Ειρήνη Σούρπη, Ερευνητική ομάδα SAFIA – Τομέας Κίνας
Η νεόκοπη σχέση της Ινδίας και της Κίνας φαίνεται πως θα απασχολήσει έντονα τη διεθνή πολιτική σκηνή, καθώς οι αλληλεπιδράσεις τους επηρεάζουν το μέλλον της οικονομίας και του εμπορίου, ενώ συμβάλλουν στην διαμόρφωση ισχυρών δυνάμεων εν μέσω πολιτικών ανακατατάξεων. Ήδη η περίπλοκη σχέση Ινδίας-Πακιστάν δημιουργεί προστριβές στην περιοχή της νοτίου Ασίας. Το ερώτημα όμως που εγείρεται είναι κατά πόσο αυτές οι παραπάνω χώρες, που μοιράζονται πολλές δεκαετίες συνοριακών διαφορών και αντιπαλοτήτων, δύνανται εις ανάγκη των καιρών να παραμερίσουν τις ιστορικές τους διαφορές και να χαράξουν ένα νέο δρόμο συνεργασίας και ευημερίας.
BRICS και εμπορική καινοτομία
Η έντονη εμπορική συνεργασία μεταξύ της Ινδίας και της Κίνας ως αναδυόμενες οικονομίες της Ασίας γίνεται εμφανής με τη συμμετοχή των δύο κρατών στον συνασπισμό BRICS. Το ακρωνύμιο αντιπροσωπεύει τις 5 σημαντικότερες αναδυόμενες οικονομικές δυνάμεις (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική), οι οποίες από το 2001 είναι παρούσες στην διεθνή οικονομική σκηνή ως αντίπαλον δέον της δυτικοκεντρικής επιρροής στο διεθνές πολιτικό και οικονομικό στερέωμα. Ο συνασπισμός συμπεριλαμβάνει σχεδόν το μισό του πληθυσμού του πλανήτη, το 30% του διεθνούς ΑΕΠ και διατηρεί μέρισμα 17% του παγκόσμιουεμπορίου.Mε την δημιουργία της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας των BRICSεπισφραγίζεται ο ρόλος τους ως εναλλακτική λύση έναντι της δράσης του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας που συχνά δυσκολεύονται να διαθέσουν τους απαραίτητους επενδυτικούς πόρους στα αναπτυσσόμενα κράτη. Το μόρφωμα των BRICS, προϊόν κινεζικής πρωτοβουλίας εξυπηρετεί τα συμφέροντα τόσο της Κίνας όσο και της Ινδίας για ανάπτυξη, χειραφέτηση και οικονομική κυριαρχία.
Πιο συγκεκριμένα, οιBRICS επιτρέπουν στην Ινδία να θέσει τις απαιτήσεις της και ο λόγος της να αποκτήσει αντίκτυπο στην διεθνή πολιτική σκηνή. Το υψηλό επίπεδο τεχνογνωσίας των επιστημόνων της αντικατοπτρίζεται στην δημιουργία καινοτόμων εγχειρημάτων σχετικά με την ενέργεια και τις νέες τεχνολογίες. Έχει μάλιστα λεχθεί ότι η Ινδία αποτελεί τον επιστημονικό εγκέφαλο των BRICS, ενώ η Κίνα θεωρείται ο πυρήνας παραγωγής, υλοποίησης και προώθησης καινοτόμων ιδεών. Ενδεικτικά, οι εμπορικές συναλλαγές τους άγγιζαν τα 60 δισεκατομμύρια δολάρια στα τέλη του 2013. Παράλληλα, η Ινδία προσπαθεί μέσα από το παρόν φόρουμ να περιορίσει τις δράσεις της Κίνας σε τοπικό επίπεδο- καθώς η τελευταία αποτελεί την μεγαλύτερη βιομηχανική χώρα της Ασίας- αλλά και να την δεσμεύσει για την τήρηση ουδετερότητας. Αξιοσημείωτο επίσης είναι πως μέσα από την διπλωματική συνεργασία αξιώνει τη θέση του μόνιμου μέλους του Συμβουλίου Ασφαλείας υπό την βοήθεια της κινεζικής ηγεσίας.
Ωστόσο, οι σχέσεις των δύο χωρών αριθμούν πολλές συνοριακές διαφορές κρατικής κυριαρχίας, όπως συμβαίνει και στην περίπτωση του AksaiChin. Η Ινδία, συνορεύουσα με το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές-κράτη στα οποία εμφανίζεται έντονη η κινεζική επιρροή- καθίσταται ιδιαίτερα ευάλωτη σε πιθανές διπλωματικές ή στρατιωτικές συγκρούσεις. Μέσω του φόρουμ των BRICS, η αναγκαστική ουδετερότητα που θα πρέπει να τηρήσει η Κίνα λόγω της διπλωματικής της πολιτικής ως σταθερής και ισορροπημένης δύναμης θα διασφαλίσει την ισορροπία σε συνοριακό επίπεδο ενώ θα εγκαθιδρύσει τις αρχές της αμοιβαίας εμπιστοσύνης και της καλής πίστης, οι οποίες απουσιάζουν από τις δύο χώρες ήδη από το Σινοινδικό πόλεμο του 1962. Εν ολίγοις, θα μπορούσε να λεχθεί πως η Ινδία μέσω των BRICS αποβλέπει στην ενίσχυση των εμπορικών και οικονομικών της συναλλαγών με την Κίνα αλλά ταυτόχρονα επιδιώκει την σύναψη σχέσεων με χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Ρωσία ώστε να παραμείνει ανεξάρτητη από την Κινεζική επιρροή.
Από την άλλη πλευρά, η Κίνα σκιαγραφεί τους προσωπικούς της στόχους και επιδιώξεις. Αν και η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα τελεί υπό ινδική ηγεσία, η βάση της βρίσκεται στη Σαγκάη- γεγονός που υπογραμμίζει την κινεζική επίδραση στο οικονομικό σύστημα του φόρουμ. Η Κίνα. μέσω του ιδιόμορφου τραπεζικού συστήματος των BRICS και της προώθησης της παγκοσμιοποιημένης ανοιχτής αγοράς, προσπαθεί να ενισχύσει την επιρροή του νομίσματος της έναντι του δολαρίου αλλά και να κατοχυρώσει την ηγετική της θέση τόσο περιφερειακά όσο και σε χώρες που συναλλάσσονται εμπορικά μαζί της. Με συνεχείς επενδύσεις και δανειοδότηση διαμορφώνει η ίδια τους σκοπούς και τις δραστηριότητες των BRICS· μια προσπάθεια περιφερειακής οικονομικής κυριαρχίας σε ένα φόρουμ δίχως αμερικάνικες-δυτικές επιρροές.
Πυρηνικές (α)συμφωνίες
Η βασικότερη διαφωνία στις σχέσεις των δύο κρατών γίνεται εμφανής στον τομέα των πυρηνικών.Πιο συγκεκριμένα, η Ινδία επιθυμεί την προσχώρηση της στην Ομάδα των Πυρηνικών Προμηθευτών (NuclearSuppliersGroup) με εμφανή την αντίθεση της Κίνας, η οποία δεν επιθυμεί να δώσει θετική ψήφο. Το NSG δημιουργήθηκε μετά την πρώτη πυρηνική δοκιμή της Ινδίας το 1974, οπότε κατέστη σαφές ότι η πυρηνική τεχνολογία μπορεί να οδηγήσει στην κατασκευή όπλων μαζικής καταστροφής. Τα κράτη που ήδη είχαν συνάψει τη συμφωνία για τον περιορισμό των πυρηνικών (Non-ProliferationTreaty) υπογράμμισαν την ανάγκη για τον περιορισμό εμπορευματοποίησης των υλικών που μπορούν να αξιοποιηθούν για την δημιουργία πυρηνικών όπλων. Το 2010, ο Πρόεδρος των ΗΠΑBarackObama σε επίσκεψή του στην Ινδία έθεσε πάλι το ζήτημα επί τάπητος και υποσχέθηκε την αμέριστη υποστήριξη των ΗΠΑ.Επομένως, σε περίπτωση Ινδικής προσχώρησης στο NSG, το κύρος της χώρας θα αυξηθεί κατακόρυφα στην παγκόσμια πολιτική σκακιέρα και θα μπορέσει να πειραματιστεί νομότυπα με νέες τεχνολογίες πυρηνικής φύσεως.
Η Κινεζική αντίθεση ανάγεται σε παλαιότερες διπλωματικές κινήσεις και επιδιώξεις: προηγούμενη επιθυμία της χώρας να γίνει μέλος τουMissileTechnologyControlRegime δεν ευοδώθηκε, διότι,παρά την υποστήριξη των ΗΠΑ, η δραστηριότητα της για τον περιορισμό των πυρηνικών όπλων αποδείχθηκε ελλιπέστατη εξαιτίας της παροχής πυρηνικής τεχνολογίας στην Βόρεια Κορέα. Βέβαια, με τους κατάλληλους διπλωματικούς ελιγμούς, τη συμμετοχή της στην NPT και την στήριξη του Προέδρου G.Bush κατάφερε να γίνει μέλος του NSG και να κυριαρχήσει περιφερειακά στο εμπόριο ανταλλακτικών και εξοπλισμού πυρηνικής τεχνολογίας. Έχει λεχθεί πως η Κίνα έχει θέσει μια αναβλητική αίρεση στην Ινδία. Αν η τελευταία υποστηρίξει την συμμετοχή της στην MTCR τότε και η Κίνα θα δώσει την θετική της ψήφο στην Ινδία.Ωστόσο, η επίσημη αντίρρηση της ΛΔΚ εστιάζεται σε ένα νομοτυπικό ζήτημα, καθώς η Ινδία δεν έχει υπογράψει το Non-ProliferationTreaty που αποτελεί ουσιαστική προϋπόθεση για την συμμετοχή στο NSG. Με βάση την πολιτική της Κίνας, όλα τα κράτη θα πρέπει να τηρούν τις διαδικαστικές προϋποθέσεις χωρίς να τελούν υπό την εύνοια κάποιων άλλων προς εξασφάλιση της παγκόσμιας ισορροπίας και αξιοπιστίας.
Οι διπλωματικές κινήσεις της Κίνας,παρότι ανεξήγητες σε πρώτη όψη, διαθέτουν ισχυρό στρατηγικό πλαίσιο. Με την εισαγωγή της Ινδίας στο NSG θα διαταραχθεί η διπλωματική ισορροπία της Κίνας με το Πακιστάν,το οποίο διεκδικεί και αυτό μία θέση μέλους. Η Ινδία, σε ένδειξη κύρους και εθνικής κυριαρχίας δε μπορεί να δώσει ψήφο εμπιστοσύνης στο Πακιστάν, εξαιτίας των καταστροφικών ενεργειών του πακιστανού πυρηνικού επιστήμονα AbdulQadeerKhan, ο οποίος χρησιμοποίησε τις γνώσεις του για την προώθηση πυρηνικής τεχνολογίας στο Ιράν και στη Βόρεια Κορέα. Η Κίνα δύναται να πληγεί από αυτό το γεγονός καθώς με την μακροχρόνια συμμαχία της με το Πακιστάν, το χρησιμοποιεί ως αντίβαρο προς την οικονομική και πολιτική ανάπτυξη της Ινδίας με αποτέλεσμα την απουσία της περιφερειακής ισορροπίας. Τέλος, δεν είναι δυνατό να παραλειφθούν οι ιδιαίτερες σχέσεις Ινδίας και ΗΠΑ όσον αφορά στο χώρο της πυρηνικής τεχνολογίας. Χρήζει αναφοράς το γεγονός πως οι ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος εταίρος της Ινδίας στον τομέα του εμπορίου πυρηνικού εξοπλισμού,με αποτέλεσμα την επέκταση της αμερικάνικης πυρηνικής επιρροής στις χώρες της Κεντρικής Ασίας, στις οποίες μέχρι τώρα διατηρούσε την απόλυτη κυριαρχία η Κίνα.
Kashmir– μια περιοχή διεκδικούμενη από 3 κράτη
Η Ινδία και το Πακιστάν μοιράζονται μακρόχρονη κοινή ιστορία και κουλτούρα.Ωστόσο, μετά την αποχώρηση της Βρετανικής αυτοκρατορίας και της σύστασης των κρατών έχει εκδηλωθεί πληθώρα συγκρούσεων στρατιωτικού και πολιτικού χαρακτήρα η οποία περιστρέφεται γύρω από το καθεστώς κυριαρχίας των περιοχών Jammu και Kashmir, στις οποίες και η Κίνα διατηρεί κυριαρχικές αξιώσεις. Για τη διευθέτηση των συνοριακών διαφορών έχουν διεξαχθεί 3 πόλεμοι από το 1947 χωρίς ουσιαστική ρύθμιση της κατάστασης της περιοχής, στην οποία οι συγκρούσεις αριθμούν 69 χρόνια. Η Ινδία ζητά την απόλυτη κυριαρχία στην περιοχή ενώ στην πραγματικότητα διοικεί το 43%, ασκώντας απόλυτο έλεγχο πάνω στοJammu, την κοιλάδα του Kashmir, τοLadakh, τον όγκο πάγου του Siachen, και στηρίζει την απαίτηση της στην επίσημη πράξη προσχώρησης που δόθηκε από την Βρετανία το 1947.To Πακιστάν από την πλευρά του διοικεί το 37% της περιοχής, ουσιαστικά ασκεί έλεγχο πάνω στο AzadKasmhirκαιGilgitBaltistan, ενώ στηρίζει τη δικαιοδοσία του στην μουσουλμανική πλειονότητα του πληθυσμού και τη δυσαρέσκεια του τελευταίου για παραμονή υπό ινδική ηγεσία.
Για αυτήν τη περίπλοκη εδαφική υπόθεση υπάρχει μόνο ένα νομικό κείμενο που προβλέπει τη ρύθμιση της. Με απόφαση του, ο ΟΗΕ το 1947 επέβαλε στα δύο κράτη να αναλάβουν ορισμένες υποχρεώσεις για την επίλυση του ζητήματος με δημοκρατικές διαδικασίες, ώστε να ακουστεί η φωνή των ίδιων των κατοίκων του Kasmir. Πιο συγκεκριμένα, για την διενέργεια δημοψηφίσματος θα πρέπει το Πακιστάν να απομακρύνει τις στρατιωτικές δυνάμεις και τους μη-κατοίκους της περιοχής για να διατηρηθεί ακέραιος ο πληθυσμός. Έπειτα, η Ινδία πρέπει να μειώσει αντιστοίχως τις δυνάμεις της τόσο, ώστε να διασφαλίζεται ο νόμος και η δημόσια τάξη. Βέβαια, τίποτα από τα ανωτέρω δεν εκπληρώθηκε. Η Ινδία διατήρησε ακέραια τα δημογραφικά στοιχεία του 1947 αλλά δεν μείωσε τις δυνάμεις της με αποτέλεσμα τη συνεχή καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο όνομα του νόμου. Παράλληλα, το Πακιστάν έχει αλλοιώσει δημογραφικά στοιχεία ενώ με την προώθηση ισλαμιστών εξτρεμιστών επέτυχε τον διωγμό 500,000 Ινδουιστών από την περιοχή του Kashmir.Εκ των πραγμάτων, σύμφωνα με το γράμμα του νόμου και την παλαιότητα του νομοθετικού κειμένου, το δημοψήφισμα είναι αδύνατον να διεξαχθεί αφού ο πληθυσμός έχει αλλοιωθεί και δεν τηρούνται τα συμφωνημένα.Σύμφωνα με το Πακιστάν το δημοψήφισμα δεν πραγματοποιείται διότι το αντίπαλο κράτος φοβάται για το αποτέλεσμα, εξαιτίας του Ισλάμ ως κυρίαρχης θρησκείας των κατοίκων.Αντίθετα, η Ινδία αντιτείνει πως διατηρεί κυριαρχικά δικαιώματα 70 ετών,τα οποία βασίζονται σε πλήρες νομικό καθεστώς.
Κινεζικές διεκδικήσεις και η περιοχή του AksaiChin
Στον αντίποδα,η Κίνα δεν βρίσκεται αμέτοχη στην εδαφική σύγκρουση αλλά έχει διεκδικήσει την περιοχήAksaiChin.Λόγω του Σινοινδικού πολέμου του 1962 σύνηψε συμμαχία με το Πακιστάν η οποία διαρκεί ακόμη και σήμερα,επισφραγισμένη πλέοναπό τη συνθήκη για Φιλία, Συνεργασία και Καλή πίστη του 2005.Αναλυτικότερα, η Κίνα διοικεί την περιοχή AksaiChin, η οποία βρίσκεται στο νοτιότερο μέρος του Kashmir και κατά την άποψη της η defacto κυριαρχία της ανάγεται στην εποχή της Βρετανικής Αποικιοκρατίας. Ύστερα από τις αιματηρές εξελίξεις του 1962, η Κίνα εκτόπισε την Ινδία και θεωρεί την περιοχή ως μέρος της κινεζικής αυτόνομης περιφέρειας των Ουιγούρων. Στην Λαική Δημοκρατία της Κίνας παραμένουν ανεξίτηλες οι μνήμες του 1962, όπου η σκανδαλοθηρία του Δαλάι Λάμα με την υποστήριξη της Ινδίας οδήγησε στην επανάσταση του Θιβέτ με αποτέλεσμα τον κλονισμό της κινεζικής κυριαρχίας. Για την Κίνα, η περιοχή αυτή δεν επιτελεί ιδιαίτερης στρατηγικής σημασίας καθώς βρίσκεται στους πρόποδες των Ιμαλάιων και ως επί το πλείστον είναι ακατοίκητη.Αποτελεί όμως ζήτημα εθνικών κυριαρχικών διαφορών, με το οποίο διασαφηνίζει την θέση και την εξουσία της.Από την άλλη πλευρά, η Ινδία διαμαρτύρεται εντόνως και κάνει λόγο για δημιουργία προηγουμένου. Θεωρεί, επιπλέον, πως η άδοξη ήττα της στοAksaiChin ίσως να σηματοδοτεί την αρχή του κινεζικού επεκτατισμού.
Συνεπώς,οι διαφορές των χωρών για την περιοχή του Kashmirδεν φαίνεται πως θα γνωρίσουν σύντομα επίλυση. Αντίθετα, αντανακλούν την αντιπαλότητα δύο κρατών που από την κοινή αρχή της ιστορίας τους μετά τη δύση της Βρετανικής Κοινοπολιτείαςβρίσκονται εν μέσω διπλωματικών, πολιτικών και ιδεολογικών ασυμφωνιών. Για τις δύο χώρες, το Κασμίρ δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένδειξη κυριαρχικής ισχύος. Από την πλευρά της, η Κίνα δεν υποθέτει στάση παρατηρητή αλλά εκμεταλλεύεται την εδαφική διαφορά για να ενισχύσει το κύρος της στην Κεντρική Ασία και να ικανοποιήσει τους στόχους της μέσω της υλοποίησης του SilkRoad, το οποίο διαπερνά Πακιστανικά εδάφη και αποτελεί καινοτομία εμπορικής πολιτικής.
Συμπεράσματα
Αναμφίβολα, οι σχέσεις Ινδίας και Κίνας έχουν γνωρίσει ποιοτική και ποσοτική βελτίωση λόγω της συμμετοχής τους σε περιφερειακούς θεσμούς και της ανάγκης των καιρών προς υπερκέραση των εμποδίων της αβεβαιότητας. Αν και οι επενδυτικές και εμπορικές πρωτοβουλίες είναι πολλές και απαιτούναναθέρμανση των τεταμένων διπλωματικών σχέσεων, οι δύο χώρες φαίνεται να είναι δίνουν μεγάλη σημασία στη διατήρηση του εθνικού τους φρονήματος. Ωστόσο, για να καταστεί επιτυχές το εγχείρημα της ανάδειξης των Ασιατικών χωρών στο διεθνή χώρο,είναι αναγκαίο να γίνουν παραχωρήσεις και από τα δύο μέρη. Από την άλλη πλευρά, οι προσπάθειες της Κίνας να παραμείνει κυρίαρχη δύναμη στην Κεντρική Ασία σε συνδυασμό με την αναπόφευκτη και ιλιγγιώδη ανάπτυξη της Ινδίας είναι πιθανό να βαθύνει το ρήγμα των μεταξύ τους σχέσεων, με αποτέλεσμα αποδυνάμωση και πολιτική σύγκρουση, αντί την πολυπόθητη ισχυροποίηση έναντι της Δύσης.
Βιβλιογραφία
“China’s Approach TowardsKashmir Conflict: A Viable Solution”, S.Waqas, H. Bukhari, M. Tahira [http://www.mul.edu.pk/crd/assets/jprss/Chinaapproachtokashmirnew.pdf]
“The Strategic Chain: Linking Pakistan, India,China, and the UnitedStates”, Arms Control andNon-Proliferation Series, R. Einhorn, W.P.S. Sidhu, March 2017 [https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2017/03/acnpi_201703_strategic_chain.pdf]
“China-India: An analysis of the Himalayanterritorial dispute”, K. Richards, February 2015[http://www.defence.gov.au/ADC/Publications/IndoPac/Richards%20final%20IPSD%20paper.pdf]
“The Nuclear Policy of India and Pakistan”, M. Izuyama, S. Ogawa
[http://www.nids.mod.go.jp/english/publication/kiyo/pdf/bulletin_e2002_3.pdf]
http://nationalinterest.org/commentary/india-china-the-end-cold-peace-9853
http://indiatoday.intoday.in/story/aksai-chin-china-india-tawang-dai-bingguo/1/895657.html
http://globalriskinsights.com/2016/11/brics-caught-india-china/
https://www.insightonconflict.org/conflicts/kashmir/conflict-profile/
http://www.bbc.com/news/10537286
http://www.bbc.com/news/world-asia-37531900
http://edition.cnn.com/2017/01/04/asia/china-india-icbm/
http://nationalinterest.org/blog/the-buzz/why-china-pakistan-should-fear-indias-arihant-class-19128
the SAFIA Blog 