Το χάσμα των ψηφιακών ικανοτήτων των νέων μεταξύ εκπαίδευσης και αγοράς εργασίας στην Ευρώπη. Πως καλύπτονται αυτά τα κενά;

 

Εισαγωγή

Η ψηφιακή επανάσταση -τεχνητή νοημοσύνη, ρομποτοποίηση, το ίντερνετ, η εκτύπωση 3D και η ψηφιοποίηση- θα αλλάξει την οικονομία, την εργασία, την πολιτική, τα μέσα ενημέρωσης και πιθανότατα το μέλλον της ανθρωπότητας. Το κύριο χαρακτηριστικό της είναι η ταχέα διεύρυνσή της. Μέχρι το 2050 πολλές δουλειές – είτε είναι γαλάζιου, είτε λευκού κολλάρου – του σήμερα δεν θα υπάρχουν αύριο¹.

Οι ψηφιακές τεχνολογίες χρησιμοποιούνται σε πολλούς τομείς όπως η γεωργία, η υγειονομική περίθαλψη, οι μεταφορές, η εκπαίδευση, το λιανικό εμπόριο, η αυτοματοποίηση, η ενέργεια, η ναυτιλία, η διδασκαλία και η βιομηχανία τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνιών. Η ζήτηση για τους ειδικούς της τεχνολογίας της πληροφορίας και της επικοινωνίας αυξάνεται ταχύτατα².  Εντούτοις, αν και η νέα γένια είναι περισσότερο εξοικειωμένη με την τεχνολογία, εξακολουθεί και υπάρχει ένα μεγάλο χάσμα μεταξύ των ψηφιακών τους ικανοτήτων που διαθέτουν και των απαιτήσεων της αγοράς εργασίας.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός στην Ευρώπη

Στην διεθνή βιβλιογραφία, οι τρέχουσες αλλαγές στον κόσμο της εργασίας απεικονίζονται συχνά ως η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση³ ή και ως η “δεύτερη εποχή της μηχανής”⁴. Αυτή η επανάσταση χαρακτηρίζεται από τεχνολογικές εξελίξεις όπως η ρομποτική, η τεχνητή νοημοσύνη, η μηχανική μάθηση, οι μεγάλες αναλύσεις δεδομένων, η γενετική, το cloud computing, η νανοτεχνολογία, η βιοτεχνολογία, κ.λπ⁵. Τέτοιες εξελίξεις έχουν ήδη επηρεάσει σημαντικά την αγορά  εργασίας – με αποτέλεσμα να εκτοπιστούν επαγγέλματα και να αλλάξουν τα προσόντα και τα καθήκοντα⁵.

 Πράγματι, οι δεξιότητες που απαιτούνται από την αγορά εργασίας έχουν ήδη αρχίσει να μεταβάλλονται. Οι εργαζόμενοι καλούνται  να ανταπεξέλθουν σε αυτές τις μεταβαλλόμενες ανάγκες, εξασφαλίζοντας ένα ευρύ φάσμα δεξιοτήτων (ψηφιακές ικανότητες,  επιχειρηματικότητα, κριτική σκέψη, επίλυση προβλημάτων, οικονομικό αλφαβητισμό, κ.λπ.)⁶, οι οποίες ανοίγουν τις πόρτες  στην προσωπική ολοκλήρωση και ανάπτυξη⁶.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός των επιχειρήσεων στην ΕΕ παρουσιάζει τεράστιο δυναμικό ανάπτυξης για την Ευρώπη. Η ευρωπαϊκή βιομηχανία μπορεί να αξιοποιήσει τις δυνατότητές των προηγμένων ψηφιακών τεχνολογιών, με σκοπό να γίνει και εκείνη εξίσου ανταγωνιστική στις διεθνής αγορές, μέσα από τα καινοτόμα επιχειρηματικά μοντέλα που προσφέρει η συνεργατική οικονομία⁷. Για αυτό, οι επιχειρήσεις συχνά αναζητούν άτομα που να έχουν ένα ευρύ φάσμα δεξιοτήτων, με σκοπό να τα εντάξουν στο εργατικό τους  δυναμικό.

Σε αυτό το ταχέως μεταβαλλόμενο περιβάλλον, η σημερινή νέα γενιά είναι σε γενικές γραμμές καλύτερα εκπαιδευμένη από κάθε άλλη⁸. Παρόλα αυτά, το 40% των ευρωπαίων εργοδοτών αναφέρουν ότι δεν μπορούν να βρουν άτομα με τις κατάλληλες δεξιότητες για να αναπτυχθούν και να καινοτομούν⁹.

Επί του παρόντος, το 44% των ευρωπαίων πολιτών (16-74 ετών) δεν διαθέτουν βασικές ψηφιακές δεξιότητες (Σχήμα 1). Το 37% των εργαζομένων στο εργατικό δυναμικό – οι αγρότες, οι εργαζόμενοι των τραπεζών και οι εργαζόμενοι στο εργοστάσιο – δεν διαθέτουν επαρκείς ψηφιακές δεξιότητες¹⁰.  Παράλληλα, η Ευρώπη δεν διαθέτει ειδικούς τεχνολογιών πληροφόρησης και επικοινωνιών υψηλής ειδίκευσης (ICT) για να καλύψει τον αυξανόμενο αριθμό κενών θέσεων εργασίας σε όλους τους τομείς της οικονομίας (Σχήμα 2).

Σχήμα 1. Βασικές ψηφιακές δεξιότητες στην ΕΕ

Πηγή: https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/digital-skills-factsheet-tallinn_en.pdf

 

Σχήμα 2. Ειδικοί ΤΠΕ στο εργατικό δυναμικό

Πηγή: https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/digital-skills-factsheet-tallinn_en.pdf

Η γεφύρωση του χάσματος

Η κατοχύρωση ενός ψηφιακά εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού, σε γενικές γραμμές, είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία μιας ενιαίας ψηφιακής αγοράς στην Ευρώπη, τόσο για την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα, όσο και για την δημιουργία μιας μελλοντικής ψηφιακή κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς¹¹.

 Ένα βασικό ζήτημα που τίθεται προς συζήτηση είναι η ανάγκη εκσυγχρονισμού των συστημάτων εκπαίδευσης, τόσο σε πρωτοβάθμιο όσο σε δευτεροβάθμιο και τριτοβάθμιο επίπεδο.  Η ψηφιακή παιδεία δίνει στους νέους τη δυνατότητα να επωφεληθούν από τις νέες ευκαιρίες που συνδέονται με την ψηφιακή τεχνολογία. Τα σχολεία ενθαρρύνονται όλο και περισσότερο να ενσωματώσουν, σε πρωτοβάθμιο και δευτεροβάθμιο επίπεδο, τη χρήση των ICT σε όλους τους θεματικούς τομείς¹².

Αν και η νέα γενιά-γνωστή και ως γενιά Ζ- είναι πιο εξοικειωμένη με το διαδίκτυο¹³,  δεν είναι αρκετό να υποθέσουμε ότι αυτομάτως διαθέτουν όλες τις δεξιότητες και τις γνώσεις για την χρήση της τεχνολογίας. Ένα από τα βασικά μειονεκτήματα των σημερινών σπουδαστών είναι πως δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν αν οι πληροφορίες που βρίσκουν στο διαδίκτυο είναι αξιόπιστες, καθώς επίσης δυσκολεύονται και να τις επεξεργαστούν σωστά. Ο καθηγητής  θα πρέπει να βοηθάει τους μαθητές να επεξεργάζονται τα δεδομένα αυτά, και να τους καθοδηγήσει στον πως να αναζητούν στοχευμένες πληροφορίες στο διαδίκτυο. Η δημιουργία ενός ηλεκτρονικού οδηγού που να διαθέτει αξιόπιστα ηλεκτρονικά εργαλεία, όπως τα βίντεο eLearning ή τους εικονικούς οδηγούς, μπορεί να βοηθήσει στο εγχείρημα αυτό¹⁴.

Οι δάσκαλοι και οι εκπαιδευόμενοι πρέπει να ασχοληθούν τόσο με τους παραδοσιακούς τρόπους κατανόησης του κόσμου (ιστορία, γεωγραφία, μαθηματικά, κ.λπ.), αλλά να είναι ταυτόχρονα σε θέση να κατανοήσουν τον κόσμο των ψηφιακών μέσων και τον τρόπο με τον οποίο έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει την παραδοσιακή γνώση¹⁵. Οι καθηγητές μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα τον ρόλο τους μέσα από διάφορα project (π.χ. eTwinning, Growth Engine for Europe, Code For All, κ.λπ.) και επιμορφωτικά σεμινάρια, σχετικά με την ανάπτυξη ψηφιακών ικανοτήτων και τον τρόπο μετάδοσης τους στους νέους, τόσο σε θεωρικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο¹⁶.

Παράλληλα, αντί να χρησιμοποιούνται πακέτα συγγραφής πολυμέσων από μέρος των δασκάλων, ως μέσο για την υποβοήθηση της μάθησης, οι σπουδαστές μπορούν να δημιουργούν το δικό τους περιεχόμενο ψηφιακών μέσων¹⁷. Προκειμένου να γίνει η μάθηση μια διαδραστική διαδικασία για τους μαθητές προτείνεται να έχουν έναν πιο ενεργό ρόλο στην όλη διαδικασία, δημιουργώντας τα δικά τους κινούμενα σχέδια, γυρίζοντας ντοκιμαντέρ ή ταινίες μικρού μήκους με κοινωνικό περιεχόμενο, μέσα από podcasts, οπτικοακουστικές παρουσιάσεις, φωτογραφίες, wikis, δημιουργώντας δικές τους ιστοσελίδες, blogs , video games κ.λπ.¹⁴.

Η προσπάθεια αυτή μπορεί να ενισχυθεί περαιτέρω μέσα από τα προγράμματα κινητικότητας μαθητών και καθηγητών. Η έκθεσης του ΟΟΣΑ (OECD Skills Outlook 2019)¹¹ επισημαίνει ότι μερικές χώρες είναι καλύτερα προετοιμασμένες για την ψηφιακή εποχή (Βέλγιο, Δανία, Φινλανδία, Ολλανδία, Νορβηγία, Σουηδία), ενώ άλλες λιγότερο (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Βουλγαρία, Ιρλανδία, Πολωνία). Οι χώρες με το υψηλότερο επίπεδο ψηφιακών δεξιοτήτων μπορούν να μεταφέρουν την τεχνογνωσία τους και τις καλύτερες πρακτικές στις χώρες που μειονεκτούν. Τα προγράμματα κινητικότητας μπορούν εξίσου να εφαρμοστούν και σε πανεπιστημιακό επίπεδο, τόσο για φοιτητές όσο και καθηγητές.

Οι κρατικοί νομοθέτες έχουν την δύναμη να μετατρέψουν την τεχνολογία σε ένα ισχυρό εργαλείο μάθησης, τόσο εντός όσο και εκτός σχολείου. Όπως η πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, έτσι και η τριτοβάθμια έχει ανάγκη για εκσυγχρονισμό. Πολλά από τα προγράμματα σπουδών στα πανεπιστήμια, και ιδιαίτερα στην Ελλάδα, δεν συμβαδίζουν με τις ανάγκες της αγοράς, εφόσον πολλές από αυτές τις σχολές  εξακολουθούν να λειτουργούν με βάση τις ανάγκες αγοράς εργασίας που υπήρχαν στις δεκαετίες του ’70, ακόμη και του ’60¹⁸. Ειδικότερα, στις θεωρητικές σχολές, είναι επιτακτική η ανάγκη εισαγωγής μαθημάτων και σεμιναρίων με “θετικό” περιεχόμενο, (οικονομικά, πληροφορική, στατιστική). Επιπρόσθετα, ιδιαίτερα σημαντικός είναι και ο ρόλος του γραφείου διασύνδεσης και σταδιοδρομίας που διαθέτουν τα πανεπιστήμια. Αν και τα περισσότερα γραφεία διασύνδεσης επικεντρώνονται στην ενημέρωση και συμβουλευτική υποστήριξη των φοιτητών και αποφοίτων για θέματα που αφορούν την εκπαίδευση και την επαγγελματική ανάπτυξη¹⁹, ο ρόλος τους θα πρέπει να διευρυνθεί. Πέραν από τον συμβουλευτικό και ενημερωτικό ρόλο που έχουν, πρέπει να φέρνουν άμεσα σε επαφή τους φοιτητές/αποφοίτους με εταιρίες, φορείς και ΜΚΟ που ενδεχομένως να μπορούν να προσφέρουν μια μόνιμη θέση εργασίας στους μελλοντικούς αποφοίτους. Επιπλέον, τα διάφορα επιμορφωτικά σεμινάρια που διοργανώνονται οφείλουν να συμβαδίζουν επίσης με τις ανάγκες τις αγοράς.

Η προσφορά δωρεάν εκπαίδευσης, πρόσωπο με πρόσωπο και σε απευθείας σύνδεση σε τεχνολογίες που απαιτούνται περισσότερο στην αγορά εργασίας (Java, Liferay, PHP, και μεγάλα δεδομένα)¹⁹, σίγουρα θα ενισχύσει τους φοιτητές από οικογένειες χαμηλού εισοδήματος. Επί του παρόντος, πολλές εταιρείες (European Digital SME Alliance, ESRI, SAP, ECDL και Google) συμμετέχουν στην πρωτοβουλία αυτή, υποστηρίζοντας τους φοιτητές μέσα από επιμορφωτικά σεμινάρια πάνω σε θέματα ψηφιακών ικανοτήτων και μέσα από τις αμειβόμενες πρακτικές²⁰.

Ιδιαίτερα σημαντικός είναι και ο ρόλος των Δήμων πάνω σε αυτό το εγχείρημα.  Παίρνοντας ως παραδείγματα την δημιουργία του INNOVATHENS, τα Coding clubs και το GiGames, Δήμοι σε επαρχιακές περιοχές οφείλουν να παρέχουν παρόμοιες δυνατότητες καινοτομίας και επιχειρηματικότητας στους νέους που διαμένουν σε απομακρυσμένες περιοχές. Η ύπαρξη ενός  ολοκληρωμένου κόμβου στήριξης της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας, όπου κάποιος μπορεί να συναντήσει επιτυχημένους επιχειρηματίες που θα τον βοηθήσουν με πρακτικό τρόπο να ωριμάσει την επιχειρηματική του ιδέα και να αναπτύξει ή να μετασχηματίσει την επιχείρησή του, καθώς και η πρόσβαση που θα έχει σε εξειδικευμένη τεχνογνωσία, πληροφορίες και συμβουλές θα συμβάλει πλήρως στην επαγγελματική του αποκατάσταση.

Επίλογος

Οι ψηφιακές τεχνολογίες έχουν επηρεάσει σημαντικά την αγορά εργασίας. Από αυτές τις τεχνολογίες, η ευρωπαϊκή βιομηχανία μπορεί να γίνει ανταγωνιστική στις διεθνής αγορές, μέσα από τα καινοτόμα επιχειρηματικά μοντέλα που προσφέρει η ανάπτυξη τους. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, οι εργαζόμενοι καλούνται να ανταπεξέλθουν στις μεταβαλλόμενες ανάγκες, εξασφαλίζοντας ένα ευρύ φάσμα ψηφιακών δεξιοτήτων.

Παρόλα αυτά, όπως ήδη αναφέρθηκε, το 44% των ευρωπαίων πολιτών (16-74 ετών) δεν διαθέτουν βασικές ψηφιακές δεξιότητες. Όπως είναι φυσικό αυτό ανησυχεί τους υπευθύνους χάραξης πολιτικών εφόσον- με την ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας- μπορεί να σπρώξει στον εργασιακό αποκλεισμό και στην ανασφάλεια ένα μεγάλο κομμάτι αυτού του ανθρωπίνου δυναμικού που δεν διαθέτει τις κατάλληλες ψηφιακές δεξιότητες που επιζητούν οι επιχειρήσεις.

Ένα βασικό ζήτημα που τίθεται προς συζήτηση στην ακαδημαϊκή κοινότητα, είναι η ανάγκη εκσυγχρονισμού των συστημάτων εκπαίδευσης. Πράγματι, τα εκπαιδευτικά συστήματα δεν προετοιμάζουν επαρκώς τους νέους για την ψηφιακή οικονομία και την κοινωνία. Μέσα από τη χρήση των ICT σε όλους τους θεματικούς τομείς, τους ηλεκτρονικούς οδηγούς, τα επιμορφωτικά σεμινάρια, η δημιουργία ψηφιακών μέσω από τους ίδιους τους σπουδαστές, τα προγράμματα κινητικότητας, τον εκσυγχρονισμό των προγραμμάτων σπουδών στα πανεπιστήμια, την ενίσχυση του ρόλου των γραφείων διασύνδεσης και σταδιοδρομίας, η προσφορά δωρεάν ψηφιακής εκπαίδευσης στους νέους και η δυνατότητα καινοτομίας και επιχειρηματικότητας στους νέους που διαμένουν σε απομακρυσμένες περιοχές μπορεί να αποτελέσουν αποτελεσματική λύση για την γεφύρωση  του ψηφιακού χάσματος μεταξύ εκπαίδευσης και αγοράς εργασίας.

Βιβλιογραφία–Αναφορές

[1] Citizen and Multi-Actor Consultation on Horizon Zozo. (2015). Χτίζοντας οράματα για την Ευρώπη. Αθήνα: CIMULAC

[2] Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (30/2/2006). Σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 18ης Δεκεμβρίου 2006 σχετικά με τις βασικές ικανότητες της δια βίου μάθησης. Διαθέσιμο στο:  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32006H0962&from=EL

[3] Schwab, K. (12/18/2015). The Fourth Industrial Revolution: What It Means and How to Respond. Foreign Affairs

[4] Brynjolfsson, E., & McAfee, A. (2014). The Second Machine Age.Work, Progress, and Prosperity in a Time of Brilliant Technologies. New York: WW Norton

[5] CIAPE & BFE.(2019). Διαμορφώνοντας την επαγγελματική καθοδήγηση για μελλοντικές ικανότητες, δουλειές και ευκαιρίες καριέρας της γενιάς Ζ μέσω μια παιχνιδοκεντρικής πλατφόρμας εικονικής πραγματικότητας (FUTURE). Ελλάδα: Policy Roadmap Report

[6] European Commission. (2018). Education and Training: Monitor 2018 Greece. Luxembourg: Publications Office of the European Union

[7] European Commission. (2019). European Construction Sector Observatory Building Information Modelling in the EU construction sector. Luxembourg: Publications Office of the European Union

[8] European Commission. (29/2/16), A European response to the challenges facing young people in the EU today. Conference «Looking for a Perspective«, Munich: Museum Fünf Kontinente

[9] European Commission. (10/6/16). Ten actions to help equip people in Europe with better skills. Brussels: European Commission – Press release

[10] World Economic Forum. (2016). The Future of Jobs Employment, Skills and Workforce Strategy for the Fourth Industrial Revolution. Geneva: World Economic Forum

[11] OECD. (2019). Skills Outlook 2019: Thriving in a Digital World. Paris: OECD Publishing

[12] Thomson, P. (2007). Whole School Change – A review of the literature. London: Creative Partnerships

[13] Πάλλη, Φ. (8/4/17). Ποια είναι η Γενιά Ζ και γιατί δεν µοιάζει καθόλου µε τους millennials. Fortune Greece

[14] Pappas, C. (7/4/17). 7 Tips To Promote Digital Literacy And Tech Skills In eLearning. eLearning Industry

[15] Hargreaves, D. (2005). Personalising Learning 3: Learning to learn the new technologies. London: Specialist Schools Trust

[16] Buckingham, D. (2015). Defining digital literacy: What do young people need to know about digital media?. Nordic Journal of Digital Literacy, 2006-2016, 21-34

[17] Hague, C., & Payton, S.  (2010). Digital literacy across the curriculum. Bristol: Futurelab

[18] Τερλεξή, Π. (19/6/2013). Πανεπιστήμιο και αγορά εργασίας. Η Καθημερινή

[19] Blummer, Β. (2008). Digital literacy practices among youth populations: A review of the literature. Education Libraries: Childrens Resources, 31, 38-45

[20] Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (1/18/16). Η Επιτροπή δρομολογεί την πρωτοβουλία «Συνασπισμός για τις ψηφιακές δεξιότητες και τις ψηφιακές θέσεις εργασίας» με σκοπό να βοηθήσει τους Ευρωπαίους στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία και στην καθημερινή τους ζωή. Βρυξέλλες: Ευρωπαϊκή Επιτροπή – Δελτίο Τύπου