του Γιάννη Τσουρή,
Βασικό εργαλείο του ηγέτη προς την επιβίωση είναι η στρατηγική. Η στρατηγική βασίζεται εν γένει στην ισχύ (διπλωματική, στρατιωτική, οικονομική κ.α.) και συγκροτείται μέσα από τους εκάστοτε στόχους, μέσα και τρόπους επίτευξης του επιδιωκόμενου αποτελέσματος. Η «Τέχνη του Πολέμου» αποτελεί ένα εγχειρίδιο στρατηγικής. Τα «μαθήματα» μέσα από τα εγχειρίδια γνώσης μεταλλάσουν τον ηγέτη και τον κάνουν πιο ισχυρό και προνοητικό, μετατρέποντάς τον σε πολλαπλασιαστή ισχύος (Πλατιάς & Κολιόπουλος, 2015). Οι σημερινές πολιτικές στο πεδίο των διεθνών σχέσεων είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τα παθήματα (μαθήματα) του παρελθόντος και ακολουθούν συνήθως μια δοκιμασμένη και πεπατημένη οδό, καθώς η ιστορία επαναλαμβάνεται. Ο συγγραφέας της Τέχνης του Πολέμου ήταν ο Σουν Τσου, ένα στέλεχος της κινεζικής αριστοκρατίας σε μια εποχή που τα βασίλεια της περιοχής αντιμάχονταν το ένα το άλλο με σκοπό την τελική νίκη και την πρωτοκαθεδρία.
Οι γνωμικολογικής υφής θέσεις του Σουν Τσου επιδέχονται ερμηνείας.
Το εγχειρίδιο περί της τέχνης του πολέμου είναι το καλύτερο προιόν διάνοιας που έχει παρουσιάσει η ανατολική σκέψη στον τομέα της στρατηγικής. Ήταν ένα σύγγραμμα ευρισκόμενο εντός του κινεζικού κράτους, το οποίο γυρνούσε από χέρι σε χέρι στα μέλη της κινεζικής ελίτ. Πρόσβαση σε αυτό είχαν μόνο τα ανώτατα μέλη της βασιλικής οικογένειας, της διοίκησης και του στρατού. Εντός αυτού δεν προκρίνεται η έφοδος και η προκλητικότητα στον πόλεμο, αλλά η σύνεση, η μελέτη και η προσεκτική διαχείριση. Μας θυμίζει τις γενικότερες αρχές του ταοϊσμού, ο οποίος επιβάλλει πρωτίστως τον αυτοέλεγχο (Yuen, 2010). Το βιβλίο και οι συμβουλές του εναρμονίζονται πλήρως με την απλότητα που προκρίνει ο ταοϊσμός και η θεώρησή του για τον κόσμο μας (Buckley, 2008). Ειδικότερα, είναι μια σειρά από αποφάνσεις, οι οποίες χρίζουν ερμηνείας και κατανόησης και πολύ αργότερα έμπρακτης δράσης. Οι αποφάνσεις αυτές είναι εμπειρικής φύσεως και θέτουν προβληματισμούς στον αναγνώστη. Οι προβληματισμοί αυτοί μετατρέπουν τη μάχη, από μια απλή ένοπλη σύγκρουση, σε μια προσεκτικά μελετημένη σειρά από ενέργειες στρατηγικής.
Στο παρόν κείμενο αναφέρονται μερικά ιστορικά παραδείγματα που επιβεβαιώνουν τα λεγόμενα του ιδιοφυούς Σουν Τσου. Η διαχρονικότητα των διδαγμάτων του λειτούργησε επικουρικά σε πλείστες περιπτώσεις χαρίζοντας τη νίκη σε εκείνον που αντιλήφθηκε και ερμήνευσε ορθά τις εξελίξεις που κλήθηκε να αντιμετωπίσει. Ο «δάσκαλος» Σουν είχε φιλοσοφήσει τον πόλεμο και τις καταστρεπτικές του συνέπειες. Πίστευε ότι η ένοπλη δράση θα έπρεπε να ήταν το τελευταίο όπλο στη φαρέτρα κάποιας δύναμης (Critzer, 2012). Συνεχώς στο έργο του προτάσσει αντιπολεμικές δράσεις όπως την κατασκοπεία ή την τεχνητή σύγχυση στα σχέδια του αντιπάλου (Lanning, 2005).
Η τάχιστη προσαρμογή στα νέα δεδομένα είναι το κλειδί για τη νίκη.
Έχει υποστηριχθεί ότι ο Μάο Τσε Τουνγκ δόμησε τη στρατηγική του πάνω στις θέσεις του Σουν Τσου, για την αντιμετώπιση των υπεράριθμων αντιπάλων του, των εθνικιστών του Κουομιτάνγκ. Η οπτική που ενδιέφερε τον Μάο ήταν αυτή του ανταρτοπολέμου. Έκτοτε, η «Τέχνη του Πολέμου» αποτελεί ευαγγέλιο στους ανά τον κόσμο αναρχικούς, αντάρτες και, γενικώς, σε, αυτοπροσδιοριζόμενες ως κομμουνιστικές, ένοπλες παραστρατιωτικές δυνάμεις. Ο ανταρτοπόλεμος από τη φύση του δεν αφορά σε μάχη κατά παράταξη αλλά μικρά χτυπήματα αποδιοργάνωσης σε συνδυασμό με την κατασκοπεία του αντιπάλου, ο οποίος πρέπει να χτυπηθεί όταν ανασυντάσσεται ή όταν βρίσκεται σε αδύναμο σημείο. Μέρος της στρατηγικής αποτελούν οι δολιοφθορές και η προπαγάνδα. Σύμφωνα με τον δάσκαλο Σουν μια μαχητική δύναμη πρέπει να συμπεριφέρεται όπως ακριβώς το υγρό στοιχείο. Το νερό μπορεί να διεισδύει παντού, δεν έχει σταθερή μορφή και κινείται σύμφωνα με τη γεωμορφολογία του εδάφους. Δεν μένει όμως στάσιμο ποτέ! Άρα, και μια ένοπλη δύναμη, η οποία είναι υποδεέστερη ενός αντιπάλου, πρέπει να συμμορφώνεται με τις εξελίξεις και να λειτουργεί ώσπερ το νερό (Lukacz, 2010).
«Ακόμα κι αν είσαι ικανός, πρέπει να φαίνεσαι ανίκανος. Κάνε επίθεση όταν είναι απροετοίμαστοι.» (Δάσκαλος Σουν)
Ο σχεδιασμός, κατά τον δάσκαλο Σουν, επιτάσσει επίθεση απροειδοποίητα, τότε που ο εχθρός δεν θα είναι επαρκώς προετοιμασμένος. Η επίθεση για παράδειγμα στο Περλ Χάρμπορ έδειξε αυτό ακριβώς (Li-sheng Kuo, 2007). Η καταστροφή μέρους του 6ου στόλου από τους Ιάπωνες προκάλεσε την είσοδο των ΗΠΑ στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήταν μια εναέρια επιδρομή που κόστισε τη ζωή σε χιλιάδες Αμερικανούς αλλά και σε στρατιωτικά μέσα. Στο δε μέτωπο της Ευρώπης, η πανίσχυρη γερμανική πολεμική μηχανή εισέβαλε στην ΕΣΣΔ για την απόκτηση του ζωτικού χώρου, παραβιάζοντας το Σύμφωνο Ρίπεντροπ-Μολότοφ περί Μη Επίθεσης. Αν και η σοβιετική κατασκοπία έδινε αναφορές για συγκεντρώσεις μεραρχιών στα σύνορα, εντούτοις ο Στάλιν δεν ανέμενε την επίθεση και ήταν απροετοίμαστος τόσο ο ίδιος, όσο και ο στρατός του, όπως φάνηκε από τη σοβιετική επίθεση στη Φινλανδία και τις δυσκολίες του Κόκκινου Στρατού εκεί. Από την άλλη, οι στρατηγοί του Χίτλερ διαπνεόμενοι από τα πρωσικά ιδεώδη στρατηγικής ήταν περισσότερο της μάχης και της «ιπποσύνης», παρά της λογικής του Σουν Τσου. Επίσης, η μεγαλομανία του Χίτλερ προέτρεπε σε μάχες δίχως σχεδιασμό, λόγω της επιθυμίας του για γρήγορα αποτελέσματα. Το αποτέλεσμα της επιχείρησης Μπαρμπαρόσα, ήτοι του πολέμου σε μια αχανή χώρα που έχει υποστεί την τακτική της «καμένης γης» και έχει δύσκολο χειμώνα, ήταν όμοιο με αυτό του Ναπολέοντα. Πάντως, στα παραπάνω που αναφέρθηκαν αξίζει να συγκρατήσουμε το στοιχείο του αιφνιδιασμού, το οποίο και στις δύο περιπτώσεις -ανεξαρτήτως της τελικής έκβασης- βοήθησε τον επιτιθέμενο (Yuen, 2008).
Στιγμιότυπο από την απόβαση στη Νορμανδία (Πηγή: National Archives and Records Administration, κωδ. 195515)
Το ηθικό και η τόνωσή του έχει ευεργετικές επιδράσεις στο εκστρατευτικό σώμα και χρειάζεται σύνεση και διορατικότητα ούτως ώστε να διατηρηθεί ακμαίο. Έχει υποστηριχθεί ότι η απόβαση στη Νορμανδία ήταν μια άριστα οργανωμένη απόβαση που περιλάμβανε και την καλλιέργεια ηθικού. Ήταν βέβαιο ότι αποτελούσε μια παρακινδυνευμένη επιχείρηση εναντίον των γερμανικών οχυρώσεων του Ατλαντικού. Ο ίδιος ο Ρόμελ είχε σχεδιάσει τις γραμμές άμυνας, κάτι που φανερώνει τη μεγάλη σημασία που έδινε ο άξονας σε μια πιθανή εισβολή δια θαλάσσης. Τον βαθμό δυσκολίας τον γνώριζαν οι επιτελείς του αμερικανικού στρατού και μετέτρεψαν μια αδυναμία σε πλεονέκτημα. Μια ακτή προσφέρεται μόνο για προέλαση προς τα εμπρός καθώς -θεωρείται αυτονόητο- είναι αδύνατη μια οπισθοχώρηση. Συνεπώς, έχοντας μόνη δίοδο προς τα εμπρός, οι στρατιώτες των συμμαχικών δυνάμεων έβλεπαν τους συναδέλφους τους να προελαύνουν (Cantrell, 2003). Αποτέλεσμα αυτής της οπτικής ήταν οι στρατιώτες να αψηφούν τα παράκτια πυροβόλα και να διατηρήσουν το ηθικό τους, κάτι που τους οδήγησε σε επικράτηση. Την ίδια στιγμή αξίζει να αναφερθεί ότι μήνες πριν την απόβαση ειδικά κλιμάκια γεωλόγων είχαν κρυφά εξετάσει τις ακτές. Αυτό φανερώνει τη μεγάλη αξία της πληροφόρησης αν σκεφτούμε ότι οι σύμμαχοι είχαν μελετήσει ιστορικούς χάρτες και στοιχεία που ανάγονταν ακόμα και μέχρι τη ρωμαϊκή περίοδο κατοχής (Phua, 2013). Τα στοιχεία αυτά ανέφεραν βαλτώδεις εκτάσεις στην περιοχή. Αν αυτό ευσταθούσε τότε θα ήταν αδύνατη η απόβαση αρμάτων μάχης και, τελικά, κάτι τέτοιο θα ματαίωνε την επιχείρηση.
Οικεία παραδείγματα που αποδεικνύουν τα λεγόμενα του Σουν Τσου.
Ο τύπος του ανταρτοπολέμου δεν συναντάται μόνο σε ολιγομελή παραστρατιωτικά τμήματα αλλά και σε μεγάλα στρατεύματα. Οι ξαφνικές αψιμαχίες και τα χτυπήματα στις πομπές εφοδιασμών καταλήγουν την εξασθένιση του αντιπάλου, ο οποίος συνήθως έχει πολυπληθέστερες δυνάμεις. Αρκεί, στο σημείο αυτό, να σκεφτούμε την εκστρατεία του Ναπολέοντα στη Ρωσία και να δούμε τις ομοιότητες που αυτή είχε με μια ελληνική εκδοχή: τη Νίλα του Δράμαλη. Η Μεγάλη Στρατιά του Ναπολέοντα (500.000 άνδρες) ηττήθηκε από το ρωσικό χειμώνα και την αρετή της υπομονής που επέδειξε ο στρατάρχης Κουτούζωφ. Από την άλλη, προτέρημα των επαναστατημένων Ελλήνων δεν ήταν ο οπλισμός ή το ηθικό αλλά η γνώση του τόπου τους. Το εκστρατευτικό σώμα των Οθωμανών εισήλθε στην Πελοπόννησο μήνα Ιούλιο (κατά πάγια τακτική περί πολέμων τους θερινούς μήνες) εξαντλημένο. Οι Έλληνες ακολούθησαν την τακτική της καμένης γης, καίοντας τα σπαρτά, χαλκεύοντας τα πηγάδια και ερημώνοντας τα χωριά. Οι περιοχές της Κορίνθου ήταν αφιλόξενες για το μεγάλο ασκέρι. Όμως, όπως αναφέρει ο Σουν Τσου, πάντοτε στην αντιμετώπιση του εχθρού (στην περικύκλωση του), πρέπει να αφήνεται μια δίοδος ανοιχτή (Cantrell, 2003). Η δίοδος αυτή είναι ή κάποια λύση που εξυπηρετεί τα συμφέροντά μας ή, επί του πρακτέου, μια δίοδος κυριολεκτική. Στο παράδειγμά μας, η δίοδος των Δερβενακίων ήταν το μέρος διαφυγής από την άθλια πραγματικότητα της έρημης κορινθιακής γης. Εκεί, στήθηκε η ενέδρα από τον Κολοκοτρώνη και στη μάχη που ακολούθησε το αποτέλεσμα ήταν νικηφόρο για εκείνον. Όταν το κυρίως σώμα του στρατού εισήλθε στα στενά περάσματα, ξεκίνησε η μάχη, ακολούθησε γενικευμένη ταραχή και τελικά άτακτη οπισθοχώρηση.
Χάρτης της Μάχης των Δερβενακίων (Πηγή. )
Καταλήγοντας, αυτό το εγχειρίδιο στρατηγικής συμπυκνώνει όλη τη γνώση του συγγραφέα, όπως αυτή δομήθηκε από τις εμπειρίες του, και την όλη φιλοσοφία του ιδίου, που αντικατοπτρίζει και τις απόψεις των σύγχρονών του Κινέζων. Η ηγεσία και η στρατηγική είναι πεδία γνώσεων που, όπως ευαγγελίζεται η «Τέχνη του Πολέμου», μπορούν να διδαχθούν με περισσότερη μελέτη και λιγότερη δράση. Για το λόγο αυτό, όλη αυτή η σοφία του παρελθόντος είναι εξαιρετικά επίκαιρη και διαχρονική, καθιστώντας τα συγγράμματα τέτοιου είδους αναπόσπαστο κομμάτι διδασκαλίας σε όλες τις στρατιωτικές ακαδημίες.
Βιβλιογραφία
- Lanning, M. (2005). Οι 100 μεγαλύτεροι στρατηγοί όλων των εποχών, Αθήνα: Ενάλιος.
- Li-sheng, K. (2007). Sun Tzu’s War Theory in the Twenty First Century, Pennsylvania: S. Army War College.
- Lucacz, J. (2010). How useful is Sun Tzu’s work for the modern strategist?, [online] Academia. Available here. Accessed 27 Nov. 2019.
- Yuen, D. (2008). Deciphering Sun Tzu, Comparative Strategy, 27:2. pp 183- 200.
- Πλατιάς, Α. & Κολιόπουλος, Κ. (2015). Η Τέχνη του Πολέμου του Σουν Τσου, Αθήνα: Δίαυλος.
- Τα Νέα (2019). Σουν Τσου : Οι «σοφίες» του θεωρητικού του πολέμου και της στρατηγικής. [online] tanea.gr Available here. Accessed at 27 Nov. 2
- Tzu, S. (2018). Η Τέχνη του Πολέμου, μετάφραση: Έφη Καλλιφατίδου, Αθήνα: Οξύ.
- Buckley, P. (2008). Κίνα, Αθήνα: Οδυσσέας.
- Cantrell, R. (2003). Understanding Sun Tzu on the Art of War, Arlington: Centre for Advantage.
- Phua, C. (2013). What Would Sun Zi Say of our SAF?, Σιγκαπούρη: Journal of the Singapore Armed Forces.
- Critzer, O. (2012). 21st Century Strategy Needs Sun Tzu, Pennsylvania: S. Army War College.
the SAFIA Blog 