από την Κωνσταντίνα Γκέκα, ερευνήτρια της ομάδας «Πολιτική & Διεθνείς Σχέσεις»

Το 1949, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αποφάσισε να καθιερώσει τη 2α Δεκεμβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα για την Κατάργηση της Δουλείας. Ο ορισμός αυτής της ημέρας προέκυψε λόγω της μεγάλης ανάγκης να εξαλειφθεί αυτός ο θεσμός, ο οποίος υφίσταται εδώ και αιώνες. Δυστυχώς τα τελευταία στοιχεία αποδεικνύουν ότι παρά τις όποιες προσπάθειες, συνεχίζει τη μακρά ιστορική του πορεία μέχρι και σήμερα.

Η υποδούλωση των ανθρώπων και η αντιμετώπιση τους ως αντικείμενα θεωρείτο επί δεκάδες αιώνες μια απολύτως νόμιμη κατάσταση. Παρατηρήθηκε ως «εθιμικό δίκαιο» ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους, ενώ ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς και ιδιαίτερα στον αρχαίο ελληνικό και το ρωμαϊκό.Συνέχισε την πορεία της μέσα από θεσμούς όπως η φεουδαρχία και υπήρξε έντονη κατά τη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου, αλλά και των επόμενων αιώνων για να φθάσει μέχρι την αφρικανική ήπειρο και την πιο μακροχρόνια και ευρείας κλίμακας εκμετάλλευση αναγκαστικής εργασίας στην ανθρώπινη ιστορία. Οι πρώτοι Ευρωπαίοι που δημιούργησαν εμπορικό σταθμό για δούλους στην Αφρική, συγκεκριμένα στην Γκάνα, ήταν οι Πορτογάλοι. Στη συνέχεια η μεγάλη ζήτηση σε εργατικά χέρια στις ΗΠΑ καλύφθηκε από Αφρικανούς σκλάβους, οι οποίοι φορτώνονταν σε πλοία για την Ευρώπη και έπειτα για την Αμερική ενώ το 20% από αυτούς πέθαινε στη διάρκεια του ταξιδιού.Εκτιμάται μάλιστα ότι μεταξύ 15ου και 18ου αιώνα μεταφέρθηκαν σε όλη την έκταση της αμερικανικής ηπείρου πάνω από 20.000.000 Αφρικανοί.

Τον 18ο αιώνα ξεκίνησαν οι πρώτες οργανωμένες προσπάθειες κατάργησης της δουλείας.  Ειδικότερα, με το αμερικάνικο Σύνταγμα του 1788 προβλεπόταν η εξάλειψη του θεσμού μέσα στα επόμενα 20 χρόνια. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα η προσπάθεια αυτή έγινε πραγματικότητα τόσο στις ΗΠΑ όσο και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, ενώ η Ελλάδα ήταν από τις πρώτες χώρες που απαγόρευσε τη δουλεία αμέσως μετά τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821. Το υφιστάμενο σύνταγμα της Ελλάδας με το άρθρο 22 ορίζει ρητά πως «οποιαδήποτε μορφή αναγκαστικής εργασίας απαγορεύεται».

Στις μέρες μας, ο ορισμός της δουλείας είναι αρκετά ρευστός, όπως και το νομικό του πλαίσιο. Αποτελεί επομένως έναν όρο «ομπρέλα», ο οποίος συμπεριλαμβάνει όλες τις σύγχρονες μορφές της (σεξουαλική εκμετάλλευση, καταναγκαστική εργασία και επαιτεία, εξαναγκαστική εγκληματικότητα κτλ ).Η δουλεία, λοιπόν, μπορεί να αλλάζει πρόσωπα, αλλά συνεχίζει να υπάρχει μέχρι και σήμερα. Ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας (ILO) έχει συγκεντρώσει στοιχεία που αποδεικνύουν ότι περισσότεροι από 40 εκατομμύρια άνθρωποι είναι θύματα κάποιας μορφής σύγχρονης δουλείας, από τους οποίους 24 εκατομμύρια εξαναγκάζονται σε εργασία και 16 εκατομμύρια σε γάμο. Ανάμεσα στα 24 εκατομμύρια θύματα της καταναγκαστικής εργασίας, 16 εκατομμύρια άνθρωποι γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τον ιδιωτικό τομέα, 4 εκατομμύρια είναι θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης και 4 εκατομμύρια βρίσκονται σε κατάσταση δουλείας, η οποία επιβάλλεται από κρατικούς παράγοντες. 1 στα 4 θύματα σύγχρονης δουλείας είναι παιδί ενώ όπως υποδεικνύουν τα στοιχεία του οργανισμού, οι γυναίκες και τα κορίτσια επηρεάζονται περισσότερο. Αποτελούν 99% των θυμάτων στη βιομηχανία του σεξ και ποσοστό 58% σε άλλους τομείς.

Η συγκέντρωση αυτών των στοιχείων οδήγησε τον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας στη διαμόρφωση ενός νομικά δεσμευτικού πρωτοκόλλου το οποίο τέθηκε σε ισχύ το Νοέμβριο του 2016 και μπορεί να ενισχύσει τις παγκόσμιες προσπάθειες εξάλειψης του φαινομένου. Στην προσπάθεια αυτή συνεισφέρουν και άλλες πρωτοβουλίες οι οποίες αποπειρώνται να αλλάξουν αυτή τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα, όπως το 50 ForFreedom, μία καμπάνια που στοχεύει στην επικύρωση του πρωτοκόλλου από τουλάχιστον 50 χώρες μέχρι και το τέλος του 2018, η Anti-Slavery International που δημιουργήθηκε το 1839 και έκτοτε μάχεται για την κατάργηση κάθε μορφής δουλείας σε ολόκληρο τον αναπτυσσόμενο και ανεπτυγμένο κόσμο καθώς και το projectSocial Growth for Trafficking and Immigration (SoG-TIM), το οποίο έχει ως στόχο την εκπαίδευση μη κερδοσκοπικών και κοινωνικών επιχειρήσεων έτσι ώστε να αναπτύξουν σύγχρονα και καινοτόμα επιχειρησιακά πλάνα που μπορούν να αντιμετωπίσουν το ζήτημα της σύγχρονης δουλείας.

Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, με τη μέρα αυτή προσπαθεί να εγείρει το ενδιαφέρον του κόσμου και να στρέψει τα φώτα της προσοχής στις διάφορες μορφές δουλείας, οι οποίες συνεχίζουν να παγιδεύουν εκατομμύρια αθώα θύματα.