modern Russia. Διαθέσιμο σε: https://www.rt.com/news/terror-attacks-chechen-rebels-115/ (Ανακτήθηκε 22 Μαρτίου, 2017).

[13] Souleimanov, E. ([χ.χ.]). The North Caucasus insurgency: weakened but not eradicated. Διαθέσιμο σε: https://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/13400-the-north-caucasus-insurgency-weakened-but-not-eradicated.html (Ανακτήθηκε 24 Μαρτίου, 2017).

[14] Sinelschikova, Y. (2016). How Russia deals with terrorism in the North Caucasus. Διαθέσιμο σε: http://rbth.com/politics_and_society/2016/06/21/how-russia-deals-with-terrorism-in-the-north-caucasus_604949 (Ανακτήθηκε 25 Μαρτίου, 2017).

[15]Sinelschikova, Y. (2016). How Russia deals with terrorism in the North Caucasus. Διαθέσιμο σε: http://rbth.com/politics_and_society/2016/06/21/how-russia-deals-with-terrorism-in-the-north-caucasus_604949 (Ανακτήθηκε 25 Μαρτίου, 2017).

[16] http://www.heritage.org/global-politics/report/threat-the-west-the-rise-islamist-insurgency-the-northern-caucasus-and

[17]Klimenko, E.  Melvin N.J (2016). Decreasing violence in the North Caucasus: Is an end to the regional conflict in sight?. Διαθέσιμο σε: https://www.sipri.org/commentary/blog/2016/decreasing-violence-north-caucasus-end-regional-conflict-sight (Ανακτήθηκε 23 Μαρτίου, 2017).

[18]Malashenko, A. (2016). Expanding Its Reach: ISIS And The Caucasus. Διαθέσιμο σε: http://www.themarknews.com/2015/03/03/expanding-its-reach-isis-and-the-caucasus/ (Ανακτήθηκε 18 Μαρτίου, 2017)

[19]Cohen, A. (2012). A Threat to the West: The Rise of Islamist Insurgency in the Northern Caucasus and Russia’s Inadequate Response. Διαθέσιμο σε: http://www.heritage.org/global-politics/report/threat-the-west-the-rise-islamist-insurgency-the-northern-caucasus-and (Ανακτήθηκε 22 Μαρτίου, 2017)

[20]Weber, R. (2017). Why Azerbaijan matters to the United States. Διαθέσιμο σε: http://www.washingtontimes.com/news/2015/jan/28/azerbaijan-why-azerbaijan-matters-to-the-united-st/ (Ανακτήθηκε 16 Μαρτίου, 2017)

[21]Cohen, A. (2012). A Threat to the West: The Rise of Islamist Insurgency in the Northern Caucasus and Russia’s Inadequate Response. Διαθέσιμο σε: http://www.heritage.org/global-politics/report/threat-the-west-the-rise-islamist-insurgency-the-northern-caucasus-and (Ανακτήθηκε 22 Μαρτίου, 2017)

[22]Dearden, L. (2017). Angela Merkel calls for cooperation with Russia in fight against Isis amid tensions over alleged election interference. Διαθέσιμο σε: http://www.independent.co.uk/news/world/europe/angela-merkel-russia-cooperation-fight-against-isis-terrorism-munich-security-conference-nato-a7587011.html (Ανακτήθηκε 15 Μαρτίου, 2017).

[23]Cohen, A. (2012). A Threat to the West: The Rise of Islamist Insurgency in the Northern Caucasus and Russia’s Inadequate Response. Διαθέσιμο σε: http://www.heritage.org/global-politics/report/threat-the-west-the-rise-islamist-insurgency-the-northern-caucasus-and (Ανακτήθηκε 22 Μαρτίου, 2017)

[24]10.Souleimanov, E. ([χ.χ.]). The North Caucasus insurgency: weakened but not eradicated. Διαθέσιμο σε: https://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/13400-the-north-caucasus-insurgency-weakened-but-not-eradicated.html (Ανακτήθηκε 24 Μαρτίου, 2017).

Βιβλιογραφία

1. Ten killed, almost 50 injured in St. Petersburg metro blast. Διαθέσιμο σε: http://rbth.com/news/2017/04/03/explosion-hits-metro-in-russias-st-petersburg_733546 (Ανακτήθηκε 4 Απριλίου, 2017).
2. CNN Greece, (2016). Ρωσία: Δημιουργία Εθνοφρουράς για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ανακοίνωσε ο Πούτιν. Διαθέσιμο σε: http://www.cnn.gr/news/kosmos/story/27731/rosia-dimioyrgia-ethnofroyras-gia-tin-antimetopisi-tis-tromokratias-anakoinose-o-poytin (Ανακτήθηκε 30 Μαρτίου, 2017)
3. Sulick, M. (2016). ISIS and the Caucasus. Διαθέσιμο σε: https://www.thecipherbrief.com/article/europe/isis-and-caucasus (Ανακτήθηκε 23 Μαρτίου, 2017).
4. 20. Ζιώγας, Χ. (2015). Ηγεμονικός ανταγωνισμός στον Καύκασο. Διαθέσιμο σε: http://neapolitiki.gr/%CE%B7%CE%B3%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82-%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%B3%CF%89%CE%BD%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CE%BA%CE%B1%CF%8D%CE%BA%CE%B1%CF%83/ (Ανακτήθηκε 28 Μαρτίου, 2017).
5. Bhattacharji, P. (2010). Chechen Terrorism (Russia, Chechnya, Separatist). Διαθέσιμο σε: http://www.cfr.org/separatist-terrorism/chechen-terrorism-russia-chechnya-separatist/p9181 (Ανακτήθηκε 22 Μαρτίου, 2017).
6. Cohen, A. (2012). A Threat to the West: The Rise of Islamist Insurgency in the Northern Caucasus and Russia’s Inadequate Response. Διαθέσιμο σε: http://www.heritage.org/global-politics/report/threat-the-west-the-rise-islamist-insurgency-the-northern-caucasus-and (Ανακτήθηκε 22 Μαρτίου, 2017).
7. Olidort, J. (2015). Τι είναι ο Σαλαφισμός;. Διαθέσιμο σε: http://www.foreignaffairs.gr/articles/70599/jacob-olidort/ti-einai-o-salafismos?page=2 (Ανακτήθηκε 24 Μαρτίου, 2017).
8. Mapping Militant Organizations. Διαθέσιμο σε: http://web.stanford.edu/group/mappingmilitants/cgi-bin/groups/view/255 (Ανακτήθηκε 24 Μαρτίου, 2017
9. A bloody history: Overview of terrorist events of modern Russia. Διαθέσιμο σε: https://www.rt.com/news/terror-attacks-chechen-rebels-115/ (Ανακτήθηκε 22 Μαρτίου, 2017).
10. Souleimanov, E. ([χ.χ.]). The North Caucasus insurgency: weakened but not eradicated. Διαθέσιμο σε: https://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/13400-the-north-caucasus-insurgency-weakened-but-not-eradicated.html (Ανακτήθηκε 24 Μαρτίου, 2017).
11. Sinelschikova, Y. (2016). How Russia deals with terrorism in the North Caucasus. Διαθέσιμο σε: http://rbth.com/politics_and_society/2016/06/21/how-russia-deals-with-terrorism-in-the-north-caucasus_604949 (Ανακτήθηκε 25 Μαρτίου, 2017).
12. Klimenko, E. Melvin N.J (2016). Decreasing violence in the North Caucasus: Is an end to the regional conflict in sight?. Διαθέσιμο σε: https://www.sipri.org/commentary/blog/2016/decreasing-violence-north-caucasus-end-regional-conflict-sight (Ανακτήθηκε 23 Μαρτίου, 2017).
13. Malashenko, A. (2016). Expanding Its Reach: ISIS And The Caucasus. Διαθέσιμο σε: http://www.themarknews.com/2015/03/03/expanding–its–reach–isis–and–the–caucasus/ (Ανακτήθηκε 18 Μαρτίου, 2017)