Τα όρια της ελευθερίας του λόγου: όταν ο λόγος γίνεται… παράλογος

του Νικόλαου Στυλιανού

Το τελευταίο καιρό έχει εκκινήσεί μια έντονη συζήτηση σχετικά με το μπλοκάρισμα λογαριασμών, στο οποίο προέβη το Facebook και το Instagram, ακροδεξιών οργανώσεων αλλά και προσωπικοτήτων από διάφορα μέρη του κόσμου που αναρτούσαν και προωθούσαν διάφορες θεωρίες συνωμοσιών αλλά και μηνύματα μίσους προς συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων, συνήθως βασισμένα σε φυλετικά αλλά και σε θρησκευτικά κριτήρια. Το ερώτημα που προκύπτει από τη κίνηση αυτή είναι εάν κάτι τέτοιο αποτελεί μορφή λογοκρισίας και οι απόψεις οι οποίες εκφράζονται επί του θέματος είναι πολλές και συχνά αντικρουόμενες.

Πριν όμως προχωρήσουμε στο ερώτημα αυτό, καλό θα ήταν να δημιουργήσουμε ένα προφίλ των προσώπων και των ομάδων που αποκλείστηκαν ώστε να μπορούμε να έχουμε μια πιο καθαρή άποψη επί του θέματος. Ορισμένοι από αυτούς που αποκλείστηκαν ήταν ο Λούις Φάρακαν, ο μαύρος εθνικιστής αλλά και ηγέτης του Έθνους του Ισλάμ, ο Άλεξ Τζόουνς καθώς και η σελίδα του Infowars, μέσω της οποίας προωθούσε ακροδεξιά αφηγήματα συνωμοσιολογίες, αλλά και άλλοι υποστηρικτές της ακροδεξιάς όπως είναι ο Πολ Νέχλεν, ο Πολ Τζόσεφ Ουάτσον, ο Μάιλο Γιαννόπουλος, η Λάρα Λούμεν και άλλοι. Η εταιρεία δεν αρκέστηκε στο μπλοκάρισμα μόνο των δικών τους λογαριασμών αλλά επεκτάθηκε και στις σελίδες που είχαν δημιουργηθεί για τους θαυμαστές τους. Στην Ελλάδα αντίστοιχα η συζήτηση περί λογοκρισίας φούντωσε καθώς καταργήθηκαν οι επίσημες σελίδες της Χρυσής Αυγής και των οπαδών της.

Οι αντιδράσεις, όπως ήταν αναμενόμενο, παγκοσμίως ήταν έντονες, τόσο από τους άμεσα θιγόμενους όπως και από τους υποστηρικτές τους, κάνοντας λόγο για ωμή λογοκρισία. Το πρώτο που πρέπει να ξεκαθαρίσουμε είναι πως θέμα νομιμότητας από τη πλευρά των εταιρειών σαφώς και δεν υπάρχει. Αποτελούν ιδιωτικές εταιρείες οι οποίες είναι ελεύθερες να επιλέγουν το ποιοι θα έχουν πρόσβαση στις υπηρεσίες τους και ποιοι όχι. Εφόσον οι ίδιες κρίνουν πως οι λογαριασμοί κάποιων χρηστών παραβιάζουν κάποιες από τις προϋποθέσεις από τις οποίες έχουν ορίσει, είναι απολύτως ελεύθερες νομικά να προχωρήσουν στον αποκλεισμό τους. Το θέμα που συζητείται όμως δεν είναι τόσο το νομικό, όσο το ηθικό όπως θα μπορούσαμε να το αποκαλέσουμε. Το εάν δηλαδή μια τέτοια πράξη αποτελεί μέσο λογοκρισίας και συνεπώς, εάν η κίνηση αυτή θα έπρεπε να γίνει από τα συγκεκριμένα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Σαφώς και η δημοκρατία αποτελεί μια ελεύθερη αγορά ιδεών. Ακόμα και όταν αυτές δεν είναι αρεστές απο τη πλειονότητα των πολιτών, ο καθένας πρέπει να έχει το δικαίωμα να μπορεί να εκφραστεί ελεύθερα χωρίς να απειλείται, είτε ψυχολογικά, είτε σωματικά, είτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο. Η δημοκρατία όμως, όπως και όλα τα άλλα πολιτεύματα, έχει μια πολύ μεγάλη αδυναμία. Πληγώνεται… Πληγώνεται από το τυφλό μίσος, τη βία, όποια μορφή και αν πάρουν αυτά. Στηρίζεται στα δικαιώματα και στον αλληλοσεβασμό, τα οποία μπορούν να θεωρηθούν ως τα θεμέλια αυτού του τόσο κατά τα άλλα ρευστού πολιτεύματος. Επομένως, σε μια δημοκρατία είναι ανάγκη να διαχωρίζεται η ελευθερία του λόγου από την ελευθερία του … παραλόγου. Τα απροκάλυπτα καλέσματα σε πράξεις βίας δεν χωρούν στο πολίτευμα αυτό, ούτε βεβαίως και ο προσηλυτισμός ατόμων, από όποια ιδεολογική ομάδα και αν αυτά προέρχονται.

Είναι λοιπόν χρέος κάθε πολίτη, υποχρέωση κάθε οντότητας που σέβεται τη δημοκρατία, να αντιστέκεται σε τέτοια καλέσματα και να τα πολεμά με κάθε νόμιμο μέσο. Εφόσον η ίδια η δημοκρατία δεν διαθέτει τα μέσα περιορισμού τέτοιων φαινομένων, το ρόλο του προστάτη της καλούμαστε να τον παίξουμε εμείς, οι πολίτες της. Η δημοκρατία με πιο απλά λόγια, μπορεί να ειδωθεί σαν τη πατρίδα μας και εμείς ως οι στρατιώτες της, που οφείλουν να τη προστατέψουν σε κάθε δύσκολη στιγμή και από κάθε πιθανό κατακτητή – επιδέξιο δικτάτορα. Ο καθένας πράγματι μπορεί να λέει και να εκφράζει αυτό που θέλει ελεύθερα. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως εμείς είμαστε υποχρεωμένοι ως πολίτες να αποδεχόμαστε τα όσα λέει, πόσο μάλλον να του δίνουμε βήμα για να εκφράσει τις ομοφοβικές απόψεις του. Δεν μπορούμε να του απαγορεύσουμε, μπορούμε όμως να τον απομονώσουμε. Να τον περιορίσουμε, όταν νιώθουμε ότι αυτός θίγει το ήθος μας και τα δημοκρατικά ιδεώδη.

Όσο για το επιχείρημα το οποίο επικαλούνται, ότι δήθεν δηλαδή με αυτό το τρόπο τους ασκείται λογοκρισία, πέρα από ψευδές είναι και τουλάχιστον υποκριτικό. Λογοκρίνονται ποιοί; Εκείνοι που καθημερινά κρίνουν τους άλλους από το χρώμα του δέρματός τους και τη καταγωγή τους; Εκείνοι που προσωποποιούν το μίσος και στρέφουν το κόσμο εναντίον των συνανθρώπων του, σπέρνοντας έτσι τη διχόνοια εντός της κοινωνίας; Εκείνοι που κατακρίνουν οποιονδήποτε διαφέρει από αυτούς; O παραλογισμός σε όλο του το μεγαλείο… Ως νοήμοντες άνθρωποι μπορούμε να δεχθούμε αυτό το αναγκαίο κακό της δημοκρατίας όσο και αν μας αναστατώνει, δεν οφείλουμε όμως να το αποδεχθούμε και να να συμβάλλουμε στο να αναπαραχθεί με οποιονδήποτε τρόπο. Ο σεβασμός και η εκτίμηση προς ένα πρόσωπο είναι πράγματα που κερδίζονται. Δεν επιβάλλονται.

Κλείνοντας λοιπόν το άρθρο αυτό και επιστρέφοντας στον αρχικά μας προβληματισμό, το εάν δηλαδή η κίνηση αυτή των Facebook και Instagram είναι αποδεκτή από τη δημοκρατία, τόσο νομικά όσο και ηθικά και δεν παραβαίνει το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου, η απάντηση είναι προφανώς καταφατική. Όχι μόνο είναι αποδεκτή αλλά είναι και χρέος των μέσων αυτών να προστατέψουν τους χρήστες τους από ομοφοβικές – ρατσιστικές επιθέσεις, εφόσον συντρέχει σοβαρός λόγος. Δεν πρέπει η υποκρισία και η ρητορική της θυματοποίησης που χρησιμοποιούν τα άτομα αυτά να μας αποσυντονίζουν. Το μίσος και ο φόβος σε μια κοινωνία αποτελούν παθογένειες και σαν τέτοιες πρέπει να αντιμετωπίζονται.

H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς  και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.