από τους ερευνητές της υποομάδας «Επιστήμη & Τεχνολογία», Μ. Λυδακάκη, Ν. Μούλιος, Φ. Μέντζου, Β. Σταματίου. Συντονισμός: Χ. Τσαγκάρης

Ευρωπαϊκή Ένωση και Επιστήμονες: Επιτεύγματα, Προκλήσεις και Προοπτικές 

Η γνώση αποτελεί ένα αγαθό που αξίζει και πρέπει να διασπείρεται και να διαδίδεται με γοργούς ρυθμούς, τόσο στο επίπεδο της κοινωνίας ενός κράτους-έθνους, όσο και στο διευρυμένο χώρο της παγκόσμιας κοινότητας. Πόσο μάλλον μέσα στην ευρωπαϊκή κοινότητα, της οποίας τα κράτη-μέλη τα χαρακτηρίζουν δεσμοί άρρηκτα συνδεδεμένοι με τις έννοιες της αλληλεπίδρασης πολιτισμών και ανταλλαγής ιδεών, κρίνεται απαραίτητη η προώθηση νέων, καινοτόμων ιδεών και ευρεσιτεχνιών. Η Επιστήμη μπορεί να ορισθεί ως η συστηματοποίηση της ανθρώπινης γνώσης κατά τρόπο τέτοιο που επιτρέπει την οργάνωση, αναθεώρηση και επέκταση της. Η ΕΕ σχετίζεται με τη γνώση στο βαθμό που σχετίζεται με την Επιστήμη και τους Επιστήμονες.

Έτσι, σκοπός της Ε.Ε. είναι η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού γίγνεσθαι μέσα στο οποίο οι σκεπτόμενοι και δημιουργικοί νέοι θα μοιράζονται τις ιδέες τους και θα μαθαίνουν όσο το δυνατόν πιο άμεσα από τα επιτεύγματα της γνώσης κάθε κράτους. Η στοχοθεσία αυτή βασίζεται σε υφιστάμενα επιτεύγματα, αντιμετωπίζει μείζονες προκλήσεις και παρουσιάζει σημαντικές προοπτικές.

Επιτεύγματα

Στο πλαίσιο των ιδεών που παρουσιάστηκαν παραπάνω κρίθηκε απαραίτητη η δημιουργία κοινών, ευρωπαϊκών προγραμμάτων σπουδών που να εξυπηρετούν την ερευνητική διάθεση, που τελικά θα ωφελήσει και έμπρακτα τις κοινωνίες μέσα από τεχνολογίες που διευκολύνουν και αναβαθμίζουν τη ζωή των ανθρώπων. Έτσι, αποφασίστηκε Δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Χώρου Εκπαίδευσης, που έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της κινητικότητας των νέων πτυχιούχων μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Για το σκοπό αυτό συνυπογράφηκε από 29 Ευρωπαίους υπουργούς η Διακήρυξη της Μπολόνια στην Πράγα στις 19 Ιουνίου του 1999 [1] [2].

Με την διακήρυξη αυτή επιτεύχθηκε η ανταλλαγή επιστημονικών πρακτικών και μορφωτικών αντιλήψεων και η αύξηση της ανταγωνιστικότητας της Ευρωπαϊκής Ανώτατης Εκπαίδευσης  στον παγκόσμιο χώρο. Με γνώμονα την ίση μεταχείριση και αντιμετώπιση των νέων επιστημόνων μέσα στα κράτη μέλη της Ε.Ε. αναγνωρίστηκαν τα πτυχίων κάθε χώρας σε ευρωπαϊκό πλαίσιο και επήλθε με αυτόν τον τρόπο η διασφάλιση της διαφάνειας των εκπαιδευτικών συστημάτων και η ποιοτική αναβάθμιση της αξίας των εκπαιδευτικών προγραμμάτων των ανώτατων και τεχνολογικών ιδρυμάτων.[3]

Δημιουργήθηκε, επιπλέον, ένα κοινό ευρωπαϊκό παράρτημα διπλώματος το οποίο θέσπισε τη λειτουργία ενός εθνικού κέντρου Europass σε κάθε χώρα, όπου αναγνωρίζονται και προβάλλονται οι αποκτηθείσες με πτυχίο γνώσεις των νέων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Συνεχίστηκε, ακόμη, η λειτουργία του Ευρωπαϊκού Συστήματος Συσσώρευσης πιστωτικών μονάδων (ECTS), με τη διαφορά ότι πλέον η εφαρμογή αυτού του συστήματος έγκειται όχι μόνο στη μεταφορά, αλλά και στη συσσώρευση πιστωτικών μονάδων ακόμα και για περιπτώσεις μετεκπαίδευσης των πολιτών στο πλαίσιο της δια βίου μάθησης. Η δημιουργία, τέλος, κοινών προγραμμάτων σπουδών και η συνεργασία με ιδρύματα δημόσιου, αλλά και ιδιωτικού χαρακτήρα έχει  ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ευρωπαϊκών προγραμμάτων σπουδών, δίνοντας την ευκαιρία σε φοιτητές, αλλά και αποφοίτους κάθε επιστημονικού τομέα να διευρύνουν τους μαθησιακούς και επιστημονικούς τους ορίζοντες.[4]

Για την διάθεση των επιστημονικών γνώσεων και επιτευγμάτων και τη συζήτηση θεμάτων που ενδεχομένως ανακύπτουν από τις εφαρμοζόμενες επιστημονικές πρακτικές ιδρύθηκαν οι ευρωπαϊκοί επιστημονικοί οργανισμοί, που αφορούν κάθε πεδίο της επιστημονικής έρευνας και ανάπτυξης. Οι οργανισμοί αυτοί παρέχουν εξειδικευμένες γνώσεις στα θεσμικά όργανα και στις χώρες της Ε.Ε. σε τομείς όπως τα φάρμακα, τα χημικά προϊόντα με τα οποία ερχόμαστε σε επαφή, τα τρόφιμα που καταναλώνουμε, την ποιότητα των συνθηκών και του περιβάλλοντος της εργασίας, τη δικαιοσύνη και ασφάλεια, την πληροφόρηση και τα θεμελιώδη δικαιώματα κ.α.. Οι γνώσεις αυτές παρέχονται στη συνέχεια στο κοινό προς την καλύτερη ενημέρωσή του. Παρακάτω αναφέρονται και αναλύονται ενδεικτικά οι σημαντικότεροι από τους οργανισμούς αυτούς.

Ιδιαίτερα σημαντικός είναι, αρχικά, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων, αφού αφορά άμεσα την υγεία των πολιτών. Ιδρύθηκε το 1985 και εδρεύει στο Λονδίνο, ενώ αναμένεται μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα να μεταφερθεί στο Άμστερνταμ. Κυρίαρχος ρόλος του είναι να ελέγχει την ασφάλεια των φαρμάκων χορηγώντας στις εταιρείες άδειες, που τους επιτρέπουν να διαθέτουν το φάρμακο στην αγορά της Ε.Ε. και του Ε.Ο.Χ. Διευκολύνει, ακόμα, την ανάπτυξη των φαρμάκων και τη πρόσβαση του των πολιτών σε αυτά και παρέχει πληροφορίες σχετικά με τις παρενέργειες ή άλλες επιδράσεις τους όχι μόνο στους επαγγελματίες του τομέα της υγείας, αλλά και στους ασθενείς.[5] [6]

Στη συνέχεια, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος, που ιδρύθηκε το 1975 και εδρεύει στο Παρίσι, έχει μεγάλη επιρροή στην ευρωπαϊκή κοινότητα και οργανώνει πλήθος δράσεων κάθε χρόνο, ενημερώνοντας το κοινό για τις συνεχώς ανανεωμένες γνώσεις για το διάστημα. Συνολικά σε αυτή συμμετέχουν 22 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ η ένταξη της Ελλάδας έγινε τον Μάρτιο του 2005. Ως κύριο στόχο του έχει την καλύτερη κατανόηση και την εξερεύνηση του σύμπαντος και την ανάπτυξη τεχνολογιών που αντιμετωπίζουν πολλές από τις παγκόσμιες προκλήσεις της σύγχρονης κοινωνίας και που τελικά αναβαθμίζουν την ποιότητα ζωής των Ευρωπαίων πολιτών. Παρέχει, επίσης,  σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τις κλιματικές αλλαγές και εκτιμά μελλοντικές κλιματικές τάσεις, προκειμένου να αποφευχθούν ακραία περιβαλλοντικά φαινόμενα.[7]

Πολλοί ευρωπαϊκοί επιστημονικοί οργανισμοί επιχειρούν τα τελευταία χρόνια ένα άνοιγμα προς τους φοιτητές των αντίστοιχων επιστημονικών και τεχνολογικών πεδίων.

Η συμμετοχή των φοιτητών σε επιστημονικές δράσεις συντελεί στην προώθηση και διάχυση επίκαιρων επιστημονικών πληροφοριών και γνώσεων σε κοινότητες επαγγελματιών και επιστημόνων αλλά και στο ευρύ κοινό.

Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται αύξηση των φοιτητικών επιστημονικών σωματείων, τα οποία με τη μορφή ΜΚΟ ή άτυπων ομάδων συνδέουν φοιτητές ιδρυμάτων με κοινό γνωστικό αντικείμενο ανά την Ευρώπη. Ενώσεις όπως η European Medical Students Association, η European Law Students Association, European Pharmacy Students Association συνδέουν τοπικές και εθνικές ομάδες φοιτητών, αναπτύσσουν συνεργασίες με διεθνείς οργανισμούς και οργανώνουν ετήσιες συναντήσεις εκπαιδευτικού χαρακτήρα. Οι ενώσεις αυτές απευθύνονται σε φοιτητές με καθορισμένο γνωστικό αντικείμενο και αποτελούν μικρογραφία των αντίστοιχων επαγγελματικών επιστημονικών ενώσεων. [8]

Παράλληλα, υπάρχουν πανευρωπαϊκές ΜΚΟ που στοχεύουν στην υλοποίηση δράσεων σχετικών με την ΕΕ (προσομοιώσεις, εκπαιδευτικές επισκέψεις σε θεσμούς) και είναι ανοιχτές σε φοιτητές διακριτών γνωστικών αντικειμένων. Καθένας εισφέρει την ειδική – τεχνική του γνώση στην υλοποίηση και προαγωγή της ευρωπολιτειότητας.[9] Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η Bringing Europeans Together Association ή η European Youth Parliament. Οι ΜΚΟ αυτές προέκυψαν από τα προγράμματα των Ευρωπαϊκών θεσμών για τους νέους και οι δράσεις τους χρηματοδοτούνται συχνά από ευρωπαϊκά κονδύλια.[10]

Παρατηρείται επίσης η συμμετοχή μεμονωμένων φοιτητών σε μη φοιτητικές πανευρωπαϊκές ΜΚΟ υπό την ιδιότητα του εκπροσώπου (ambassador). Οι φοιτητές εκπαιδεύονται και ενθαρρύνονται να διαδώσουν πληροφορίες και γνώσεις που άπτονται του αντικειμένου της ΜΚΟ με επικέντρωση στην κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το πρόγραμμα ambassadors των European Cancer Leagues.[11] Πέραν τούτων λειτουργούν και φοιτητικά επιστημονικά περιοδικά. Αυτά είναι κατά κανόνα ηλεκτρονικά και στηρίζονται σε φοιτητές συγγραφείς και επιμελητές από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Τα περιοδικά αυτά συντελούν στην εμπέδωση της ευρωπαϊκής ταυτότητας και πολιτειότητας στους νέους επιστήμονες, είτε η θεματολογία τους σχετίζεται άμεσα με την ΕΕ, είτε συνδέει ένα γνωστικό αντικείμενο με την ΕΕ είτε είναι αυστηρά θεματική – τεχνική. [12]

Χρηματοδοτικά Προγράμματα για Επιστημονικές Δραστηριότητες στην ΕΕ

Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε ένα κλίμα συνεργατικότητας, αλληλεγγύης και αλληλοκατανόησης, ευνοείται η ανταλλαγή και η εφαρμογή ιδεών σε κάθε τομέα της καθημερινότητας του ανθρώπου και  ιδιαίτερα στον επιστημονικό. Έμπρακτη απόδειξη αυτής της αλληλοϋποστήριξης αποτελούν τα ποικίλα χρηματοδοτικά προγράμματα που παρέχονται για την διεξαγωγή πειραμάτων που θα βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής μας. [13]

Αφενός υπάρχει η δυνατότητα της άμεσης χρηματοδότησης. Η διαχείριση των άμεσων χρηματοδοτικών κονδυλίων γίνεται από τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα. Διατίθενται δύο είδη χρηματοδοτήσεων: επιχορηγήσεις και συμβάσεις. Την υποβολή αίτησης για επιχορηγήσεις και συμβάσεις που διαχειρίζεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην πύλη επιχορηγήσεων και προσκλήσεων υποβολής προσφορών. Επιχορηγήσεις παρέχονται σε συγκεκριμένα έργα που εντάσσονται σε πολιτικές της ΕΕ, συνήθως σε συνέχεια δημόσιας προκήρυξης, γνωστής ως πρόσκλησης υποβολής προτάσεων ενώ τα όργανα της ΕΕ συνάπτουν συμβάσεις για την προμήθεια υπηρεσιών ή αγαθών ή την εκτέλεση έργων που χρειάζονται για τη λειτουργία τους, λόγου χάρη την εκπόνηση μελετών, την παροχή κατάρτισης, την διοργάνωση συνεδρίων ή την προμήθεια εξοπλισμού. Αφετέρου τις  έμμεσες χρηματοδοτήσεις τις διαχειρίζονται εθνικές και περιφερειακές αρχές, περιλαμβάνουν σχεδόν το 80% του προϋπολογισμού της ΕΕ και παρέχεται κυρίως μέσω των 5 μεγάλων Ταμείων, των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων. Εν συντομία αυτά είναι, Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης – περιφερειακή και αστική ανάπτυξη, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο – κοινωνική ένταξη και χρηστή διακυβέρνηση, το Ταμείο Συνοχής – οικονομική σύγκλιση των λιγότερο αναπτυγμένων περιφερειών, το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας.[14]

Πέρα από τον τομέα των χρηματοδοτήσεων που αδιαμφισβήτητα καθορίζουν την υλοποίηση κάθε καινοτομίας, προγράμματα κινητικότητας μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών ευνοούν την ανάπτυξη αυτών μέσω της ανταλλαγής επιστημονικών απόψεων που οδηγούν στη βελτιστοποίηση κάθε θεωρίας πριν την εφαρμογή της. Επιπλέον μέσω αυτών παρέχεται η δυνατότητα εκπαίδευσης, επαγγελματικής κατάρτισης και εθελοντισμού σε αντίστοιχα τμήματα του εξωτερικού. Το βασικότερο πρόγραμμα κινητικότητας αποτελεί το Erasmus και Erasmus plus καθώς απευθύνεται σε ένα μεγάλο εύρος της νεολαίας ανάλογα με το επίπεδο της εκπαίδευσής τους, από φοιτητές έως και διδακτορικούς και με συνολικό προϋπολογισμό που υπερβαίνει τα 14,7 δις ετησίως. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει σήμερα εννέα από τα δέκα ευρωπαϊκά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και υποστηρίζει τη συνεργασία μεταξύ των πανεπιστημίων 33 χωρών. Αξίζει να σημειωθεί ότι βοηθάει πάνω από 125.000 οργανώσεις να συνεργαστούν με ομολόγους τους σε άλλες χώρες για την εφαρμογή καινοτόμων και εκσυγχρονισμένων μεθόδων διδασκαλίας και απασχόλησης των νέων.

Συνεχίζοντας, το πρόγραμμα Leonardo da Vinci, που δημιουργήθηκε το 1995, παρέχει χρηματοδότηση για άτομα που διαμένουν στο εξωτερικό για να βελτιώσουν τις ικανότητες, τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους, καθώς και τη συνεργασία μεταξύ οργανισμών, τομέων και χωρών για τη βελτίωση της ποιότητας και της αναγνώρισης της επαγγελματικής κατάρτισης. Οι άνθρωποι που μπορούν να επωφεληθούν από το πρόγραμμα κυμαίνονται από εκπαιδευόμενους στην αρχική επαγγελματική κατάρτιση, σε άτομα που έχουν ήδη αποφοιτήσει, καθώς και επαγγελματίες επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης και οποιοσδήποτε από οργανισμούς που δραστηριοποιούνται στον τομέα αυτό. Το Leonardo da Vinci επιτρέπει στους οργανισμούς στον τομέα της επαγγελματικής εκπαίδευσης να συνεργάζονται με εταίρους από όλη την Ευρώπη, να ανταλλάσσουν βέλτιστες πρακτικές και να αυξάνουν την εμπειρογνωμοσύνη του προσωπικού τους.

Ένα ακόμη πρόγραμμα κινητικότητας, το Comenius επικεντρώνεται σε όλα τα επίπεδα της σχολικής εκπαίδευσης, από τα προσχολικά και τα πρωτοβάθμια έως τα δευτεροβάθμια σχολεία. Οι δράσεις του προγράμματος στοχεύουν στο να βοηθήσουν τους νέους και τους δασκάλους να κατανοήσουν καλύτερα το φάσμα των ευρωπαϊκών πολιτισμών, γλωσσών και αξιών. Επίσης, βοηθούν τους νέους να αποκτήσουν τις βασικές δεξιότητες και τις ικανότητες που απαιτούνται για την προσωπική ανάπτυξη, τη μελλοντική απασχόληση και την ιδιότητα του ενεργού πολίτη.

Τα παραπάνω καθιστούν την επαγγελματική εκπαίδευση πιο ελκυστική για τους νέους και, βοηθώντας τους ανθρώπους να αποκτήσουν νέες δεξιότητες, γνώσεις και προσόντα και τέλος ενισχύουν τη συνολική ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής αγοράς εργασίας.

Προκλήσεις

Η περίπτωση του Brexit

Στις 23 Ιουνίου του 2016 σημειώθηκε μια τομή στο μέλλον της Ευρώπης. Διεξήχθη στην Μεγάλη Βρετανία δημοψήφισμα αναφορικά με την παραμονή ή αποχώρηση της χώρας από την ΕΕ. Ο βρετανικός λαός με αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες και οριακή πλειοψηφία (51,89%) αποφάσισε υπέρ του Brexit. Έκτοτε, ξεκίνησε μια σειρά διαπραγματεύσεων μεταξύ της βρετανικής κυβέρνησης και των ευρωπαϊκών θεσμών με αντικείμενο την συμφωνία που θα πλαισιώσει την αποχώρηση. Σύμφωνα με τις δηλώσεις της βρετανικής κυβέρνησης, στις 29 Μαρτίου του 2019, το άρθρο 50 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Συνθήκη του Μάαστριχτ) θα ενεργοποιηθεί και θα ολοκληρωθεί η διαδικασία της συντεταγμένης εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ.[15] [16]

Αν οι προαναφερθείσες δηλώσεις επαληθευτούν (και δεν δοθεί παράταση), στις 29 Μαρτίου το Ηνωμένο Βασίλειο θα αποδεσμευτεί επίσημα από το όραμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και θα εισέλθει σε μια μεταβατική περίοδο 21 μηνών, κατά την οποία δεν θα συμμετέχει μεν στην λήψη αποφάσεων αλλά θα διατηρεί τα πλεονεκτήματα της κοινής αγοράς και της τελωνειακής ένωσης.[17] [18]. Κατά την μεταβατική περίοδο, ελάχιστες θα είναι οι αλλαγές που θα βιώσει η επιστημονική κοινότητα, καθώς δεν θα διακοπεί η συνεργασία των βρετανικών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων με τα ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά προγράμματα λχ Ηorizon 2020. Μέχρι το τέλος της μεταβατικής περιόδου, το ΗΒ θα συμμετέχει στην Euratom (Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας) ενώ παράλληλα η επιστημονική έρευνα και η διεξαγωγή πειραμάτων όπως το ITER fusion experiment θα συνεχιστεί από κοινού με τους ευρωπαϊκούς φορείς. Κρίσιμη για το μέλλον των Ευρωπαίων επιστημόνων είναι η συμφωνία για τη συνεργασία μεταξύ ΗΒ και ΕΕ μετά τη λήξη της μεταβατικής περιόδου. Μέχρι σήμερα, δεν έχει υπερψηφιστεί από τη Βουλή των Κοινοτήτων καμία συμφωνία που κατατέθηκε από την πρωθυπουργό κατόπιν διαπραγματεύσεων με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει επίσημο εγκεκριμένο κείμενο που θα διέπει την έξοδο και συνάμα θα προδιαγράφει το μέλλον της επιστημονικής έρευνας. Εν ολίγοις, η χρηματοδότηση της έρευνας στη Βρετανία εξαρτάται από τους όρους της συμφωνίας. Αν μέχρι την ενεργοποίηση του άρθρου 50 (29 Μαρτίου), δεν εγκριθεί η συμφωνία και υλοποιηθεί το πλάνο της κυβέρνησης για no-deal Brexit, το ΗΒ θα αποτελεί «τρίτη χώρα» για την ΕΕ και θα αποκλειστεί από χρηματοδοτικά προγράμματα ύψους εκατομμυρίων. [19] [20]

Αν εγκριθεί συμφωνία που προβλέπει ότι το ΗΒ θα αποτελεί για την ΕΕ “associated state” θα προβλεφθεί διαφορετικό καθεστώς και για την χρηματοδότηση. Όσον αφορά την συμμετοχή του ΗΒ στην EURATOM η οποία θα παύσει στις 29 Μαρτίου[21],  η Τερέζα Μέι δήλωσε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο είναι έτοιμο να «πληρώσει» για μια πλήρη συνεργασία με την EURATOM και να στηρίξει οικονομικά το ενεργειακό πείραμα ITER[22]. Οι ίδιοι οι υπεύθυνοι του πειράματος για την πυρηνική ενέργεια, διαβεβαιώνουν ότι οι επιστημονικές συμμαχίες δεν είναι εύθραυστες και δεν απειλούνται από αποχωρισμούς και πολιτικούς κλυδωνισμούς [23] [24]. Ωστόσο, το θέμα αυτής, της επωφελούς για την επιστήμη, συνεργασίας είναι ακόμα μετέωρο, καθώς η συμφωνία που θα την ρυθμίσει (Future Trade Agreement) θα εξαρτηθεί από τους όρους της αποχώρησης. Πάραυτα η στάση της κυβέρνησης υποδηλώνει διάθεση για συνεργασία με την Ευρώπη σε επιστημονικό επίπεδο, κάτι που συμφέρει οικονομικά και τεχνολογικά και τους ενωμένους 27 και το Ηνωμένο Βασίλειο. [25] [26] [27]

Προοπτικές

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί έναν από τους κυριότερους θεσμικούς επενδυτές παγκοσμίως στο τομέα  της Έρευνας και Ανάπτυξης (R&D). Η ενίσχυση του R&D αποτελεί στρατηγική προτεραιότητα της Ένωσης καθώς εκτός από την ανάγκη δημιουργίας καινοτόμων λύσεων σε σύνθετα προβλήματα είναι αναγκαία για τη διατήρηση και ενίσχυση του συγκριτικού μας πλεονεκτήματος στο περίπλοκο διεθνές σκηνικό. Ο εξαιρετικά ταχύς ρυθμός των τεχνολογικών εξελίξεων, ιδιαίτερα στους τομείς της πληροφορικής και των βιοεπιστημών, δημιουργεί ιδιαίτερο στρατηγικό ενδιαφέρον στο τομέα. Ενδεικτικά, αντί κούρσας πυρηνικών εξοπλισμών παρατηρείται κούρσα υπερυπολογιστών, ιδίως μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας.

Ο παγκόσμιος ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί πρωταρχική πολιτική προτεραιότητα της Ένωσης. Η ανάπτυξη της Έρευνας και Τεχνολογίας μπορεί να γίνει ένας από τους βασικούς πυλώνες άσκησης της Ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής μέσω άσκησης ήπιας ισχύος (soft power). Η ανάπτυξη στρατηγικών ερευνητικών υποδομών, η έμφαση στη μετάφραση των ερευνητικών αποτελεσμάτων και η ανάπτυξη συμπράξεων αποτελούν πεδία με ιδιαίτερη αξία. Η πολιτική ανοικτότητας την οποία εφάρμοσε ο Επίτροπος Moedas από το 2015 και οι τρεις στόχοι που απορρέουν από αυτή τη πολιτική (ανοικτή καινοτομία, ανοικτή έρευνα, ανοικτότητα στον κόσμο) εναρμονίζονται πλήρως στις διεθνείς εξελίξεις στο τομέα της πολιτικής Έρευνας και Τεχνολογίας.[28] [29]

Το πρωτοποριακό ρυθμιστικό πλαίσιο στους τομείς του περιβάλλοντος, πνευματικής ιδιοκτησίας και διαχείρισης δεδομένων, μεταξύ άλλων, επιτρέπει στην Ένωση να αναδειχθεί σε παγκόσμιο ηγέτη στη Πολιτική Έρευνας και Καινοτομίας. Ο ισχυρός κεντρικός χρηματοδοτικός μηχανισμός (Horizon 2020, ERC κ.ά.), και τα ήδη υπάρχοντα δίκτυα και κεντρικά ερευνητικά ινστιτούτα (CERN, ESA, EMBL κ.α.) μας επιτρέπουν να αποκτήσουμε σημαντικό ρόλο στη νέα παγκόσμια οικονομία, αυτή της Γνώσης. Έμφαση πρέπει να δοθεί στους τομείς των τεχνολογιών που παράγουν “εκθετικά αποτελέσματα και εξωτερικότητες” όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η βιοτεχνολογία και η επιστήμη των υλικών. Επιπρόσθετα, οι συμπράξεις κινητικότητας μεταξύ των Εκπαιδευτικών και Ερευνητικών Ιδρυμάτων αποτελούν εφαλτήριο για την ανάπτυξη ερευνητικών και επιχειρηματικών συνεργιών σε τομείς στρατηγικής σημασίας. Τα μεταπτυχιακά προγράμματα Erasmus Mundus  αποτελούν μια εξαιρετικά σημαντική πρωτοβουλία για την ανάπτυξη Ευρωπαίων στελεχών σε κρίσιμους τομείς. Ειδικότερα, στον τομέα της Άμυνας και Αφάλειας η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει να επιδείξει σημαντικά έργα-συμπράξεις, με κυριότερο το πρόγραμμα τηλεπισκόπησης Copernicus το οποίο θεωρείται -σε παγκόσμια κλίμακα- το πλέον λεπτομερές και πλήρες σύστημα απομακρυσμένης παρακολούθησης και γεωπληροφόρησης. Στο τομέα της Αμυντικής Βιομηχανίας υπάρχει σημαντικός χώρος για ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων με έμφαση στα UAVs (μη επανδρωμένα αεροχήματα). Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αποτελούν έναν ακόμα τομέα σημαντικού ενδιαφέροντος, με δυνατότητες ανάπτυξης. [30] [31]

Στον κρίσιμο τομέα του ελέγχου της παραπληροφόρησης, παρατηρούνται σημαντικές προσπάθειες ανάπτυξης αλγοριθμικών εργαλείων για τον εντοπισμό των ψευδών ειδήσεων. Η ενίσχυση και ο συντονισμός των προσπαθειών αυτών κρίνεται αναγκαίος. Η δημιουργία κοινών προτύπων και διαδικασιών σε βιομηχανικούς τομείς με σημαντικό ενδιαφέρον, όπως αυτός αποτελεί αναγκαίο μέτρο για την ομαλή περαιτέρω ανάπτυξή τους. Τέλος, ο τομέας της ασφάλειας των τροφίμων, χημικών κινδύνων και δημόσιας υγείας αποτελεί πρότυπο, εξ αιτίας των συστηματικών ελέγχων, βέλτιστων προτύπων και διαδικασιών και εξαιρετικά χαμηλών ορίων έκθεσης σε επικίνδυνους χημικούς παράγοντες. Σημαντική ενίσχυση, λόγω του αναδυόμενου αντιεμβολιαστικού κινήματος, αυξανόμενης μικροβιακής αντοχής αλλά και του επιζητούμενου διεθνούς ανθρωπιστικού και αναπτυξιακού ρόλου της ένωσης χρειάζεται το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων (ECDC). [32] [33]

Η Έρευνα και Καινοτομία αποτελεί δομικό εργαλείο για τη διατήρηση και προώθηση του Ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου, μέσω της ανάπτυξής της ο Ευρωπαϊκός χώρος μπορεί να αναδειχθεί σε ηγέτιδα δύναμη. Το Brexit στερεί από την ένωση το ιδιαίτερα ισχυρό δυναμικό των Βρετανικών πανεπιστημίων, δίνει όμως παράλληλα και την Ευκαιρία στα Ιδρύματα της Ημειρωτικής Ευρώπης να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες δικτύωσης και χρηματοδότησης ώστε να καταστούν ξανά ανταγωνιστικά στο διεθνές γίγνεσθαι. Η ανάπτυξη συνεργιών με χώρες όπως η Ιαπωνία, σε κρίσιμους τομείς και η παροχή τεχνικής βοήθειας στο τομέα της εκπαίδευσης σε χώρες του Παγκόσμιου Νότου, ιδιαίτερα δε στην Αφρική, είναι αναγκαίες συνθήκες για την ενίσχυση της εξωστρέφειας της Ευρωπαϊκής Έρευνας και Ανάπτυξης. Η ενίσχυση της διασύνδεσης της Έρευνας με τη Βιομηχανία, ιδιαίτερα σε ευαίσθητους κλάδους είναι επίσης απαραίτητη. [34]

Επίλογος

Συνολικά, γίνεται εμφανής ο αμφίδρομος χαρακτήρας της σχέσης μεταξύ δημοκρατίας και επιστήμης. Οι επιστήμονες και προπάντων Ευρωπαίοι πολίτες ψηφίζουν εκείνους που διαπραγματεύονται το παρόν και το μέλλον της ΕΕ και κατ΄ επέκταση τους όρους χρηματοδότησης της έρευνας που οι ίδιοι διεξάγουν. Η ψήφος τους επομένως έχει αθροιστικά τη δύναμη να συγκαθορίσει το καθεστώς διαχείρισης ευρωπαϊκών κονδυλίων και τη συμμετοχή τους σε ερευνητικά προγράμματα παγκόσμιας εμβέλειας. Σε αυτό το πλαίσιο, οι επιστήμονες δεν μπορούν παρά να κρατούν ενεργή στάση και με την ψήφο τους να δίνουν πνοή στα επιστημονικά τους πιστεύω και να εξασφαλίζουν οικονομικούς πόρους για την έρευνά τους. [35]

Εξάλλου οι επιστήμονες είναι δημοκράτες εμποτισμένοι με τις αρχές του σεβασμού και της διαλλακτικότητας, εξοικειωμένοι με την έννοια του διαλόγου, της διαβούλευσης και της ανταλλαγής πρακτικών. Τα ιδεώδη που συνθέτουν έναν καλό επιστήμονα, συνθέτουν προπάντων έναν ενεργό πολίτη που επίσταται – γνωρίζει και κατανοεί δηλαδή καλά – ότι η συμμετοχή του στα κοινά είναι κρίσιμη για την συλλογική επιστημονική πρόοδο και a majore ad minus την ατομική του ευημερία. Η ανάπτυξη προαπαιτεί την χρηματοδότηση, την διεκδίκηση των κονδυλίων, την αντιπροσώπευση στα ευρωπαϊκά όργανα άρα την συνεχή εγρήγορση και ενημέρωση των επιστημόνων αναφορικά με τις ευρωπαϊκές πολιτικές. Η Ευρώπη δίνει το βήμα στους επιστήμονες και τους ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες κάθε φορά που ανοίγει για εκείνους τις θύρες του ευρωκοινοβουλίου και συνιστά επιτροπές ειδικών για την εξέταση ζητημάτων. [36] [37] Τους δίνει το λόγο και μαζί την δύναμη συγκαθορισμού του μέλλοντος κάθε φορά που προκηρύσσονται ευρωεκλογές. Είναι ανεύθυνο και επιστημονικά ανορθολογικό αυτή τη φορά να τον αρνηθούν!

Παραπομπές

[1] Highereducation.ac.cy. (2019). Διαδικασία της Μπολόνια. Διαθέσιμο εδώ [Ανακτήθηκε 25 Μαρ. 2019].

[2] Οικονόμου, Τ. (2019). Τι είναι η συνθήκη της Μπολόνια;. Ekpaideysi.espivblogs.net. Διαθέσιμο εδώ.  [Ανακτήθηκε 25 Μαρ. 2019].

[3] Ir.lib.uth.gr. (2019). Η συνθήκη της Μπολόνια και οι αλλαγές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση της Ενωμένης Ευρώπης. Διαθέσιμο εδώ [Ανακτήθηκε 25 Μαρ. 2019].

[4] Interel.uoa.gr. (2019). Erasmus+ Οδηγός προγράμματος. Διαθέσιμο εδώ  [Ανακτήθηκε 25 Μαρ. 2019].

[5] Ευρωπαϊκή Ένωση. (2019). Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (EMA), Σύντομη παρουσίαση. Διαθέσιμο εδώ. [Ανακτήθηκε 25 Μαρ. 2019].

[6] Ευρωπαϊκή Ένωση. (2019). Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA). Διαθέσιμο εδώ. [Ανακτήθηκε 25 Μαρ. 2019].

[7] Esamultimedia.esa.int. (2019). Οι δραστηριότητες της ESA. Διαθέσιμο εδώ.  [Ανακτήθηκε 25 Μαρ. 2019].

[8] Berrollo, A. 2005. Subjective well-being and student success among college students Doctoral dissertation, Capella University, 2005. Dissertation Abstracts International, 66, 2810.

[9] Bristol, U. (2017, 07). Student Ambassadors. Retrieved from University of West Of England: Διαθέσιμο εδώ.

[10] Divjak, T., Klenovšek, T. (2006) Civil Society and Good Governance in Societies in Transition: Slovenia. In: Civil Society and Good Governance in Societies in transition,

[11] Lambropoulos N., Pouliou A., Sirakoulis K., (2003), „The third sector in Greece: A managerial perspective based on field research results‟,

[12] Tarkowski, R., & Kornafel, J. (2013). Students’ Scientific Society–how to inspire students and help them to become oncologists? A tutor’s perspective. Journal of cancer education: the official journal of the American Association for Cancer Education

[13] Europa training Διαθέσιμο εδώ (Πρόσβαση 19 Μαρτίου 2019)

[14] Εuropa.eu Διαθέσιμο εδώ (Πρόσβαση 19 Μαρτίου 2019)

[15] Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, Η Αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου (Brexit) Τελευταία αναθεώρηση στις 21/03/2019, διαθέσιμο εδώ.

[16] Ελένη Βαρβιτσίωτη (αρθρογραφία), τίτλος άρθρου: Η μεταβατική περίοδος 21 μηνών για το Brexit, 20.03.2018 καθημερινή, διαθέσιμο εδώ.

[17] BBC Science Focus Magazine, title: How will Brexit affect scientific research? Date of publication: 15 November 2018, διαθέσιμο εδώ.

[18] SCITECH Europa, Title: Science funding after Brexit: will a no-deal Brexit affect existing research projects? Date of publication: 14th September 2018, διαθέσιμο εδώ.

[19] University of Birmingham, Professor: Scott Lucas, Department of Political Science and International Studies, title: What would a Brexit mean for the scientific community? (Research and Perspective) διαθέσιμο εδώ.

[20] Talal Husseini (αρθρογραφία) published at Power technology, 16 November 2018, title: UK to leave Euratom after Brexit, despite uncertainty, διαθέσιμο εδώ.

[21] European Parliament briefing on Brexit and Euratom, διαθέσιμο εδώ.

[22] Ian Truman (αρθρογραφία), title: Exiting Euratom – an update on the impact of Brexit on the nuclear industry, 22 October 2018, διαθέσιμο εδώ.

[23] Nature (επιστημονικό περιοδικό, αρθρογραφία), title: Brexit uncertainty threatens fusion-energy research, 29 May 2018 διαθέσιμο εδώ.

[24] Rob Merrick, Monday 21 May, title: Theresa May says UK will pay to save links with EU nuclear agency, prompting accusations of another U-turn, διαθέσιμο εδώ.

[25] Angeli Mehta (αρθρογραφία ChemistryWorld), title: Britain ready to pay to stay in Euratom and EU research programme, 23 May 2018, διαθέσιμο εδώ.

[26] Pallab Ghosh (αρθογραφία), BBC News, 21 May 2018, διαθέσιμο εδώ.

[27] ITER Newsline, title: What does Brexit mean for ITER? 27 June, 2016, διαθέσιμο εδώ.

[28] Stein, J.A. (2002). Science, Technology and European Foreign Policy: European Integration, Global Interaction. Science and Public Policy, 29(6), pp. 463–477.

[29] The Royal Society (2010). New Frontiers in Science Diplomacy. London: Science Policy Centre, The Royal Society.

[30] Directorate-General for Research and Innovation (2015). Open innovation, open science, open to the world-A vision for Europe, European Commission.

[31] European Parliamentary Research Service Scientific Foresight Unit (STOA) (2018).New technologies and regional policy: Towards the next cohesion policy framework.

[32] Directorate-General for Research and Innovation (2019),101 Ideas on the future of Research and Innovation in Europe. Messages from RISE Tour d’Europe 2017-2018

[33] Burri M. (2017). Current and Emerging Trends in Disruptive Technologies: Implications for the Present and Future of EU’s Trade Policy, Policy Department, Directorate-General for External Policies, European Parliament.

[34] Directorate-General for Research and Innovation (2018). Science, Research and Innovation Performance of the EU 2018 Strengthening the foundations for Europe’s future, European Commission.

[35] P.D. Gluckman, V. Turekian, R.W. Grimes, and T. Kishi, “Science Diplomacy: A Pragmatic Perspective from the Inside,” Science & Diplomacy, Vol. 6, No. 4 (December 2017).

[36] J.-C. Bolay et al. (eds.), Technologies for Sustainable Development, Springer International Publishing Switzerland (2014)

[37] Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Απασχόληση (επιστημόνων), διαθέσιμο εδώ.