Το Ηνωμένο Βασίλειο μετά το Brexit: Ο νέος ρόλος, οι προκλήσεις και η πραγματικότητα

του Μάνου Μπενόπουλου

Στις 29 Μαρτίου 2019, το Ηνωμένο Βασίλειο θα αποχωρήσει και επίσημα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, με ή χωρίς συμφωνία. Το ερώτημα είναι πως θα πορευτεί η Βρετανία και πάνω σε ποιους άξονες θα κινηθεί η εξωτερική της πολιτική. Με λίγα λόγια, ήρθε ο καιρός να αποφασίσει η γηραιά Αλβιώνα τι είδους δύναμη θα είναι.

Από το 1945, η Βρετανία παύει να είναι η παγκόσμια αποικιακή αυτοκρατορία με την πρωτοκαθεδρία στις θάλασσες. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση αποτελούν το δίπολο της παγκόσμιας ισχύς και το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί πλέον μια περιφερειακή δύναμης σε μια ρημαγμένη Ευρώπη. Η Κρίση του Σουέζ, το 1956, επιβεβαίωσε την αδυναμία της Βρετανίας να επιβάλλει την ισχύ της και ανέδειξε την πραγματικότητα αναγκαίας συνεννόησης  με τις Ηνωμένες Πολιτείες σε κάθε διεθνές θέμα. Το 1962, ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Dean Acheson, είχε δηλώσει ότι “το Ηνωμένο Βασίλειο είχε χάσει μια αυτοκρατορία και είχε την ανάγκη εξεύρεσης ενός νέου ρόλου”.

Η βρετανική εξωτερική πολιτική του 20ου αιώνα έθετε τη Βρετανία ως μια δύναμη που να κινείται εκτός Ευρώπης έχοντας μια ειδική σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες (αγγλοσαξωνικός άξονας). Επιπλέον, η δημιουργία της Κοινοπολιτείας (Commonwealth), ενός χαλαρού χωρίς πολιτικές δομές θεσμού, είχε ως στόχο μιας στοιχειώδους διατήρησης της πάλαι ποτέ επιρροής του Λονδίνου στις πρώην αποικίες.

Global Britain

Το νέο δόγμα της Βρετανίας μετά την αποχώρηση από την Ε.Ε. ονομάζεται Global Britain τονίζοντας την μεγαλύτερη εξωστρέφεια της χώρας μέσω στρατηγικών συμμαχιών με τρίτες χώρες χωρίς τους περιορισμούς της Ένωσης. Βέβαια, αυτό ίσως θέσει σε σκεπτικισμό τον βασικότερο άξονα της εξωτερικής πολιτικής ο οποίος είναι η ειδική σχέση και συνεργασία με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ωστόσο, όπως και το 1956 έτσι και σήμερα η Βρετανία βρίσκεται σε δίλημμα και δεν μπορεί να τα έχει όλα με το μέρος της. Η συμμετοχή της στην Ε.Ε. λειτούργησε ως πολλαπλασιαστής για την εξωτερική της πολιτική και δημιούργησε στρατηγικές συμμαχίες εξυπηρετώντας ευρύτερες φιλοδοξίες. Η αποχώρηση από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς θα στερούσε στο Ηνωμένο Βασίλειο, τουλάχιστον τα επόμενα χρόνια, τη πρόσβαση στις σημαντικές και συμφέρουσες διακυβερνητικές επαφές που παρέχει η ιδιότητα κράτους- μέλους της Ε.Ε.

Tι μέλλει γενέσθαι

Επομένως τα πιθανά σενάρια θα είναι τα εξής. Πρώτον, η Βρετανία θα μετατραπεί σε ένα εσωστρεφές κράτος, μια κλειστή νησιωτική χώρα που θα επιδιώκει να επανακτήσει και να διατηρήσει την οικονομική της και πολιτική της αυτονομία.  Ίσως ακούγεται ελκυστικό σε εθνικιστικούς και λαϊκιστικούς κύκλους αλλά το αποτέλεσμα θα είναι η παρακμή και η δημιουργία της Μικρής Βρετανίας (Little Britain).

Δεύτερο σενάριο, θα ήταν να περιοριστεί η βρετανική εξωτερική πολιτική στις άμεσες ανησυχίες της εθνικής ασφάλειας με την παράλληλη δημιουργία ενός ανοικτού και άκρως ανταγωνιστικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος στα πρότυπα Σιγκαπούρης. Η δημιουργία δηλαδή μιας ριζοσπαστικής ελεύθερης αγοράς που να δρα επιθετικά στο διεθνές χρηματοπιστωτικό και εμπορικό σύστημα.

Ωστόσο, η βαθιά σύνδεση με την Ε.Ε. η οποία κατέχει το 45% των συναλλαγών θα καταστήσει δύσκολη την ανεξάρτητη πορεία του Λονδίνου και ίσως να δημιουργήσει μεγαλύτερη εξάρτηση από τις Βρυξέλλες.

Πάραυτα, το Ηνωμένο Βασίλειο θα εξακολουθεί να έχει σημαίνοντα ρόλο στα διεθνή ζητήματα καθώς εξακολουθεί να είναι στον πυρήνα σημαντικών οργανισμών όπως ο ΟΗΕ, το ΝΑΤΟ, οι G8, η Κοινοπολιτεία αλλά και άλλων ευρωπαϊκών οργανισμών. Ωστόσο, υπάρχει ο κίνδυνος της θεσμικής αποδυνάμωσης της Βρετανίας και στους προαναφερθέντες θεσμούς.  Επιπλέον, η Βρετανία θα εξακολουθεί να έχει έναν από τους καλύτερους στρατούς του κόσμου, μία από τις καλύτερες υπηρεσίες πληροφοριών και ένα ισχυρό διπλωματικό δίκτυο. Η κυριαρχία της αγγλικής ως de facto παγκόσμια γλώσσα αλλά και η πολιτιστική επίδραση μέσω της τέχνης και των γραμμάτων θα διατηρήσουν την διεθνή επιρροή της Βρετανίας παρά τις πολιτικές της επιλογές.

Η Ευρώπη σε κρίση

Το Brexit ήρθε σε μια κρίσιμη εποχή με πολλά προβλήματα όπως αύξηση της μετανάστευσης και των προσφύγων, τρομοκρατίας, οικονομικής δυσπραγίας, έκρηξη της ανεργίας και άνοδος ακραίων και λαϊκιστικών δυνάμεων. Η Βρετανία διαπραγματεύεται την έξοδο της με μία προβληματισμένη Ευρώπη που χρειάζεται μεταρρυθμίσεις. Η ελληνική και η ιταλική κρίση και  η άνοδος ακραίων δυνάμεων σε Πολωνία και Ουγγαρία δημιουργούν προκλήσεις για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Βέβαια, οι προκλήσεις αυτές είναι η κατάλληλη ευκαιρία για την Ένωση να προχωρήσει σε αυτοκριτική και ριζικές μεταρρυθμίσεις για την εγκαθίδρυση νέων εταιρικών σχέσεων ανάμεσα στα κράτη – μέλη.

Σε αυτή τη πρόκληση η Βρετανία θα έπρεπε να είναι ηγέτιδα δύναμη στην αναγέννηση της Ευρώπης και όχι να εγκαταλείπει το σκάφος στα δύσκολα. Η αποτυχία της εσωτερικής πολιτικής του Ηνωμένου Βασιλείου είναι η μη διαπίστωση ότι πλέον μόνο οι φιλελεύθερες και ενωμένες κοινωνίες μπορούν να έχουν ευημερία και να επιβιώσουν στις απαιτήσεις του παγκοσμιοποιημένου συστήματος.

Η νοοτροπία της αυτοκρατορίας κατέστη τοξική για τον μέσο Βρετανό πολίτη ο οποίος ίσως δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι οι εποχές άλλαξαν. Η απόσχιση από την Ένωση θα εγείρει προβλήματα στην Βόρεια Ιρλανδία, στην Σκωτία αμφισβητώντας την ίδια την κρατική υπόσταση του Ηνωμένου Βασιλείου και την ενότητα της χώρας. Επιπροσθέτως, η Βρετανία των 60 εκατομμυρίων θα πρέπει να συναγωνιστεί τις ΗΠΑ, την Κίνα, την Ρωσία και άλλες, ανερχόμενες δυνάμεις, με το ερώτημα να είναι για θέματα που αφορούν την Ευρώπη σε ποια πρωτεύουσα θα απευθυνθούν: στο Λονδίνο, στο Παρίσι ή στο Βερολίνο;

Hard ή Soft Brexit?

Το ορθότερο θα ήτο μια συμφωνία που θα καθιστούσε τη Βρετανία και την Ε.Ε. στρατηγικούς εταίρους σε τομείς που αφορούν την εξωτερική πολιτική και την ασφάλεια (soft Brexit). Οι κοινές προκλήσεις που αφορούν τη Ρωσία και τη κατάσταση στη Μέση Ανατολή επιβάλλουν μια συμφωνία Βrexit που να περιλαμβάνει κοινή στάση και υπεύθυνη συνεργασία.

Επιπλέον, εκτός της Ε.Ε. η Βρετανία οφείλει να αναπτύξει επενδυτικές διμερείς και πολυμερείς σχέσεις με ευρωπαϊκές και μη χώρες. Το επιχείρημα ότι εκτός Ε.Ε. θα υπάρχει μεγαλύτερη ευελιξία για την ενίσχυση των σχέσεων με Κίνα και Ινδία. Θα υπάρξουν μεγάλες οικονομικές και πολιτικές ευκαιρίες από το άνοιγμα σε αυτά τα κράτη κάτι που γίνεται ήδη από το 2010.

Οι αριθμοί βέβαια δεν συμφωνούν καθώς το Ηνωμένο Βασίλειο εξάγει περισσότερο στο Βέλγιο από ότι στην Ινδία ή την Νότια Αφρική . Μόλις το 8% πηγαίνει συνολικά στα κράτη BRICS. H ελευθερία στις εμπορικές συμφωνίες, μετά το Brexit, ίσως να αντιστρέψει τα υφιστάμενα νούμερα.

Τέλος, εκτός Ε.Ε., η Βρετανία, θα χάσει την χρηματοδότηση των ευρωπαϊκών κεφαλαίων. Η βρετανική οικονομία θα χρειαστεί κάθε δυνατή χρήση των πόρων της ώστε να διατηρήσει τη βιωσιμότητα του κρατικού μηχανισμού. Η επιτροπή εξωτερικών υποθέσεων της βρετανικής βουλής (Ηouse of Commons Foreign Affairs Committee) δεν θεωρεί ότι το Brexit θα επηρεάσει τους οικονομικούς πόρους. Εν τούτοις, η προσπάθεια της Βρετανίας για την υλοποίηση του Global Britain σημαίνει αυτόματα την αύξηση των διπλωματικών υπηρεσιών σε παγκόσμιο επίπεδο κάτι που θα χρειαστεί επιπλέον πόρους.

Συμπερασματικά, η Μεγάλη Βρετανία θέλει  και μπορεί να αποκτήσει έναν νέο διεθνή ρόλο μετά το Brexit. Η επόμενη δεκαετία θα είναι καθοριστική για το μέλλον της χώρας και θα βασιστεί στις επιλογές και τις δυναμικές της βρετανικής ηγεσίας. Μια μεσαίου βεληνεκούς δύναμη.

H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς  και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.