Ουκρανία – Ρωσία: η Κρίση στο Στενό του Κερτς

από την Έμυ Κεφαλά

Το χρονικό της κρίσης

Στις 25 Νοεμβρίου, το Ουκρανικό Ναυτικό – στο πλαίσιο της ενίσχυσης της ναυτικής του παρουσίας στην Αζοφική Θάλασσα και για επιβεβαίωση του δικαιώματος του στην ελεύθερη διέλευση μέσω του στενού Κερτς (το οποίο συνδέει την Αζοφική με την Μαύρη Θάλασσα και χωρίζει την Κριμαία από την Ρωσία) – αποφάσισε να στείλει δύο μικρά περιπολικά  και ένα ρυμουλκό από το λιμάνι της Οδησσού στο Ουκρανικό λιμάνι Mariupol, στην Αζοφική. Ωστόσο, με αγκυροβολημένο ρωσικό φορτηγό πλοίο κατά μήκος του στενού, η ρωσική ακτοφυλακή παρεμπόδισε ουσιαστικά την διέλευση των ουκρανικών πλοίων προς την Αζοφική Θάλασσα. Εν συνεχεία, εμβόλισε το ουκρανικό ρυμουλκό, άνοιξε πυρά εναντίον των δύο περιπολικών και τελικά κατέλαβε τα τρία πλοία, κρατώντας τα 24 μέλη του πληρώματος.

Οι θέσεις των δύο πλευρών

Η Ουκρανία ισχυρίστηκε πως τα ουκρανικά πλοία είχαν προειδοποιήσει τις ρωσικές αρχές για την πρόθεση τους να διέλθουν από το στενό Κερτς, ενώ οι επιθετικές ενέργειες της Ρωσίας εναντίον των ουκρανικών πλοίων έλαβαν χώρα σε διεθνή και όχι ρωσικά ύδατα. Ο Ποροσένκο, σε συνέντευξη του σε τηλεοπτικό μέσο της Ουκρανίας, είπε χαρακτηριστικά: «Πρώτα ήταν η Κριμαία, μετά η ανατολική Ουκρανία, τώρα θέλει την Θάλασσα του Αζόφ.» Αξίζει να σημειωθεί ότι το Κοινοβούλιο της Ουκρανίας, ύστερα από πρόταση του Ποροσένκο, αποφάσισε την επιβολή στρατιωτικού νόμου για τριάντα ημέρες σε πολλές περιοχές της χώρας – ένα μέτρο που η Ουκρανία δεν είχε λάβει ούτε κατά την κρίση της Κριμαίας το 2014 (!). Τέλος, η Ουκρανία απαγόρευσε την είσοδο στο έδαφος της Ρώσων αντρών ηλικίας 16-60, ενώ παράλληλα, προσέφυγε ενάντια στη Ρωσία στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ζητώντας την παρέμβαση του για να εξασφαλιστεί ότι οι ναυτικοί βρίσκονται σε καλή κατάσταση.

Η Ρωσία υπογράμμισε πως τα ουκρανικά πλοία ούτε άδεια ζήτησαν, ούτε υπάκουσαν στις σχετικές εντολές των ρωσικών αρχών να σταματήσουν, εισβάλλοντας έτσι παράνομα σε ρωσικά χωρικά ύδατα. Επίσης, σύμφωνα με την ρωσική πλευρά, τα ουκρανικά πλοία παραβίασαν τα άρθρα 19 και 21 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, που αναφέρονται στην αβλαβή διέλευση, αφού αρνήθηκαν  να χρησιμοποιήσουν Ρώσο πιλότο να βοηθήσει στην πλοήγηση. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν χαρακτήρισε την ναυτική αυτή συμπλοκή ως προκλητική και ενορχηστρωμένη από τις ουκρανικές αρχές υποστηρίζοντας πως ο Ποροσένκο προσπαθεί κατ’ αυτό τον τρόπο να αποσπάσει την προσοχή από τα εσωτερικά προβλήματα της χώρας του και να αυξήσει την δημοτικότητα του (» you can always use war to justify your economic failures»).

Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας προβλέπει στο άρθρο 32 πως, αν ένα πολεμικό ή άλλο κρατικό πλοίο που χρησιμοποιείται για μη εμπορικούς σκοπούς διεξάγει αβλαβή διέλευση, χαίρει ασυλίας. Πέρα από αυτό, το 2003 η Ρωσία και η Ουκρανία υιοθέτησαν μια διμερή συμφωνία για την μεταξύ τους συνεργασία ως προς την χρήση της Αζοφικής Θάλασσας και του στενού του Κερτς. Βάσει αυτής, προβλέπεται οι δύο χώρες να μοιράζονται την Αζοφική Θάλασσα και να διέρχονται ελεύθερα και ανεμπόδιστα από το στενό. Εντούτοις, παρά τα όσα προβλέπει η συμφωνία του 2003 και τα όσα επιτάσσει το Δίκαιο της Θάλασσας, η προσάρτηση της Κριμαίας από την Ρωσία το 2014 δημιούργησε μια νέα δυναμική στις ρώσο-ουκρανικές σχέσεις, με τις δύο χώρες να διεκδικούν ως δικό τους έδαφος την Κριμαϊκή χερσόνησο. Παρόλ΄ αυτά, η Ρωσία μέσα σε τρία χρόνια κατασκεύασε γέφυρα που ενώνει την Ρωσία με την Κριμαία και πλέον έχει ουσιαστικά τον απόλυτο έλεγχο των εισερχομένων και εξερχομένων πλοίων προς και από την Αζοφική. Σχετικά με την ισορροπία ισχύος στην Αζοφική Θάλασσα, η Ρωσία διαθέτει στην περιοχή πάνω από εκατό πλοία διαφόρων ειδών, την στιγμή που η Ουκρανία έχει λιγότερα από δέκα.

Περίπου δέκα ημέρες μετά το ρώσο-ουκρανικό ναυτικό επεισόδιο, ο Υπουργός Υποδομών της Ουκρανίας ανακοίνωσε τελικά πως η ένταση μετριάστηκε ελαφρώς με την μερική αποκατάσταση της διέλευσης από το στενό. Το επεισόδιο ωστόσο ήταν κομβικό δεδομένης της βαρύτητας που έχουν για την οικονομία της Ουκρανίας τα λιμάνια Mariupol και Berdyansk και πολύ περισσότερο, δεδομένης της εύθραυστης ισορροπίας στις ρώσο-ουκρανικές σχέσεις μετά την προσάρτηση της Κριμαίας. Η ναυτική συμπλοκή είχε σαφώς στρατηγική σημασία για την Ουκρανία, λόγω της οικονομικής αναγκαιότητας που παρουσιάζει γι’ αυτήν η Αζοφική Θάλασσα, αλλά ο χαρακτήρας της ήταν μάλλον συμβολικός όσον αφορά τη Ρωσία. Χαμηλού επιπέδου επεισόδια και  περιστασιακές αναταραχές γύρω από την Χερσόνησο της Κριμαίας δεν μπορεί παρά να σημαίνουν επίδειξη ισχύος εκ μέρους της Ρωσίας και βέβαια να εκδηλώνουν την αποφασιστικότητα της ως προς το μη αναστρέψιμο της προσάρτησης της Κριμαίας. Πάντως, η δυναμική στάση της διεθνούς κοινότητας μαρτύρησε το ενδιαφέρον που υπάρχει για την ευρύτερη περιοχή της Αζοφικής, καθώς και τα αντικρουόμενα συμφέροντα εκεί μεταξύ Ανατολής και Δύσης.

H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς  και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.