από την Αλεξάνδρα Στελλάκη, ερευνήτρια στην υποομάδα «Άμυνα και Ασφάλεια»

Στη σύγχρονη εποχή είναι συχνό το φαινόμενο της απειλής ή της παραβίασης της ασφάλειας των παιδιών στις ειρηνικές κοινωνίες. Όταν όμως γίνεται λόγος για προσφυγικές καταστάσεις, η έκταση που λαμβάνει είναι σαφώς εντονότερη. Η απουσία προστασίας από την κυβέρνηση τους, η έλλειψη προσωπικών εγγράφων ταυτότητας και η διαταραχή των παραδοσιακών οικογενειακών, φυλετικών και κοινοτικών δομών είναι οι αιτίες για τις οποίες μερικά παιδιά βιώνουν την εμπειρία της κακοποίησης και άλλες παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους. Διάφοροι άλλοι παράγοντες που ενισχύουν την κατάσταση είναι οι ομάδες κακοποιών, ο τακτικός ή άτακτος στρατός, η αστυνομία, οι συνοριακοί φρουροί, στοιχεία του ντόπιου πληθυσμού και άλλοι πρόσφυγες.

Το θεσμικό πλαίσιο

Αξίζει να αναφερθούν κάποια άρθρα εξέχουσας σημασίας από τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού:
• «Σε όλες τις αποφάσεις που αφορούν τα παιδιά …πρέπει να λαμβάνεται πρωταρχικώς υπόψη το συμφέρον του παιδιού» (άρθρο 3)
• Κάθε παιδί «εγγράφεται στο ληξιαρχείο αμέσως μετά τη γέννηση του» και έχει «το δικαίωμα να αποκτήσει ιθαγένεια» (άρθρο 7)
• «Κανένα παιδί δεν υποβάλλεται σε βασανιστήρια ή σε άλλες σκληρές, απάνθρωπες ή εξευτελιστικές τιμωρίες ή μεταχείριση» (άρθρο 37)

Η Σύμβαση του 1951 και το Πρωτόκολλο του 1967 για το Καθεστώς Προσφύγων δίνουν τη δυνατότητα ορισμού του ποιος είναι πρόσφυγας ανεξάρτητα από την ηλικία και δεν περιέχει ειδικότερη διάταξη για τα παιδιά πρόσφυγες. Εάν τα παιδιά συνοδεύονται από τον έναν ή και τους δύο γονείς τους, δεν υφίσταται ο φόβος ενδεχόμενης δίωξης τους. Όμως τι συμβαίνει σε περίπτωση που τα παιδιά είναι ασυνόδευτα;
Ειδικότερα, η γνώση που σχετίζεται με τον εντοπισμό των ασυνόδευτων παιδιών, τα οποία δεν ανατρέφονται από τις οικογένειες τους, είναι δεόντως χρήσιμη, δεδομένου ότι πιθανόν να διατρέχουν κίνδυνο εφόσον δεν τους παρέχεται η κατάλληλη προστασία και φροντίδα.

Οι μορφές κακοποίησης και εκμετάλλευσης

• Σεξουαλική κακοποίηση
Το 1993 παρουσιάστηκε στην Εκτελεστική Επιτροπή μία έκθεση με την ονομασία «Note on Certain Aspects of Sexual Violence Against Refugee Women». Πιο συγκεκριμένα, αντιμετωπίζει ζητήματα βιασμού ή άλλων μορφών σεξουαλικής βίας στις προσφυγικές καταστάσεις. Τα πιο συχνά θύματα της σεξουαλικής βίας είναι τα κορίτσια, αλλά ταυτόχρονα δεν παραγνωρίζεται αυτή που αφορά τα αγόρια πρόσφυγες. Περιλαμβάνει πρακτικά αλλά και νομικά μέτρα για την πρόληψη της σεξουαλικής βίας και αποτελεί ένα βοήθημα για την προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική εκμετάλλευση και την κακοποίηση.

• Παιδική εργασία
Είναι απολύτως αναγκαία η προστασία των παιδιών προσφύγων από οποιαδήποτε απασχόληση που μπορεί να είναι επικίνδυνη για την υγεία τους ή που επηρεάζει αρνητικά την εκπαίδευση και την ανάπτυξη τους.

• Στράτευση
Η στράτευση παιδιών ηλικίας κάτω των 15 ετών θεωρείται παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Είναι υποχρέωση των κρατών να διασφαλίζουν ότι αυτά «δε συμμετέχουν άμεσα σε εχθροπραξίες». Η στράτευση είναι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα για πολλά αγόρια πρόσφυγες. Είναι αρκετές οι φορές που αυτά στρατεύονται ή εξαναγκάζονται να συμμετέχουν σε κυβερνητικούς ή αντιστασιακούς στρατούς. Συχνά μάλιστα στρατεύονται και εθελοντικά για λόγους φυσικής προστασίας, τροφής, κοινωνικής πίεσης, εκδίκησης και περιπέτειας. Σε μερικές περιπτώσεις κορίτσια πρόσφυγες στρατεύονται αναγκαστικά ή εκούσια.

Η Ύπατη Αρμοστεία συνιστά να μη στρατεύεται κανένας πρόσφυγας είτε είναι ενήλικας, έφηβος ή παιδί, διότι ο εξαναγκασμός των προσφύγων σε στράτευση παραβιάζει την αρχή σύμφωνα με την οποία όλοι οι πρόσφυγες αποτελούν ουδέτερο πληθυσμό στη χώρα ασύλου.

• Κράτηση
Δυστυχώς, τα παιδιά πρόσφυγες συχνά κρατούνται ή απειλούνται με κράτηση εξαιτίας της παράνομης εισόδου τους στη χώρα ασύλου. Η κράτηση αυτή μπορεί να είναι τραυματική εμπειρία για αυτά, έτσι πρέπει «να αποτελεί έσχατο μέτρο και να είναι της μικρότερης δυνατής χρονικής διάρκειας» (Άρθρο 37, παράγραφος β ΣΔΠ).

Ας προχωρήσουμε σε κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα, όπως αυτό που συμβαίνει στη Μόρια της Λέσβου. Εκεί βρίσκεται το στρατόπεδο συγκέντρωσης μεταναστών και προσφύγων της Ελλάδας. Παρουσιάζεται ότι κάθε βδομάδα έρχεται στο φως ένα τουλάχιστον περιστατικό σεξουαλικής κακοποίησης. Τα περισσότερα περιστατικά αφορούσαν αγόρια και κορίτσια κάτω των 18 ετών ενώ δύο από αυτά αφορούσαν παιδιά κάτω των 5 ετών.

Άλλη μία χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή των εφήβων που οδηγούνται στην πορνεία με σκοπό να μαζέψουν χρήματα και να μεταβούν σε χώρες όπου η διαβίωση τους θα είναι καλύτερη και οι συνθήκες ζωής θα έχουν βελτιωμένες προοπτικές για εκείνους και εκείνες. Η βιομηχανία λοιπόν του εμπορίου λευκής σαρκός ενισχύεται, ενώ θα πρέπει να σταθούμε και στο γεγονός πως μία από τις χώρες στις οποίες εξελίσσεται το φαινόμενο είναι κατά κύριο λόγο και η Ελλάδα.

Η πολιτική της Ύπατης Αρμοστείας για τα Παιδιά Πρόσφυγες

Το ήμισυ περίπου του προσφυγικού πληθυσμού αποτελείται από παιδιά. Η Ύπατη Αρμοστεία έχει αναλάβει να εκτελέσει δραστηριότητες προστασίας και βοήθειας τους όπως τον καθορισμό του καθεστώτος των προσφύγων, την ικανοποίηση των μεταβατικών αναγκών τους και τη συνδρομή για την εφαρμογή διαρκών λύσεων.

Το μέλλον βασίζεται στα παιδιά. Τα παιδιά πρόσφυγες χρειάζονται ειδική προστασία και φροντίδα για να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες τους. Όντας ευάλωτα έχουν ανάγκη κατάλληλης κατεύθυνσης και καθοδήγησης, αφού σωματικά και ψυχολογικά είναι λιγότερο ικανά από τους ενήλικες στο να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους ή να προστατέψουν τους εαυτούς τους.

Τέλος, η στοιχειώδης φροντίδα της υγείας, της διατροφής και της εκπαίδευσης αναγνωρίζονται ως αναγκαία στοιχεία της σωματικής και της πνευματικής ανάπτυξης των παιδιών. Για τα παιδιά πρόσφυγες όμως η υγιής ψυχοκοινωνική ανάπτυξη προϋποθέτει αποτελεσματική αντιμετώπιση πολλαπλών τραυμάτων απώλειας, ξεριζωμού και συχνά καταστροφικών εμπειριών.

Παραπομπές

[1] Κατευθυντήριες Αρχές για την Παιδική Προστασία και Πρόνοια. (1997). Ύπατη Αρμοστεία Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες, σελ. 79-80, 84-87,97-98, 122,161-165.

[2] Liberal. (2018). Newsweek: Τεράστιες διαστάσεις λαμβάνει η σεξουαλική κακοποίηση στη Μόρια. [online] Available here.  [Accessed 3 Nov. 2018].

[3] Harvard Gazette. (2018). Harvard report details rampant sexual abuse of child migrants. [online] Available here. [Accessed 3 Nov. 2018].