Οικολογική Διατροφή: υγεία, περιβαλλοντικό αποτύπωμα και ο ρόλος της κτηνοτροφίας

από τη Μπάσλαρη Ιουλία, Ερευνήτρια της ομάδας «Περιβάλλον & Ενέργεια»

Έννοια

Η «οικολογική» ή «αειφόρος» διατροφή αποτελεί τη στροφή σε ένα πιο πράσινο, ισορροπημένο και υγιεινό τρόπο κατανάλωσης. Ειδικότερα, συνίσταται στην επιλογή τοπικών κι εποχιακών προϊόντων και στην αποφυγή των επεξεργασμένων και συσκευασμένων τροφίμων. Τόσο ο τρόπος παραγωγής και κατανάλωσης των τελευταίων, όσο και η αλόγιστη σπατάλη τους προξενούν πληθώρα επιπτώσεων στο περιβάλλον, την ανθρώπινη υγεία και την κοινωνική ευημερία.

Τα περιβαλλοντικά προβλήματα είναι απόρροια  των καταναλωτικών προτύπων και συμπεριφορών και πρέπει να επαναπροσδιορισθούν. Οι πολυποίκιλες σχέσεις που διαμορφώνονται μεταξύ διατροφής και περιβάλλοντος είναι κάθε άλλο παρά αμελητέες και χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης. Τα ζητήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης και η διαμόρφωση ενός οικολογικού τρόπου ζωής συνιστούν επαναπροσδιορισμό της κοινωνικής ευαισθητοποίησης.

Διατροφικές επιλογές και υγεία

Ως Yγιεινή Διατροφή ορίζεται μια ισορροπημένη διατροφή, με καλή κατανομή μεταξύ των γευμάτων (Eλληνική Ιατρική Εταιρεία Παχυσαρκίας, ΕΙΕΠ, 2005). Η υιοθέτηση υγιεινής διατροφής εξαρτάται από πολλούς παράγοντες με κυριότερους  το φύλο, το βάρος του σώματος, την ηλικία, τη γεύση των τροφών, το οικογενειακό εισόδημα και το μορφωτικό επίπεδο των ατόμων.

Κοινό τόπο συνιστά η αλληλένδετη σχέση διατροφικών συνηθειών κι επιλογών με την κατάσταση της υγείας των ανθρώπων και την κατ’ επέκταση κοινωνική ευημερία του συνόλου. Υφίστανται, ευλόγως, διαφορετικές δυνατότητες και διαφορετικά κριτήρια διαμόρφωσης του τρόπου κατανάλωσης του φαγητού, ανάλογα με το αν η χώρα που μελετάται ανήκει στις ανεπτυγμένες ή στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Συνακόλουθα, διαμορφώνονται αντιστοίχως διατροφικά μοντέλα δύο ταχυτήτων, καθώς 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι υποσιτίζονται, την ίδια στιγμή που 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι είναι υπέρβαροι. Έχοντας υπόψη το μείζον πρόβλημα της δραματικής αύξησης του πληθυσμού και της φέρουσας ικανότητας του πλανήτη μας, ανακύπτουν ζητήματα που δεν αφορούν μόνο τον τρόπο κατανάλωσης αλλά και τον τρόπο κατανομής αυτής [1].

Αξίζει να επισημανθεί, επίσης, η σύσταση από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για πρόσληψη ως 400 γραμμαρίων ημερησίως φρούτων και λαχανικών, που παρέχουν τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά σε ποσότητες που μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες του οργανισμού. Ωστόσο, οι μισές ευρωπαϊκές χώρες καταναλώνουν πολύ λιγότερα ανά ημέρα, με εξαίρεση την Πολωνία, την Ιταλία, τη Γερμανία και την Αυστρία.

Παρακάτω απεικονίζεται σχεδιαγραμματικά η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών σε γραμμάρια ανά ημέρα στην Ευρώπη.

Από μελέτες προκύπτει, ότι στην Ελλάδα τα κριτήρια επιλογής είναι η τιμή, η προέλευση και η ποιότητα, ενώ το 22% των Ελλήνων δεν διαβάζει τις ετικέτες των προϊόντων πριν από κάθε αγορά. Η ανεπαρκής ενημέρωση ως προς την ποιότητα ή την προέλευση αυτών, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την κατανάλωση μη ασφαλών τροφίμων που περιέχουν επιβλαβή βακτήρια ή χημικές ουσίες. Υπολογίζεται ότι 600 εκατομμύρια άνθρωποι αρρωσταίνουν μετά την κατανάλωση μολυσμένων τροφίμων, ενώ 420.000 πεθαίνουν κάθε χρόνο [2]. Πάνω από 200 προβλήματα υγείας συσχετίζονται με τα μη ασφαλή αυτά τρόφιμα, τα οποία εμπεριέχουν επιβλαβή βακτήρια ή χημικές ουσίες, καθιστώντας τη διατροφή έναν από τους μεγαλύτερους παράγοντες κινδύνου για την υγεία παγκοσμίως.

Βιομηχανία τροφίμων και περιβαλλοντικές ζημίες

Το οικολογικό αποτύπωμα των προϊόντων και ιδιαίτερα των τροφίμων βρίσκεται στο επίκεντρο έρευνας με απώτερο σκοπό τη μείωσή του και την επικράτηση βιώσιμων εφαρμογών. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις ενός προϊόντος θα πρέπει να εξετάζονται σε όλο τον κύκλο ζωής του, από το αρχικό, δηλαδή την καλλιέργεια των πρώτων υλών, την επεξεργασία, τη μεταφορά και τη χρήση, μέχρι την απόρριψη και την ανακύκλωσή του. Ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι περιβαλλοντικές επιδόσεις των προϊόντων δίνοντας τη δυνατότητα για προώθηση καινοτόμων πράσινων παραγωγικών διαδικασιών, διατηρώντας όμως το χαρακτήρα τους.

Αναλυτικότερα, το περιβάλλον αποτελεί αγαθό κοινόχρηστο και άκρως απαραίτητη προϋπόθεση για την εξέλιξη των ανθρώπων, την υγεία, την ευημερία τους. Η διαβίωση σε ένα διαρκώς απειλούμενο περιβάλλον γίνεται ολοένα και πιο επισφαλής. Η σπατάλη που προκαλείται από τη βιομηχανία τροφίμων απειλεί τη βιοποικιλότητα, το επιφανειακό έδαφος, το θαλάσσιο περιβάλλον και το ίδιο το κλίμα. Η φέρουσα ικανότητα του πλανήτη εξαντλείται.

Εξετάζοντας το ζήτημα ενδελεχέστερα, η παραγωγή τροφίμων χρησιμοποιεί το 34% της καλλιεργήσιμης γης και το 69% του καθαρού νερού. Οι καταστροφικές περιβαλλοντικές συνέπειες, όμως, δεν περιορίζονται εδώ. Η βιομηχανία τυποποιημένων προϊόντων αντιπροσωπεύει το 24-30% της εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου, που οδηγούν στην υπερθέρμανση του πλανήτη και σε ακραία καιρικά φαινόμενα. Αξίζει να ληφθεί εξίσου υπόψη το ότι τα λαχανικά που παράγονται σε θερμοκήπια επιβαρύνουν μέχρι και 15 φορές περισσότερο το περιβάλλον. Η παραγωγή και κατανάλωση μη εποχιακών τροφίμων, απαιτεί χρήση ψυγείων αποθήκευσης, συσκευασία και μεταφορά τους από άλλες χώρες. Αυτό συνεπάγεται κατ’ αντιστοιχία, με υψηλή κατανάλωση ενέργειας, επιπλέον χρήση φυσικών πόρων για υλικά συσκευασίας και τέλος εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου από τα μέσα μεταφοράς των τροφίμων [3]. Είναι γεγονός ότι και τα συσκευασμένα βιομηχανικά και τυποποιημένα προϊόντα απαιτούν περισσότερη ενέργεια για την παραγωγή και διανομή τους, οδηγώντας αναπόφευκτα σε περισσότερα απορρίμματα και ρύπανση του περιβάλλοντος. Αρκεί να προσέξει κανείς ότι το 1/3 του παραγόμενου φαγητού, δηλαδή 1,3 δισεκατομμύριο τόνοι τροφής παγκοσμίως, πετάγεται ή καταστρέφεται λόγω κακών πρακτικών μεταφοράς ή συγκομιδής. Στην Ελλάδα μια τετραμελής οικογένεια σπαταλάει 120 κιλά τροφής ετησίως.

Συνοψίζοντας, τα ανωτέρω δεν συνιστούν παρά το λεγόμενο «οικολογικό αποτύπωμα», δηλαδή την απαιτούμενη χρήση πόρων για την κάλυψη των καθημερινών αναγκών σε ενέργεια και νερό. Το οικολογικό αποτύπωμα της βιομηχανίας επεξεργασμένων τροφίμων είναι μεγάλο και οι απαιτήσεις της κάθε άλλο παρά ορθολογικές. Η Ελλάδα, μάλιστα, κατετάγη 20ή ανάμεσα σε 158 χώρες ως προς το θέμα αυτό.

Ιδιαίτερα, το οικολογικό αποτύπωμα διατροφής αποτελεί ένα τμήμα του συνολικού οικολογικού αποτυπώματος κάθε ανθρώπου. Αφορά στους φυσικούς πόρους που χρειάζονται για την κάλυψη των διατροφικών αναγκών ενός ατόμου ή πληθυσμού ατόμων με βάση τις διατροφικές επιλογές.

Ο κλάδος της κτηνοτροφίας ειδικότερα

Η κτηνοτροφία θεωρείται ως  ο κλάδος της αγροδιατροφής ο οποίος φέρει  τη μεγαλύτερη επίπτωση στο περιβάλλον. Όπως αναφέρθηκε, η βιομηχανία τυποποιημένων τροφίμων αντιπροσωπεύει το 24 με 30% των αερίων του θερμοκηπίου. Ο πλέον ρυπογόνος τομέας, ωστόσο, είναι αναμφίβολα αυτός της κτηνοτροφίας. Αρχικά, όμως, θα πρέπει να εξεταστεί ο λόγος για τον οποίο τα ζωικά προϊόντα έχουν παράλληλα ευεργετικές ιδιότητες, τόσο για τον άνθρωπο, όσο και για ορισμένες κοινωνίες.

Πρωταρχικά, τα ζωικά προϊόντα αποτελούν πηγή ωφέλιμων ουσιών και ιχνοστοιχείων, απαραίτητων για τη σωματική και πνευματική υγεία των ανθρώπων. Η συνιστώμενη ποσότητα ανέρχεται στα 20 γραμμάρια ζωικής πρωτεΐνης ανά ημέρα [4]. Επιπλέον, η κτηνοτροφία ανάγεται σε μείζονος σημασίας ενασχόληση, ίσως και τη μοναδική , σε χώρες αναπτυσσόμενες ή με ιδιαίτερο κι άγονο έδαφος. Καθίσταται απαραίτητη για τη βιώσιμη ανάπτυξη των εν λόγω κοινωνιών, καθώς το κλίμα, επί παραδείγματι, δεν επιτρέπει την απασχόληση με τον τομέα της γεωργίας στον ίδιο βαθμό, καθιστώντας αβέβαιη τη συντήρηση των κατοίκων τους. Εν αντιθέσει, οι ανεπτυγμένες χώρες καταναλώνουν διπλάσια ποσότητα ζωικών προϊόντων, ενώ όμως έχουν στη διάθεσή τους εναλλακτικές διατροφικές επιλογές για την πρόσληψη των απαιτούμενων θρεπτικών συστατικών, οδηγούμενες σε κατάχρηση.

Γιατί τα ζωικά προϊόντα είναι επιβλαβή για την υγεία μας;

Ένα φλέγον ζήτημα, αφορμή εντόνων αντιπαραθέσεων και συζητήσεων, αποτελεί η πληθώρα ασθενειών που προκαλούνται από την κατανάλωση κρέατος, αυγών και γαλακτοκομικών. Οι πιο γνωστές είναι οι καρδιακές παθήσεις, η παχυσαρκία, η πνευμονία και η σαλμονέλα. Τα προϊόντα αυτά περιέχουν συγκεκριμένα βακτήρια που δημιουργούνται στα πλαίσια χορήγησης αντιβιοτικών στα ζώα, καθώς και αυτά είναι ευάλωτα σε ασθένειες [5]. Η συνακόλουθη κατανάλωσή τους, λοιπόν, δημιουργεί ανοσία στον ανθρώπινο οργανισμό και, άρα, μικρότερη ή μηδαμινή ανταπόκριση στη δράση των αντιβιοτικών φαρμάκων.  Ο παρακάτω πίνακας απεικονίζει την υπερβολική χρήση αντιβιοτικών ανά κιλό κρέατος στη Δύση, με τα ποσοστά να είναι πλήρως ανησυχητικά.

Κτηνοτροφία και περιβαλλοντική επιβάρυνση

Οι έρευνες και οι αριθμοί αποδεικνύουν τα εξής: ο κλάδος της κτηνοτροφίας αντιπροσωπεύει το 15 με 24% όλων των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε παγκόσμια κλίμακα [6]. Συγκεκριμένα, πρόκειται για τη δεύτερη μεγαλύτερη ρυπογόνο δραστηριότητα μετά τον τομέα της ενέργειας [7], με έκλυση μέχρι 7 δισεκατομμυρίων τόνων αερίων, κυρίως μεθανίου και μονοξειδίου του αζώτου, επιδεινώνοντας το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Ακόμη, ο τομέας αυτός χρησιμοποιεί υπερβολική ποσότητα νερού για τη δραστηριότητά του, ενώ ταυτόχρονα ρυπαίνει ανεπανόρθωτα το θαλάσσιο περιβάλλον με την απόρριψη σε αυτό χημικών ουσιών. Η επιβάρυνση του περιβάλλοντος προκαλείται, επίσης, από την τακτική της αποψίλωσης των δασών, με σκοπό τη δημιουργία καλλιεργήσιμων εκτάσεων γης για καλλιέργεια ζωοτροφών [8].

Θωράκιση της υγείας και του περιβάλλοντος

Ύστερα από την προηγηθείσα ανάλυση, προκύπτει η ανάγκη υιοθέτησης λύσεων ευέλικτων από τα κράτη, προς προστασία της υγείας και του περιβάλλοντος. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να διαβουλεύονται με ένα ευρύ φάσμα ειδικών επιστημόνων τροφίμων για να αναπτύξουν ένα κοινό μακροπρόθεσμο όραμα για το τι συνιστά ένα βιώσιμο σύστημα τροφίμων. Από την άλλη, ο καθένας ατομικά θα ήταν σκόπιμο να αποφύγει τα τυποποιημένα και συσκευασμένα τρόφιμα, δίνοντας το προβάδισμα σε όσα είναι φυτικά και βιώσιμης καλλιέργειας. Έτσι, ρυπαίνεται λιγότερο το περιβάλλον, αφού δεν χρησιμοποιούνται λιπάσματα και περαιτέρω υλικά συσκευασίας των προαναφερθέντων τροφίμων, ενώ εξασφαλίζεται η υγεία κι η ευεξία. Χρειάζεται περισσότερη εκπαίδευση για την ενθάρρυνση απόκτησης υγιεινών διατροφικών συνηθειών, που θα βασίζονται στην ποικιλία των τροφίμων και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Παραδείγματος  χάριν, από έρευνα προκύπτει ότι εάν οι Βρετανοί μείωναν την κατανάλωση ζωικών προϊόντων με τήρηση των συστάσεων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, τα αέρια του θερμοκηπίου θα μειώνονταν κατά 17% μόνο στην ίδια τη Βρετανία. Κατόπιν, αν όλοι οι Αμερικάνοι αντικαθιστούσαν το μοσχαρίσιο κρέας με όσπρια, θα εκπλήρωναν έως και 74% του στόχου που έχουν θέσει στη βάση της Συμφωνίας των Παρισίων, για μείωση των εκπομπών των Αερίων του Θερμοκηπίου με χρονικό ορίζοντα το 2020 [9].  Μάλιστα, αρκεί μόνο η αντικατάσταση αυτή, άνευ άλλης παρεμβάσεως σε άλλες ρυπογόνες δραστηριότητες [10]. Αναφορικά με τον τομέα της κτηνοτροφίας, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον το ότι μεγάλο τμήμα των εκπομπών οφείλεται στη μεταφορά προϊόντων από μια χώρα παραγωγής σε μια άλλη χώρα κατανάλωσης, στα πλαίσια του διεθνούς εμπορίου και της παγκοσμιοποίησης [11]. Συνεπώς, μια καλή λύση που προτάθηκε από τη Γερμανία πρόσφατα , είναι η φορολόγηση των κτηνοτροφικών προϊόντων, ώστε τα χρήματα αυτά να βοηθήσουν στη μείωση των εκπομπών [12]. Η πρόταση αυτή συνάντησε πλήθος αντιδράσεων, ωστόσο η ιστορία δείχνει ότι τέτοιου είδους «οικονομικά κίνητρα»,  προβάλλουν ως αποτελεσματικά.

Δράσεις και συνεργασίες στην Ευρώπη

Προσφάτως, ανακοινώθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η παροχή χρηματοδότησης 172,5 εκατομμυρίων ευρώ από τον γεωργικό προϋπολογισμό της ΕΕ για την προώθηση των ενωσιακών γεωργικών προϊόντων διατροφής στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο. Την επόμενη τριετία θα διεξαχθούν 79 εκστρατείες που θα καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα προϊόντων, όπως τα γαλακτοκομικά, οι ελιές και το ελαιόλαδο και τα οπωροκηπευτικά [13]. Προτεραιότητες, η ανάδειξη της ποιότητας των ευρωπαϊκών τροφίμων με γεωγραφικές ενδείξεις και οι μέθοδοι βιολογικής παραγωγής. Πρόσθετα κονδύλια θα δοθούν σε περίπτωση συνεργασίας μεταξύ κρατών-μελών ή ευρωπαϊκών οργανώσεων. Ένα ακόμη σημαντικό βήμα είναι η απαίτηση από το Δανικό Συμβούλιο Γεωργίας προς τους κατασκευαστές επεξεργασμένων τροφίμων για αναγραφή των περιβαλλοντικών επιπτώσεων αυτών στις ετικέτες τους, προς ενημέρωση των καταναλωτών. Εξίσου αξιοσημείωτη η θεσμοθέτηση το 2017 στην Πορτογαλία , της υποχρεωτικής ύπαρξης μενού για χορτοφάγους στα εστιατόρια των κρατικών ιδρυμάτων [14]. Τέλος, δοκιμάστηκε ένα πρότυπο «αειφόρου διατροφής», το οποίο εφαρμόστηκε πιλοτικά σε 3 χώρες, τη Γαλλία, τη Σουηδία και την Ισπανία, και ήταν παράλληλα υγιεινό, θρεπτικό αλλά και οικονομικά προσιτό. Στόχος ήταν, φυσικά, να επηρεαστούν οι πολιτικές και οι πρακτικές για να διευκολύνουν την υιοθέτηση «αειφόρου» διατροφής χαμηλής σε εκπομπές ρύπων άνθρακα [15].

Συμπέρασμα

Το παγκόσμιο διατροφικό σύστημα χρήζει μεγάλης προσοχής και αναδιάρθρωσης. Οι διατροφικές επιλογές καθορίζουν τις περιβαλλοντικές συνέπειες παρόντος και μέλλοντος. Απαιτείται η εφαρμογή πολιτικών και πρακτικών που θα οδηγήσουν στην υιοθέτηση «αειφόρου» διατροφής.

Ενισχύοντας τα παραπάνω, η μείωση της αλόγιστης σπατάλης και κατανάλωσης του φαγητού, η ορθή ενημέρωση και εκπαίδευση, ο συντονισμός κρατικών και διεθνών φορέων και η αναπροσαρμογή των οικονομικών πολιτικών στα σύγχρονα περιβαλλοντικά δεδομένα, συνιστούν το όχημα για την βιώσιμη ανάπτυξη και την εξασφάλιση των επόμενων γενεών.

 

Παραπομπές:

[1] Kathimerini.gr. (2018). Εκθεση της WWF για την σπατάλη φαγητού: «Τρώμε, κυριολεκτικά, τον πλανήτη» | Kathimerini. [online] Available at: http://www.kathimerini.gr/990286/gallery/epikairothta/perivallon/ek8esh-ths-wwf-gia-thn-spatalh-faghtoy-trwme-kyriolektika-ton-planhth [Accessed 4 Nov. 2018].

[2] Η ΕφημερίδατωνΣυντακτών. (2018). [online] Available at: https://www.efsyn.gr/arthro/i-diatrofi-poy-skotonei-anthropoys-kai-perivallon [Accessed 4 Nov. 2018].

[3] Publications.jrc.ec.europa.eu. (2018). [online] Available at: http://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/bitstream/JRC96121/ldna27247enn.pdf [Accessed 10 Nov. 2018].

[4] euractiv.com. (2018). Let’s ‘meat’ in the middle on climate change. [online] Available at: https://www.euractiv.com/section/agriculture-food/opinion/lets-meat-in-the-middle-on-climate-change/ [Accessed 4 Nov. 2018].

[5] World Economic Forum. (2018). Three-quarters of antibiotics are used on animals. Here’s why that’s a major problem. [online] Available at: https://www.weforum.org/agenda/2017/11/three-quarters-of-antibiotics-are-used-on-animals-heres-why-thats-a-major-problem [Accessed 4 Nov. 2018].

[6] Fao.org. (2018). Greenhouse Gas Emissions from Agriculture, Forestry and Other Land Use. [online] Available at: http://www.fao.org/resources/infographics/infographics-details/en/c/218650/ [Accessed 4 Nov. 2018].

[7] euractiv.com. (2018). Agriculture can rein in emissions ‘immediately’, says UN. [online] Available at: https://www.euractiv.com/section/climate-environment/news/agriculture-can-rein-in-emissions-immediately-says-un/ [Accessed 4 Nov. 2018].

[8] euractiv.com. (2018). German Environment Agency: ‘Tax animal products to tackle climate change’. [online] Available at: https://www.euractiv.com/section/agriculture-food/news/german-environment-agency-tax-animal-products-to-tackle-climate-change/ [Accessed 4 Nov. 2018].

[9] Teffer, P. (2018). Meat ‘taboo’ debated at Bonn climate summit. [online] Euobserver.com. Available at: https://euobserver.com/environment/139869 [Accessed 4 Nov. 2018].

[10] ScienceDaily. (2018). Eating beans instead of beef would sharply reduce greenhouse gasses. [online] Available at: https://www.sciencedaily.com/releases/2017/05/170523081954.htm [Accessed 4 Nov. 2018].

[11] World Economic Forum. (2018). How to reduce livestock emissions. [online] Available at: https://www.weforum.org/agenda/2014/12/how-to-reduce-livestock-emissions/ [Accessed 4 Nov. 2018].

[12] euractiv.com. (2018). German Environment Agency: ‘Tax animal products to tackle climate change’. [online] Available at: https://www.euractiv.com/section/agriculture-food/news/german-environment-agency-tax-animal-products-to-tackle-climate-change/ [Accessed 4 Nov. 2018].

[13] Μεντίζης, α. (2018). 172 εκατ. ευρώ για προώθηση ενωσιακών γεωργικών προϊόντων διατροφής. [online] Green Agenda | Περιβάλλον, Οικολογία, Μεσόγειος, Ενέργεια. Available at: http://greenagenda.gr/172-εκατ-ευρώ-για-προώθηση-ενωσιακών-γεω/ [Accessed 4 Nov. 2018].

[14] Teffer, P. (2018). Meat ‘taboo’ debated at Bonn climate summit. [online] Euobserver.com. Available at: https://euobserver.com/environment/139869 [Accessed 4 Nov. 2018].

[15] Varagiannis, P. (2018). Τελικές Οδηγίες για την «Αειφόρο Διατροφή» | medΝutrition. [online] medΝutrition. Available at: https://www.mednutrition.gr/portal/lifestyle/systaseis-diatrofis/9407-telikes-odigies-gia-tin-aeiforo-diatrofi [Accessed 10 Nov. 2018].