Στρατηγική των ΗΠΑ κατά την διάρκεια του Β’ Π.Π. και μεταπολεμικά: η αρχιτεκτονική και η βάση του σύγχρονου συστήματος άμυνας & ασφάλειας

από τον Μηνά Στραβοπόδη, ερευνητή της ομάδας «Άμυνα & Ασφάλεια»

1. Εισαγωγή

Το σύγχρονο σύστημα άμυνας και ασφάλειας δημιουργήθηκε ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1940. Το σύστημα αυτό αποτελεί ένα πολύ σημαντικό πλαίσιο, εντός του οποίου τα κράτη διαμορφώνουν στρατηγικές για την αντιμετώπιση απειλών. Στην συνέχεια θα αναλυθεί μια ολιστική εικόνα της αρχιτεκτονικής του συστήματος αυτού, αλλά ταυτόχρονα θα αναδειχθεί και ο πολύ σημαντικός ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών για την εγκαθίδρυση του.

1.1. Είσοδος των ΗΠΑ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος (Β’Π.Π.) κηρύχτηκε επισήμως την 1^η Σεπτεμβρίου του 1939 από την Μ. Βρετανία και την Γαλλία προς την Γερμανία. Η αφορμή της κήρυξης του πολέμου από τις συμμαχικές δυνάμεις στις δυνάμεις του άξονα  ήταν η εισβολή της Γερμανίας στα εδάφη της Πολωνίας και ο διαμελισμός της δεύτερης. Είχε συμφωνηθεί από την Γερμανία και τη Σοβιετική Ένωση (ΕΣΣΔ) στο σύμφωνο Ribbentrop-Molotov  (υπουργοί εξωτερικών των δύο κρατών), ο διαμοιρασμός των εδαφών της Πολωνίας στα δυο αυτά κράτη. Ωστόσο, πριν την επίσημη έναρξη του Β’ Π.Π., αυτός είχε αρχίσει ανεπίσημα από επιθετικές πρακτικές κυρίως της Γερμανίας. Πιο συγκεκριμένα: με το Anschluss, δηλαδή την προσάρτηση της Αυστρίας στην Γερμανία το 1938, αλλά και με την κατάληψη της Τσεχοσλοβακίας τον Μάρτιο του 1939. Από την άλλη πλευρά, ο ευρωπαϊκός σύμμαχος της Γερμανίας, η Ιταλία, είχε ήδη καταλάβει εδάφη, τόσο στην Αφρική (Αιθιοπία 1935), όσο και στην Ευρώπη (Αλβανία 1939). (Fleischer, 2008)

Σίγουρα, λοιπόν, οι συμμαχικές δυνάμεις καθυστέρησαν όσο μπορούσαν την έναρξη του πολέμου, όντας εξουθενωμένες και ευάλωτες από τον προ εικοσαετίας πόλεμο (Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο), ακολουθώντας πολιτική κατευνασμού στις επιθετικές ενέργειες του Hitler, αλλά και του Mussolini. Η πολιτική αυτή, όμως, μόνο αποτελεσματική δεν ήταν καθώς οδήγησε στα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα, τα οποία ήταν καταστροφικά. (Κολιόπουλος, 2001).

Μετά την επίσημη έναρξη του Β’Π.Π.,  ο πρόεδρος των ΗΠΑ, F. Roosevelt, έσπευσε να κηρύξει ουδετερότητα. Ο λόγος για τον οποίο οι ΗΠΑ έδρασαν με αυτόν τον τρόπο ήταν το δόγμα Monroe. Το δόγμα αυτό ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος  των ΗΠΑ στην εξωτερική τους πολιτική από το 1823, όταν και διατυπώθηκε για πρώτη φορά. Το δόγμα αυτό σήμαινε το εξής: Οι ΗΠΑ δεν θα είχαν καμία ανάμειξη σε ενδοευρωπαϊκά  ζητήματα και δεν θα λάμβαναν καμία απολύτως θέση σε ενδοευρωπαϊκούς ανταγωνισμούς, ενώ παράλληλα και τα ευρωπαϊκά κράτη δεν θα είχαν καμία ανάμειξη σε εσωτερικά θέματα των ΗΠΑ. Με πιο απλά λόγια, το δόγμα Monroe σήμαινε απομονωτισμός των ΗΠΑ από τα διεθνή δρώμενα. (ΗΠΑ: από τον απομονωτισμό στην επιθετικότητα, 2009)

Στις 7 Δεκεμβρίου του 1941, μια απρόσμενη επίθεση της Ιαπωνίας στο Περλ Χάρμπορ, έθεσε την αρχή του τέλους της εφαρμογής του δόγματος Monroe. Την επόμενη ημέρα ο F. Roosevelt βγήκε και καταδίκασε την επίθεση αυτή, ωστόσο δεν κήρυξε επισήμως τον πόλεμο στις δυνάμεις του άξονα, αντίθετα, 4 μέρες μετά, ο άξονας ήταν αυτός που κήρυξε, εν τέλει, τον πόλεμο στις ΗΠΑ. Είναι, λοιπόν, φανερό το πόσο διστακτικές ήταν οι ΗΠΑ για την εγκατάλειψη του δόγματος Monroe και την ανάμιξη τους σε ευρωπαϊκά θέματα. (Fleischer, 2008)

Έτσι, μετά την αναγκαστική είσοδο των ΗΠΑ στον πόλεμο, αυτές διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο, αφού η ανάμειξή τους για την έκβαση του πολέμου ήταν ζωτικής σημασίας. Αρχικά, το 1942, οι ΗΠΑ ενίσχυσαν τους συμμάχους στα μέτωπα του πολέμου και ένα χρόνο μετά ήταν οι ίδιες που ανέλαβαν την πρωτοβουλία των κινήσεων σε επιχειρησιακό επίπεδο. Από το 1943 ξεκινά η ανακατάληψη της Ευρώπης, εκ δυσμάς από τις ΗΠΑ και την Μ. Βρετανία και εξ ανατολάς από την ΕΣΣΔ. Ωστόσο, στις 2 Μαΐου του 1945, η ΕΣΣΔ είναι αυτή που καταλαμβάνει το Βερολίνο κερδίζοντας αυτόν τον αγώνα δρόμου που είχε ξεκινήσει. Για να μην μείνει αυτή η «νίκη» των Σοβιετικών αναπάντητη, οι ΗΠΑ, στις 6 και 9 Αυγούστου του ίδιου έτους, κυρίως για λόγους επίδειξης ισχύος και την δημιουργία φόβου στον βασικό της ανταγωνιστή, χρησιμοποιεί το απόλυτο όπλο, την ατομική βόμβα στην Χιροσίμα και το Ναγκασάκι αντίστοιχα. Φυσικό επακόλουθο αυτών των ενεργειών είναι η λήξη του πολέμου, η οποία πραγματοποιείται σχεδόν ένα μήνα μετά (Σεπτέμβριος 1945).  (ΗΠΑ: από τον απομονωτισμό στην επιθετικότητα, 2009)

1.2. Δύο ανοιχτά μέτωπα πολέμου για τις ΗΠΑ

Κατά την διάρκεια του Β’ Π.Π. οι ΗΠΑ αντιμετώπιζαν τις δυνάμεις του Άξονα σε δύο ανοιχτά μέτωπα. Το πρώτο μέτωπο ήταν αυτό του Ειρηνικού Ωκεανού, όπου η διαμάχη ήταν μεταξύ των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας. Σε αυτό το μέτωπο οι ΗΠΑ ανέδειξαν το πανίσχυρο Ναυτικό τους (κυρίως με αεροπλανοφόρα), αλλά και την εξαιρετική τους Αεροπορία, αποδεικνύοντας πως αυτά τα δύο είναι αλληλένδετα και αλληλοεξαρτώμενα. (Γιαννακαίνας, -)

Το δεύτερο μέτωπο βρισκόταν στην ευρωπαϊκή ήπειρο, το οποίο ήταν ο κύριος και πιο σημαντικός γεωγραφικός χώρος, όπου ο πόλεμος λάμβανε χώρα. Η διαμάχη ήταν μεταξύ των Συμμαχικών δυνάμεων (ΗΠΑ, Μ. Βρετανία, Γαλλία, ΕΣΣΔ) και των ευρωπαϊκών δυνάμεων του Άξονα (Γερμανία, Ιταλία). Στο μέτωπο αυτό αναδείχθηκε το πεζικό, το πυροβολικό και τα τεθωρακισμένα των ΗΠΑ. Η χερσαία, λοιπόν στρατιωτική ισχύς των ΗΠΑ, ήταν εξίσου ισχυρή, με την ναυτική και αυτή της αεροπορίας. (Γιαννακαίνας, -)

Ενώ, λοιπόν, όλα τα υπόλοιπα κράτη καταστρέφονταν από τον πόλεμο, άλλα λιγότερο και άλλα περισσότερο, οι ΗΠΑ αναδεικνύονταν σε πανίσχυρη πολεμική μηχανή. Ταυτόχρονα, οι ΗΠΑ πλούτιζαν με την πολεμική τους βιομηχανία, η οποία εφοδίαζε πολλά κράτη για την κάλυψη των πολεμικών τους αναγκών. (Γιαννακαίνας, -)

2. Στρατηγική των ΗΠΑ μεταπολεμικά

2.1. Στρατηγική των ΗΠΑ κατά την περίοδο 1945-55

Όπως αναφέρθηκε, η πρώτη μεταπολεμική δεκαετία βρίσκει όλα τα κράτη της Δ. Ευρώπης ολοσχερώς κατεστραμμένα. Η ΕΣΣΔ, επίσης, βγαίνει λαβωμένη από τον πόλεμο με ανθρώπινες απώλειες που ξεπερνούν τα 25 εκατομμύρια και ανυπολόγιστες υλικές ζημιές. Αντίθετα, οι ΗΠΑ βγαίνουν ιδιαίτερα ενδυναμωμένες κυρίως εξαιτίας της μετατροπής της βιομηχανίας της σε πολεμική και το άνοιγμα των εξαγώγιμων προϊόντων τους σε νέες αγορές. Σταδιακά, οι ΗΠΑ αρχίζουν να εγκαταλείπουν τον απομονωτισμό και συνεπώς το δόγμα Monroe, αντικαθιστώντας το με το δόγμα Truman (1947), δηλαδή τη διαδοχή της Μ. Βρετανίας από τις ΗΠΑ με επιδίωξη την παγκόσμια ηγεμονία. Απόρροια του δόγματος αυτού είναι η μεταβολή της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, οι οποίες αρχίζουν να έχουν παρεμβατική πολιτική διεθνώς και προβολή πλανητικής ισχύος. (Κατσουλάκου, 2010)

Ωστόσο, για την αντικατάσταση του δόγματος Monroe με το δόγμα Truman, υπήρχαν περαιτέρω λόγοι, πέρα από το ότι οι ΗΠΑ ήταν σε θέση να προβάλουν την ισχύ τους σε πλανητικό επίπεδο. Αρχικά, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει ο θάνατος του F. Roosevelt λίγο πριν την λήξη του πολέμου και η ανάληψη καθηκόντων από των H. Truman. Ο δεύτερος επηρεάστηκε αρκετά από τον W. Churchill, ο οποίος έβλεπε κάτι που οι ΗΠΑ εκείνη την εποχή δεν μπορούσαν ακόμη να παρατηρήσουν: μια Δ. Ευρώπη απειλούμενη από την μεγαλύτερη ηπειρωτική δύναμη που είχε υπάρξει ποτέ, την ΕΣΣΔ, και ταυτόχρονα μια ανήμπορη να αντιδράσει Μ. Βρετανία εξαιτίας των τεράστιων καταστροφών που υπέστη κατά την διάρκεια του πολέμου. Η ανέχεια της Μ. Βρετανίας οδήγησε τον W. Churchill στις ΗΠΑ, οι οποίες ήταν οι μόνες τότε που μπορούσαν να αντιμετωπίσουν μια δύναμη του βεληνεκούς της ΕΣΣΔ. Επί της ουσίας, σημαντικό ρόλο στην αλλαγή της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, διαδραμάτισε ο W. Churchill. (Παπασωτηρίου, 2002)

Την ίδια χρονική περίοδο, εμφανίστηκε στο εσωτερικό των ΗΠΑ ο Μακαρθισμός. Ο Μακαρθισμός, ο οποίος πήρε το όνομα του από τον γερουσιαστή J. McCarthy, ήταν κυρίως για εσωτερική κατανάλωση. Με απλά λόγια ήταν ο αντι-κομμουνισμός στο έπακρο. Αυτό, ωστόσο, επηρέασε και την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, μετατρέποντας την σε «ιδεολογική σταυροφορία», με σκοπό τον «προσηλυτισμό» των κρατών στον καπιταλισμό, προβάλλοντας τον κομμουνισμό σαν κάτι διαβολικό. (Παπασωτηρίου, 2002)

Βάσει, λοιπόν, όλων των παραπάνω παραμέτρων διαμορφώθηκαν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, οι οποίοι ήταν οι εξής: α) δημιουργία ενός διεθνούς οικονομικού συστήματος, β) ανασχηματισμός των στρατιωτικών δομών της χώρας, οι οποίες δεν θα λειτουργούσαν πλέον μόνο για την διασφάλιση των εθνικών συμφερόντων των ΗΠΑ, αλλά για την διασφάλιση των συμφερόντων των ΗΠΑ σε παγκόσμιο επίπεδο και γ) η δημιουργία ενός πολύπλοκου δικτύου συμμάχων, το οποίο αποκρυσταλλώνεται με την ίδρυση του ΝΑΤΟ, όπως θα παρατηρήσουμε παρακάτω. (Κατσουλάκου, 2010)

Ας πάρουμε τα πράγματα, ωστόσο, από την αρχή.  Αμέσως μετά το τέλος του Β’ Π.Π., οι ΗΠΑ, δεν μπήκαν αμέσως σε αυτόν τον συνεχή και σκληρό ανταγωνισμό με την ΕΣΣΔ, που ονομάστηκε «Ψυχρός Πόλεμος». Αντίθετα, οι ΗΠΑ θέλησαν να εγκαθιδρύσουν ένα πλαίσιο συνεργασίας με την ΕΣΣΔ. Σε αυτό μάλιστα απέβλεπαν, τόσο οι διασκέψεις της Γιάλτας και του Πότσνταμ, όσο και η ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ). Εξαιτίας όμως των προαναφερθέντων συγκυριών (θάνατος Roosevelt, φόβοι Churchill και Μακαρθισμός) επικράτησε η αντιπαράθεση μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, η οποία γενικεύθηκε σε αντιπαράθεση Δύσης-Ανατολής (Ψυχρός Πόλεμος). (Κατσουλάκου, 2010)

Εφόσον, λοιπόν, επικράτησε η αντιπαράθεση μεταξύ των δύο στρατοπέδων,  η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ αναδιαμορφώθηκε και δεν ήταν πλέον η εγκαθίδρυση ενός πλαισίου συνεργασίας με την ΕΣΣΔ. Οι ΗΠΑ ακολούθησαν διττή εξωτερική πολιτική: α) οι Ευρωατλαντικές σχέσεις, οι οποίες αποτελούσαν την εξαρτημένη μεταβλητή της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ και β) οι σχέσεις ΗΠΑ-ΕΣΣΔ όπου αποτελούσαν την ανεξάρτητη μεταβλητή της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. (Κατσουλάκου, 2010)

2.2. Ευρωατλαντικές Σχέσεις

Οι Ευρωατλαντικές σχέσεις αποτελούν μέρος της ευρύτερης στρατηγικής των ΗΠΑ για την ανάσχεση της ΕΣΣΔ.  Εμπνευστής του δόγματος της ανάσχεσης ήταν ο G. Kennan, Αμερικανός ιστορικός και διπλωμάτης. Το δόγμα της ανάσχεσης ήταν η βάση του δόγματος Truman, που όπως αναφέρθηκε αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ από το 1947 και μετά. (Κατσουλάκου, 2010)

Οι ΗΠΑ στις Ευρωατλαντικές σχέσεις ακολούθησαν επιμέρους διττή πολιτική. Σε θέματα χαμηλής πολιτικής, υποστήριζαν τον ευρωκεντρισμό, δηλαδή έγιναν προσπάθειες και από τις ίδιες και από τα κράτη της Δ. Ευρώπης για την ενοποίηση της Δ. Ευρώπης, ωστόσο, μόνο σε θέματα χαμηλής πολιτικής. Βασικός σκοπός των ΗΠΑ, ήταν η ανοικοδόμηση όλων των ευρωπαϊκών οικονομιών της Δ. Ευρώπης (πάνω σε αυτήν την ιδέα βασίστηκε το σχέδιο Marshall, όπως θα δούμε παρακάτω). Αυτό θα ήταν ευκολότερο να πραγματοποιηθεί με την δημιουργία αμιγώς ευρωπαϊκών οικονομικών θεσμών, για αυτό δεν είναι τυχαίο που στην Δ. Ευρώπη επιτυχημένα ήταν τα εγχειρήματα, τα οποία αφορούσαν ζητήματα χαμηλής πολιτικής, όπως η ίδρυση της ΕΚΑΧ και αργότερα της ΕΟΚ. Οι ΗΠΑ ήθελαν, πάση θυσία, την όσο το δυνατόν γρηγορότερη οικονομική απεξάρτηση της Δ. Ευρώπης από αυτές. Το εγχείρημα αυτό των ΗΠΑ είχε ως απώτερο σκοπό, την δημιουργία ισχυρών κρατών, μέσω της οικονομίας, για να μπορέσουν τα κράτη αυτά να επιτύχουν ανάσχεση έναντι της ΕΣΣΔ. Ωστόσο, όπως σύντομα, διαπιστώθηκε, τόσο από τις ΗΠΑ, όσο και από τα κράτη της Δ. Ευρώπης, η ενδυνάμωση των οικονομιών των κρατών της Δ. Ευρώπης, ήταν εξαιρετικά σημαντική, αλλά αποτελούσε μόνο το πρώτο βήμα για να μπορέσουν να επιτύχουν ανάσχεση έναντι των Σοβιετικών. (Αρβανιτόπουλος- Ήφαιστος, 2003)

Το δεύτερο βήμα για να επιτευχθεί η ανάσχεση έναντι της ΕΣΣΔ ήταν τα ζητήματα υψηλής στρατηγικής. Πώς, δηλαδή, οι ΗΠΑ και η Δ. Ευρώπη θα κατάφερναν να εξισορροπήσουν την Σοβιετική απειλή. Στα ζητήματα υψηλής στρατηγικής, οι ΗΠΑ ακολούθησαν διαφορετικό τρόπο πλεύσης από αυτόν που ακολούθησαν στα ζητήματα χαμηλής πολιτικής. Γνώμονας  των ΗΠΑ τώρα, δεν ήταν ο ευρωκεντρισμός, αντίθετα ήταν η αμερικανική κυριαρχία στην Δ. Ευρώπη. Για τον λόγο αυτό οι ΗΠΑ, αντέδρασαν στην δημιουργία αμιγώς ευρωπαϊκών στρατιωτικών θεσμών και δημιούργησαν ένα ατλαντικό θεσμικό πλαίσιο, στο οποίο κυρίαρχο ρόλο θα είχαν αδιαμφισβήτητα οι ΗΠΑ. Σκοπός των ΗΠΑ ήταν η μόνιμη παρουσία αμερικανικών στρατευμάτων στην Δ. Ευρώπη. Οι ΗΠΑ δεν ήθελαν τώρα την απεξάρτηση της Δ. Ευρώπης στα ζητήματα υψηλής στρατηγικής, αντίθετα ήθελαν την Δ. Ευρώπη να εξαρτάται πλήρως και να είναι υποτελής των ΗΠΑ. Η στρατηγική αυτή των ΗΠΑ αποκρυσταλλώνεται με την ίδρυση του ΝΑΤΟ τον Απρίλη του 1949. (Αρβανιτόπουλος-Ήφαιστος, 2003)

Στο σημείο αυτό, είναι σημαντικό να αναφερθεί μια διαμάχη που επικράτησε μεταξύ των ΗΠΑ και της Γαλλίας για τον επανεξοπλισμό της Δ. Γερμανίας. Από την μια πλευρά οι ΗΠΑ ήταν υπέρμαχες του επανεξοπλισμού της Δ. Γερμανίας, καθώς μαζί με την Μ. Βρετανία, έβλεπαν πως εάν η Δ. Γερμανία μείνει δίχως στρατό, τότε αυτομάτως θα δημιουργούνταν ένα κενό ισχύος στην κεντρική Ευρώπη, το οποίο θα καλυπτόταν από τον ισχυρότερο δρώντα στην περιοχή, δηλαδή την ΕΣΣΔ. Οι ΗΠΑ ήθελαν, λοιπόν, να χρησιμοποιήσουν εργαλειακά την Δ. Γερμανία, εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης για την ανάσχεση της ΕΣΣΔ. Από την άλλη πλευρά η Γαλλία δεν βρισκόταν σε θέση να το καταλάβει αυτό, όντας η ίδια πλήρως αποδυναμωμένη από δύο πολέμους που ξεκίνησαν εξαιτίας της Γερμανίας. Η Γαλλία δεν είχε συνειδητοποιήσει, πως αν  και η ίδια ήταν νικήτρια του πολέμου και η Γερμανία χαμένη του πολέμου βρισκόταν στο ίδιο στρατόπεδο με την Δ. Γερμανία. Δεν είχε καταλάβει πως ο εχθρός δεν ήταν πια η Γερμανία αλλά η ΕΣΣΔ, για αυτό ήταν και υπέρμαχος, ώστε να μην εξοπλιστεί στρατιωτικά η Γερμανία, αντίθετα προσπαθούσε συνεχώς να ιδρύσει μηχανισμούς για την τιθάσευσή της. Τέλος, η Γαλλία συμφώνησε στον επανεξοπλισμό της Δ. Γερμανίας, υπό τον όρο ότι θα δημιουργηθεί η Ευρωπαϊκή Αμυντική Κοινότητα (ΕΑΚ). Η ΕΑΚ θα ήταν ένας μηχανισμός, ο οποίος θα είχε ως βασικό σκοπό τον έλεγχο της επανεξοπλισμένης Δ. Γερμανίας. Για να δεχθούν όμως και οι ΗΠΑ (καθώς όπως είπαμε δεν ήθελαν την δημιουργία αμιγώς ευρωπαϊκών θεσμών σε ζητήματα υψηλής στρατηγικής) έθεσαν τον όρο πως η ΕΑΚ θα ήταν υποτελής του ΝΑΤΟ, δηλαδή πως απλά θα αποτελούσε ένα μέρος του ΝΑΤΟ υπεύθυνο για τον έλεγχο της Δ. Γερμανίας. Ωστόσο το εγχείρημα της ΕΑΚ απέτυχε από τους ίδιους τους Γάλλους, οι οποίοι το καταψήφισαν στην γαλλική βουλή. Εν τέλει, ο επανεξοπλισμός της Δ. Γερμανίας επετεύχθη με την είσοδο της στο ΝΑΤΟ το 1955, με αποτέλεσμα οι ΗΠΑ να την χρησιμοποιήσουν για την ανάσχεση της ΕΣΣΔ και συνάμα την κάλυψη του κενού ισχύος στην κεντρική Ευρώπη. (Αρβανιτόπουλος-Ήφαιστος, 2003)

Η στρατηγική των ΗΠΑ, η οποία χωρίζεται σε δύο μέρη, είχε ως απώτερο σκοπό την αποδυνάμωση και ανάσχεση των Σοβιετικών-Κομμουνιστικών επεκτατικών τάσεων βασισμένη πάντα στο δόγμα  Kennan. (Παπασωτηρίου, 2002)

2.3. Σημαντικότερες ενέργειες των ΗΠΑ

Οι ΗΠΑ πριν καν τελειώσει ο πόλεμος είχαν σχεδιάσει το πώς θα ήταν ο μεταπολεμικός κόσμος. Για την υλοποίηση της στρατηγικής τους έκαναν κάποιες ενέργειες εξαιρετικά σημαντικές. Αυτές είναι: α) Ίδρυση του συστήματος Bretton Woods (Ίδρυση ΔΝΤ και ΠΤ), β) Διασκέψεις (Γιάλτας, Πότσνταμ), γ) Ίδρυση ΟΗΕ, δ) Υπογραφή της Γενικής Συμφωνίας Δασμών και Εμπορίου (ΓΣΔΕ), ε) Υλοποίηση του σχεδίου Marshall, στ) Ίδρυση CIA, και ζ) Ίδρυση ΝΑΤΟ.

Το σύστημα Bretton Woods, η υπογραφή της ΓΣΔΕ και το σχέδιο Marshall ήταν αλληλοσυμπληρούμενα, καθώς τόσο οι θεσμοί που δημιουργήθηκαν, όσο και το σχέδιο Marshall είχαν ως στόχο: α) τη δημιουργία ενός φιλελεύθερου διεθνούς οικονομικού καθεστώτος, β) την οικονομική ενδυνάμωση της Δ. Ευρώπης, και γ) την οικονομική απομόνωση της ΕΣΣΔ. (O’ Brien & Williams, 2011)

Αντίθετα οι δύο διασκέψεις και η ίδρυση του ΟΗΕ έγιναν με εντελώς διαφορετικό σκεπτικό. Σκοπός αυτών ήταν η εγκαθίδρυση ενός συνεργατικού πλαισίου με την ΕΣΣΔ, κάτι που εν τέλει δεν έγινε και για αυτόν τον λόγο ο ΟΗΕ την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου (1947-1990) είχε αδρανοποιηθεί πλήρως εξαιτίας της χρήσης του δικαιώματος της αρνησικυρίας από τα πέντε μόνιμα μέλη (ΗΠΑ, Μ. Βρετανία, Γαλλία, ΕΣΣΔ, Κίνα) του Συμβουλίου Ασφαλείας (ΣΑ) του ΟΗΕ. (Αρβανιτόπουλος-Ήφαιστος, 2003)

Από την άλλη πλευρά. Η ίδρυση της CIA, αποτέλεσε μέρος της αναδιοργάνωσης των ΗΠΑ και του παρεμβατισμού μέσω της κατασκοπίας. Δεν είναι τυχαίο ότι η CIA δημιουργήθηκε το ίδιο έτος (1947) που άλλαξε και το δόγμα της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Τέλος, η ίδρυση του ΝΑΤΟ αποσκοπούσε στην ανάσχεση της ΕΣΣΔ, λόγω της ανεπάρκειας της Δ. Ευρώπης να μεριμνήσει για ασφάλεια.

Κάθε μία ενέργεια των ΗΠΑ, με εξαίρεση αυτές που αφορούσαν στην εγκαθίδρυση του συνεργατικού πλαισίου με την ΕΣΣΔ, αποτελεί μέρος της ευρύτερης στρατηγικής που είχαν, με βασικό σκοπό την καταπολέμηση της σοβιετικής απειλής. Οι ΗΠΑ δημιούργησαν ένα περίπλοκο δίκτυο συμμάχων και συμμαχιών, το οποίο εν τέλει, τις οδηγεί σε αριστουργηματικά αποτελέσματα. (Κατσουλάκου, 2010)

2.3.1. Σύστημα Bretton Woods

Το σύστημα Bretton Woods αποτέλεσε την αφετηρία του διεθνούς φιλελεύθερου οικονομικού καθεστώτος. Πάνω σε αυτό το σύστημα στηρίχθηκε ολόκληρο το καπιταλιστικό σύστημα, το οποίο λειτούργησε ως αντίποδας στο κομμουνιστικό σύστημα. (Κατσουλάκου, 2010) Σκοπός της παρούσας έρευνας, δεν είναι ο τρόπος λειτουργίας του συστήματος αυτού, αλλά ποιοι ήταν οι λόγοι δημιουργίας του, βλέποντας το πάντα από την σκοπιά ότι και το σύστημα αυτό, αποτέλεσε μέρος της ευρύτερης στρατηγικής, που υιοθέτησαν οι ΗΠΑ κατά την μεταπολεμική περίοδο.

Το σύστημα Bretton Woods, λοιπόν, θεσπίστηκε το 1944 και για την καλύτερη λειτουργία του ιδρύθηκαν δύο διεθνείς οικονομικοί θεσμοί: α) το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και β) η Παγκόσμια Τράπεζα. Βασικοί στόχοι του συστήματος αυτού ήταν οι εξής: α) νομισματική ισορροπία, καθώς το δολάριο θα είχε σταθερή ισοτιμία με τον χρυσό και κάθε άλλο νόμισμα με το δολάριο, β) διευκόλυνση των παγκόσμιων συναλλαγών, μετατρέποντας το δολάριο σε διεθνές νόμισμα και γ) ανασυγκρότηση και ανάπτυξη των μεταπολεμικών οικονομιών. (O’ Brien & Williams, 2011)

Ωστόσο, πέρα από τους παραπάνω οικονομικούς στόχους, υπήρχαν και απώτεροι στόχοι: α) αποτροπή δημιουργίας νέων ακραίων κινημάτων (π.χ. ναζισμός), κάτι το οποίο την περίοδο του μεσοπολέμου (1919-1939) δεν είχε προβλεφθεί και ο απομονωτισμός των κρατικών οικονομιών ήταν αυτός που οδήγησε στην άνοδο ακραίων εθνικιστικών κινημάτων και β) δημιουργία μιας ελκυστικής καπιταλιστικής κοινωνίας που ευδοκιμεί καθιστώντας αυτόματα το κομμουνιστικό μοντέλο μη ελκυστικό. (O’ Brien & Williams, 2011) Ο ρόλος του συστήματος αυτού σε συνδυασμό με το σχέδιο Marshall που θα δούμε αμέσως μετά, απέτρεψε την κομμουνιστική (πολιτική) επιρροή που είχε διεισδύσει στην Δ. Ευρώπη (Ιταλία, Γαλλία) αμέσως μετά τον Β’ Π.Π. (Παπασωτηρίου, 2002)

Επειδή όμως, κάθε εγχείρημα κρίνεται από τα αποτελέσματά του, το σύστημα Bretton Woods πέτυχε αρκετά και σημαντικά πράγματα, όσο ήταν σε ισχύ (έως το 1971), όπως: α) θεμελίωση μιας διεθνούς φιλελεύθερης  οικονομικής τάξης, β) ανάδειξη του δολαρίου ως εγγύηση σε οικονομικές αγορές και ξένες επενδύσεις και γ) απομόνωση της ΕΣΣΔ από την νέα παγκόσμια οικονομία. (O’ Brien & Williams, 2011) Οι ΗΠΑ κατάφεραν να μετατρέψουν τα εθνικά τους συμφέροντα σε παγκόσμια. (Κατσουλάκου, 2010)

2.3.2. Σχέδιο Marshall

Στις 12 Μαρτίου του 1947, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, H. Truman, δεσμεύθηκε ότι θα παρέχει σημαντική οικονομική ενίσχυση σε όλα τα κράτη που είχαν πληγεί από τον Β’ Π.Π. Η δέσμευση του αυτή αποτέλεσε, μέρος της αποκρυστάλλωσης του δόγματος Truman, καθώς οι ΗΠΑ θα ακολουθούσαν πλέον παρεμβατική πολιτική σε διεθνές επίπεδο. Το σχέδιο Marshall πήρε το όνομα του από τον τότε υπουργό εξωτερικών των ΗΠΑ, G. Marshall. (Παπασωτηρίου, 2002)

Το 1948 δημιουργήθηκε ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), του οποίου ο ρόλος ήταν συντονιστικός, καθώς τα χρήματα των ΗΠΑ στέλνονταν στον οργανισμό αυτόν, ο οποίος με τη σειρά του τα μοίραζε στα κράτη ανάλογα με τις ανάγκες του εκάστοτε κράτους. Βασικοί σκοποί του προγράμματος αυτού ήταν οι εξής: α) τόνωση των ευρωπαϊκών οικονομιών και β) η αποφυγή του κινδύνου να περιέλθει η Δ. Ευρώπη στη σφαίρα επιρροής της ΕΣΣΔ λόγω ανέχειας. Το πρόγραμμα αυτό προοριζόταν για όλα τα κράτη της Ευρώπης που είχαν πληγεί από τον Β’ Π.Π., ακόμα και την ΕΣΣΔ, ωστόσο, βασικοί όροι για να πάρει κάθε κράτος την οικονομική αυτή βοήθεια ήταν: α) το κράτος να είναι φιλελεύθερη δημοκρατία και β) να λειτουργεί με τους όρους του καθεστώτος της οικονομίας της αγοράς. Έτσι, αυτομάτως ολόκληρη η Α. Ευρώπη έμενε εκτός προγράμματος, εκτός εάν ήθελε άμεσα να περιέλθει στην σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ, πράγμα απίθανο, καθώς η ΕΣΣΔ δεν θα το άφηνε να συμβεί ποτέ. (O’ Brien & Williams, 2011)

Όπως, λοιπόν, γίνεται φανερό και από τις παραπάνω προϋποθέσεις για την λήψη οικονομικής βοήθειας, σκοπός του σχεδίου Marshall ήταν η μη εξάπλωση του Κομμουνισμού, είτε αυτή γινόταν με στρατιωτικά μέσα, είτε μέσω οικονομικής και πολιτικής επιρροής. Παράλληλα, όμως, εξυπηρετούσε και άλλα συμφέροντα των ΗΠΑ όπως: α) την διακίνηση των αμερικανικών προϊόντων και β) την προώθηση αμερικανικών πολιτικών συμφερόντων στην Δ. Ευρώπη. (O’ Brien & Williams, 2011)

Το σχέδιο Marshall κρίνεται άκρως επιτυχημένο, καθώς κατάφερε να εκπληρώσει όλους του στόχους του, είτε αυτοί ήταν βραχυπρόθεσμοι, είτε μεσοπρόθεσμοι, είτε μακροπρόθεσμοι. Μάλιστα χαρακτηρίζεται ως μια από τις μεγαλύτερες διπλωματικές επιτυχίες των ΗΠΑ, καθώς το σχέδιο Marshall ήταν μια ωραιοποιημένη και νομιμοποιημένη κίνηση παγκόσμιου παρεμβατισμού. (Κατσουλάκου, 2010)

2.3.3. Ευρωπαϊκή Άμυνα-Ίδρυση ΝΑΤΟ

Τόσο οι ΗΠΑ, όσο και τα κράτη της Δ. Ευρώπης διαπίστωσαν γρήγορα, πως η λήψη οικονομικών μέτρων για την ανάσχεση της ΕΣΣΔ κρίνονταν ανεπαρκή. Έτσι, λοιπόν, οι ΗΠΑ διείσδυσαν ακόμα πιο βαθιά στα ευρωπαϊκά ζητήματα, αγγίζοντας αυτά της υψηλής πολιτικής. Απόρροια αυτού ήταν η ίδρυση του ΝΑΤΟ, τον Απρίλιο του 1949. (Παπασωτηρίου, 2002)

Η ίδρυση του ΝΑΤΟ αποτέλεσε επίσης μέρος της αποκρυστάλλωσης του δόγματος Truman, αλλά και αποκρυστάλλωση του δόγματος Kennan ή δόγματος της «ανάσχεσης». Με την ίδρυση του ΝΑΤΟ δημιουργήθηκε ένα κλίμα ασφάλειας για την Δ. Ευρώπη, καθώς αυτή ήταν ανήμπορη να αναλάβει τα έξοδα της ασφάλειας και της άμυνας. Οι οικονομίες των κρατών της Δ. Ευρώπης είχαν αρχίσει να ενδυναμώνονται χάρη στο σχέδιο Marshall, ωστόσο ήταν αδύνατον για αυτές να εξευρεθούν πόροι για την κάλυψη των στρατιωτικών τους αναγκών. Έτσι, λοιπόν, το ΝΑΤΟ και ειδικότερα οι ΗΠΑ μερίμνησαν και για αυτό.  Σύμφωνα μάλιστα  με το άρθρο 5 του χάρτη του βορειοατλαντικού συμφώνου: «Τα μέρη του ΝΑΤΟ συμφωνούν ότι μια ένοπλη επίθεση κατά ενός η περισσοτέρων μερών της Συμμαχίας, στην Ευρώπη ή στην Βόρειο Αμερική, θα θεωρηθεί ως επίθεση κατά όλων των μελών της συμμαχίας. Επίσης συμφωνούν, ότι σε περίπτωση που υπάρξει μια τέτοια επίθεση, κάθε σύμμαχος, θα θέσει σε ισχύ το δικαίωμα της μονομερούς η πολυμερούς αυτοάμυνας , θα παρέχει στο μέρος η στα μέρη που έχουν δεχθεί επίθεση, μονομερώς και σε συνεννόηση με τα άλλα μέρη, κάθε δυνατή ενέργεια την οποία θεωρεί απαραίτητη, συμπεριλαμβανομένου των ενόπλων δυνάμεων, έτσι ώστε να επανέλθει και να διατηρηθεί η ασφάλεια της Βόρειο-Ατλαντικής περιοχής». Με την ίδρυση, λοιπόν, του ΝΑΤΟ εγκαθιδρύθηκε ισορροπία ισχύος σε σχέση με το ανατολικό μπλοκ στην Δ. Ευρώπη, ενώ ταυτόχρονα προωθήθηκε ο ευρωπαϊκός επανεξοπλισμός για την ανάσχεση της ΕΣΣΔ. (Αρβανιτόπουλος-Ήφαιστος, 2003)

Τέλος, το ΝΑΤΟ εξυπηρετούσε τις ΗΠΑ: α) στην αντιμετώπιση της σοβιετικής απειλής, β) στην εγκαθίδρυση της αμερικανικής κυριαρχίας σε άμυνα και ασφάλεια, γ) στην παύση των διλημμάτων ασφαλείας στην Δ. Ευρώπη, τα οποία για αιώνες ταλάνιζαν τα κράτη της Ευρώπης, έχοντας πάντα ως απόρροια τους πολέμους για την εγκαθίδρυση της ισορροπίας ισχύος, δ) στην διαρκή στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στην Δ. Ευρώπη και ε) στην επικύρωση της θεσμικής εξάρτησης της Δ. Ευρώπης από τις ΗΠΑ. (Αρβανιτόπουλος-Ήφαιστος, 2003)

2.3.4. Στρατιωτική Αναδιοργάνωση των ΗΠΑ-NSC 68

Τελευταίο κομμάτι της αποκρυστάλλωσης του δόγματος Truman αποτέλεσε η στρατιωτική αναδιοργάνωση των ΗΠΑ, καθώς αυτή έπρεπε πλέον να είναι σε θέση να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις για την ανάσχεση του κομμουνισμού. Έτσι, λοιπόν, η δεύτερη εκδοχή  της στρατηγικής της ανάσχεσης, μετά το δόγμα Kennan, έχει σχέση με το κείμενο  NSC 68 του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΠΑ. Προτεραιότητα, λοιπόν, των ΗΠΑ σύμφωνα με αυτό το κείμενο ήταν η ματαίωση των Σοβιετικών σχεδίων. Οποιαδήποτε σοβιετική επέκταση εθεωρείτο απειλή για τις ΗΠΑ, διότι αυτή θα δημιουργούσε εικόνες προέλασης για την ΕΣΣΔ και εικόνες υποχώρησης για τις ΗΠΑ, πράγμα που οι ΗΠΑ δεν ήθελαν να συμβεί για κανέναν λόγο. (Κατσουλάκου, 2010)

Το NSC 68 αποτελεί την αποκρυστάλλωση της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ από την στιγμή που αρχίζει ο «Ψυχρός Πόλεμος» και πιο συγκεκριμένα από το 1950 με τον πόλεμο που ξέσπασε στην Κορέα. Το NSC 68 βρίσκει την πρώτη του εφαρμογή στον πόλεμο στην Κορέα. Στην συνέχεια βρίσκει εφαρμογή και στην αλλαγή πολιτικής των ΗΠΑ  στην περιοχή της Ινδοκίνας, όπου οι ΗΠΑ επενέβησαν στις επαναστατημένες (υποκινούμενες κυρίως από το καθεστώς του Mao) γαλλικές αποικίες. Ωστόσο το κείμενο αυτό συνεισέφερε και σε κάποια άλλα ζητήματα, καθώς μέσω του κειμένου αυτού έγινε: α) στρατιωτικοποίηση και παγκοσμιοποίηση της στρατηγικής της ανάσχεσης, καθώς  πλέον η στρατηγική της ανάσχεσης θα μπορούσε να επιτευχθεί με στρατιωτικούς όρους και όλα τα κράτη που ανήκαν στην σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ θα διαδραμάτιζαν πολύ σημαντικό ρόλο, β) νομιμοποίηση της ανάπτυξης αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων στο εξωτερικό (τόσο στην Δ. Ευρώπη, όσο και σε κάποιες επεμβάσεις πέραν των συνόρων αυτής) γ) το Κρεμλίνο δεν αποτελούσε τον κύριο στόχο, αντίθετα δ) κάθε σημείο της Γης καθίστατο σημαντικό. (Κατσουλάκου, 2010)

Το τελευταίο αυτό σημείο σήμαινε πως η αντιπαράθεση  μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ δεν θα γινόταν άμεσα, αλλά μέσω περιφερειακών πολέμων ή αλλιώς πολέμων περιορισμένης έκτασης και έντασης (π.χ. πόλεμος στην Κορέα). Γίνεται, λοιπόν, φανερό πως, επί της ουσίας, ποτέ δεν υπήρξε πραγματικός κίνδυνος για έναν γενικευμένο πόλεμο, για έναν πυρηνικό πόλεμο ή για έναν τρίτο παγκόσμιο πόλεμο, όπως μερικοί τον είχαν ονομάσει, καθώς η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ θα περιοριζόταν καθαρά σε περιορισμένης έκτασης και έντασης πολέμους. Αυτό επιβεβαιώνεται και από την πλευρά της ΕΣΣΔ, σύμφωνα με αρχεία που βγήκαν μετέπειτα στο φως, καθώς τόσο ο Stalin, όσο και οι μετέπειτα αρχηγοί της ΕΣΣΔ δεν σκόπευαν στην επέκταση του κομμουνισμού μέσω στρατιωτικών μέσων, αντίθετα τους αρκούσε η επέκταση αυτού μέσω πολιτικής επιρροής. (Παπασωτηρίου, 2002).

Το κείμενο NSC 68 είχε ιδιαίτερη σημασία, ωστόσο ήταν αυτό που μετέτρεψε την αντιπαράθεση μεταξύ ΗΠΑ-ΕΣΣΔ σε «ιδεολογική σταυροφορία» και πολλές φορές έγινε έμμονη ιδέα για τις ΗΠΑ, οδηγώντας τες σε μη ορθολογικές ενέργειες (π.χ. πόλεμος στο Βιετνάμ), κάτι που κόστισε πολύ, τόσο σε οικονομικούς πόρους, όσο σε ανθρώπινο δυναμικό και σε πολιτική φθορά των προέδρων που βρίσκονταν τότε στην εξουσία (π.χ. Johnson).

 3. Γεωπολιτική σκοπιά

Η γεωπολιτική θεωρία  ξεκινά το 1904 με τον Mackinder, ο οποίος το 1942-3 την αναδιατυπώνει και τον Spykman, ο οποίος αναπτύσσει και αυτός τη θεωρία του, την ίδια χρονική περίοδο. Οι δύο αυτοί θεωρητικοί αποτελούν τους ιδρυτές της αγγλοσαξονικής σχολής της γεωπολιτικής θεωρίας. Γεωπολιτική σημαίνει η εφαρμογή της πολιτικής και της στρατηγικής στον χώρο. Η γεωγραφία διαδραματίζει εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στην θεωρία αυτή. Η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ κατά την πρώτη μεταπολεμική δεκαετία, όπως αυτή έχει περιγραφεί παραπάνω, βασίζεται κατά κύριο λόγο πάνω στην θεωρία αυτή, όχι εάν πάρουμε τμηματικά μέρη της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, αλλά εάν έχουμε υπόψη μας την ολιστική εικόνα αυτής.

Η γεωπολιτική θεωρία εστιάζει σε κάποιες προϋποθέσεις, τις οποίες εάν ένα κράτος  πληροί, τότε μπορεί να ελέγξει τον κόσμο ολόκληρο. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρεται στον έλεγχο της Ευρασίας από μια ηπειρωτική δύναμη  και ακόμη πιο συγκεκριμένα σε ένα κομμάτι της που ονομάζεται: «Καρδιά της Γης». Ως αντίποδας στην ηπειρωτική δύναμη που θα ελέγχει την Ευρασία είναι το «Ατλαντικό βάθρο ισχύος», μια περιοχή που καλύπτει τον χώρο από την Δ. Ευρώπη έως την Β. Αμερική. Το «Ατλαντικό βάθρο ισχύος» απαρτίζεται από: α) «στρατιωτικό βάθος», β) «πλωτό αεροδρόμιο» και γ) «αιχμή του δόρατος-προκεχωρημένο φυλάκιο» . Το «Ατλαντικό βάθρο ισχύος» είναι το μόνο που μπορεί να σταματήσει αυτόν που ελέγχει την «Καρδιά της Γης» και το ίδιο να πάρει τον έλεγχο, με την προϋπόθεση ότι ελέγχει τις ανοιχτές θάλασσες, άρα είναι απαραίτητο το «Ατλαντικό βάθρο ισχύος» να απαρτίζεται από ναυτικές δυνάμεις, ως επί των πλείστων. Έτσι, προκύπτει μια σκληρή πάλη μεταξύ ναυτικών και ηπειρωτικών δυνάμεων με σκοπό την παγκόσμια ηγεμονία. (Αρβανιτόπουλος-Ήφαιστος, 2003)

Αφού περιγράψαμε περιληπτικά την γεωπολιτική θεωρία, ας δούμε τώρα πως αυτή εφαρμόστηκε κατά την μεταπολεμική περίοδο. Η Ευρασία είναι ο χώρος που καλύπτεται από την ΕΣΣΔ και η «Καρδιά της Γης» ο χώρος που καλύπτεται από το σύμφωνο Βαρσοβίας. Από την άλλη μεριά  το «Ατλαντικό βάθρο ισχύος» είναι ο χώρος που καλύπτεται από: α) τις ΗΠΑ, οι οποίες αποτελούν το στρατιωτικό βάθος, δηλαδή τον ανεφοδιασμό σε όλους τους τομείς. Είναι αυτό που δύσκολα μπορεί να πληγεί από κάποια επίθεση, β) την Μεγάλη Βρετανία, η οποία αποτελεί το πλωτό αεροδρόμιο, το οποίο μπορεί εύκολα να χρησιμοποιηθεί, δίχως να υπάρχει μεγάλη απειλή από το αντίπαλο δέος, καθώς αυτό είναι ηπειρωτική δύναμη και δεν θα μπορούσε να κατακτήσει εύκολα περιοχή πριν την οποία μεσολαβεί θάλασσα και γ) την Δ. Ευρώπη, η οποία αποτελεί την «αιχμή του δόρατος και το προκεχωρημένο φυλάκιο», καθώς είναι η πρώτη γραμμή άμυνας, η οποία θα προσπαθήσει για την ανάσχεση της ηπειρωτικής δύναμης (ΕΣΣΔ), αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και την πρώτη γραμμή επίθεσης. Με άλλα λόγια το «Ατλαντικό βάθρο ισχύος» είναι αυτό που καλύπτεται από τον χώρο των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ. Με αυτό το πλέγμα συμμάχων, οι ΗΠΑ κατάφεραν να ελέγξουν την ΕΣΣΔ, καθώς κατάφεραν να την αποκλείσουν από τις ανοιχτές θάλασσες, τις οποίες οι ίδιες μπόρεσαν να ελέγξουν. Κατάφεραν δηλαδή οι ΗΠΑ με τον συνασπισμό των ναυτικών δυνάμεων να ελέγξουν την ΕΣΣΔ, την ηπειρωτική δύναμη που βρίσκεται στο χώρο της Ευρασίας. (Αρβανιτόπουλος-Ήφαιστος, 2003)

Γίνεται, λοιπόν, φανερό, πως οι ΗΠΑ με γνώμονα τη γεωπολιτική θεωρία χάραξαν την εξωτερική πολιτική τους αλλά έθεσαν και την βάση για το σύγχρονο σύστημα άμυνας και ασφάλειας. Αυτό φαίνεται τόσο από τον επανεξοπλισμό της Δ. Γερμανίας, όσο και από την αμερικανική βοήθεια για την οικονομική ανάπτυξη της Ιαπωνίας, αλλά και την μεταβολή της πολιτικής τους στη χερσόνησο της Ινδοκίνας. Επί της ουσίας, οι ΗΠΑ περικύκλωσαν την ΕΣΣΔ, κατάφεραν να την ελέγξουν, καθώς αυτές έλεγξαν τις θάλασσες, άρα κατάφεραν να κυριαρχήσουν παγκόσμια. Η κυριαρχία αυτή ξεκίνησε σταδιακά και κορυφώθηκε στις αρχές του 1990, οπότε και  κατέρρευσε η ΕΣΣΔ και ο «Ψυχρός Πόλεμος» έλαβε τέλος.  (Αρβανιτόπουλος-Ήφαιστος, 2003)

4. Συμπεράσματα

Φτάνοντας, λοιπόν, στο τέλος της έρευνας αυτής, καταλήγουμε σε κάποια συμπεράσματα, τα οποία επηρέασαν σε πολύ μεγάλο βαθμό την ανθρωπότητα γενικά και τα οποία διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό τον κόσμο, όπως τον ξέρουμε σήμερα.

Αρχικά έχουμε την μεταστροφή της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ από τον απομονωτισμό και το δόγμα Monroe, στον παρεμβατισμό και στο δόγμα Truman δύο χρόνια μετά το τέλος του Β’ Π.Π. Η αλλαγή αυτή της πολιτικής των ΗΠΑ μετά τον Β΄Π.Π. κρίνεται άκρως επιτυχημένη, καθώς δεν επαναλήφθηκαν τα λάθη του Μεσοπολέμου. Τα κράτη της Δ. Ευρώπης σταθεροποιήθηκαν και ανέκαμψαν χάρη στην οικονομική στήριξη και τον παρεμβατισμό των ΗΠΑ. Στον ανταγωνισμό που επικράτησε με την ΕΣΣΔ η εξωτερική πολιτική ήταν επίσης επιτυχημένη (με εξαίρεση κάποιες αποτυχημένες ενέργειες και κάποιους λάθος χειρισμούς, όπως στο Βιετνάμ), καθώς αυτή ήταν που ανάγκασε, μέσω πιέσεων από το διεθνές σύστημα το οποίο οι ίδιες είχαν διαμορφώσει, την ΕΣΣΔ να καταρρεύσει – πολύ αργότερα βέβαια.

Επίσης μετά το πέρας του Β’Π.Π. επέρχεται συστημική αλλαγή στο διεθνές σύστημα (Gilpin, 2004), το οποίο από πολυπολικό όπως είχε διαμορφωθεί στην Ευρώπη του 18^ου και 19^ου αιώνα με το σύστημα της ισορροπίας ισχύος, γίνεται διπολικό. (Waltz, 2011). Επίσης αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι από το τέλος του Β’ Π.Π. έχουμε μια πτώση των «παλαιών» μεγάλων δυνάμεων (Μ. Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία) και την άνοδο δύο «νέων» (ΗΠΑ, ΕΣΣΔ), των οποίων η ισχύς  μετά το τέλος του Β’ Π.Π. δεν μπορεί να συγκριθεί με τις «παλαιές» μεγάλες δυνάμεις, τόσο γιατί αυτές οι δύο είναι πανίσχυρες, όσο και γιατί οι «παλαιές» μεγάλες δυνάμεις είναι εξουθενωμένες από τους δύο παγκόσμιους πολέμους. (Waltz, 2011) Συγκεκριμένα, το τέλος της Γερμανίας ως μεγάλης δύναμης έρχεται μετά τον διαμοιρασμό της σε τέσσερις διαφορετικές ζώνες, ενώ για την Γαλλία και την Μ. Βρετανία το οριστικό τους τέλος έρχεται μετά την μεγάλη τους αποτυχία στην κρίση του Σουέζ το 1956.

Τέλος, δημιουργείται μια νέα και εντελώς διαφορετική διεθνής τάξη, στην οποία αρχίζουν σταδιακά να έχουν ενεργότερο ρόλο οι διεθνικοί δρώντες. Τα κράτη δεν είναι πλέον οι μόνοι παίκτες στο διεθνές σύστημα, αντίθετα οι διεθνείς οργανισμοί αρχίζουν να έχουν κάποιο ρόλο, άλλοι περισσότερο (π.χ. ΝΑΤΟ, σύμφωνο Βαρσοβίας, Γ.Σ.Δ.Ε.) και άλλοι λιγότερο (π.χ. ΟΗΕ κατά τον ψυχρό πόλεμο). Επίσης, με την πάροδο του χρόνου και όσο ο Ψυχρός Πόλεμος έφτανε στο τέλος του οι διεθνείς οργανισμοί αναβαθμίστηκαν, αλλά δημιουργήθηκαν και περαιτέρω νέοι διεθνικοί δρώντες, όπως οι πολυεθνικές επιχειρήσεις, οι ΜΚΟ, η τρομοκρατία κτλ. Κάποιοι από αυτούς με ενεργότερο ρόλο από ότι άλλοι.

Το διεθνές σύστημα του 21^ου αιώνα χαρακτηρίζεται από μεγάλη πολυπλοκότητα και πολυμορφία. Τα κράτη, ναι μεν παραμένουν οι κύριοι δρώντες του συστήματος, ωστόσο οφείλουν να αναπροσαρμόσουν στρατηγικές, οι οποίες θα μπορούν να αντιμετωπίσουν τις σύγχρονες προκλήσεις και απειλές. Το σύστημα άμυνας και ασφάλειας που έχει εγκαθιδρυθεί ήδη από το τέλος της δεκαετίας του 1940, προσφέρει μια πολύ καλή βάση για τα κράτη. Έχει, όμως παρουσιαστεί η ανάγκη για χρήση και πιο ήπιων μέσων για την αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων. Πέρα, δηλαδή, από στρατιωτικά μέσα που μέχρι πρότινος διαδραμάτιζαν τον βασικότερο ρόλο, πρέπει να χρησιμοποιηθούν εντατικότερα και πολιτικά μέσα. Η δημιουργία ενός υβριδίου σκληρών και ήπιων μέσων, μπορεί να αποτελέσει την καλύτερη απάντηση για αντιμετώπιση υβριδικών απειλών, όπως ο κυβερνοπόλεμος, η τρομοκρατία κ.ο.κ. (Μπόση, 2018)

---

Βιβλιογραφία

[1] Fleischer, H 2008, ‘1939: Πότε ακριβώς άρχισε ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος;’ Το Βήμα, 28 December 2008, viewed 30 March 2019, Το Βήμα Archives database

[2] Gilpin, R & Κολιόπουλος, Κ 2004, ‘Πόλεμος και Αλλαγή στη Διεθνή Πολιτική’, 3^rd edn, Ποιότητα, Αθήνα

[3] O’ Brien, R, Williams, M & Κρίτσης, Κ, ‘Παγκόσμια Πολιτική Οικονομία Εξέλιξη και Δυναμικές’, 3^rd edn, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα

[4] u.a, 2009, ‘ΗΠΑ: από τον απομονωτισμό στην επιθετικότητα’ Έθνος της Κυριακής, 29 September, viewed 26 March 2019, Έθνος της Κυριακής Archives database

[5] Waltz, K & Κολιόπουλος, Κ 2011, ‘Θεωρία Διεθνούς Πολιτικής’, 1^st edn, Ποιότητα, Αθήνα

[6] Αιβαλιώτης, Γ 2016, ‘Περλ Χάρμπορ: Πώς οι ΗΠΑ ενεπλάκησαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο’ Euronews, 28 March 2019, viewed 1 December 2017, Euronews Archives database

[7] Γιαννακαίνας, Π   -, ‘Ο αμερικανικός στρατός στην Ευρώπητου Β’ΠΠ’, Παγκόσμια Πολεμική Ιστορία, -, viewed 1 April 2019, Παγκόσμια Πολεμική Ιστορία Archives database

[8] Ήφαιστος, Π & Αρβανιτόπουλος, Κ 2003, ‘Ευρωατλαντικές Σχέσεις’, 1st edn, Ποιότητα, Αθήνα

[9] Κατσουλάκου, Ε 2010, ‘Αμερικανική Υψηλή Στρατηγική 1945-2008. Συνέχεια ή Αλλαγή’, -, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Αθήνα

[10] Κολιόπουλος, Ι 2001, ‘Νεώτερη Ευρωπαϊκή Πολιτική Ιστορία 1789-1945’, Εκδόσεις Βανιάς, Θεσσαλονίκη.

[11] Μπόση, Μ 2018, Οι όψεις της διεθνούς ασφάλειας, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα

[12] Παπασωτηρίου, Χ 2002, ‘Αμερικανικό πολιτικό σύστημα και εξωτερική πολιτική: 1945-2002’, 5^th edn, Ποιότητα, Αθήνα