Η προστασία των μνημείων στο περιθώριο των πολιτικών σχεδιασμών. Με αφορμή την πυρκαγιά στην Παναγία των Παρισίων

από τη Μαίρη Πλέσσα

Μετά την πυρκαγιά στον καθεδρικό ναό της Παναγίας των Παρισίων, τη Δευτέρα 15 Απριλίου, η οποία κατέστρεψε σχεδόν ολοκληρωτικά την οροφή του κτιρίου, πολλοί εμπειρογνώμονες εκφράζουν την άποψή τους τόσο για τα αίτια που οδήγησαν σε καταστροφή αυτόν τον γοτθικό ναό του 12^ου αιώνα (μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς από την UΝΕSCO) όσο και τις προσπάθειες που χρειάζονται για την αποκατάσταση του μνημείου.

Η καταστροφή ενός τόσο σημαντικού μνημείου δεν είναι παράδοξο. Κατά τη διάρκεια της ζωής τους πολλά μνημεία υφίστανται ζημιές από αμέλεια, από ανθρώπινα λάθη ή εσκεμμένα, ιδιαίτερα σε περιόδους πολέμων ή αναταραχών. Ο ίδιος ο καθεδρικός ναός, μπορεί να γλίτωσε από την καταστροφή των δύο παγκοσμίων πολέμων, όμως υπέστη σοβαρές καταστροφές την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης και της Παρισινής Κομμούνας (1871), η οποία αποτέλεσε και αφορμή για μια σημαντική ανακαίνιση του κτηρίου στα τέλη του 19^ου αι. Τέτοιου είδους καταστροφές, επισημαίνουν οι ειδικοί, μας κάνουν να συνειδητοποιήσουμε πόσο ευάλωτα και εκτεθειμένα σε κινδύνους είναι τόσο τα μνημεία αλλά και τόποι, συνοικίες και πόλεις, που χαρακτηρίζονται ως μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς, και πόσο σημαντική είναι η εγρήγορση για την προστασία τους.

Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς μιας χώρας συνίσταται στην ανεύρεση, τη συστηματική καταγραφή, τη μελέτη, τη συντήρηση, την αποκατάσταση και την ανάδειξη των παραπάνω αγαθών καθώς και στην εξασφάλιση τους από κινδύνους κλοπής, βλάβης και καταστροφής.Για όλα αυτά τα στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς έχει καθιερωθεί να θεσπίζονται κανόνες προστασίας τους από το κράτος, που έχει κατά κύριο λόγο την ευθύνη αυτή.

Διατυπώθηκαν, εντούτοις, βάσιμες υποψίες ότι η Παναγία των Παρισίων ήταν ένα από τα χειρότερα συντηρημένα μνημεία της Γαλλίας, δυσανάλογα συντηρημένο για τη σημασία της ως μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Το γαλλικό κράτος διέθετε δύο εκατομμύρια ευρώ σε εργασίες συντήρησης, τη στιγμή που ειδικοί εκτιμούσαν το κόστος στα 150 εκατομμύρια ευρώ. Πολλοί δημοσιογράφοι, αλλά και μηχανικοί, αρχαιολόγοι και ιστορικοί τέχνης είχαν εκφράσει νωρίτερα έκαναν την ανησυχία τους για ολοκληρωτική εγκατάλειψη του γοτθικού ναού. Οι εργασίες συντήρησης ενός τέτοιου μνημείου αποτελούν ένα κολοσσιαίο έργο που μπορεί να ξεπεράσει σε πολυπλοκότητα ακόμη και την κατασκευή του κτιρίου και απαιτούν εξειδικευμένες παρεμβάσεις από ειδικευμένο προσωπικό, προκειμένου να μην υποστεί το μνημείο περαιτέρω φθορά.

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εξαιτίας και των μεγάλων καταστροφών που συντελέστηκαν, η προστασία μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς έχει περιβληθεί και με κανόνες Διεθνούς Δικαίου, ως αποτέλεσμα της δραστηριότητας κυρίως της Unesco αλλά και του Συμβουλίου της Ευρώπης. Διεθνείς οργανισμοί, επιστήμονες, αρχαιολόγοι και ειδικοί της τέχνης έχουν αναπτύξει πολλούς τρόπους και μεθόδους για την προστασία των ιστορικών κτηρίων όπως, για παράδειγμα, η εγκατάσταση συστημάτων αντιπυρικής προστασίας. Η αποτελεσματικότητα, ωστόσο, της προστασίας εξαρτάται πάντα από τον προϋπολογισμό που διαθέτουν τα κράτη για την συντήρηση και την προστασία των μνημείων. Αρχιτέκτονες και ιστορικοί της τέχνης εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους για την έλλειψη συντήρησης των κτιρίων αυτών, καθώς τα πρωτόκολλα ασφαλείας για τις εργασίες συντήρησης και ανακαίνισης των ιστορικών μνημείων θεωρούνται ανεπαρκή. Κι αυτό, κατά πάση πιθανότητα, οφείλεται στο γεγονός ότι τα κονδύλια που χορηγούνται για τη συντήρηση των ιστορικών μνημείων είναι πολύ χαμηλά, και αυτό μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα ασφάλειας, όπως συνέβη πρόσφατα με την Παναγία των Παρισίων.

Η αποκατάσταση των ζημιών στην Παναγιά των Παρισίων θα κοστίσει δεκάδες εκατομμύρια ευρώ για ένα ατύχημα το οποίο θα μπορούσε να αποφευχθεί με αυστηρή εφαρμογή των πρωτοκόλλων ασφάλειας. Ειδικά σε μία χώρα, όπως η Γαλλία, η οποία φιλοδοξεί η πολιτιστική της κληρονομιά να αποτελεί επίσης βασικό άξονα της πολιτιστικής της πολιτικής αλλά και της οικονομικής της ανάπτυξης, καθώς το Παρίσι (και η Παναγία των Παρισίων) ελκύουν σημαντικό αριθμό τουριστών. Η διατήρηση και προβολή των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς τονίζουν την ιδιαίτερη πολιτιστική φυσιογνωμία και ιστορία κάθε τόπου. Σημαντική θα μπορούσε να είναι και η δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα της προστασίας μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς, η οποία,ωστόσο, τις περισσότερες φορές δεν χαρακτηρίζεται από την επιβολή δεσμευτικών κανόνων, αλλά απλώς εισάγει μια σειρά από χαρακτηριστικές γενικόλογες κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με την προστασία των μνημείων.

Η ευαισθητοποίηση της διεθνούς κοινότητας σχεδόν αμέσως μετά την πυρκαγιά στη Notre Dame αποτελεί απόδειξη πως τα σημαντικά πολιτιστικά αγαθά (μνημεία, αρχαιολογικοί χώροι και αντικείμενα) μιας χώρας, είναι ταυτόχρονα συστατικά και κτήματα του πολιτισμού ολόκληρης της ανθρωπότητας. Το αξίωμα αυτό μεταφέρει την υποχρέωση σε όλα τα κράτη της ανθρωπότητας να δρουν παράλληλα και συμπληρωματικά στο πεδίο της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς και να ενεργούν μέσα σε ένα πλαίσιο σύμπνοιας και συνεργασίας κάτω από την ασπίδα της ιδέας του λεγόμενου «πολιτιστικού διεθνισμού».

Σημαντική εδώ είναι και η βοήθεια της τεχνολογίας. Ο ιστορικός της τέχνης Andrew Tallon, o οποίος απεβίωσε το Νοέμβριο του 2018, κατόρθωσε με τη βοήθεια σαρωτών λέιζερ να χαρτογραφήσει τα μυστικά του γοτθικού ναού, αφήνοντας στην ανθρωπότητα, σημαντικές πληροφορίες, που θα συμβάλλουν στην αποκατάσταση αυτού του σημαντικού μνημείου παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο συνδυασμός της τεχνολογίας με το ανθρωπιστικό όραμα ορισμένων εμπειρογνωμόνων δίνει το δικαίωμα αλλά και την υποχρέωση όχι μόνο στους ιθύνοντες αλλά και σε όλους τους ανθρώπους να προστατεύσουν την πολιτιστική κληρονομιά, η οποία αποτελεί κομμάτι τόσο προσωπικής ταυτότητας όσο και κτήμα όλης της ανθρωπότητας. Για να αποφευχθούν,επομένως, άλλες παρόμοιες καταστροφές μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς εξαιτίας και των φαινομένων που συνυφαίνονται και με την παγκοσμιοποίηση, την τεχνολογική εισβολή και τις πολιτικές λιτότητας εξαιτίας της οικονομικής κρίσης είναι αναγκαία η συνεργασία μεταξύ των χωρών του κόσμου, η οποία θα βασίζεται στην εφαρμογή διεθνών συμφωνιών και αποφάσεων.

H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς  και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.