Ερευνητική Ομάδα «Πολιτική και Διεθνείς Σχέσεις»

Ειρήνη Παναγώτα, 8 Ιανουαρίου 2018

 

Ο σκοπός του κάτωθεν κειμένου είναι να παρουσιάσει τα ιστορικά γεγονότα τα οποία οδήγησαν στην έναρξη του εμφυλίου συριακού πολέμου, συμπεριλαμβανομένης και της Αραβικής Άνοιξης. Επίσης, το κείμενο επισημαίνει τη σχέση μεταξύ των δύο αυτών συμβάντων και τους παράγοντες που οδήγησαν στην αποτυχία της εξέγερσης στη Συρία και την έναρξη των εχθροπραξιών εναντίον των συρίων επαναστατών. Επιπροσθέτως, συγκρίνει την εξέγερση στη Συρία με τις εξεγέρσεις στην Αίγυπτο και την Τυνησία σχετικά με την ένταση και τα αποτελέσματα που επέφεραν στο πολιτικό σύστημα της χώρας. Τέλος, παραθέτει διαφορετικές ερμηνείες σχετικά με την βαθύτερη αιτία του Συριακού πολέμου.

Η δημιουργία του Συριακού Κράτους και η ιστορική του πορεία

Η Συρία είναι μία χώρα της Μέσης Ανατολής με πληθυσμό 18.284.407 κατοίκους –περίπου όσο και ο πληθυσμός της Αυστραλίας- και έκταση μόλις 185.180 τ.χλμ. Συνορεύει στα βόρεια με την Τουρκία, στα ανατολικά με το Ιράκ, στα νότια με την Ιορδανία και στα νοτιοδυτικά με το Ισραήλ και το Λίβανο ενώ τα σύνορα της αγγίζουν τον Ευφράτη ποταμό, την Μεσόγειο θάλασσα και την Αραβική έρημο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ποικιλομορφία του εδάφους της Συρίας, καθώς οι περιοχές που βρίσκονται στην Αραβική έρημο δεν είναι το ίδιο γόνιμες με τις περιοχές που βρίσκονται κοντά στην Μεσόγειο.

Η ιστορική πορεία της Συρίας ξεκινά το 1918, όταν η Δαμασκός –η πρωτεύουσα της Συρίας- καταλήφθηκε από Αραβικές φυλές έπειτα από τετρακόσια χρόνια οθωμανικού ελέγχου. Οι Άραβες κερδίζουν στο συνέδριο των Βερσαλλιών την αυτονομία τους αλλά μόλις έναν χρόνο αργότερα, η Συρία πέρασε μαζί με τον Λίβανο κάτω από τον έλεγχο της Γαλλίας. Το 1947 δημιουργείται το Αραβικό Σοσιαλιστικό κόμμα Μπααθ ενώ το 1958 η Συρία και η Αίγυπτος σχηματίζουν την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία. Το 1966, ο Hafez al-Assad, πατέρας του σημερινού προέδρου της Συρίας, έρχεται στο πολιτικό προσκήνιο όταν υποστηρίζει τον πολιτικό ηγέτη Salah Jadid εναντίον του κόμματος Μπάαθ και γίνεται ο υπουργός άμυνας της Συρίας.

Το 1973, ο Hafez al-Assad, ως πρόεδρος πια, ακυρώνει την συνταγματική ρύθμιση που ορίζει ότι ο πρόεδρος της Συρίας πρέπει να είναι μουσουλμάνος προκαλώντας αντιδράσεις. Την ίδια χρονιά η Συρία και η Αίγυπτος πολεμούν με το Ισραήλ.

Το 1980, όταν ξεκινά ο πόλεμος μεταξύ Ιράκ και Ιράν, η Συρία τάσσεται με το μέρος του Ιράν λόγω της αντιπάθειας της χώρας με το παρακλάδι του κόμματος Μπάαθ που υπήρχε στο Ιράκ. Δύο χρόνια αργότερα οι «αδελφοί μουσουλμάνοι», μια οργάνωση ισλαμιστών που ιδρύθηκε στην Αίγυπτο το 1928 εμφανίστηκε στη Συρία με στρατιωτική συνοδεία προκαλώντας τον θάνατο χιλιάδων πολιτών.

Το 1982, όταν το Ισραήλ εισβάλει στην Αίγυπτο ο στρατός της Συρίας δέχεται σοβαρό πλήγμα. Οκτώ χρόνια αργότερα όταν το Ισραήλ θα εισβάλει και στο Κουβέιτ η Συρία θα συμμετάσχει στην συμμαχία που είχε δημιουργηθεί εναντίον του Ισραήλ, κάτι που θα βελτιώσει τη σχέση της με τις ΗΠΑ και την Αίγυπτο, χώρες οι οποίες ηγούνταν της συμμαχίας.

Η δεκαετία του 1990 υπήρξε καθοριστική για το μέλλον της Συρίας. Το 1991, η Συρία θα συμμετάσχει στο συνέδριο της Μέσης Ανατολής στη Μαδρίτη και θα προσπαθήσει να οικοδομήσει διάλογο με το Ισραήλ σχετικά με τα υψώματα Γκολάν- περιοχή που διεκδικούταν και από τις δύο χώρες.

Η Συρία είχε αναπτύξει διπλωματικές σχέσεις επίσης και συνεργαζόταν με την Ρωσία αλλά και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Καθώς οι σχέσεις Ρωσίας και ΗΠΑ ήταν συνήθως τεταμένες, η Συρία διαχρονικά αμφιταλαντευόταν μεταξύ των δύο στρατοπέδων. Συγκεκριμένα, έως και το 1990, η Συρία και η Ρωσία είχαν αναπτύξει ισχυρούς στρατιωτικούς και οικονομικούς δεσμούς καθώς το 1980 μια συνθήκη φιλίας και συνεργασίας είχε υπογραφεί μεταξύ των δύο χωρών ενώ η Ρωσία βοηθούσε την Συρία οικονομικά και στρατιωτικά. Εν αντιθέσει οι σχέσεις μεταξύ Συρίας και ΗΠΑ ήταν τεταμένες λόγω του Αραβοισραηλινού πολέμου το 1967 ενώ επανορθώθηκαν το 1974 και πέρασαν από μία ακόμη κρίση το 1986.

Από το 1990, η Συρία είχε προσδεθεί στο άρμα των Ηνωμένων Πολιτειών. Το 1990 οι δύο χώρες υπήρξαν σύμμαχοι στον πόλεμο του κόλπου ενώ αργότερα, η Συρία βοήθησε στη λήξη του πολέμου και ακολούθησε τις υποδείξεις του Αμερικανού προέδρου George Bush σχετικά με τις διαπραγματεύσεις με το Ισραήλ με αποτέλεσμα την ίδια περίοδο, οι σχέσεις Συρίας και Ρωσίας να έχουν εξασθενήσει.

Από τα τέλη του 1990 οι σχέσεις Συρίας και Ρωσίας επανήλθαν ενώ οι σχέσεις της Συρίας με τις ΗΠΑ κλονίστηκαν ξανά λόγω της αντιδιαστολής των δύο χωρών ως προς τον πόλεμο του Ιρακ.

Το ίδιο κλίμα συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια, μετά και από την ανάδυση του Bashar al-Assad το 2000. Τον Μάιο του 2002, ο Αμερικανός πρόεδρος George Bush κατηγορεί τον πρόεδρο της Συρίας ότι εμπορεύεται όπλα μαζικής καταστροφής ενώ το 2004 θέτει οικονομικούς περιορισμούς στη χώρα «λόγω της υποστήριξης που παρείχε προς την τρομοκρατία και την ανικανότητα της να εμποδίσει στρατιωτικές δυνάμεις να εισέλθουν στο Ιράκ», όπως υποστήριξε.

Tο 2007,το Ισραήλ βομβαρδίζει κάποιες εγκαταστάσεις στη Συρία οι οποίες θεωρήθηκαν από τη κυβέρνηση Ισραήλ ως πυρηνικές και συνεπώς απειλητικές προς την ειρήνη. Ένα χρόνο αργότερα η Συρία θα απευθυνθεί στη Δύση για διπλωματική βοήθεια.

Το 2010, οι οικονομικοί περιορισμοί που είχαν επιβάλει οι Ηνωμένες Πολιτείες στην Συρία επανέρχονται όταν η Αμερική κατηγορεί ξανά την Συρία για την υποστήριξη της σε εξτρεμιστικές ομάδες.

Ένα χρόνο αργότερα ξεσπάν οι πρώτες διαδηλώσεις στη Συρία εναντίον της σκληρής πολιτικής του Bashar al-Assad. Οι διαδηλωτές επεδίωκαν την αλλαγή του αυταρχικού καθεστώτος επηρεασμένοι από την Αραβική Άνοιξη η οποία κλυδώνιζε ισχυρά τα περισσότερα καθεστώτα της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής.

Η Αραβική Άνοιξη

Ως Αραβική άνοιξη ονομάζουμε ένα ισχυρό κύμα διαμαρτυριών και διαδηλώσεων που ξέσπασε στις 18 Δεκεμβρίου 2010 στην Τυνησία και στη συνέχεια επεκτάθηκε σε όλη την Β. Αφρική και την Μ. Ανατολή. Οι διαδηλωτές είχαν κοινωνικά αιτήματα. Επεδίωκαν την ανατροπή των απολυταρχικών καθεστώτων και την κοινωνική ισότητα.

Την αφορμή για το ξέσπασμα των διαμαρτυριών έδωσε ένα συμβάν που συνέβη την 17η Δεκεμβρίου 2010 στους δρόμους της πόλης Sidi Bouzid στην Τυνησία όταν μία αστυνομικός έκοψε πρόστιμο σε έναν εικοσιεξάχρονο πλανόδιο πωλητή λαχανικών που ονομαζόταν Mohamed Bouazizi (σ.σ χάριν συντομίας Bouazizi) Η συγκεκριμένη αστυνομικός, σύμφωνα με μαρτυρίες δεν δέχτηκε το ποσό το οποίο της προσέφερε ο πλανόδιος πωλητής το οποίο αποτελούσε και το επίσημο αντίτιμο που ο νόμος όριζε για αυτές τις περιπτώσεις. Επιπροσθέτως ο πωλητής κακοποιήθηκε λεκτικά και σωματικά από τις αρχές ενώ δεν κατάφερε να πάρει πίσω όσα κεκτημένα του αδίκως κρατούνταν.

Ο Bouazizi ως ένδειξη διαμαρτυρίας περιλούστηκε με βενζίνη και αυτοπυρπολήθηκε στην μέση ενός κεντρικού δρόμου, έξω από το αστυνομικό τμήμα. Έπειτα, μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο όπου και ξεψύχησε μετά από δεκαοκτώ ημέρες πάλης. Στο μεταξύ, πλήθος διαδηλώσεων είχαν ξεσπάσει στην Τυνησία στα πλαίσια της προσπάθειας να σταλεί ένα μήνυμα κατά της διαφθοράς.

Το κράτος αντέδρασε με επίδειξη ισχύος κάνοντας μία σειρά αιματηρών επιθέσεων εναντίον των διαδηλωτών. Υπολογίζεται ότι τετρακόσιοι άμαχοι έχασαν τη ζωή τους στη διάρκεια των συγκρούσεων. Ο πρόεδρος Zine El Abidine Ben Ali της Τυνησίας προσπάθησε να κατευνάσει την ένταση που είχε δημιουργηθεί στους δρόμους της Τυνησίας όταν επισκέφθηκε τον Bouazizi στο νοσοκομείο, ελπίζοντας πως θα μετέφερε ένα μήνυμα ειρήνης. Ωστόσο η προσπάθειά του κατέληξε σε αποτυχία.

Στην κηδεία του Bouazizi παρευρέθηκαν πέντε χιλιάδες Τυνήσιοι. Μη μπορώντας να διαχειριστεί το κύμα των διαδηλώσεων που είχαν προκληθεί, ο πρόεδρος Μπεν Αλί δήλωσε την παραίτηση του και εγκατέλειψε την εξουσία δέκα ημέρες μετά. Η επανάσταση επηρέασε και τις γύρω χώρες.

Μετά το ξέσπασμα των διαμαρτυριών στη Τυνησία εξεγέρσεις κατά των αυταρχικών καθεστώτων σημειώθηκαν στην Αίγυπτο, στο Μπαχρέιν και την Υεμένη ενώ εμφύλια σύρραξη προκλήθηκε στη Λιβύη. Σημαντικές διαδηλώσεις κατά του καθεστώτος σημειώθηκαν επίσης στο Ιράν, το Ιράκ, την Αλγερία, το Μαρόκο, την Ιορδανία και το Ομάν ενώ μικρότερης έντασης διαδηλώσεις έλαβαν χώρα στη Σαουδική Αραβία, την Μαυριτανία, τον Λίβανο, το Κουβέιτ και το Τζιμπουτί. Πριν το ξέσπασμα της Αραβικής Άνοιξης το Σουδάν ήταν η μοναδική Αραβική χώρα στην οποία είχαν επιτυχώς ανατραπεί δικτατορικά καθεστώτα το 1964 και το 1985.

Οι αντίθετοι προς το καθεστώς διαδήλωναν με κάθε μέσο. Πορείες, καμπάνιες και καταλήψεις συνέβησαν στις χώρες που άγγιξε η Αραβική Άνοιξη ενώ οι απεργίες σε ουσιώδεις κλάδους της παραγωγής δημιούργησαν έντονα προβλήματα στην οικονομία των χωρών αυτών. Κατά μία έννοια η «επανάσταση»αυτή διέφερε από τις επαναστάσεις του παρελθόντος καθώς αυτή τη φορά οι διαδηλωτές είχαν περισσότερους και πιο αποτελεσματικούς τρόπους να εκφράσουν τη δυσαρέσκεια τους, για παράδειγμα με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η χρήση των μέσων αυτών έδινε τη δυνατότητα σε πολλές αντικαθεστωτικές φωνές να ακουστούν και να επηρεάσουν άλλους ανθρώπους του Αραβικού κόσμου που ενδεχομένως να ένιωθαν εξίσου καταπιεσμένοι από το καθεστώς της χώρας τους. Η σημασία λοιπόν της χρήσης των μέσων αυτών υπήρξε καταλυτικής σημασίας για την εξάπλωση του αντικαθεστωτικού μηνύματος. Το σύνθημα των διαδηλωτών στον Αραβικό κόσμο ήταν Ash-sha’ab yurid isqat an-nizam που σημαίνει “ο λαός θέλει να πέσει το καθεστώς.”

Η επέκταση της Αραβικής άνοιξης στη Συρία

Οι εξεγέρσεις που σημειώθηκαν στα πλαίσια της Αραβικής Άνοιξης επεκτάθηκαν σε πολλές χώρες του αραβικού κόσμου, μεταξύ αυτών και στη Συρία. Στη Συρία ο λαός ξεσηκώθηκε ενάντια στον πρόεδρο της χώρας Bashar al-Assad. Στο καθεστώς της Συρίας υπάρχει ακόμη κληρονομική διαδοχή στην εξουσία και έτσι η οικογένεια Assad βρίσκεται στην εξουσία από το 1971.

Αντίθετα από πολλούς ηγέτες της Μ. Ανατολής , η οικογένεια Assad δεν ακολουθεί ακραία θρησκευτική πολιτική. Έτσι, οι επαναστάτες δεν ξεσηκώθηκαν απέναντι σε κάποιου είδους ακραία θρησκευτική μουσουλμανική «κάστα». Ο Basharal-Assad ακολουθούσε ωστόσο αυστηρή πολιτική η οποία κατέληγε πολλάκις στην παραβίαση βασικών θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών.

Μετά το συμβάν στην Τυνησία, η οργή προς οποιοδήποτε είδος κρατικής αυθαιρεσίας και καταπίεσης είχε εξαπλωθεί στη Συρία μέσω των κοινωνικών δικτύων. Ο λαός της Συρίας, μαζί με άλλους λαούς είχαν αντιληφθεί την ανάγκη τους να αντιδράσουν στην αυταρχικότητα της κυβέρνησης. Αυτό που χρειαζόταν ήταν η κατάλληλη αφορμή που θα οδηγούσε όσους Σύριους ένιωθαν καταπιεσμένοι να εκφράσουν τη δυσαρέσκεια τους.

Η αφορμή ήρθε τον Μάρτιο του 2011 όταν ένα γκράφιτι υπέρ της επανάστασης εμφανίστηκε στους τοίχους ενός σχολείου της Συρίας. Το καθεστώς αντέδρασε με τη σύλληψη δεκαπέντε ανήλικων αγοριών που θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για την εμφάνιση αυτού του γκράφιτι και κατηγορήθηκαν ότι υποστήριζαν την Αραβική Άνοιξη. Τα αγόρια βασανίστηκαν από τις αρχές ασφαλείας και μάλιστα ένας από αυτούς, ο δεκατριάχρονος Hamzaal-Khateeb βρήκε τον θάνατο έπειτα από τον βίαιο ξυλοδαρμό που δέχτηκε στα κρατητήρια.

Όπως ήταν αναμενόμενο, προκαλείται αναβρασμός στο εσωτερικό της Συρίας. Ο λαός απαντά με πορείες, διαδηλώσεις και άλλα μέσα στην αυθαιρεσία της κρατικής εξουσίας. Ο πρόεδρος Bashar al-Assad βλέποντας τις προεκτάσεις που έχει πάρει η Αραβική Άνοιξη σε άλλες χώρες του Αραβικού κόσμου και την πτώση του καθεστώτος στην Τυνησία απαντά στις εξεγέρσειςμε στρατιωτική βία.

Εκατοντάδες άνθρωποι που διαδήλωναν ειρηνικά σκοτώθηκαν εν ψυχρώ, φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν από τον συριακό στρατό. Όσες πορείες και συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας ξεσπούσαν διαλύονταν από τις στρατιωτικές δυνάμεις της Συρίας με την δύναμη των όπλων και όσοι αντιστέκονταν σε αυτή κατέληγαν νεκροί. Πολλοί πολίτες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα για να αποφύγουν τις τραγικές εξελίξεις που επρόκειτο να ακολουθήσουν.

Σύντομα η αντίδραση προς το καθεστώς θα επηρεάσει και κάποιες από τις τάξεις του Συριακού στρατού. Οι στρατιώτες που ήθελαν την πτώση του καθεστώτος συσπειρώθηκαν και σχημάτισαν τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό. Σύντομα η χώρα θα ερχόταν αντιμέτωπη με τον μεγάλο εμφύλιο πόλεμο που καραδοκούσε.

Τα αποτελέσματα της Αραβικής Άνοιξης σε Β. Αφρική, Μ. Ανατολή και Συρία

Η αραβική Άνοιξη κλυδώνισε σημαντικά τα πολιτικά συστήματα των χωρών στις οποίες επεκτάθηκε και άνοιξε το δρόμο για ριζοσπαστικές αλλαγές. Βέβαια, ελάχιστες –έως μηδαμινές- αραβικές χώρες είχαν την ευκαιρία να ξεφύγουν πραγματικά από τον ολοκληρωτισμό και να εκδημοκρατιστούν.
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Αίγυπτος. Μετά την πτώση του «μισητού» Hosni Mubarak, ο στρατός ανέτρεψε τον ελεγμένο πρόεδρο Mohamed Morsi το καλοκαίρι του 2013 και επέβαλε στρατιωτική δικτατορία με φασιστικά χαρακτηριστικά που οδήγησε στην κακοποίηση και τον θάνατο χιλιάδων Αιγυπτίων.
Στην Συρία, η Αραβική Άνοιξη κατέληξε στο ξέσπασμα ενός αιματηρότατου εμφυλίου πολέμου που συνεχίζεται έως και σήμερα παίρνοντας τρομερές διαστάσεις. Εκατομμύρια σύριοι έχουν από την αρχή της εμφύλιας σύγκρουσης εκτοπιστεί εσωτερικά ή μεταναστεύσει σε άλλες χώρες ενώ οι σφαγές συρίων πολιτών συνεχίζονται συστηματικά.

Οι παράγοντες που οδήγησαν στο ξέσπασμα του Συριακού Πολέμου

Σίγουρα το ξέσπασμα της Αραβικής Άνοιξης στην Τυνησία προκάλεσε τεράστια αναταραχή σε όλο τον Αραβικό κόσμο, μια αναταραχή που γρήγορα εξαπλώθηκε και στη Συρία. Πριν όμως αλλά και κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης υπήρξε ένα πλήθος παραγόντων οι οποίοι ενίσχυσαν το αντικαθεστωτικό συναίσθημα στη Συρία.

Οικολογικοί παράγοντες: Ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας που οδήγησε στην αγανάκτηση πολλών αραβικών λαών και κυρίως του συριακού είναι η υπερθέρμανση του πλανήτη. Σύμφωνα με το Al Jazeera η υπερθέρμανση του πλανήτη οδήγησε την Συρία σε μακροχρόνιες περιόδους ξηρασίας. Μάλιστα, η ξηρασία προκάλεσε σοβαρή έλλειψη νερού και καλλιεργήσιμης γης, οδηγώντας 1,5 εκατομμύριο ανθρώπους να μεταναστεύσουν την περίοδο μεταξύ 2007 και 2010. Η φτώχεια και οι κακουχίες που προκάλεσε η εσωτερική μετανάστευση σημαντικού ποσοστού του συριακού πληθυσμού, επιβάρυνε το κλίμα δυσαρέσκειας που υπήρχε στη Συρία.

Κοινωνικοί παράγοντες: Στα μάτια του Συριακού λαού, ο Basharal-Assad είχε αποτύχει στην υλοποίηση των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων που είχε δηλώσει στην αρχή της πολιτικής πορείας του. Το καθεστώς Assad ήταν αυταρχικό επομένως τα όργανα του κράτους είχαν υπερβολική εξουσία, η οποία ορισμένες φορές κατέληγε στην αυθαιρεσία.Η καταπίεση που ένιωθαν πολλοί Σύριοι πολίτες και η προσπάθεια για τη δημιουργία μιας Συρίας με ισχυρότερα δημοκρατικά θεμέλια αποτέλεσε ασφαλώς αιτία της σύγκρουσης που ακολούθησε με την έλευση της Αραβικής Άνοιξης.

Πολιτικο-οικονομικοί παράγοντες: Η απόπειρα συνδυασμού νεοφιλελευθερισμού και κράτους στο Αραβικό πλαίσιο αποτελεί κατά μια έννοια γενεσιουργό αίτιο των μαζικών διαδηλώσεων που ακολούθησαν το 2011. Σήμερα, οι περισσότερες Αραβικές χώρες χαρακτηρίζονται –με ελάχιστες εξαιρέσεις- από δύο βασικά είδη πολιτευμάτων: τις απόλυτες κληρονομικές μοναρχίες όπως είναι για παράδειγμα η Σαουδική Αραβία και τα αυταρχικά καθεστώτα, όπως αυτά που υπάρχουν στη Συρία , την Αίγυπτο, την Αλγερία και άλλες χώρες. Τα καθεστώτα αυτά συνήθως προκύπτουν από αγώνες ή στρατιωτικά κινήματα τα οποία έχουν επιφέρει την ανατροπή παλαιότερων μοναρχιών. Το πολίτευμα της Συρίας είναι η μονοκομματική Προεδρική Δημοκρατία αλλά η χώρα έχει δανειστεί πολλά στοιχεία των μοναρχιών, μεταξύ των οποίων και η κληρονομική διαδοχή.

Ο νεοφιλελευθερισμός λοιπόν, σαν ιδεολογία τάσσεται κατά του κρατικού παρεμβατισμού, δηλαδή του διαχωρισμού οικονομίας και κράτους. Στον αραβικό κόσμο, πολλά κράτη κινήθηκαν προς το νεοφιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο από την δεκαετία του 1970. Στις περισσότερες χώρες η κίνηση αυτή δεν γνώρισε επιτυχία καθώς αντί για την αποχώρηση του κράτους από την οικονομία, πολλοί κρατικοί αξιωματούχοι εξελίχθηκαν σε επιχειρηματίες ενώ πολλά κρατικά μονοπώλια ιδιωτικοποιήθηκαν. Τα γεγονότα αυτά με το πέρασμα των χρόνων προκάλεσαν οικονομική δυσχέρεια σε πολλούς αραβικούς λαούς που έβλεπαν την ραγδαία αύξηση των τιμών σε είδη πρώτης ανάγκης την ίδια ώρα που η αγοραστική τους δύναμη συνεχώς περιοριζόταν. Ως αποτέλεσμα, οι λαοί άρχισαν να αιτούνται την αλλαγή του ηγέτη ή και του πολιτικού συστήματος σε πολλές αραβικές χώρες συμπεριλαμβανομένης και της Συρίας πριν από το ξέσπασμα της Αραβικής Άνοιξης.

Τέλος, μετά το ξέσπασμα της Αραβικής Άνοιξης, η πτώση των πολιτικών ηγετών στην Αίγυπτο και την Τυνησία, μετέφερε ένα κλίμα αισιοδοξίας σε όσους ήλπιζαν στην ανατροπή των αυταρχικών καθεστώτων. Ο Συριακός λαός και ειδικότερα οι νεότεροι άνθρωποι της Συρίας, παρακολουθούσαν συνεχώς τις εξελίξεις στα γειτονικά τους κράτη και θεώρησαν πως είχαν την δύναμη να προκαλέσουν και οι ίδιοι μια αντίστοιχη αλλαγή. Οι περιπτώσεις της Τυνησίας και της Αιγύπτου όμως ήταν διαφορετικές από εκείνη της Συρίας. Συγκεκριμένα, το καθεστώς Mubarak της Αιγύπτου ηττήθηκε μετά από μια έντονη γενική απεργία σε σημαντικούς κλάδους της υφαντουργίας αλλά και της διώρυγας του Σουέζ που οδήγησε την οικονομία σε παράλυση. Στην Τυνησία η συντονισμένη δράση της γενικής συνομοσπονδίας των συνδικάτων σε συνδυασμό με τη λαϊκή υποστήριξη έφεραν ριζικές αλλαγές κάνοντας την πτώση του καθεστώτος αναπόφευκτη. Στην περίπτωση της Συρίας, το καθεστώς αντιστάθηκε σε τέτοιου είδους ενέργειες και ο λαός δεν είχε τις ίδιες δυνατότητες για αντίσταση.

Το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου

Με την δημιουργία του Ελεύθερου Συριακού στρατού η αντίσταση κατά του προέδρου Assad κλιμακώθηκε και έγινε πιο οργανωμένη. Η πτώση του τυνήσιου προέδρου Zine El Abidine Ben Ali και αργότερα του Αιγυπτίου προέδρου Hosni Mubara είχαν δημιουργήσει ένα πνεύμα αισιοδοξίας στους πολέμιους του καθεστώτος Assad που ήταν αποφασισμένοι να μην εγκαταλείψουν τη μάχη. Το ίδιο αποφασισμένος ήταν και ο πρόεδρος Assad ο οποίος είχε αποφασίσει να διατηρήσει την εξουσία του με κάθε τίμημα.

Οι μάχιμες ομάδες που είχαν ενοποιηθεί κάτω από την σημαία του ελεύθερου συριακού στρατού αργότερα δημιούργησαν το Συριακό Εθνικό κοινοβούλιο και οργανώθηκαν και πολιτικά. Η οργάνωση τους, τους βοήθησε να κλιμακώσουν τις επιθέσεις τους με αποτέλεσμα και ο πρόεδρος Assad να αντεπιτεθεί με όλο και πιο δυναμικό τρόπο. Η χώρα έκτοτε βυθίζεται σε έναν εμφύλιο πόλεμο με τους επαναστάτες να πολεμούν τις κρατικές δυνάμεις για την κατάληψη όλο και περισσότερων συριακών εδαφών και το αντίστροφο.

Ο θρησκευτικός παράγοντας

Παρόλο που όπως έχει επισημανθεί και παραπάνω, η Συριακή κυβέρνηση του Bashar al-Assad δεν ακολουθούσε αυστηρή θρησκευτική πολιτική, ο θρησκευτικός παράγοντας υπήρξε καθοριστικός στην συριακή εμφύλια διαμάχη.

Η πλειοψηφία του πληθυσμού της Συρίας ήταν σουνίτες μουσουλμάνοι σε αντίθεση με την οικογένεια Assad που ήταν μουσουλμάνοι αλαουίτες, δηλαδή ανήκαν σε μια μυστικιστική θρησκευτική ομάδα η οποία αποτελεί κλάδο του σιιτικού Ισλάμ.

Ο Bashar al-Assad λάμβανε στις απαρχές του πολέμου την στήριξη πολλών χριστιανών της Συρίας οι οποίοι αριθμητικά ήταν γύρω στις διακόσιες χιλιάδες αλλά και άλλων θρησκευτικών μειονοτήτων όπως είναι οι ομόθρησκοι αλαουίτες ή οι πιο μετριοπαθείς μουσουλμάνοι.

Σε αντίθεση, η πλειονότητα όσων τάσσονταν κατά του καθεστώτος Assad αποτελούταν, εκτός από τους φανατικούς υπέρμαχους της δημοκρατίας, από σουνίτες μουσουλμάνους. Ο ελεύθερος συριακός στρατός συμπεριλάμβανε μέλη της μουσουλμανικής αδελφότητας, η πλειοψηφία των οποίων ήταν επίσης σουνίτες μουσουλμάνοι και κατά καιρούς δέχονταν στήριξη από γειτονικές σουνιτικές χώρες και τις ΗΠΑ.

Ο Bashar al-Assad διακρίνοντας την θρησκευτική απόκλιση των συμμάχων και των εχθρών του, έδωσε στη σύγκρουση μια θρησκευτική διάσταση. Το καθεστώς Assad χαρακτήρισε από την αρχή του πολέμου τη σύγκρουση του με τους αντικαθεστωτικούς της Συρίας σαν μια θρησκευτική αντιπαράθεση και δήλωσε ότι η αντίσταση που είχε ξεσπάσει εναντίον του ήταν στην πραγματικότητα μια φονταμενταλιστική τρομοκρατική συνωμοσία. Έτσι ο Assad, κάλυψε τις πράξεις του με τον μανδύα του «αγώνα κατά των εξτρεμιστών τρομοκρατών της Συρίας» ενώ δεν δίστασε να αυτοχαρακτηριστεί ως ο προστάτης των θρησκευτικών μειονοτήτων της Συρίας απέναντι στους εξτρεμιστές σουνίτες αντιπάλους του.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημανθεί, ότι αν και ο πόλεμος δεν είναι καθαρά θρησκευτικός, η θρησκεία έχει βοηθήσει και τα δύο μέτωπα να κερδίσουν συμμάχους ανά τα χρόνια. Για παράδειγμα το Ιράν, που αποτελείται από σιιτες μουσουλμάνους στηρίζει σταθερά τον πρόεδρο Assad θέλοντας να αποφύγει τη δημιουργία ενός αντισιιτικού τόξου στην Μ. Ανατολή δεδομένου ότι οι περισσότερες γειτονικές χώρες της Συρίας όπως η Τουρκία, η Σαουδική Αραβία και η Αίγυπτος αποτελούνται από σουνίτες μουσουλμάνους.

Στον παρακάτω χάρτη παρουσιάζονται οι γειτονικές χώρες της Συρίας. Οι χώρες με σιιτική πλειοψηφία εμφανίζονται με πράσινο ενώ οι χώρες με σουνιτική πλειοψηφία με κόκκινο.

Συριακός Εμφύλιος Πόλεμος: Ένας πόλεμος δια αντιπροσώπων

Τα τελευταία χρόνια, και ειδικότερα μετά την εμφάνιση του ISIS και την τρομοκρατική του δράση στις πόλεις της Συρίας, ο πόλεμος έχει αποκτήσει ευρύτερες διαστάσεις ενώ πολλές χώρες της Μ. Ανατολής αλλά και της Δύσης έχουν επηρεάσει σημαντικά την εξέλιξη του. Η Ρωσία και το Ιράν έχουν βοηθήσει σε σημαντικό βαθμό το καθεστώς Assad να αντιμετωπίσει τους αντιπάλους του ενώ η Ρωσία έχει παράσχει κατά καιρούς διπλωματική κάλυψη στη Συρία στο συμβούλιο ασφαλείας του ΟΗΕ.

Σε αντίθεση, οι ΗΠΑ και το Ισραήλ αντιτίθενται στον πρόεδρο Assad και κατακρίνουν τις δράσεις του κατηγορώντας τον για τη χρήση χημικών όπλων κατά αμάχων στη Συρία και για τη παραβίαση θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Τουρκία τασσόταν επίσης κατά του καθεστώτος Assad. Ωστόσο ανα διαστήματα έχει ακολουθήσει και πιο φιλική πολιτική απέναντι του.

 

Παραπομπές

1. Ο συγγραφέας δεν αναφέρεται: Ο χάρτης των δύο Ισλάμ: σουνίτες και σιίτες-THETOC (5 Ιανουαρίου 2016) Διαθέσιμο σε:
http://www.thetoc.gr/diethni/article/o-xartis-twn-duo-islam-sounites-kai-siites

2. Ο συγγραφέας δεν αναφέρεται: Επτά χρόνια συριακής κρίσης: Το χρονικό, οι αιτίες και η εμπλοκή ξένων δυνάμεων- HuffPostGreece (7 Απριλίου 2017) Διαθέσιμο σε:http://www.huffingtonpost.gr/2017/04/07/diethnes-syria-hroniko-polemou_n_15859158.html

3. Author not mentioned: Syria’s civil war explained from the beginning – Al jazeera (1 Οκτωβρίου 2017) Διαθέσιμοσε: http://www.aljazeera.com/news/2016/05/syria-civil-war-explained-160505084119966.html

4. Authors: Lucy Rodgers, David Gritten, James Offer and Patrick Asare: Syria: The story of the conflict- BBC NEWS (11Μαρτίου 2016) Διαθέσιμοσε: http://www.bbc.com/news/world-middle-east-26116868

5. Author not mentioned: Why is there a war in Syria?- BBCNEWS (7 Απριλίου 2017) Διαθέσιμο σε: http://www.bbc.com/news/world-middle-east-35806229

6. Author not mentioned: Syrian Civil War Fast Facts- CNN (17 Οκτωβρίου2017) Διαθέσιμοσε: http://edition.cnn.com/2013/08/27/world/meast/syria-civil-war-fast-facts/index.html

7. Author not mentioned: Arab Uprising: Country by country- Tunisia –BBC NEWS (16 Δεκεμβρίου 2013) Διαθέσιμοσε:http://www.bbc.com/news/world-12482315

8. Author not mentioned: The ‘Arab Spring’- Five Years On- AMNESTY INTERNATIONAL (Ημερομηνίαδεναναφέρεται) Διαθέσιμοσε: https://www.amnesty.org/en/latest/campaigns/2016/01/arab-spring-five-years-on/