της Μαρίας Λυδακάκη, ερευνητή της ομάδας «Επιστήμη & Τεχνολογία»

Το 1996 η γέννηση της Dolly, του πρώτου θηλαστικού κλώνου, σηματοδότησε την έναρξη μιας έντονης επιστημονικής και φιλοσοφικής συζήτησης με θέμα την εφαρμογή των νέων αναπαραγωγικών μεθόδων στον άνθρωπο. Τα ζητήματα βιοηθικής και θεολογικής φύσεως που ανέκυψαν, οδήγησαν σε απαγόρευση της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου. Ακόμα και σήμερα, μια μερίδα επιστημόνων (1,2,3), επικαλούμενη την ελεύθερη ανάπτυξη της επιστήμης και της έρευνας, εξακολουθεί να υποστηρίζει με σθένος την νομιμοποίηση των εν λόγω διαδικασιών.

Στην εθνική έννομη τάξη, οι νόμοι 3089/2002 και 3305/2005 εισάγουν την διάκριση μεταξύ θεραπευτικής και αναπαραγωγικής κλωνοποίησης και την ρητή απαγόρευση της τελευταίας. Στην τρίτη παράγραφο του δευτέρου άρθρου του ν. 3305/2005  αναφέρεται πως: «απαγορεύεται η κλωνοποίηση για αναπαραγωγικούς σκοπούς, η δημιουργία χιμαιρών και υβριδίων και η επιλογή φύλου, εκτός αν πρόκειται να αποφευχθεί σοβαρή κληρονομική νόσος που συνδέεται με το φύλο.» Ο νόμος αυτός ρυθμίζει την προσφυγή στις παρεμβατικές αναπαραγωγικές τεχνικές, την λειτουργία των μονάδων της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (Ι.Υ.Α.),  την ίδρυση τραπεζών κρυοσυντήρησης καθώς και της ανεξάρτητης Εθνικής Αρχής Ι.Υ.Α., θεσπίζοντας παράλληλα ποινικές και διοικητικές κυρώσεις για παραβάσεις των διατάξεών του. (4)

Το συνταγματικό έρεισμα της απαγόρευσης είναι το άρθρο 2 παράγραφος 1 του Συντάγματος, που προστατεύει την αξία του ανθρώπου. Η αναπαραγωγική αυτή μέθοδος στηρίζεται στη μεταφορά του πυρήνα ενός σωματικού (μη γεννητικού) κυττάρου σε ένα ωάριο, του οποίου ο πυρήνας έχει αφαιρεθεί. Το ωάριο που περιέχει το DNA, δέχεται ηλεκτρικά ή χημικά  ερεθίσματα, πολλαπλασιάζεται και δημιουργεί μια μάζα την «βλαστοκύστη». Η εμφύτευση και ανάπτυξη της «βλαστοκύστης» στην μήτρα οδηγεί τελικά στην γέννηση του «κλώνου». (5) Σύσσωμη η επιστημονική κοινότητα δέχεται σήμερα πως το γενετικό υλικό δεν αποτελεί τον μοναδικό παράγοντα διαμόρφωσης της ανθρώπινης προσωπικότητας. Πάραυτα, η συμβολή του DNA παραμένει καθοριστική. Η φυσική διαδικασία της αναπαραγωγής ενέχει την τυχαιότητα, την οποία αναιρεί ο γενετικός προκαθορισμός, σε ένα στάδιο κατά το οποίο ο άνθρωπος δεν έχει δυνατότητα συναίνεσης. Πρόκειται για μια αφόρητη επέμβαση στο γενετικό υλικό και κατ’ επέκταση στην διαδικασία ανάπτυξης της προσωπικότητας του ανθρώπου. Θίγεται η μοναδικότητα, η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, και προδιαγράφεται σε ένα βαθμό το μέλλον του «κλώνου» μέσα από τον γενετικό αυτόν ετεροκαθορισμό. Άρα, η αναπαραγωγική μέθοδος συνιστά προσβολή της αξίας του ανθρώπου, η οποία αποτελεί και γενικότερη αρχή της εννόμου τάξεως μας, με αποτέλεσμα η εφαρμογή των τεχνικών αυτών να μην να εντάσσεται στο προστατευτικό πεδίου του 16 παρ. 1 του Συντάγματος αναφορικά με την ελεύθερη ανάπτυξη της επιστήμης. Εξάλλου όπως ορίζεται στο άρθρο 16 παρ. 1 «H ακαδημαϊκή ελευθερία και η ελευθερία της διδασκαλίας δεν απαλλάσσουν από το καθήκον της υπακοής στο Σύνταγμα». Τέλος, γίνεται δεκτό ότι η απαγόρευση της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης δεν θίγει την αναπαραγωγική ελευθερία που απορρέει από την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας (Σ 5 παρ. 1), καθώς αναγνωρίζονται εναλλακτικοί τρόποι ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, οι οποίοι δεν θίγουν παράλληλα άλλη συνταγματική διάταξη και δη την αξία του ανθρώπου. (6)

Η αξιοπρέπεια του ανθρώπου κατοχυρώνεται και στο άρθρο 1 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (7). Έπειτα, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική (Oviedo, 1997) απαγορεύει την κλωνοποίηση ανθρώπινων όντων. Η σύμβαση κυρώθηκε από την Ελλάδα με τον ν. 2619/1998. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 13 της σύμβασης «κάθε επέμβαση που αποσκοπεί στην τροποποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος είναι επιτρεπτή μόνο για προληπτικούς, διαγνωστικούς ή θεραπευτικούς σκοπούς και μόνον εφόσον δεν αποσκοπεί στο να εισαγάγει οποιαδήποτε τροποποίηση στο γονιδίωμα τυχόν απογόνων». Σύμφωνα με το άρθρο 15 «Η επιστημονική έρευνα στο πεδίο της Βιολογίας και της Ιατρικής διεξάγεται ελεύθερα, σύμφωνα με τις διατάξεις της παρούσας Σύμβασης και τις λοιπές νομικές διατάξεις που διασφαλίζουν την προστασία του ανθρωπίνου όντος». Επομένως η ελεύθερη επιστημονική έρευνα δεν είναι δυνατόν να θίγει την αξιοπρέπεια του ανθρώπου (8). Τέλος, η Διακήρυξη της UNESCO για το Ανθρώπινο Γονιδίωμα και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (1997)  επισημαίνει ότι «…τρόποι πρακτικής, αντίθετοι στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, όπως η κλωνοποίηση ανθρώπων για αναπαραγωγικούς λόγους, δεν επιτρέπονται…».

Εν ολίγοις, τα συνταγματικώς κατοχυρωμένα δικαιώματα είναι ισοδύναμα, η αξία του ανθρώπου αποτελεί δικαίωμα-αρχή που διέπει ολόκληρη την έννομη τάξη μας. Η αναπαραγωγική κλωνοποίηση, όπως προκύπτει από τα προαναφερθέντα, θίγει την αξία του ανθρώπου. Επομένως δικαιολογείται η μη ένταξη της στο προστατευτικό πεδίο του 16 παρ. 1 και η απαγόρευσή της από νόμο του κράτους κατόπιν και της κύρωσης της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική.

Βιβλιογραφία

  • bbc.co.uk. (2000). BBC News | SCI/TECH | Experts support human cloning. [online] Available here. [Accessed 14 Jul. 2019].
  • Singh, D. (2004). Human cloning is justified in preventing genetic disease. [online] PubMed Central (PMC). Available here. [Accessed 14 Jul. 2019].
  • McKie, R. (2013). Human cloning developments raise hopes for new treatments. [online] the Guardian. Available here. [Accessed 14 Jul. 2019].
  • Νόμοι 3089/2002 και 3305/2005, διαθέσιμοι εδώ.
  • Παπαδημητρίου, Γ. (2009). Αναπαραγωγική κλωνοποίηση, Του Γιαννη Παπαδημητριου* | Kathimerini. [online] Kathimerini.gr. Available here. [Accessed 14 Jul. 2019].
  • Σύνταγμα: άρθρα 2παρ. 1, 5παρ. 1, 16 παρ.1, διαθέσιμα εδώ.
  • Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων Ευρωπαϊκής Ένωσης: άρθρο 1, διαθέσιμο εδώ.
  • Νόμος 2619/1998 (ΦΕΚΑ’132) για την κύρωση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική, διαθέσιμη εδώ.