από τη Κωνσταντίνα Μπριόλα, ερευνήτρια της ομάδας «Κοινωνικά & Ανθρωπιστικά Ζητήματα»

Κάθε σύστημα υγείας έχει ως σκοπό να προάγει την υγεία των πολιτών της, μέσα από την παροχή υψηλής ποιότητας υπηρεσιών. Παρόλα αυτά, τα εθνικά συστήματα υγείας δεν πετυχαίνουν πάντα τον σκοπό τους, λόγω μια σειράς παραγόντων. Ένας σημαντικός παράγοντας είναι η περίοδος οικονομικής ύφεσης που μπορεί να διανύσει μια χώρας, όπου και φυσικά η οικονομική εμβέλεια της αίρετε. Το 2010, η ελληνική οικονομία εισήλθε σε μια βαθιά δομική και πολύπλευρη κρίση. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, ο τομέας της υγείας βρέθηκε στο επίκεντρο των επιχειρούμενων διαρθρωτικών προσαρμογών. Ωστόσο, αν και υπήρξε πλήρης αναδιάρθρωση του τομέα της υγείας, αναδείχθηκαν παλιές και νέες παθογένειας.

Η εκπόνηση της ερευνητικής αυτής μελέτης βασίστηκε αποκλειστικά σε εκτεταμένη βιβλιογραφική έρευνα. Έγινε χρήση άρθρων και βιβλίων, προερχόμενων από αναγνωρισμένες ηλεκτρονικές πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες, όπως είναι αυτές του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και του Πανεπιστημίου Πειραιώς, αλλά και αγορασμένων ακριβώς για τον σκοπό της έρευνας.

Στο κύριο μέρος της μελέτης παρουσιάζονται: o ορισμός του συστήματος υγείας, οι στόχοι του συστήματος υγείας, η δομή/μορφές των συστημάτων υγείας, τα χαρακτηριστικά  του ελληνικού εθνικού συστήματος υγείας, καθώς και τις προτάσεις για την αντιμετώπισης των παθογενειών του υγειονομικού συστήματος. Στο τέλος παρουσιάζονται τόσο τα συμπεράσματα όσο και οι βιβλιογραφικές παραπομπές.

Ορισμός Συστήματος Υγείας

Η έννοια του «συστήματος» μπορεί να γίνει κατανοητή ως η διάταξη των μερών και των διασυνδέσεών τους που έρχονται μαζί για ένα σκοπό. Στον κόσμο μας υπάρχουν μια πληθώρα συστημάτων που μπορεί κανείς να συναντήσει στην ζωή του, όπως για παράδειγμα τα πληροφοριακά συστήματα, τα συστήματα ταξινόμησης, τα συστήματα διοίκησης, ακόμα και η ίδια μας η κοινωνία αποτελεί ένα σύστημα. Όταν κάνουμε λόγο για ένα σύστημα υγείας, το στοιχείο που το ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα είναι ο σκοπός για τον οποίο έχει δημιουργηθεί. Επομένως, ο σκοπός του συστήματος υγείας περιστρέφετε γύρω από την υγεία των ανθρώπων.

Κατά καιρούς, πολλοί διανοούμενοι έχουν αποπειραθεί να δώσουν έναν ορισμό που να περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία που διέπουν ένα σύστημα υγείας. Αναλυτικότερα, ο Roemer (1991) όρισε ένα σύστημα υγείας ως «τον συνδυασμό πόρων, οργάνωσης, τη χρηματοδότηση και τη διαχείριση που κορυφώνονται με την παροχή υπηρεσιών υγείας στον πληθυσμό»[1]. Αργότερα, o Λιαρόπουλος (2007) ορίζει το σύστημα ως μια οποιαδήποτε ομάδα αλληλοσχετιζόμενων και αλληλεξαρτώμενων οντοτήτων ή διαδικασιών που συνδέονται για ένα συγκεκριμένο λόγο[2]. Ωστόσο, ένας κοινά αποδεχτός ορισμός για το σύστημα υγείας δόθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (2007), ο οποίος  αναφέρει πως «ένα σύστημα υγείας αποτελείται από όλες τις οργανώσεις, τους ανθρώπους και τις δράσεις των οποίων πρωταρχικός στόχος είναι η προώθηση, η αποκατάσταση ή η διατήρηση της υγείας. Αυτό περιλαμβάνει τις προσπάθειες να επηρεάσουν τους καθοριστικούς παράγοντες της υγείας καθώς και τις πιο άμεσες δραστηριότητες βελτίωσης της υγείας. Επομένως, ένα σύστημα υγείας είναι κάτι παραπάνω από την πυραμίδα δημόσιων εγκαταστάσεων που παρέχουν υπηρεσίες προσωπικής υγείας. Περιλαμβάνει, για παράδειγμα, μια μητέρα που φροντίζει για ένα άρρωστο παιδί στο σπίτι, ιδιωτικούς παρόχους υπηρεσιών, προγράμματα αλλαγής συμπεριφοράς, εκστρατείες ελέγχου φορέων,  οργανώσεις ασφάλισης υγείας,  της νομοθεσίας για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία».

Στόχοι Συστημάτων Υγείας

Αποτελεί κοινό τόπο πως η προώθηση της υγείας του πληθυσμού είναι ο πρωταρχικός στόχος του συστήματος υγείας, με την χρήση διαφόρων πολιτικών και μεθόδων. Αυτός ο στόχος έχει ανυψωθεί σε υψίστης σημασία από την Διακήρυξη Alma Ata, στις 12 Σεπτέμβρη του 1978.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), «ένα καλό σύστημα υγείας παρέχει ποιοτικές υπηρεσίες σε όλους τους ανθρώπους, όποτε τους χρειάζονται»[3]. Επιπρόσθετα, έχουν αναφερθεί ορισμένα βασικά δομικά στοιχεία, από την έκθεση του WHO «Everybody’s business: Strengthening Health Systems to improve outcomes» το 2007, πάνω στα οποία διαμορφώνετε ολόκληρο το Σύστημα Υγείας. Αναλυτικότερα, τα δομικά στοιχεία είναι: α) Οι καλές υπηρεσίες υγείας, οι οποίες είναι κατά βάση αποτελεσματικές, ποιοτικές και πρωτίστως ασφαλές. β) Ένα εργατικό δυναμικό υγείας που να λειτουργεί με τέτοιο τρόπο-δηλαδή δίκαια και αποτελεσματικά-με σκοπό να παρέχουν αποτελεσματικότερες υπηρεσίες υγείας στους ασθενείς. γ) Ένα καλό σύστημα υγείας που εξασφαλίζει την παραγωγή, την ανάλυση, τη διάδοση και τη χρήση αξιόπιστων πληροφοριών, με σκοπό την προαγωγή υγείας. δ) Ένα καλά λειτουργικό σύστημα υγείας που εξασφαλίζει ισότιμη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγεία. ε) Ένα καλό σύστημα χρηματοδότησης της υγείας που να εξασφαλίζει ότι οι χρήστες μπορούν καθολικά να χρησιμοποιήσουν τις υπηρεσίες υγείας. Και τέλος, ζ) Η ύπαρξη μιας στρατηγικής πολιτικής, από μέρους της ηγεσίας.

Μορφές/Δομή Συστημάτων Υγείας

Η μορφή των Συστημάτων Υγείας διαμορφώνεται ανάλογα με τις εκάστοτε οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές, δημογραφικές και ιστορικές συγκυρίες κάθε χώρας. Το 1990, ο Esping- Andersen διέκρινε τα εξής κυρίαρχα μοντέλα: το Συντεχνιακό μοντέλο (γνωστό και ως μοντέλο του Bismarck), το Φιλελεύθερο μοντέλο (ή και ως μοντέλο του Beveridge) και το Σκανδιναβικό μοντέλο. Αργότερα, ο Maurizio Ferrera (1996) και οι Guillen και Alvarez (2001) εξέφρασαν την άποψη ότι οι χώρες τις Μεσογείου (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία και Iταλία) διαθέτουν ένα ξεχωριστό τύπο κράτους πρόνοιας, το οποίο μοιράζετε χαρακτηριστικά τόσο από το μοντέλο του Bismarck όσο και από το μοντέλο του Beveridge.

Στην περίπτωση του συστήματος υγείας, η δομή του προσδιορίστηκε στη βάση του πως καλύπτονται οι πολίτες απέναντι σε κοινωνικούς κίνδυνους, όπως για παράδειγμα αυτού της  ασθένειας, της αρρώστιας, και του ατυχήματος. Επομένως, αν η κάλυψη των κοινωνικών αναγκών γίνεται από το κράτος, καλύπτοντας κυρίως τους εργαζόμενους, τότε αναφερόμαστε σε ένα σύστημα κοινωνικής ασφάλισης τύπου Bismark. Αν η κάλυψη των κοινωνικών αναγκών γίνεται από το κράτος και αφορά όλους τους πολίτες, στην λογική της καθολικότητας, τότε αναφερόμαστε σε ένα εθνικό σύστημα υγείας τύπου Beveridge. Αν τώρα ο ρόλος του κράτους στην κάλυψη των κοινωνικών αναγκών στηρίζεται κυρίως στον έλεγχο και στην παροχή υγειονομικών υπηρεσιών μόνο σε μεμονωμένες ομάδες ατόμων  που ενδέχεται να μην μπορούν να αγοράσουν αυτές τις υπηρεσίες, τότε μιλάμε για το φιλελεύθερο σύστημα υγείας.

Το Ελληνικό Σύστημα Υγείας

Το Ελληνικό Σύστημα Υγείας χαρακτηρίζεται ως ένα μεικτό σύστημα, εμπεριέχοντας στοιχεία τόσο από το μοντέλο του  Bismark όσο και από το μοντέλο του Beveridge. Η γενικότερη ανάπτυξη του Συστήματος Υγείας επηρεάστηκε από την νοοτροπία με την οποία διέπονταν η  δημόσια διοίκηση -όπως για παράδειγμα οι πελατειακές σχέσεις- στην βάση μιας υφιστάμενης οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας.

Η χρηματοδότηση του Ελληνικού Συστήματος Υγείας γίνεται μέσω ενός μεικτού συστήματος. Συγκεκριμένα, προέρχεται από τις ασφαλιστικές εισφορές και ένα άλλο μέρος προέρχεται από την φορολογία.  Επίσης υπάρχει αυξημένη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα τόσο στην παροχή, όσο και στη χρηματοδότηση των υπηρεσιών υγείας. Αντίστοιχα, οι υπηρεσίες των νοσοκομείων και των κέντρων υγείας χρηματοδοτούνται και παρέχονται τόσο από τον δημόσιο όσο και από τον ιδιωτικό τομέα. Σε κάθε περίπτωση, το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης είναι ο κύριος υπεύθυνος για την ανάπτυξη των πολιτικών υγείας σε όλη την Ελλάδα, αν και η πρωτοβάθμια φροντίδα παρέχεται από τους ασφαλιστικούς φορείς, από τα εξωτερικά ιατρεία νοσοκομείων, από ιδιώτες ιατρούς και από κέντρα υγείας[4].

Το Ελληνικό Σύστημα Υγείας παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα τα οποία θέτουν σε κίνδυνο την ίδια του την υπόσταση και την κάλυψη των αναγκών του πληθυσμού, και παράλληλα υποβαθμίζει τους στόχους με του οποίους διέπετε το ίδιο το σύστημα. Μερικές από αυτές τις παθογένειες του συστήματος είναι: σπατάλες εντός του συστήματος υγείας (μέσω της υπερτιμολόγησης νοσοκομειακού και άλλου υλικού), μείωση των εσόδων και ταυτόχρονα δημιουργία δημοσιονομικών ελλειμμάτων στο τομέα της υγείας (μέσω της αδήλωτης εργασίας και της εισφοροδιαφυγής), παροχή ασυντόνιστων υπηρεσιών (μέσω της συνύπαρξης πολλών υπηρεσιών υγείας όπως το Εθνικό Σύστημα Υγείας, ασφαλιστικούς φορείς, τοπική αυτοδιοίκηση, με διαφορετική όμως οργανωτική και διοικητική δομή), έλλειψη θεσμών διασφάλισης της ποιότητας, απουσία μηχανισμού εφαρμογής κλινικών πρωτοκόλλων, υπερπληθωρισμό των γιατρών, απουσία συστήματος ανάλυσης των παραμέτρων ικανοποίησης των πολιτών, καταστρατήγηση λίστας αναμονής, απουσία μηχανισμού ελέγχου, κλπ. Οι παθογένειες αυτές διέπουν στο σύνολο το Εθνικό Σύστημα Υγείας, και σαφώς θέτουν εμπόδια με τον δικό τους τρόπο στην ισότιμη πρόσβαση των πολιτών στο σύστημα υγεία.

Προτάσεις για την βελτίωση του Ελληνικού Εθνικού Συστήματος Υγείας

Πράγματι, οι παθογένειες που διέπουν στο σύνολο το Ελληνικό Εθνικό Σύστημα Υγείας είναι πολυάριθμές. Οι χρόνιες παθογένειες του συστήματος, όπως είναι η απουσία σχεδιασμού, η ανεπαρκής διοίκηση, η υποχρηματοδότηση, η έλλειψη θεσμών που διασφαλίζουν την ποιότητα των υπηρεσιών, κ.ά.,  καθιστούν τη λειτουργία του Ε.Σ.Υ ιδιαίτερα προβληματική, και παράλληλα θέτουν φραγμούς στην αποτελεσματική και αποδοτική λειτουργία του.

Το Πρόγραμμα Μεταρρύθμισης Υγείας των «100 σημείων δράσης» από το ΕΣΠΑ για το διάστημα 2014-2020, αφορά την τριπλή πρόκληση η οποία προκύπτει από την περιγραφή του πλαισίου αναφοράς και από την ανάλυση SWOT: α) Η διάβρωση της οικονομικής προστασίας της Υγείας σε ένα πλαίσιο φτωχοποίησης και οικονομικής κρίσης. β) Ένα επίμονο και επαρκώς τεκμηριωμένο πρόβλημα ποιότητας της παρεχόμενης φροντίδας. Και τέλος, γ) Ανεπαρκής διακυβέρνηση του τομέα υγείας. Το 2015 τα παραπάνω αποτέλεσαν το σκεπτικό με το οποίο αναπτύχθηκε το Εθνικό Σχέδιο για τη μεταρρύθμιση του τομέα υγείας «100 σημεία δράσης για την Καθολική Κάλυψη». Αναλυτικότερα, σύμφωνα με την έκθεση του Υπουργείο Υγείας «Εθνική Στρατηγική Υγείας και δράσεις του τομέα υγείας στο ΕΣΠΑ 2014-2020», ο πυρήνας της εθνικής στρατηγικής της κυβέρνησης είναι:

  • Καθολική πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας
  • Οικονομική προστασία των χρηστών υπηρεσιών, και ο
  • Συντονισμός από ένα ισχυρό υπ. Υγείας που χρησιμοποιεί στρατηγική πληροφόρηση σε πραγματικό χρόνο

Παράλληλα, το Ινστιτούτο Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής, μέσα από την μελέτη του διαΝΕΟσις  «Βελτιώνοντας το Σύστημα Υγείας: Μία σειρά κατευθύνσεων πολιτικής για την καταπολέμηση των παθογενειών του Συστήματος Υγείας» το 2016, δημιουργήθηκαν ορισμένες κατευθυντήριες πολιτικές για την αντιμετώπιση των παθογενειών, για την ανάπτυξη της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, για την ανάπτυξη των υπηρεσιών υγείας, και για την άσκηση προνοιακών-κοινωνικών πολιτικών. Συγκεκριμένα, πρότειναν:

  • Διαμόρφωση της εθνικής πολιτικής υγείας με βάση τις ανάγκες υγείας του ελληνικού πληθυσμού. Ταυτόχρονα, η Εθνική Πολιτική Υγείας θα πρέπει να θέτει μεσοπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους
  • Ενίσχυση της χρηματοδότησης του Ε.Σ.Υ, ώστε οι δημόσιες δαπάνες υγείας να αντιστοιχούν τουλάχιστον στο 6% του Α.Ε.Π (από 5% που είναι σήμερα)
  • Ο EΣΥ πρέπει να μετατραπεί σε ένα αποτελεσματικό δημόσιο οργανισμό, συμπεριλαμβάνοντας ένα κεντρικό όργανο σχεδιασμού, συντονισμού, ελέγχου και αξιολόγησης του Ε.Σ.Υ, επανασχεδιάζοντας τις  νοσοκομειακές κλινικές και εργαστήρια, ενισχύοντας τον ρόλο των Υ.Π.Ε και των γιατρών,  επεκτείνοντας την ηλεκτρονική υγεία (e-health) σε όλους τους τομείς, εφαρμόζοντας νέο μισθολόγιο των γιατρών, κλπ.
  • Δημιουργία του θεσμού του οικογενειακού γιατρού
  • Σύσταση ειδικών ομάδων υγείας για τη διαχείριση χρόνιων νοσημάτων
  • Εφαρμογή νέου συστήματος τιμολόγησης των φαρμακευτικών σκευασμάτων
  • Ανάπτυξη κοινωνικών πολιτικών και υπηρεσιών στήριξης της οικογένειας και των ευπαθών ομάδων, και
  • Καθολική εφαρμογή του προγράμματος Εγγυημένου Κοινωνικού Εισοδήματος

Επίλογος

Ολοκληρώνοντας την παρούσα μελέτη, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η υγεία αποτελεί ένα από τα ουσιώδη-θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (2007), ένα σύστημα υγείας αποτελείται από δράσεις των οποίων πρωταρχικός στόχος είναι η προώθηση, η αποκατάσταση ή η διατήρηση της υγείας, με την χρήση διαφόρων πολιτικών και μεθόδων. Επιπρόσθετα, η μορφή των Συστημάτων Υγείας διαμορφώνεται ανάλογα με τις εκάστοτε οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές, δημογραφικές και ιστορικές συγκυρίες κάθε χώρας. Εντούτοις, όλα τα συστήματα υγείας συμφωνούν σε έναν κοινό στόχο: στην προώθηση της υγείας του πληθυσμού

Είναι πλέον γεγονός πως η ελληνική οικονοµία βαδίζει μια πολύ σκληρή και σκοτεινή περίοδο, επιστρατεύοντας μια σειρά ειδικών για να βρουν λύση στο πρόβλημα. Όπως είναι φυσικό μια οικονομική ύφεση έχει σημαντικό αντίκτυπο όχι μόνο την οικονομία μιας χώρας, αλλά και στον κοινωνικό της ιστό. Πράγματι, το αντίκτυπο που είχε στο Εθνικό Σύστημα Υγείας ήταν μεγάλο και οι επιπτώσεις αυτού δραματικές. Ένα από τα σημαντικότερα μειονεκτήματα είναι η ανάπτυξη της γραφειοκρατίας η οποία εμποδίζει την ιατρική και επιβαρύνει τις υπηρεσίες με περισσότερες εργασίες. Άλλα μειονεκτήματα που παρατηρούνται είναι η εμφάνιση λίστας αναμονών, σπατάλες εντός του συστήματος υγείας, δημιουργία δημοσιονομικών ελλειμμάτων, παροχή ασυντόνιστων υπηρεσιών, έλλειψη θεσμών διασφάλισης της ποιότητας, απουσία μηχανισμού εφαρμογής κλινικών πρωτοκόλλων, υπερπληθωρισμό των γιατρών, κ.λπ.

Όπως είναι φυσικό, η προστασία της υγείας του πληθυσμού προϋποθέτει την αποτελεσματική και αποδοτική λειτουργία του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Το Εθνικό σύστημα υγείας στην Ελλάδα, βάσει των όσων έχουν προηγηθεί δε μπορεί να χαρακτηριστεί ως αποδοτικό. Εφόσον, το μεγαλύτερο πρόβλημα του Εθνικού Συστήματος Υγείας στην Ελλάδα είναι οι οργανωτικές του αδυναμίες. Επομένως το κράτος οφείλει να στοχεύσει στην ανάπτυξη της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, στην ανάπτυξη των υπηρεσιών υγείας, και στην άσκηση προνοιακών-κοινωνικών πολιτικών. Διότι μόνο με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσει να εξασφαλιστεί στους πολίτες μια ισότιμη και πρωτίστως αξιοπρεπή πρόσβαση στην υγεία.

[1] Πηγή

[2] Χλέτσος, Μ., (n.d). Κεφάλαιο Δεύτερο: Η δομή του Συστήματος Υγείας στην Ελλάδα. Διαφαινόμενες τάσεις και πολιτικες. Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Οικονομικής και Κοινωνικής Πολιτικής. Αδημοσίευτο κείμενο, σελ 4

[3] Πηγή

[4] Χλέτσος, Μ., (n.d). Κεφάλαιο Δεύτερο: Η δομή του Συστήματος Υγείας στην Ελλάδα. Διαφαινόμενες τάσεις και πολιτικές. Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Οικονομικής και Κοινωνικής Πολιτικής. Αδημοσίευτο κείμενο, σελ 20-21

Βιβλιογραφία

[1] World Bank Group. (2007). “What is a health system” [online]. Retrieved from here

[2] World Health Organization. (2007). «Everybody’s business: Strengthening Health Systems to improve outcomes». [online]. Available here.

[3] Καλογεροπούλου, Μ., Μουρδουκούτας, Π., 2007. Υπηρεσίες Υγείας, τόμος Α, εκδόσεις Κλειδάριθμος, Αθήνα, p. 85-88

[4] Λιαρόπουλος, Λ. Λ. (2007). Οργάνωση Υπηρεσιών και Συστημάτων Υγείας. Α τόμος, εκδ. Βήτα, Αθήνα, p. 199-202

[5] Κυριόπουλος, Ι. & Τσιάντου, Β. (2009). “Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην υγεία και την ιατρική περίθαλψη” Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, 27(5) pp.834- 840

[6] Πολίτη, Β. (2009). Η πυραμίδα υγείας στην Ελληνική κοινότητα, σύγκριση με κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής κοινότητας. [Πτυχιακή Εργασία] Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα, Καλαμάτα, p. 23-25. [online]. Available here.

[7] Χλέτσος, Μ., (n.d). Κεφάλαιο Δεύτερο: Η δομή του Συστήματος Υγείας στην Ελλάδα. Διαφαινόμενες τάσεις και πολιτικές. Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Οικονομικής και Κοινωνικής Πολιτικής. Αδημοσίευτο κείμενο, pp.  4, 20-23. [online]. Available at:

[8] Τρουπής, Π. (2012). Κράτος Πρόνοιας, Δαπάνες Υγείας και Ανθρώπινο Κεφάλαιο [Διπλωματική Εργασία]. Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Πειραιά, pp. 59, 62-69, [online]. Available here.

[9] διαΝΕΟσις. (2016). Βελτιώνοντας το Σύστημα Υγείας: Μία σειρά κατευθύνσεων πολιτικής για την καταπολέμηση των παθογενειών του Συστήματος Υγείας.  [online]. Available here.

[10] ΕΣΠΑ. (2016). Εθνική Στρατηγική Υγείας και δράσεις του Τομέα Υγείας στο ΕΣΠΑ 2014-2020. p. 24-26. [online]. Available here