Από την κόλαση της Συρίας… στο «καζάνι» της Μόριας

της Αιμιλίας Γανταδάκη

Τον τελευταίο καιρό γινόμαστε όλοι μάρτυρες της δυσμενούς κατάστασης που επικρατεί στο νησί της Λέσβου και δη στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης προσφύγων (ΚΥΤ) στη Μόρια. Ελληνική και ξένη ειδησεογραφία έχουν «πάρει φωτιά» , ενώ πλήθος ΜΚΟ και εκπρόσωποι των τοπικών αρχών κάνουν λόγο για πρωτοφανείς συνθήκες διαβίωσης των εισερχομένων στο νησί, που ομοιάζουν -θα έλεγε κανείς – με «βασανιστήρια της κολάσεως». Πείνα, φτώχεια και εξαθλίωση έρχονται να συμπληρώσουν την έλλειψη νερού, συνθηκών υγιεινής και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Δεν χωρά, βέβαια αμφιβολία πως πρόκειται για μια ανθρωπιστική κρίση που είχε  ξεσπάσει ήδη καιρό πριν.

 Για να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, όταν τον Μάρτιο του 2011  εγκαινιάστηκε η «Αραβική Άνοιξη», ως κύμα διαμαρτυρίας κατά της δικτατορίας του Άσαντ,  δεν άργησε να καταλήξει σε ζοφερό εμφύλιο πόλεμο εντός της Συρίας. Η Ελλάδα άρχισε να γίνεται αποδέκτης του προβλήματος μόλις το 2015 με την υιοθέτηση της πολιτικής των ανοικτών συνόρων. Η τότε κυβέρνηση υπό το μοντέλο παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας σε κάθε αιτούντα ασύλου, απεδέχθη έναν ασύλληπτο αριθμό προσφύγων, μπροστά σε μια Ευρώπη- φρούριο που αρνούνταν να αναλάβει το κόστος μιας διεθνούς πλέον κρίσης. Έτσι, στον αντίποδα χωρών που υιοθετούσαν την πολιτική των κλειστών συνόρων (Αυστρία, Ουγγαρία κλπ), το ελληνικό κράτος ανέλαβε εμπράκτως ευθύνες μεγαλύτερες από εκείνες που του αναλογούσαν. Είναι προφανές πως εν έτει  2018 Ελλάδα και Τουρκία καλούνται από κοινού να γίνουν το ανάχωμα του δεύτερου κύματος μεταναστευτικών ροών υπό της αιγίδα της ΕΕ. Τηρώντας πιστά τη Σύμβαση της Γενεύης για τα δικαιώματα του Πρόσφυγα (28 Ιουλίου 1951), που κυρώθηκε με το ΝΔ. 3989/1959, το ελληνικό δημόσιο διασφάλισε την μη επαναπροώθηση (non-refoulement) των ροών αυτών στην χώρα δίωξης, παρείχε δικαίωμα διαμονής, προστασίας και στέγασης (ΠΔ 220/2007), ενώ ήδη η Υπηρεσία Παροχής Ασύλου επεξεργάζεται το πλήθος υποβληθέντων αιτήσεων για το τρέχον έτος. Ωστόσο, έως ότου αποπερατωθεί η εν λόγω βραχύβια διαδικασία, οι πρόσφυγες είναι αναγκασμένοι να διαμένουν στο hotspot στη Μόρια,  όπου και έχει λάβει χώρα η προσωρινή καταγραφή τους από τις Αστυνομικές Αρχές.

 Το κρίσιμο ζήτημα, το οποίο έχει ανακύψει έγκειται στο ακατάλληλο των συνθηκών διαβίωσης των προσωρινώς κρατηθέντων, καθώς και στην επίρριψη σχετικών ευθυνών. «Η Μόρια είναι ό τι πιο σοκαριστικό έχω δει έχοντας επισκεφτεί αρκετά camps προσφύγων», αναφέρει ο Γενικός Γραμματέας Διεθνούς Αμνηστείας Κουμί Ναϊντού. Και πράγματι, ακούγεται λογικό αν κάνει κανείς εικόνα στο νου του αποψιλωμένες εκτάσεις ελαιώνων εμποτισμένες με λάσπη και εν απουσία στοιχειωδών δομών. Αντ’ αυτού υποτυπώδη containers και σκηνές για στέγη, συνεχείς ελλείψεις πόρων και χημικές τουαλέτες δίχως τήρηση κανόνων υγιεινής αποδεικνύουν έμπρακτα τις πρωτόγονες συνθήκες που επικρατούν. Το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής, μάλιστα, επέβαλε ήδη διοικητικές κυρώσεις για πλημμελή λειτουργία του αποχετευτικού συστήματος και επανειλημμένη παράβαση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Σμήνος ουρών για φαγητό, αγανάκτηση, έριδες με τους ντόπιους και αστυνομία είναι από τα πρώτα πράγματα που θα παρατηρήσει όποιος εισέλθει στο camp. Πολλοί εξαγγέλλουν πως τα περιστατικά βίας, διακίνησης ουσιών και εμπορίου λευκής σαρκός απειλούν την σωματική και ψυχική υγεία- αν μη τι άλλο- των μικρών παιδιών που αντικρίζουν καθημερινά αυτά τα θεάματα. Μέσα σε όλη αυτήν την «πύρινη λαίλαπα» που επικρατεί προβάλλει ως επιτακτικό αίτημα η άμεση αποσυμφόρηση των ευάλωτων ομάδων, ενώ σχετική ολιγωρία έχει από πολλούς καταλογιστεί στους ιθύνοντες.

Πιο συγκεκριμένα, τα θύματα αυτής της κατάστασης συχνά εξαπολύουν πυρά προς τρεις κατευθύνσεις: κατά της ελληνικής Κυβέρνησης , κατά της ΕΕ και των κρατών εντός αυτής και τέλος κατά της ίδιας της κοινωνίας της Λέσβου. Πλήθος ερωτημάτων τίθενται στο τραπέζι: καλώς ακολούθησε η Ελλάδα μια ανθρωπιστική πολιτική ανοικτών συνόρων; Μπορούσε να σηκώσει στις πλάτες της ένα τέτοιο βαρύ φορτίο ή ήταν επιβεβλημένη η σύμπραξη όλων των ευρωπαϊκών χωρών; Υπήρξε πλημμέλεια στην διαχείριση των χρηματικών επιχορηγήσεων της ΕΕ από τους τοπικούς παράγοντες του νησιού ή είναι μονάχα αντικειμενικές οι δυσχέρειες που οδηγούν στην καταπάτηση των δικαιωμάτων τόσων ανθρώπων; Πράγματι, κανείς δεν θα μπορούσε να αρνηθεί πως η ρίζα του προβλήματος είναι ο υπερπληθυσμός, που φαντάζει σαν «τιμωρία» των νησιών του Αιγαίου για την γεωγραφική τους θέση. Σύμφωνα με στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες (UNHCR), στα νησιά του Αιγαίου διέμεναν μέχρι τις 9 Σεπτεμβρίου του 2018, 18.400 πρόσφυγες, εκ των οποίων 8.789 ήταν εγκατεστημένοι μόνο στη Μόρια. Αξίζει να σημειωθεί μάλιστα ότι στην Λέσβο έγιναν 29.296 αιτήσεις ασύλου την τελευταία πενταετία, την στιγμή που οι 11.325 υποβλήθηκαν μόλις τους τελευταίους οκτώ μήνες. Τα στατιστικά δεδομένα δείχνουν με τρόπο εύληπτο τον οριακό χαρακτήρα της κατάστασης και την ανάγκη μιας άνωθεν λύσης. Οι ντόπιοι με την σειρά τους εμφανίζονται διχασμένοι. Η άφιξη των προσφύγων οδήγησε σε κατακερματισμό του προϋπάρχοντος τουριστικού ρεύματος, ενώ από την άλλη η εμπλοκή τους σε ΜΚΟ και η επιδίωξη του κέρδους πάνω στον πόνο του άλλου οδήγησε ομολογουμένως σε μια ανθούσα παραοικονομία. Αναντίλεκτα, η γραφειοκρατία για την άμεση διάθεση των εκταμιευθέντων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ποσών δυσχεραίνει την κατάσταση. Εντούτοις, η ανθρωπιστική αυτή κρίση δεν αντιμετωπίζεται μόνο με χρήματα. Απαιτείται η σύμπραξη όλων προκειμένου να συνενωθούν τα κομμάτια ενός παζλ στρατιωτικού, διπλωματικού και ανθρωπιστικού.

 Συμπερασματικά, η μετάθεση του βάρους μιας παγκόσμιας κρίσης από τις ευρωπαϊκές πολιτικές σε ένα μονάχα κράτος δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να επιφέρει μια αποτελεσματική λύση. Επιβάλλεται συλλογική δράση στο πλαίσιο αλληλεγγύης, ούτως ώστε να επιτευχθούν η αναχαίτιση νέων ροών απ την Τουρκία και η αποσυμφόρηση των υπαρχουσών ομάδων. Η κατάσταση στην Μόρια συνιστά παγκόσμιο και όχι μονάχα ελληνικό όνειδος. Αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα μιας κοινωνίας όπου βασιλεύει η υπονόμευση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με αποτέλεσμα την γένεση σπαρακτικών κραυγών πόνου σε τόσες χιλιάδες ταλαιπωρημένες ψυχές. Ψυχές που φυγαδεύτηκαν με όνειρα και ελπίδα για μια καλύτερη ζωή και που κατέληξαν να ζουν έναν δεύτερο εφιάλτη. Το ερώτημα τελικά είναι, έχουμε το δικαίωμα να τους τα γκρεμίζουμε;  

H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς  και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων