της Σωτηρίας Κόλλια,
Οι δύο αυτοί τύποι καθεστώτων, συχνά συγχέονται μεταξύ τους αλλά πέρα από τις ομοιότητες εμφανίζον και αρκετές διαφορές. Αρχικά, οι αυταρχικές κυβερνήσεις ασκούν έλεγχο στον λαό και απαγορεύουν δραστηριότητες ή εκδηλώσεις που θίγουν τα εθνικά συμφέροντα, καθώς το κράτος γίνεται άκρως εθνικιστικό. Όμως στην Ευρώπη μετά τη δεκαετία του 1920, εμφανίζεται ένα νέο είδος πολιτικής διακυβέρνησης που είναι η συνέχεια και το πιο εξελιγμένο μοντέλο του αυταχισμού, ο ονομαζόμενος ολοκληρωτισμός, που αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα του 20ου αιώνα. Το ολοκληρωτικό καθεστώς κάνει υποχείριο του την αστυνομία, χρησιμοποιεί προπαγάνδα, τρομοκρατία, βία και λογοκρισία. Οι πολίτες αναγκάζονται να τηρούν την επίσημη κρατική ιδεολογία. Συνεπώς, γίνεται φανερό απο την πρώτη κιόλας στιγμή πως και οι δυο τύποι καθεστώτων ασκούν αυστηρό έλεγχο στον λαό και τους θεσμούς για διαφορετικούς λόγους το καθένα, ωστόσο, ο ολοκληρωτισμός είναι η πιο αυστηρή μορφή διακυβέρνησης, καθώς όπως υποδηλώνει και το όνομα του θέλει να ελέγχει το «όλον», το σύνολο, όχι αποκλειστικά τους ανθρώπους μόνο αλλά και ό,τι έχει σχέση με αυτούς αλλά και οτιδήποτε αποτελέι απειλή.
ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ
ΟΡΙΣΜΟΣ:
Με τον όρο ολοκληρωτικό καθεστώς (αγγλικά/totalitarianism) καθορίζεται το καθεστώς που ελέγχει και κατευθύνει με έμμεσο ή άμεσο τρόπο όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ζωής σε δημόσιο αλλά και σε ιδιωτικό επίπεδο και κατέχει όλες τις εξουσίες. Στόχος του ολοκληρωτισμού είναι η κοινή κρατική ιδεολογία απο όλο τον πληθυσμό. Το κράτος δεν δέχεται οποιαδήποτε ενέργεια που είναι εναντίον των επιδιώξεων του. Ασκεί έλεγχο στον λαό, στην εκκλησία, στα συνδικάτα και στις επιχειρήσεις. Το κράτος διατηρεί την εξουσία βασιζόμενο στην προπαγάνδα και την παραπληροφόρηση. Σύμφωνα με την Χάνα Άρεντ, ο ολοκληρωτισμός είναι η σύνθλιψη της πολιτικής και η περιφρόνηση του κράτους για τα ατομικά δικαιώματα. Το ολοκληρωτικό κράτος επιβάλει λογοκρισία στον τύπο, καταργεί το κοινοβούλιο και την αντιπολίτευση και περιορίζει την παρρησία, τον διάλογο και την κριτική. Η δομή τέτοιων κινημάτων βασίζεται στην πιστή αφοσίωση των ατόμων, με απώτερο σκοπό στην παγκόσμια κυριαρχία. Επιπλέον, τα ολοκληρωτικά κινήματα δεν διαθέτουν συγκεκριμένους πολιτικούς στόχους και πρόγραμμα και δεν υπάρχει άλλος κόσμος παρά μόνο αυτός του κινήματος (HannahArendt,2017).
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ:
Πρώτον υπάρχει μόνο ένα κυβερνών κόμμα και απαγορεύεται η αντιπολίτευση. Δεύτερον ο λαός πρέπει να ακολουθεί πιστά τις ιδέες και αποφάσεις του αρχηγού, ο οποίος χρησιμοποιεί την προπαγάνδα ως βασικό εργαλείο για την διαμόρφωση της κοινής άποψης και δημουργεί τη μυστική αστυνομία που ελέγχει ή τρομοκρατεί τους πολίτες. Φυσικά, η οικονομία ελέγχεται πλήρως απο την κυβέρνηση και ασκείται λογοκρισία στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (τηλεόραση, ραδιόφωνο, κινηματογράφος, εφημερίδες) αλλά και στην Τέχνη. Επιπλέον, απαγορεύται η οποιαδήποτε κριτική προς το κράτος, το οποίο καταλήγει ακόμα και να ελέγχει την αναπαραγωγή του πληθυσμού ή να δίνει επιδόματα για να αντιμετωπιστεί η υπογεννητικότητα. Τέλος, είναι υποχρεωτική η στρατιωτική έγγραφη για όλους τους άνδρες (Britannica,2018).
ΑΙΤΙΑ:
Η Χάνα Άρεντ θεωρεί πως τα ολοκληρωτικά κινήματα αναπτύσσονται εκεί που υπάρχουν μάζες, δηλαδή αδιάφοροι και ουδέτεροι άνθρωποι, οι οποίοι θέλουν μια πολιτική οργάνωση μακριά απο κάθε έννοια συμφέροντος και ταξικού συστήματος. Ο ευρωπαίος « μαζάνθρωπος » όπως τον ονομάζει δημιουργείται εξαιτίας της αδιαφορίας προς τον ευατό του, το αίσθημα της επιβίωσης και της προσκόλλησης προς διάφορα ιδεολογικά ρεύματα (HannahArendt,2017).
Άλλοι θεωρούν πως βασικό αίτιο είναι η κρατική βία κυρίως απο την Γαλλική Επανάσταση και έπειτα. Βασικά χαρακτηριστικά της ο δήθεν εξωτερικός και εσωτερικός εχθρός και οι συνεργάτες του στα εσωτερικά, οι συνομώτες (dflti.ionio.grf,2019).
Ως παράδειγμα ολοκληρωτικών καθεστώτων θα πάρουμε τις δυο πιο γνωστές και καταστροφικές προσωπικότητες του 20ου αιώνα. Τον Ιωσήφ Στάλιν της σοβιετικής Ρωσίας και τον Αδόλφο Χίτλερ της ναζιστικής Γερμανίας.
Στην περίπτωση της Ρωσίας, ήδη ο Λένιν μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, αποδυνάμωσε σταδιακά τα σοβιέτ, τα οποία μετέτρεψε σε κομματικά όργανα για την επίτευξη των σκοπών του και ως μέσο επικύρωσης των αποφάσεων του κόμματος, με αποτέλεσμα την αποδυνάμωση τους και την γραφειοκρατικοποίηση τους και επέβαλλε με ωμό τρόπο την κομματική γραφειοκρατία σε κοινωνικο-πολιτικό επίπεδο. Με μια σειρά απο ενέργειες όπως πραξικοπηματική κατάληψη της εξουσίας, κατάργηση των εκλογών και της Συντακτικής Συνέλευσης, καταπάτηση όλων των ελευθεριών και ατομικών δικαιωμάτων και με την εξόντωση όλων των αντίπαλων κομμάτων και αντιφρονούντων κατάφερε να εδραιωθεί στην εξουσία. Το ανευλέυθερο αυταρχικό καθεστώς της κομματικής γραφειοκρατίας που δημιούργησε ο Λένιν, ήταν η βάση για τον σταλινικό ολοκληρωτισμό που ακουλούθησε μετά τον θάνατο του. Έτσι, ο Λένιν και οι μπολσεβίκοι ήταν που ξεκίνησαν αυτή την κατάσταση και ο Στάλιν συνέχισε την πρακτική, εξαλείφοντας κάθε δημοκρατική έννοια. Ο αληθινός υπαίτιος του ολοκληρωτισμού ήταν ο Λένιν, όπως επισημαίνει και ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Ο σταλινισμός λοιπόν, ήταν το ανώτατο στάδιο του λενινισμού (Γιώργος Οικονόμου,2017).
Στην περίπτωση του ναζισμού, η ηττημένη Γερμανία του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου σε συνδυασμό με την εμφάνιση μιας ανοργάνωτης μάζας, χωρίς πολιτικό χαράκτηρα, απογοητευμένη από τα πολιτικά κόμματα της εποχής και επηρεασμένη απο μεγάλες ιδεές, είχε ως αποτέλεσμα να οδηγηθεί στην ανάδειξη του ναζισμού ως κυρίαρχη πολιτική ιδεολογία , μέσω δημοκρατικών διαδικασιών.
Ο Στάλιν μετά την ανάληψη της ηγεσίας του κράτους (1922) κατάφερε να εξουδετερώσει όλους τους πολιτικούς του αντίπαλους. Μετέτρεψε την μυστική αστυνομία «Τσεκά» σε όργανο δικής του διακυβέρνησης, με τον αυστηρό έλεγχο των πληροφοριών, την προβολή των δήθεν επιτευγμάτων του καθεστώτος και την απόκρυψη της πραγματικής κατάστασης του κράτους. Άρχισε να εφαρμόζεται προπαγάνδα του σοβιετικού πατριωτισμού και εθνοκομμουνισμου (Κατσόβσκα-Μαλιγκούδη ,2012). Θέσπισε τον θεσμό της «κολεκτιβοποίησης» και ξεκίνησε τη πολιτική κατά των «κουλάκων» των μεγαλοαγροτών, με βίαιες επιτάξεις αγροτικών προίοντων και εργαλείων. Τη δεκαετία του 1930 ο Στάλιν συστηματικοποίησε τα «γκουλάγκ», στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας που λειτουργούσαν και ως φυλακές για κάθε αντιφρονούντα ή απλά ύποπτο. Ύστερα, (1930-1933) ξεκίνησε ο φοβερός λιμός, όπου περίπου 5 εκατομμύρια ανθρώπων σκοτώθηκαν εξαιτίας της πείνας. Ο Στάλιν επίταξε τα σιτηρά της Ουκρανίας και έλαβε μια σειρά απο μέτρα όπως το κλείσιμο των συνόρων, γνωρίζοντας ότι με τις αποφάσεις του θα οδηγούσε στην εξόντωσει μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Όλα αλλάζουν όταν το 1939 υπογράφεται το Σύμφωνο Ribbentrop-Molotov μεταξύ της ναζιστικής Γερμανίας και της κομμουνιστικής ΕΣΣΔ που προέβλεπε την αμοιβαία συνεργασία και την κοινή εισβολή στην Πολωνία. Η συμφωνία αυτή θα διατηρηθεί μέχρι το 1941, όπου ο Χίτλερ θα εισβάλλει στην ΕΣΣΔ. Στα 2 χρόνια ισχύς της Συμφωνίας περίπου 200.000 Πολωνοί έχασαν την ζωή τους με μοιρασμένη την ευθύνη ανάμεσα στις 2 πλευρές.
Ο Αδόλφος Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία το 1933 μέσα απο ελεύθερες και δημοκρατικές εκλογές, ως επικεφαλής του Εργατικού Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος (NSDAP). Καθοδηγούμενοι απο ρατσιστικές ιδεές, ο Χίτλερ ήθελε να δημιουργήσει την αρία φυλή όπου μόνο οι γερμανοί την αποτελούσαν και όλοι οι άλλοι ήταν μιάσματα της κοινωνίας. Το μένος του Χίτλερ θα στραφεί σε κάθε ‘κατώτερο’ άνθρωπο – αναφορικά πάντα με την δική του οπτική – όπως τα ΑμΕΑ, ομοφυλόφιλοι, Ρομά και φυσικά οι Εβραίοι. Το τρίτο Ράιχ εξελίχθηκε ταχύτατα σε αστυνομικό κράτος που ήλεγχε όλους τους πολίτες. Ο Χίτλερ ανάγκασε οργανώσεις και κόμματα να κατευθύνονται σύμφωνα με τους Ναζί. Όλος ο ιδιωτικός και δημόσιος βίος (παιδεία, δικαιοσύνη, οικονομία) ελέγχονταν απο αυτούς. Τα συνδικάτα διαλύθηκαν και οι πολίτες προσχώρησαν σε ναζιστικές οργανώσεις. Το 1933 το ναζιστικό κόμμα ήταν το μόνο που υπήρχε και το Ράιχσταγκ κατέληξε ένα όργανο του Χίτλερ. Αρχικά τα στρατόπεδα συγκέντρωσης είχαν ξεκινήσει ως φυλακές κομμουνιστών και σοσιαλιστών αλλά από το 1935 και μετά το ναζιστικό καθεστώς αρχίζει να φυλακίζει άτομα κατώτερης βιολογικής ή φυλετικής διάκρισης και πολιτικών πεποιθήσεων, όπως αυτοί πίστευαν. Στη πορεία μετατράπηκαν σε τόπους βασανιστηρίων και δολοφονιών. Στη διάρκεια του πολέμου ο αριθμός των στρατοπέδων αυξήθηκε το ίδιο και ο αριθμός των κρατουμένων οι οποίοι προέρχονταν απο διάφορα ευρωπαικά κράτη. Οι Εβραίοι είναι αυτοί που υπέστησαν τις μεγαλύτερες απώλειες του Ολοκαυτώματος. Όλοι οι Εβραίοι της Ευρώπης στέλνονταν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης για τη μεθοδευμένη και προμελετημένη γενοκτονία (Holocaust Encyclopedia).
ΑΥΤΑΡΧΙΣΜΟΣ
ΟΡΙΣΜΟΣ:
Ο Αυταρχισμός (αγγλικά/authoritarianism) είναι μορφή διακυβέρνησης που χαρακτηρίζεται απο ισχυρή κεντρική εξουσία και περιορισμένες πολιτικές ελευθερίες. Τα καθεστώτα είναι είτε αυταρχικά είτε ολιγαρχικά και βασίζονται είτε στην εξουσία του κόμματος είτε στου στρατού. Η αυταρχική κυβέρνηση δεν διεξάγει ελεύθερες και άμεσες εκλογές. Τα αυταρχικά κράτη εμφανίζονται κυρίως σε χώρες όπου δεν διαθέτουν πολιτκές ελευθερίες ή εκεί όπου η κυβέρνηση και η αντιπολίτευση δεν εναλάσσονται συχνά στην εξουσία. Επίσης, τα αυταρχικά κράτη μπορεί να περιλαμβάνουν κάποια δημοκρατικά θεσμικά όργανα, προκειμένου να εδραιώσουν την εξουσία τους. Η ηγεασία αποτελείται είτε απο ένα μόνο άτομο – τον δικτάτορα – είτε απο μια πολιτική ελίτ (Britannica).
Σύμφωνα με τον καθηγητή A. Nathan, «τα αυταρχικά κράτη είναι εύθραυστα λόγω της μη νομιμότητας τους, της εξάρτησης τους απο τον εξαναγκασμό και της υπεροχής της προσωπικής εξουσίας ένατι των θεσμικών οργάνων». Τα κόμματα για τον αυταρχικό ηγέτη είναι ένα μέσο αναζήτησης της ελίτ που χρειάζεται. Επίσης, ο νόμος χρησιμοπιείται για να καλύπτει τις δικές τους ανάγκες. Τα συντάγματα των αυταρχικών καθεστώτων περιγράφουν τον τρόπο λειτουργίας τους και συμβάλλουν στην εδραίωση τους ως νομιμοποιημένο καθεστώς ενώ χαρακτηρίζονται ως ψευδοσυντάγματα. Η βία είναι βασικό χαρακτηριστικό, αν και η κυβέρνηση προσπαθεί να κρύψει την καταπίεση και τον συνεχή έλεγχος προς τον λαό, καθώς θέλει να φαίνεται πιο δημοκρατική.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ:
Αρχικά, ο αυταρχισμός χαρακτηρίζεται από μια κεντρική και συγκεντρωμένη εξουσία που καταπιέζει τους πολίτες και αποκλείει την αντιπολίτευση ενω απομονώνει οτιδήποτε θεωρεί διαφορετικό. Χρησιμοποιεί πολιτικά κόμματα και οργανώσεις, προκειμένου να κατευθύνει τους πολίτες σύμφωνα με τις επιδιώξεις του καθεστώτος. Έτσι, η ηγεσία ανεβαίνει στην εξουσία με ένα ιδιότυπο τρόπο, καθώς δεν μπορεί να την ανατρέψει ο λαός και στερεί πολιτικά δικαιώματα, ελευθερίες και δε δέχεται σχεδόν καθόλου αντίθετη άποψη. Επιπλέον, επιβάλλει έλεγχο και επιθυμεί την αποδυνάμωση της κοινωνίας των πολιτών. Το αυταρχικό καθεστώς υποστηρίζεται απο τις ένοπλες δυνάμεις και την γραφειοκρατία. Τέλος, χρησιμοποιεί την προπαγάνδα ως μέσο, για να καλλιεργήσει την πίστη και την αφοσίωση των πολιτών προς τον αυαταρχικό ηγέτη και την ομάδα του (Britannica).
ΑΙΤΙΑ:
Μετά το τέλος του Α Ππ και την οικονομική κρίση του 1929, η λαϊκή τάξη και οι αγρότες, όντας ως επι το πλείστον αμόρφωτοι, αναλφάβητοι και απογοητευμένοι απο τον πόλεμο, την εξαθλίωση και την οικονομική κατάσταση, στράφηκαν στις παραδοσιακές αξίες της οικογένειας, της πατρίδας και της θρησκείας, ως αποτέλεσμα να απαξιώσουν την πολιτική ζωή και να επηρεαστούν απο την μάζα. Ύστερα, έχουμε τη δημιουργία της κομμουνιστικής Ρωσίας ενώ – σχεδόν ταυτόχρονα- στην Ευρώπη διάφορες χώρες αποκτούν σταδιακά ολοκληρωτικά ή αυταρχικά καθεστώτα (Ισπανία, Αυστρία, Ουγγαρία). Αργότερα ανεβαίνει στην εξουσία ο Μουσολίνι και εγκαθιδρύει φασιστικό καθεστώς στην Ιταλία και αντίστοιχα ο Χίτλερ ναζιστικό στην Γερμανία. Όλα αυτά συντάραξαν το πολιτικό γίγνεσθαι και οδήγησαν τη δημοκρατία σε πλήρη παρακμή και αδράνεια και την θέση της πήρε η δικτατορία και ο φόβος (Κουμανάκος,2017). Τις παραπάνω αξίες ενασάρκωσαν άνθρωποι που κατάφεραν να εξελιχθούν και να αναρριχηθούν στην πολιτική ηγεσία την κατάλληλη στιγμή. Τέτοιο παράδειγμα αποτελέι ο Ι.Μεταξάς και η περίπτωση της Ελλάδας (1936-41) και ο Φ.Φράνκο της Ισπανίας (1939-75).
Ο Ι.Μεταξάς εγκαθίδρυσε τη δικτατορία στην Ελλάδα (4/08/36) και στράφηκε κυρίως εναντίον των κομμουνιστών παίρνοντας μια σειρά απο μέτρα (φυλακίσεις, εξορίες). Δεν υιοθέτησε ρατσιστικές-φυλετικές διακρίσεις, όπως ο ναζισμός, αλλά το τρίπτυχο – πατρίς, θρησκεία, οικογένεια – κάνοτας το κράτος εθνικιστικό. Στόχευε σε μια πολιτισμική καθαρότητα με ένα νέο ελληνικό πολιτισμό. Υποστήριξε την μοναρχία ως σύμβολο εθνικής ενότητας. Το μεταξικό καθεστώς επέβαλλε λογοκρισία στον Τύπο και απαγόρευσε ρεμπέτικα τραγούδια με συγκεκριμένη θεματολογία, χωρίς όμως να χρησιμοποιεί τις τέχνες και τα γράμματα ως μέσο προπαγάνδας. Μάλιστα το καθεστώς πρόετρεπε το λαο σε δημόσιο κάψιμο βιβλίων όχι μόνο με κομμουνιστικό περιεχόμενο αλλά γενικότερα σε όλα όσα θεωρούνταν προοδευτικά και το 1939 εξέδωσε νέα σχολικά βιβλία που θα εξέφραζαν τις ιδεές του καθεστώτος και θα καλλιεργούσαν το εθνικό αίσθημα στα παιδιά.
O Φ.Φράνκο ανέβηκε στην εξουσία μετά την επικράτηση του στον Ισπανικό εμφύλιο και κυβέρνησε για περίπου 40 χρόνια. Πολλοί αντιφρονούντες έφυγαν προς το εξωτερικό μετά την επικράτηση του και όσοι παρέμειναν δικάστηκαν στα στρατιωτικά δικαστήρια. Το καθεστώς ανακήρυξε ως επίσημη θρησκεία μόνο τον καθολικισμό, απαγόρευσε τις καταλανικές και βασκικές διαλέκτους, ακόμα και τα ονόματα τέτοιας προέλευσης. Επιπλέον, περιόρισε τα εργατικά συνδικάτα και δημιούργησε ένα τεράστιο αστυνομικό δίκτυο για τον έλεγχο των πολιτών (Britannica,History 2019).
ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΥ-ΑΥΤΑΡΧΙΣΜΟΥ
Και οι δυο μορφές διακυβέρνησης περιορίζουν τις ατομικές ελευθερίες, τα δικαιώματα και θέτουν το κράτος υπεράνω όλων, καθώς επεμβαίνει σε όλες τις πτυχές της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής. Ο ολοκληρωτισμός ελέγχει απόλυτα τους πολίτες του κράτους σε οικονομικό,πολιτικό,κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο. Ακόμη ελέγχει την επιστήμη, την τέχνη, την εκπαίδευση και δεν περιορίζεται πουθενά. Ενώ ο αυταρχισμός υποβάλλει τους πολίτες σε τυφλή υπακοή προς την εξουσία, η οποία μπορεί να αποτελείται απο ένα μόνο άτομο ή μια ομάδα με πολιτική μόνο εξουσία, αν και δεν έχουν απαραίτητα κάποια συγκεκριμένη ιδεολογία.
Για τον ολοκληρωτισμό ο ηγέτης έχει ένα χάρισμα και μια επιρροή στον λαό, ο οποίος πιστεύει πως είναι ο σωτήρας τους και θα τους βγάλει απο την δείνη των προβλημάτων τους και έτσι τον ακολουθούν πιστά. Στην αρχή πιστεύουν πως πρόκειται για έναν ηγέτη με θεϊκό χάρισμα αλλά στην πορεία μετατρέπεται σε στυγνό τύραννο.
Στον αυταρχισμό ο δικτάτορας θεωρεί τον εαυτό του ως ξεχωριστό όν, επιβάλλει τους κανόνες του με πρακτικές φόβου και μέσω της πιστής σχέσης που έχει δημιουργήσει με το λαό του και με τους ακόλουθους του. Ο αυταρχικός ηγέτης για να πετύχει ένα συγκεκριμένο σκοπό, θα χρησιμοποιήσει τα πολιτικά κόμματα ή κάποια οργάνωση για να καταφέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Επιπλέον, ο δικτάτορας θα κυνηγήσει όσους είναι εναντίον του αλλά θα ανταμείψει όσους είναι πιστοί σε αυτόν.
Ο ολοκληρωτικός ηγέτης φανερώνεται ως θεϊκός αντιπρόσωπος στο λαό και τον καθοδηγεί, ενώ ο αυταρχικός τον ενδιαφέρει απλά η διατήρηση του status quo και ο έλεγχος των πολιτών.
Επίσης, τα αυταρχικά κράτη δέχονται κοινωνικές οργανώσεις που βασίζονται σε συμφέροντα, ενω τα ολοκληρωτικά καθεστώτα όχι. Όμως η ολοκληρωτική κυβέρνηση διαθέτει την εξουσία και τη δύναμη για να κινητοποιήσει το λαό προς την υποστήριξη τόσο μιας συγκεκριμένης και καθολικής ιδεολογίας όσο και για την επιδιώξη των εθνικών στόχων, σε αντίθεση με τον αυταρχισμό που δε διαθέτει αυτή την ικανότητα (Britannica, Robert Longley,2019).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
[1] Eva, (2011), Diferrence between totalitarianism and authoritarianism
[2]Encyclopedia Britannica, Totalitarianism here
[3] Νεωτερικό Κράτος και Ολοκληρωτισμός here
[4] Γιώργος Οικονόμου, (2017), Οι ρίζες του σταλινικού ολοκληρωτισμού here
[5] Γιάννα Κατσόβσκα-Μαλιγκούδη, (2012), Η ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης, Εκδόσεις Gutenberg.
[6] Holocaust Encyclopedia here
[7] Strobe Talbott, (2017), Stalin, Hitler and the Temptations of Totalitarianism here
[8] History (2019) here
[9] Ronald Francis Hingley, (2019), Joseph Stalin, Premier of Soviet Union, Britannica Encyclopedia here
[10]Χ.Κουμανάκος, (2014), Τα αίτια επικράτησης αυταρχικών καθεστώτων στην μεσοπολεμική Ευρώπη.Τα χαρακτηριστικά γνωρισματά τους here
[11]Robert Longley, (2019), Totalitarianism, Authoritarianism and Fascism, Thought Co here
[12]Hannah Arendt, (2017), Οι απαρχές του ολοκληρωτισμού /Τρίτοβιβλίο, Εκδόσεις Νησίδες.
the SAFIA Blog 