του Δημήτρη Μελισσάρη,
(Μέρος 2ο)
Η Ρωσική Άρκτος και ο Κινεζικός Δράκος εν δράσει
Αποτελεί κοινό τόπο η πραγματικότητα ότι ο καθείς ο οποίος αποπειράται να προβεί στην εξονυχιστική και ενδελεχή μελέτη της ρωσικής και, κατ’ εξακολούθησιν, της κινεζικής οικονομικοπολιτικής δράσεως επί της ευρυτέρας περιοχής, η οποία και εξετάζεται στο παρόν απόσπασμα της παρούσας μελέτης, οφείλει να ενθυμείται συνεχώς την αρχή του John Joseph Mearsheimer περί της ισχύος, σύμφωνα με την οποία ορίζει επ’ ακριβώς ότι: «Η ισχύς είναι το νόμισμα της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων, και τα κράτη ανταγωνίζονται μεταξύ τους γι’ αυτή. Ό,τι είναι τα χρήματα για τα οικονομικά, είναι η ισχύς για τις διεθνείς σχέσεις» (J. J. Mearsheimer, 2007, σελ. 41-42).
Η Συμφωνία των Πρεσπών στέκεται αγκάθι στις βλέψεις τόσο της Ρωσίας όσο και της ανερχόμενης Κίνας στην ευρύτερη περιοχή της Βαλκανικής. Είναι γνωστή τοις πάσι η αρνητική στάση της ρωσικής πλευράς απέναντι στην ενταξιακή πορεία της πάλαι ποτέ ΠΓΔΜ στις δυτικές συμμαχίες ενώ παράλληλα η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας αντεύχεται την όποια κίνηση ενδυνάμωσης της αμερικανικής ισχύος στην περιοχή, αρχής γενομένης της υφισταμένης εμπορικής διενέξεως μεταξύ των (A. Çipa, 2019) . Η συγκυριακής, λοιπόν, φύσεως συνταύτιση των επιθυμιών των δύο κρατών για την μοίρα της περιοχής της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, σε συνδυασμό με την κοινή «εμπάθεια» προς τον αγγλοσαξονικό επεκτατισμό, είναι στοιχεία τα οποία αβίαστα και οδηγούν στην δημιουργία μίας στέρεας συμμαχίας μεταξύ των.
Η αλλαγή της εθνικιστικής (και συνάμα φιλορωσικής) κυβέρνησης Γκρούεφσκι με τη σοσιαλδημοκρατική και στραμμένη προς τη Δύση κυβέρνηση Ζάεφ αποτέλεσε αναμφίβολα ένα καίριο πλήγμα για τα ρωσικά συμφέροντα στην περιοχή, καθώς η δυνητική αγγλοσαξονική εξάπλωση στην Βαλκανική Χερσόνησο έχει ως άμεση συνέπεια την στέρηση από τη Ρωσία ενός μείζονος για εκείνη τμήματος του ζωτικού της χώρου (Ι. Θ. Μάζης, 2017). Ειδικότερα, η ενδεχόμενη ένταξη της γείτονος στις δυτικές συμμαχίες θα σήμαινε για τη Ρωσία την αποκοπή της από τη Βαλκανική και, εν συνεχεία, την απώλεια ισχύος εν συγκρίσει με τον δυτικό επεκτατισμό. Για τη ρωσική εξωτερική πολιτική, κινητήριος δύναμη στην ευρύτερη περιοχή καθίσταται η ενέργεια, την οποία και προτίθεται να εκμεταλλευθεί ως μέσο άσκηση επιρροής. Πράγματι, η ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από την Ρωσία αποτελεί ένα σημαντικότατο ζήτημα υπεροχής εις βάρος των ΗΠΑ. Η κατασκευή του ενεργειακού αγωγού φυσικού αερίου Turkish Stream μεταξύ Ρωσίας-Τουρκίας, η οποία μέχρι στιγμής προμηθεύεται φυσικό αέριο από τη Ρωσία μέσω του αγωγού Blue Stream (Gazprom), και η δυνητική επέκτασή του στα Βαλκάνια μέσω του ενεργειακού αγωγού Tesla Stream συγκροτεί ένα σχέδιο-κόλαφο για τα αμερικανικά συμφέροντα. Συνδυαστικά προς τα ανωτέρω, αξίζει να αναφερθεί το γεγονός ότι στην περίπτωση του αγωγού φυσικού αερίου αζερικής προελεύσεως ονόματι TANAP, ο οποίος σχεδιάστηκε (στα «ίχνη» του ήδη υπαρκτού αγωγού Μπακού-Τιφλίδας-Τσεϊχάν) αποσκοπώντας στην προοδευτική απεξάρτηση της ευρωπαϊκής ηπείρου από τη Ρωσία, η ρωσικών συμφερόντων εταιρεία ενέργειας Southern Gas Corridor CJSC (Gazprom) είναι κάτοχος του 51% των μετοχών (Ministry of Energy of the Republic of Azerbaijan, 2018)!
Διάγραμμα σχετικά με τις ευρωπαϊκές πηγές φυσικού αερίου.
Χάρτης των ενεργειακών σχεδίων της Ρωσίας στη Βαλκανική Χερσόνησο.
Παράγοντες ματαίωσης των σχεδίων της ρωσικής διπλωματίας αποτελούν τόσο η ένταξη του κράτους των Σκοπίων στη Βορειοατλαντική Συμμαχία και την ΕΕ όσο και η πιθανή ανεξαρτητοποίηση του Κοσόβου και συνεπακόλουθη ένταξή του στην Αλβανία. Ένα τέτοιο σενάριο θα καταβαράθρωνε τα ρωσικά «ονείρατα», σε περίπτωση που αναλογιστεί κανείς την μελλοντική ένταξη ΠΓΔΜ και της εν δυνάμει «Μεγάλης Αλβανίας» στη νατοϊκή συμμαχία. Η δημιουργία μίας νέας φιλοαμερικανικής κρατικής υπάρξεως στην Βαλκανική αδιαμφισβητήτως συνιστά εφιαλτικό ενδεχόμενο για τη ρωσική εξωτερική πολιτική. Σε περίπτωση, λοιπόν, εφαρμογής του σεναρίου της εξυπηρέτησης του αλβανικού μεγαλοϊδεατισμού, ως θρυαλλίδα νέων συρράξεων στην περιοχή με τι ευλογίες των ΗΠΑ-ΝΑΤΟ, η Ρωσία θα προσπαθήσει να αποδείξει την υπεροχή της μέσω αντιποίνων, σύμφωνα με τον ειδικό σε θέματα Ρωσίας και Βαλκανίων και επικεφαλής του Ινστιτούτου Ευρωπαϊκής Πολιτικής στη Σόφια, Ντιμιτάρ Μπετσέφ (D. Bechev, 2017), γεγονός που καθιστά την περιοχή πεδίο διεθνούς σύγκρουσης. Συμπληρωματικώς προς τα ανωτέρω, πρέπει να υπογραμμισθεί και η ιδιάζουσα περίπτωση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης ως εν δυνάμει πεδίο συρράξεων ανταγωνισμών ισχύος. Άρα γε πόσο επίκαιρα ακούγονται στα κατά τα άλλα ευήκοα ώτα της εγχώριας πολιτικής ελίτ τα προφητικά λόγια του αειμνήστου φιλοσόφου και ιστορικού Παναγιώτη Κονδύλη κατά τα οποία τόνιζε ότι «Ο μελλοντικός εκ Βορρά κίνδυνος για την Ελλάδα [θα προέλθει] πιθανότατα από μία Μείζονα Αλβανία, η οποία ενδεχομένως, σε αντισερβική συμμαχία με τους μουσουλμάνους της Βοσνίας και με άλλες μουσουλμανικές δυνάμεις, θα απειλήσει εξ ίσου τους Σλαβομακεδόνες [καθώς] οι συγκρούσεις ανάμεσα στην αλβανική μειονότητα και στη σλαβομακεδονική πλειοψηφία του κράτους των Σκοπίων έχουν ήδη αρχίσει» (Π. Κονδύλης, 2004, σελ. 387);
Θα ήταν, τέλος, αφέλεια να μην ληφθούν ιδιαιτέρως υπ’ όψιν οι ιστορικοί δεσμοί της ρωσικής εκκλησίας με την ορθόδοξη Σερβία και γενικότερα με το σλαβικό ορθόδοξο στοιχείο της χερσονήσου του Αίμου, οι οποίοι χρησιμοποιούνται ευστόχως από ρωσικής πλευράς ως ένα ισχυρό διπλωματικό όπλο απέναντι στη Δύση.
Ο χάρτης της «Μεγάλης Αλβανίας» (πηγή: Georgetown University in Washington DC).
Εξ αφορμής της σύναψης της Συμφωνίας των Πρεσπών, το ρωσικό Υπουργείο Εξωτερικών εξαπέλυσε δριμύτατη επίθεση κατά της εμπλοκής των ΗΠΑ στα εσωτερικά της τότε ΠΓΔΜ, κάνοντας λόγο για στυγνή παρέμβαση που στόχευε τη καθυπόταξη της λαϊκής βούλησης στη γείτονα χώρα όπως αντιστοίχως συνέβη στο Μαυροβούνιο το 2017. Αναλυτικότερα, τονίζεται εκ μέρους των Ρώσων ιθυνόντων ότι τα ορισθέντα από τη Συμφωνία και επακολούθως η ένταξη της ΠΓΔΜ στις δυτικές δομές απορρίφθηκε από τους «Μακεδόνες πολίτες» με τη χαμηλή συμμετοχή στο δημοψήφισμα της 30ης Σεπτεμβρίου ενώ, τέλος, καταγγέλλεται επισήμως η παρουσία του Αμερικανού Πρέσβη στο σκοπιανό κοινοβούλιο κατά την διάρκεια των απαραίτητων διεργασιών επικύρωσης της Συμφωνίας «για να διασφαλιστούν τα αναγκαία αποτελέσματα» καθώς και ότι «χρησιμοποιήθηκαν βρώμικοι χειρισμοί, εξαγορά και εκβιασμοί βουλευτών» (H. Smith, 2019). Εντούτοις, η Ρωσική Ομοσπονδία προέβη σε αναγνώριση της νέας ονομασίας του γειτονικού κράτους το Μάρτιο του 2019, παρά την όποια ένσταση είχε προβάλει προηγουμένως (T. Balmforth, 2019).
Συνεπικουρώντας τα άνωθεν στοιχεία, ο διαδραματίζων ρόλος της Κίνας στην πολυπολική διαμάχη που έχει ξεσπάσει στα Βαλκάνια είναι ευδιάκριτος και αξιοσημείωτος. Με την κατασκευή της πλωτής σύνδεσης της Θεσσαλονίκης με το Βελιγράδι και την Κεντρική Ευρώπη μέχρι τον λιμένα του Ρότερνταμ δεν πρόκειται να βοηθήσει μόνο την ευκολότερη μεταφορά προϊόντων από και προς τη ρωσική αγορά, παρακάμπτοντας κατά αυτόν τον τρόπο τα Στενά των Δαρδανελίων και του Βοσπόρου, αλλά προσφέρεται και προς όφελος της ταχύτερης και οικονομικότερης διεξαγωγής του εμπορίου με τη κινεζική αγορά, ενώνοντας την Κεντρική Ευρώπη με τον «Νέο Δρόμο του Μεταξιού-One Belt One Road». Ειδικότερα, η κινεζική οικονομία αντιλαμβάνεται την υλοποίηση του προαναφερόμενου έργου ως τη φυσική προέκταση του OBOR στις αγορές της Βαλκανικής Χερσονήσου και της Ευρώπης, γεγονός που συμβάλλει στην ταχεία μεταφορά αγαθών εκατέρωθεν (Ι. Θ. Μάζης, 2019, σελ.71-72). Η κατασκευή του έργου έχει προσελκύσει το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του κινεζικού επενδυτικού χώρου, το οποίο μεταφράζεται σε 8.000.000.000$ χρηματοδότηση στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη με σκοπό την δημιουργία υποδομών του OBOR, αποτέλεσμα του οποίου υπήρξε η κατά 11% αύξηση του διμερούς εμπορίου (Ι. Θ. Μάζης, 2019, σελ.57-59). Η σημασία ενός τέτοιας φύσεως έργου είναι μείζων και γίνεται λίαν αντιληπτή αν αναλογισθεί κανείς την εμπορική επέκταση της Κίνας στα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων, αρκετών εκ των οποίων βρίσκονται εκτός της ΕΕ και αποτελούν πρόσφορο έδαφος για την κινεζική εμπορική δραστηριότητα.
Κατάταξη συναλλαγών των χωρών της βαλκανικής χερσονήσου με τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας (σε $). (πηγή: Eurostat 2016)
Επενδύσεις κινεζικών εταιρειών σε έργα υποδομής στο διάστημα 2005-2017. (πηγή: China Global Investment Tracker, 2017)
Συνοψίζοντας, η Συμφωνία των Πρεσπών θέτει την Κίνα ενώπιον όχι μόνο της μοιραίας συμμαχίας της με τη Ρωσική Ομοσπονδία απέναντι στις ΗΠΑ, δεδομένης της συνταύτισης των ιδιαιτέρων συμφερόντων των στη Βαλκανική και την Γηραιά Ήπειρο αναφορικά με το Νέο Δρόμο του Μεταξιού. Η ένταξη των Σκοπίων στην ΕΕ και, κατ’ επέκτασιν, στην γερμανοσαξονική επιρροή συνεπάγεται την δρομολόγηση του κολοσσιαίου έργου της σύνδεσης της Θεσσαλονίκης με τον λιμένα του Ρότερνταμ διά της πλωτότητας των ποταμών Αξιού-Μοράβα-Δούναβη και, συνεπώς, την ταχύτερη και οικονομικώς περισσότερο κερδοφόρα εκτέλεση των εμπορικών δραστηριοτήτων μεταξύ των ευρωπαϊκών αγορών και της Κίνας. Στον αντίποδα, όμως, η κύρωση της Συμφωνίας των Πρεσπών συνυποδηλώνει και την προσχώρηση της πλέον «Βόρειας Μακεδονίας» στην αμερικανικών συμφερόντων συμμαχία του ΝΑΤΟ, γεγονός το οποίο σημαίνει την ενδυνάμωση της αγγλοσαξονικής ισχύος στην περιοχή, θέτοντας ένα ακόμη βαλκανικό κράτος στη δυτική σφαίρα επιρροής, πλήττοντας τα ζωτικά συμφέροντα της Ρωσίας.
Οι εξ Αγκύρας ραδιουργίες στην Βαλκανική Χερσόνησο με την αρωγή των Αθηνών!
(Πηγή εδώ.)
Ανατρέχοντας στα δρόμενα τα οποία εκτυλίχθηκαν κατά τις αρχές του 20ου αιώνος, και ιδίως στις εξελίξεις κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913) καθώς και τις ακολουθήσασες των αιματηρών συρράξεων Συνθήκες Ειρήνης του Λονδίνου (1913) και Βουκουρεστίου (1913), μετά ιδιαιτέρας ευκολίας και ανέσεως δύναται κανείς να αντιληφθεί το πλήγμα το οποίο εδέχθη η παραπαίουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία διά της απώλειας των μέχρι τότε και από τον 14ο αιώνα οθωμανικών εδαφών της δυτικής Θράκης, της Μακεδονίας και της Αλβανίας (C. Finkel, 2007, σελ. 656). Η παλαίφατη Υψηλή Πύλη επί του Σουλτάνου Μεχμέτ Ρεσάτ αναγκάστηκε να αντικρίσει την πραγματικότητα των νέων συνόρων στα δυτικά, τα οποία παγιώθηκαν μέσω των προβλεπομένων της Συνθήκη του Βουκουρεστίου (Αύγουστος 1913) κατά μήκος της συγχρόνου γραμμής των (J. Heller, 1983, σελ. 78-80 και M. Aksanal, 2008, σελ.77). Ανατρέχοντας σε ακόμη παλαιότερα έτη, το 1878, η Συνθήκη του Βερολίνου όρισε την κατάληψη της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης από τις στρατιωτικές δυνάμεις της Αυστροουγγαρίας, ενώ το 1908 επιτεύχθηκε η πλήρης προσάρτησή της (W. Halle, 2016, σελ.56). Αργότερα, στην νεοσύστατη Τουρκική Δημοκρατία του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ η γεωγραφική περιοχή των Βαλκανίων δεν βρισκόταν στο επίκεντρο των ιθυνόντων της τουρκικής διπλωματίας, οι οποίοι δρούσαν κατά το κεμαλικό ιδεώδες “Peace at Home – Peace in the World” (V. Vuksanovic, 2017). Κατά την μεταψυχροπολεμική περίοδο, η ουσιαστική μεταστροφή στην τουρκική εξωτερική πολιτική σημειώθηκε διά της αρχής της υπάρξεως στην πολιτική σκηνή του Αχμέτ Νταβούτογλου (2009-2016), ο οποίος υποστήριξε την μετατροπή της Τουρκίας σε μία μεγάλη δύναμη στο Ευρασιατικό γεωσύμπλοκο (Α. Νταβούτογλου, 2010, σελ.196-202,441-485), στο πρότυπο της προγόνου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (εξού και ο όρος «νεοθωμανισμός»), προσδίδοντας στην περιοχή της Βαλκανικής ιδιάζουσα σημασία (V. Vuksanovic, 2017). Εντούτοις, η καθαίρεση του ενορχηστρωτή της νεοθωμανικής και χαλιφατικής εξωτερικής πολιτικής από το αξίωμά του ουδόλως σήμανε την αλλαγή ρότας των κινήσεων του Προέδρου Ερντογάν, του οποίου το ενδιαφέρον σχετικά με την αύξηση της επιρροής του στα βαλκανικά κράτη παραμένει αμείωτο. Τρανταχτό, άλλωστε, στοιχείο της εκ τουρκικής κυβερνήσεως άκρατης ενασχολήσεως με την αύξηση της επιρροής της στην Βαλκανική αλλά και στη Μέση Ανατολή συνίσταται το Εθνικό Σύμφωνο (Μισάκ-ι Μιλλί), το οποίο υιοθετήθηκε από την Ενωτική Κυβέρνηση την 28η Ιανουαρίου 1920 ως θεμελιώδη έκφραση των εθνικών συμφερόντων (E. J. Zürcher, 2004, σελ. 198) και στο οποίο εσχάτως γίνεται έντονη αναφορά από τον εξ Ανατολάς γείτονα (N. Danforth, 2016 και S. Baykent, 2016)!
Απεικόνιση «επί χάρτου» του Εθνικού Όρκου εν αρμονία με τις σημερινές βλέψεις της Τουρκίας.
Επανερχόμενοι στα της Συμφωνίας, ανησυχία προκαλεί η τριήμερη επίσκεψη του Υπουργού Εξωτερικών της Βόρειας Μακεδονίας στην Άγκυρα με σκοπό την διεξαγωγή συνομιλιών με τον Τούρκο ομόλογό του καθώς και με τον Υπουργό Εξωτερικών της Τουρκίας (Ministry of Foreign Affairs of North Macedonia), στην διάρκεια της οποίας τονίσθηκαν εκατέρωθεν οι στενοί δεσμοί των δύο χωρών (CNN Greece, 2019). Την ίδια ακριβώς στιγμή η απερχόμενη ελληνική κυβέρνηση διατεινόταν τον επιτυχή περιορισμό της τουρκικής επιρροής μέσω της Συμφωνίας των Πρεσπών, γεγονός το οποίο προκαλεί στους επικριτές της Συμφωνίας καίριους προβληματισμούς που εντείνονται με την γνωστοποίηση όλων όσων ειπώθηκαν στις τουρκοσκοπιανές αυτές συναντήσεις.
Η θέληση της νεοθωμανικής Τουρκίας να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην περιοχή της Βαλκανικής, ως σταθεροποιητικός παράγοντας παγκοσμίου εμβέλειας και απήχησης, είναι γνωστή. Προκρίνοντας, λοιπόν, το δίκαιο της ισχύος και όντας στο ρόλο της περιφερειακής δύναμης, η Τουρκία επιθυμεί την επέκταση της επιρροής της στα βορείως της Ελλάδας κράτη, στα οποία εντοπίζεται αξιοπρόσεκτος μουσουλμανικός πληθυσμός, ενώ συνάμα επιδιώκει την πραγμάτωση ενός άξονα στην περιοχή με κύριό του χαρακτηριστικό την ισλαμική θρησκεία· τη δημιουργία του μουσουλμανικού τόξου που φιλοδοξείται να εκτείνεται διαμέσου της Βουλγαρίας και της ΠΓΔΜ μέχρι την Αλβανία, στην οποία ασκείται εντονότατη επιρροή εκ μέρους της τουρκικής κυβέρνησης, και την πολύπαθη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Στο σημείο αυτό χρήζει άξια λόγου η περίπτωση της ελληνικής Μουσουλμανικής Μειονότητας την οποία η ιθύνουσα τουρκική πολιτική ελίτ προσπαθεί διακαώς και τεχνηέντως να εργαλειοποιήσει διά του αυθαιρέτου χαρακτηρισμού της ως «τουρκική» μειονότητα, γεγονός το οποίο όχι μόνο είναι αβάσιμο και άτοπο κατά τα προβλεπόμενα του Άρθρου 45 της Συνθήκης της Λωζάννης αλλά και δεν λαμβάνει υπ’ όψιν την συνύπαρξη στη μειονότητα αυτή, μαζί με τους τουρκόφωνους, των Αθιγγάνων και των Πομάκων οι οποίοι ιστορικώς, εθνολογικώς και γλωσσολογικώς ουδεμία σχέση με το τουρκικό έθνος τους διακρίνει (Ε. Σελλά-Μάζη, 2016, σελ.274-275).
Ειδικότερα, η διείσδυση της Τουρκίας στα προαναφερόμενα κράτη και ιδίως στο αλβανικό μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος αποτελεί, μεταξύ άλλων, αναπόσπαστο στοιχείο της νεοθωμανικής μεθοδολογίας της σταδιακής οικοδόμησης του μουσουλμανικού τόξου (U. Bulut, 2019). Εκ παραλλήλου, αίσθηση έχει προκαλέσει η ανέγερση με την παροχή τουρκικών κεφαλαίων του Diyanet İşleri Başkanlığı (Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων), του οποίου τη δράση στη Βαλκανική έχει εργαλειοποιήσει η ερντογανική κυβέρνηση του AKP (K. Öktem, 2012, σελ.40-46 και A. E. Öztürk, İ. Gözaydın, 2018, σελ.331-350), του μουσουλμανικού τεμένους Namazgjasë, η έκταση του οποίου το καθιστά το μεγαλύτερο στη Βαλκανική (E. Isik, 2019).
Αναπαράσταση του μουσουλμανικού τεμένους Namazgjasë στα Τίρανα. (πηγή: TRT-Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu)
Συγκριτικά με τα υπόλοιπα βαλκανικά κράτη, η Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης συγκεντρώνει εντός της επικράτειάς της το μεγαλύτερο ποσοστό μουσουλμανικού πληθυσμού, το οποίο αγγίζει το 44% επί τω συνόλω (British Broadcasting Corporation-BBC). Σε αυτό, ομολογουμένως, συνέβαλε ο πόλεμος του 1992-1995 ο οποίος λειτούργησε καταλυτικά στην προσέλκυση ισλαμιστών πολεμιστών στην περιοχή με σκοπό την παροχή βοήθειας προς τους Βόσνιους Μουσουλμάνους (British Broadcasting Corporation-BBC). Η κατάσταση αυτή όχι μόνο ενδυνάμωσε την παρουσία του Ισλάμ στην Νοτιοανατολική Ευρώπη αλλά και ώθησε την χώρα στην δίνη εθνοθρησκευτικών συγκρούσεων, εξελίσσοντας τη Βοσνία σε κέντρο παραγωγής του εξτρεμιστικού Ισλάμ εντός των ευρωπαϊκών συνόρων. Η ανάδειξη, λοιπόν, μίας «ωρολογιακής βόμβας» στην Βαλκανική Χερσόνησο, δεδομένης και της μαινόμενης σύρραξης στην Μέση Ανατολή και την κατάσταση στο υπό την διοίκηση του ΟΗΕ Κοσσυφοπέδιο, συνδράμει στην προσπάθεια της Τουρκίας να παρουσιαστεί ως ηγέτιδα δύναμη στην περιοχή και προστάτης των μουσουλμανικών πληθυσμών.
Συνυπολογίζοντας τα ανωτέρω, το πολυεθνοτικό κράτος της ΠΓΔΜ εξελίσσεται μέσω της Συμφωνίας των Πρεσπών σε έναν αξιόπιστο εταίρο-σύμμαχο της Τουρκίας. Η Τουρκία, εκτός του ότι υπήρξε από τις πρώτες χώρες που αναγνώρισε τη ΠΓΔΜ με τη πρώην συνταγματική της ονομασία, παρείχε αδιαλείπτως την απρόσκοπτη στήριξή της προς αυτή για ένταξη στις δυτικές συμμαχίες, ενώ δεν έλειψε η οικονομική και στρατιωτική συνεργασία μεταξύ των (Κ. Λαμπρόπουλος, 2019). Χαρακτηριστικά, ο πρώην Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Ahmet Davutoğlu, χαρακτήρισε την γειτονική χώρα ως την «καρδιά» των Βαλκανίων και το κύριο έρεισμα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στην ευρύτερη περιοχή, ενώ υποστήριξε την μακρόχρονη συνεργασία των (Ministry of Foreign Affairs of Turkey). Μέσω της αναγνώρισης της ΠΓΔΜ με τη συνταγματική της ονομασία, η Τουρκία παρείχε και εξακολουθεί να παρέχει εμμέσως στήριξη στον «μακεδονικό» εθνικισμό διεθνώς. Αντιστοίχως, οι σκοπιανές ηγεσίες ακολούθησαν σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής μία όλο και περισσότερο προσεγγιστική στάση προς την ακμάζουσα οικονομικώς Τουρκία, δεδομένου του κενού που προκλήθηκε εξαιτίας της πολυετούς οικονομικής δυσπραγίας από ελληνικής πλευράς. Η παρούσα κατάσταση των τελευταίων χρόνων ανέδειξε την Τουρκία στη συνείδηση του σκοπιανού πολιτικού γίγνεσθαι ως τον ακρογωνιαίο λίθο της εγγύησης της εσωτερικής ενότητας της χώρας και ως τον εγγυητή της ασφάλειας στην περιοχή. Συγκυριακά, λοιπόν, η ένταξη της ΠΓΔΜ στους κόλπους του ΝΑΤΟ δεν συνεπάγεται την βελτίωση των σχέσεών της με την Ελλάδα, όπως διατεινόταν η τέως ελληνική κυβέρνηση. Χαρακτηριστική ένδειξη του άκρατου εγχώριου βερμπαλισμού υπήρξε η περίπτωση του «air policing» του FIR Σκοπίων από την ελληνική αεροπορία, δεδομένου του γεγονότος όχι μόνο ότι λογιζόταν εσφαλμένως ως επίτευγμα «διακρατικής φιλίας» μέσω της Συμφωνίας των Πρεσπών (η Ελλάδα μαζί με την Ιταλία έχουν αναλάβει την εναέρια επιτήρηση της επικράτειας του Αλβανικού Κράτους, η κυβέρνηση του οποίου είναι γνωστή τοις πάσι για την πολιτική της προς τους Έλληνες της Βορείου Ηπείρου) αλλά και ότι ουδέποτε τελικώς υπεγράφη το σχετικό πρωτόκολλο έως της εκπνοής της απερχόμενης κυβερνήσεως, την 7η Ιουλίου 2019 (Ν. Μελέτης, 2019).
Αντιθέτως προς τα ανωτέρω, καθίσταται πιθανότατο το σενάριο εμβάθυνσης της συνεργασίας με την Τουρκία εντός του ΝΑΤΟ ενάντια στις ελληνικές θέσεις, δεδομένου του τετελεσμένου γεγονότος της ένταξης της Αλβανίας στην Βορειοατλαντική Συμμαχία και της στάσης της στο πλαίσιο αυτής, καθώς οι στενές σχέσεις της Άγκυρας με τα Τίρανα σε στρατιωτικό επίπεδο είναι εμφανείς ήδη από τη δεκαετία του 1990 (A. Vračić, 2016, σελ. 16-17). Δεν πρέπει να λησμονηθεί ότι το 1998 με βάση αλβανοτουρκική συμφωνία ορίσθηκε η χρήση της ναυτική βάση στην περιοχή του κόλπου του Αυλώνα από την Τουρκία προς όφελος του τουρκικού πολεμικού ναυτικού (Π. Μπάρκας, 2017). Το συμπέρασμα, τέλος, στο οποίο δύναται να καταλήξει κανείς αβίαστα είναι η δυνητική μεγέθυνση της τουρκικής επιρροής με την συμβολή της Συμφωνίας των Πρεσπών και, ουσιαστικά, της ίδιας της Ελλάδας! Ας μην αποσιωπάται ότι η τουρκική πλευρά αποζητεί την καθιέρωση ενός καθεστώς «ουδέτερης ζώνης» και συγκυριαρχίας και στο Αιγιακό Αρχιπέλαγος, θέτοντας υπό αμφισβήτηση την υφισταμένη κατάσταση και νομιμοποιώντας την επεκτατική της διάθεση, παρά τα προβλεπόμενα από το Διεθνές Δίκαιο (Λ. Τζούμης, 2019).
Επίλογος: Η συμπαντική νομοτέλεια του σχήματος «ὕβρις και νέμεσις» και η παραπομπή της Συμφωνίας στις ελληνικές καλένδες.
Σχετικώς με την νεοσυσταθείσα ελληνική κυβέρνηση, κρίνεται απαραίτητη ως επιτακτική ανάγκη η ταχεία κατανόηση της υφισταμένης συγκυρίας στην Βαλκανική Χερσόνησο. Η επεκτατική και διεισδυτική πολιτική που ακολουθείται από την νεοχαλιφατική Τουρκία προς τα κράτη που βρίσκονται στα βόρεια σύνορα του ελληνικού κράτους, σε συνδυασμό με την υπόγεια εργαλειοποίηση της «μακεδονικής» εθνικιστικής ιδεολογίας από το γειτονικό κράτος (υποκινούμενη, δυνητικώς, από την τουρκική ηγεσία) αποτελούν αξιοπρόσεκτους παράγοντες στους οποίους πρέπει και οφείλει να επιστήσει την προσοχή της η νέα κυβέρνηση και η ηγεσία της ελληνικής διπλωματίας, ώστε να μη προβεί σε τυχόν καινά ολισθήματα. Η «καυτή πατάτα» που κληροδότησε η απερχόμενη κυβέρνηση στη νέα μετατρέπεται ολίγον κατ’ ολίγον σε ωρολογιακή βόμβα, δεδομένης της αμέλειας εκ μέρους των αρχιτεκτόνων της Συμφωνίας για την κατοχύρωση του αμετάβλητου των τροπολογιών στο γειτονικό Σύνταγμα.
Μένει πλέον να διεξαχθεί ορθή παρακολούθηση των εξελίξεων, ειδικά μετά την άσκηση veto εκ μέρους της Γαλλίας σχετικά με την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων μεταξύ της Βόρειας Μακεδονίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εμφανιζόμενος ο Εμμανουέλ Μακρόν ως άλλος Φρανσουά Μιττεράν την προκειμένη στιγμή και όντας ιδιαίτερα ανήσυχος (D. Bechev. 2019), καθώς και την κήρυξη πρόωρων εκλογών στο γειτονικό κράτος. Η κατάσταση περιδίνησης στην οποία βρίσκονται τα ευρωπαϊκά κράτη σχετικά με την διεύρυνση της ΕΕ στα Δυτικά Βαλκάνια ενδέχεται να φέρουν τόσο την Συμφωνία αυτή καθ’ αυτή όσο και τις κυβερνήσεις Αθήνας και Σκοπίων «ενώπιον απρόβλεπτων εξελίξεων» (Αλ. Π. Μαλλιάς, 2018, σελ. 41). Τι περιμένει, άραγε, την Ελλάδα στον απόηχο μίας ενδεχόμενης επικράτησης, κατά το πέρας των επερχομένων εκλογών εντός του 2020, του εθνικιστικού κόμματος VMRO του Χριστιάν Μικόσκι (I. Sekularac, 2019 και Vijesti Online, 2019) ο οποίος, ως άξιος κληρονόμος του προκατόχου του Γκρούεφσκι, έσπευσε ήδη προ ολίγων ημερών να θέσει ζήτημα αναθεώρησης του νέου Συντάγματος και αμφισβήτησης του προβλεπόμενου από τη Συμφωνία των Πρεσπών και περιλάλητου erga omnes;
Όλα δείχνουν ότι, σε μία τέτοια περίπτωση, η Συμφωνία πρόκειται να παραπεμφθεί στις «ελληνικές καλένδες», δεδομένου ότι θα ήταν ιδιαιτέρως αφελές και επικίνδυνο να πιστέψει κανείς ότι μία επικείμενη εθνικιστική κυβέρνηση θα προέβαινε τόσο στην υλοποίηση των απαραίτητων αλλαγών όσο και στη διατήρηση όλων όσων έχουν ήδη συμφωνηθεί και πραχθεί (M. Martens, 2019). Το μόνο σίγουρο στην υπόθεση καθίσταται το γεγονός ότι οι επικείμενες εκλογές στα Σκόπια αναμένεται να εξελιχθούν σε αληθινό δημοψήφισμα στο οποίο, διά της λαϊκής ετυμηγορίας, προβλέπεται να εκφραστεί η πραγματική «νέμεσις». Και μία τέτοια δυνητική εξέλιξη πιθανολογικώς να οδηγήσει στον πολιτικό αφανισμό και το «Βατερλό» του Ζόραν Ζάεφ, ο οποίος διέπραξε τη μέγιστη «ύβριν» για έναν πολιτικό: την περιφρόνηση της λαϊκής πλειοψηφικής βούλησης.
Βιβλιογραφία
Mearsheimer, J. , Η τραγωδία της πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2007.
Μάζης Ι., Σκέψεις για τις “Πρέσπες” 2018-2019: Η μελαγχολική SAGA της ελληνικής διπλωματίας, Εκδόσεις Λειμών, Αθήνα 2019.
Finkel C., Οθωμανική Αυτοκρατορία: 1300-1923, Εκδόσεις Διόπτρα, Αθήνα 2007.
Heller, J., British Policy towards the Ottoman Empire, 1908-1914, Frank Cass, London 1983.
Aksakal M., «The Ottoman Road to War in 1914: The Ottoman Empire and the First World War”, Cambridge University Press, Cambridge 2008.
Νταβούτογλου Α. , Το Στρατηγικό Βάθος: Η Διεθνής Θέση της Τουρκίας, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2010.
Hale, W., Τουρκική Εξωτερική Πολιτική 1774-2000, Εκδόσεις Πεδίο, Αθήνα 2016.
Öktem, K., «Global Diyanet and Multiple Networks: Turkey’s New Presence in the Balkans», Journal of Muslims in Europe I, Brill, Leiden 2012.
Öztürk, Α. and Gözaydın, İ., «A Frame for Turkey’s Foreign Policy via the Diyanet in the Balkans», Journal of Muslims in Europe VII, Brill, Leiden 2018.
Vračić, A., «Turkey’s Role in the Western Balkans», Stiftung Wissenschaft und Politik – German Institute for International and Security Affairs, Berlin 2016.
Μαλλιάς, Α., Ελλάδα και Βόρεια Μακεδονία: Η αυτοψία της δύσκολης Συμφωνίας των Πρεσπών, Εκδόσεις Σιδέρης, Αθήνα 2018.
Zürcher, Ε., Σύγχρονη Ιστορία της Τουρκίας, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2004.
Κονδύλης, Π. , Θεωρία του Πολέμου, Εκδόσεις Θεμέλιο-Ιστορική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2004.
Σελλά-Μάζη, Ε., Διγλωσσία, εθνική ταυτότητα και μειονοτικές γλώσσες, Εκδόσεις Λειμών, Αθήνα 2016.
Αρθρογραφία
Μάζης, Ι. Θ. (2017) «Η γεωπολιτική των ρωσο-αμερικανικών ενεργειακών ανταγωνισμών», Foreign Affairs – The Hellenic Edition, 17 Δεκεμβρίου. Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 12/10/2019]
Çipa, A.(2019) “EU and US must counter Russia and China’s presence in the Balkans”, The Globe Post, 20 Σεπτεμβρίου. Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 12/10/2019]
Gazprom. “TurkStream Gas Pipeline Project”, Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 12/10/2019]
Bechev, D. (2017) “The West needs to call Russia’s bluff in the Balkans”, Atlantic Council, 23 Φεβρουαρίου. Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 19/11/2019]
Bechev, D. (2017) “The Balkans – Between Russia and the West (Op-ed)”, The Moscow Times, 23 Νοεμβρίου. Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 19/11/2019]
Smith, H.,(2019) “Putin says US wants to ‘assert dominance’ in Balkans as Macedonia changes name”, The Guardian, 16 Ιανουαρίου. Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 12/10/2019]
Balmforth, T., (2019) “Russia recognizes official name of ‘Republic of North Macedonia’ despite doubts”, Reuters, 18 Μαρτίου. Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 12/10/2019]
Vuksanovic, V., (2017) “How the Balkans were won: A Turkish Foreign Policy success story”, The National Interest, 17 Οκτωβρίου. Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 12/10/2019]
Ministry of Foreign Affairs (MFA) of the Republic of North Macedonia. (2019) “MFA Dimitrov pays a working visit to Ankara”, 17 Ιανουαρίου. Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 12/10/2019]
CNN Greece. (2019) «Τσαβούσογλου: Η Τουρκία αναγνωρίζει τη «Μακεδονία» με το συνταγματικό της όνομα», 17 Ιανουαρίου. Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 12/10/2019]
Bulut, U.,(2019) “Turkey’s sweeping ‘educational’ penetration into the Balkans”, Gatestone Institute – International Policy Council, 31 Ιανουαρίου. Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 12/10/2019]
Isik, E., (2019) “Turkey builds biggest mosque of Balkans in Albania”, Anadolu Agency, 18 Ιανουαρίου. Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 12/10/2019]
British Broadcasting Corporation-BBC. «Interactive Οδηγός: Μουσουλμάνοι στα Βαλκάνια». Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 12/10/2019]
Λαμπρόπουλος, Κ. Θ., (2019) «Η Συμφωνία των Πρεσπών και η δυνητική αναβάθμιση της Τουρκίας στα Βαλκάνια», Liberal, 08 Φεβρουαρίου. Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 12/10/2019]
Ministry of Foreign Affairs (MFA) of Turkey. “Foreign Minister Ahmet Davutoglu ‘Close cooperation between Turkey and Macedonia will continue forever”. Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 12/10/2019]
Ν. Μελέτης. (2019) «Η «φούσκα» της εναέριας επιτήρησης της Β. Μακεδονίας», Liberal, 06 Ιουλίου.Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 12/10/2019]
Μπάρκας, Π., (2017) «Ο Ερντογάν, ο Ράμα και οι βλέψεις της Τουρκίας στα Βαλκάνια», CNN Greece, 25 Ιουνίου. Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 12/10/2019]
Λ. Τζούμης. (2019) «Μετά την Συμφωνία των Πρεσπών σειρά έχει το Αιγαίο;», Via Diplomacy, 25 Ιανουαρίου. Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 12/10/2019]
Bechev, D. (2019) “Did Macron kill the EU enlargement dream?”, Al Jazeera, 23 Οκτωβρίου. Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 23/10/2019]
Sekularac, I., (2019) “North Macedonian leaders agree to hold snap election on April 12”, Reuters, 20 Οκτωβρίου. Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 23/10/2019]
Vijesti Online. (2019) “Mickoski: Zaev pokušava da ublaži neizbježan poraz”, 19 Οκτωβρίου. Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 21/10/2019]
Martens, M.,(2019) “Der Erweiterungsprozess ist klinisch tot”, Frankfurter Allgemeine Zeitung, 21 Οκτωβρίου. Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 23/10/2019]
Baykent, S., (2016) “Misak-ı Millî or the ‘National Oath’: Turkey’s new foreign policy compass?”, Hürriyet Daily News, 31 Οκτωβρίου. Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 12/10/2019]
Danforth, Ν. (2016) “Turkey’s new maps are reclaiming the Ottoman Empire”, Foreign Policy, 23 Οκτωβρίου. Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 12/10/2019]
Ministry of Energy of the Republic of Azerbaijan. «SOUTHERN GAS CORRIDOR» (2018). Διαθέσιμο εδώ [Πρόσβαση: 12/10/2019]
the SAFIA Blog 