της Ιωάννας Μπάλα,

Εισαγωγή

Ο όρος γυναικοκτονία χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ως femicide απο τον Joh Corry το 1801, ενώ στη νεότερη εποχή απο την Diana Russell,  το 1976. Ήταν, όμως, το 2001 όπου η Russell αναδιατύπωσε την έννοια του όρου αναφερόμενη στη δολοφονία γυναικών με μοναδικό αίτιο το ίδιο τους το φύλο. (Russell, D. 2008) Σήμερα,  αφορά δολοφονίες γυναικών και κοριτσιών εξαιτίας του φύλου τους, οι οποίες διαπράττονται ή γίνονται ανεκτές τόσο από ιδιώτες όσο και από δημόσιους φορείς. Ο όρος περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τη δολοφονία γυναίκας ως αποτέλεσμα άσκησης βίας από ερωτικό σύντροφο, τον βασανισμό και τη δολοφονία γυναίκας ως αποτέλεσμα μισογυνισμού, τη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών ως «εγκλήματα για λόγους τιμής» και λοιπές μορφές δολοφονίας, τη στοχευμένη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών στο πλαίσιο ένοπλων συγκρούσεων, και περιπτώσεις γυναικοκτονίας οι οποίες συνδέονται με συμμορίες, το οργανωμένο έγκλημα, εμπόρους ναρκωτικών και την εμπορία γυναικών και κοριτσιών. Στη πλειονότητα των περιπτώσεων, οι σύντροφοι των θυμάτων που διέπραξαν τη δολοφονία μεταχειρίστηκαν τα θύματα ως αντικείμενα βίας, ζήλεια και άσκησαν εξουσία στα σώματα τους καθώς θεώρησαν πως είχαν δικαίωμα στη ζωή τους.

Στατιστικά στοιχεία

Το φαινόμενο είναι έντονο τα τελευταία 30 χρόνια, απο τη δεκαετία του 1990 στη Λατινική Αμερική, γενικότερα, και στο Μεξικό ειδικότερα, όπου ο αριθμός των δολοφονιών συνεχώς αυξάνεται. Το Μεξικό έως και σήμερα έχει το μεγαλύτερο αριθμό γυναικοκτονιών παγκοσμίως σε μία μόνο χώρα, με 470 δολοφονίες  για το 2019. Eνώ την ίδια χρονιά στην Τουρκία, δολοφονήθηκαν 430 γυναίκες. Τα τελευταία επίσημα στοιχεία σχετικά με τον αριθμό γυναικοκτονιών είναι απο το 2017, όταν 87.000 γυναίκες δολοφονήθηκαν παγκοσμίως, το 58% αυτών ήταν απο σύντροφο ή μέλος της οικογενείας. Σε αντίθεση, το 2012, οι δολοφονίες ήταν 48.000. Στην Ασία και στην Αφρική, το 2017, σημειώθηκαν οι περισσότερες γυναικοκτονίες με 20.000 και 19.000 γυναίκες αντίστοιχα. (UNODC, 2019) Επισης για το 2013, η κύρια αιτία θανάτου των γυναικών ηλικίας από 16 έως 44 ετών παγκοσμίως ήταν η δολοφονία από κάποιο οικείο πρόσωπο. (World Health Organisation, 2013)

Ζητήματα φύλου

Η κατηγορία του φύλου είναι μια βαθιά πολιτική κατηγορία που συνδέεται με μορφες βίας.  Το φύλο αποτελεί προϊόν της κοινωνικής διαντίδρασης και είναι κεντρικός μοχλός στη διακυβέρνηση κοινωνιών.

Ο καθορισμός της ταυτότητας που θα έχει το κάθε φύλο απο την κοινωνία, αποτελεί την λεγόμενη κανονικότητα του φύλου. Το άτομο διαμορφώνει την έμφυλη ταυτότητά του αφενός μέσα από την επιτέλεση έμφυλων ρόλων, αφετέρου μέσω του τρόπου που το αντιμετωπίζουν οι άλλοι.  Ως αποτέλεσμα, η φυσικοποίηση των κοινωνικών κατασκευών παράγει κοινωνικές ανισότητες και ιεραρχίες που επιτάσσονται στα άτομα, προσδιορίζοντας τη συμπεριφορά και τη θέση τους.  Η βία και η άσκηση του κοινωνικού ελέγχου στα σώματα των γυναικών είναι αποτέλεσμα έμφυλων στερεοτύπων, του κυρίαρχου ιδεολογικού μορφώματος της ετεροκανονικότητας και της ηγεμονίας του μορφώματος αυτού στις κοινωνίες, όπου το φύλο του άνδρα είναι συνυφασμένο με την αρρενωπότητα και τη δύναμη, ενώ οι γυναίκες θεωρούνται κατώτερες και υποτελείς στην ανδρική εξουσία.(Michael, H., Kroehler, C. , 2014)

Ρόλος των ΜΜΕ

H διαστρέβλωση της πραγματικότητας από τα ΜΜΕ με την σεξουαλικοποίηση και εμπορευματοποίηση του γυναικείου σώματος δείχνει το δρόμο για την ανοχή στη βία, με στερεοτυπικές αναπαραστάσεις του φύλου. Ο όρος γυναικοκτονία, έχει χαρακτηριστεί ως νεολογισμός, ώστε να μειωθεί η σημασία του ή και να αποκρύψει τα πραγματικά αίτια για τη δολοφονία γυναικών. Είναι αποκλεισμένος από τον κυρίαρχο επικοινωνιακό και θεσμικό λόγο που έχει ως στόχο την πολιτικοποίηση της βίας κατά τον γυναικών στον πιο ακραίο του βαθμο, τη δολοφονία. Ως αποτέλεσμα, η εισαγωγή του όρου στο δημοσιογραφικό λόγο να γίνεται με αργούς ρυθμούς. Η καθιέρωση και η χρήση ευρύτερα του όρου γυναικοκτονία δεν θα πάψει τη βία κατά των γυναικών, αλλά θα αποτελέσει το πρώτο βήμα για την κατανόηση του ζητήματος και την μεταφορά του από την ιδιωτική στη δημόσια σφαίρα. Εκπαίδευση σε θέματα φύλου και έμφυλης βίας με ορθή παρουσίαση γεγονότων από τα ΜΜΕ είναι αναγκαία, όπως και οι πρωτοβουλίες ευαισθητοποίησης. Τα τελευταία έτη, το Κέντρο Διοτιμίας  παρουσίασε τη ψηφιακή καμπάνια «Don’t Skip – Μην προσπερνάς την έμφυλη βία» με τεράστια απήχηση που εντάσσεται στο πρόγραμμα «SPEAK: Νομική υποστήριξη και ευαισθητοποίηση κατά της έμφυλης βίας» (Ασλανίδου, Κ., 2020), φέρνοντας κατάματα την ελληνική κοινωνία με ένα βαθιά ριζωμένο πρόβλημα.

Ανάδειξη του προβλήματος στην Ελλαδα

Στην Ελλάδα, δεν υπάρχουν επίσημα στατιστικά στοιχεία σχετικά με το φαινόμενο με αποτέλεσμα να παραμένει σκοτεινός ο αριθμός γυναικοκτονιών. Αυτό οφείλεται εν μέρη στο γεγονός οτι δεν καταγγέλλονται τα περιστατικά βίας κατά των γυναικών, περιλαμβανομένης της ενδοοικογενειακής, καθώς υπάρχει συγκάλυψη του συντρόφου από το ίδιο το θύμα ενω πολλές φορές εαν καταγγελθούν οι δολοφονίες δεν καταγράφονται ως γυναικοκτονίες.

Τα φαινόμενα εντάσσονται στη πλειοψηφία στο πλαίσιο της ενδοοικογενειακή βία, καθώς δεν υπάρχει αυτοτελής νόμος για τις γυναικοκτονίες.

Την στιγμή που στην Ελλάδα υπάρχει έλλειψη πληροφόρησης, ερευνών και στατιστικών στοιχείων για τη βία εναντίον των γυναικών, η Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων που ήταν ελπιδοφόρα αλλαγή για την κινητοποίηση των πολιτών, μετονομάστηκε σε Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων και μεταφέρθηκε από το Υπουργείο Εσωτερικών στο Υπουργείο Εργασίας, υποβιβάζοντας την αξία του προβληματος.

Επίλογος

Το ζήτημα των δολοφονιών γυναικών δεν αφορά ζητήματα φεμινισμού όπως πολλοί βιάζονται να διατυπώσουν, αλλά πρόκειται για βασικά ανθρώπινα δικαιώματα που άνδρες και γυναίκες πρέπει να είναι ίσοι ως προς αυτά. Αφορά, λοιπόν, την ακραία μορφή έμφυλης και σεξιστικής βίας που πηγάζει απο βαθύτερα αίτια, φυσικοποιημένα στους πηρήνες των κοινωνιών. Αφορά την ανισότητα των φύλων. Είναι αναγκαίο τα κράτη παγκοσμίως να αναγνωρίσουν το πρόβλημα, καθώς μιλάμε για μια ευρεία παθογένεια και να δοθεί η αρμόζουσα σημασία που το ζήτημα επιτάσει.

Βιβλιογραφία

Russell, D. (2008), Femicide: Politicizing the Killing of Females, Strengthening Understanding of Femicide, Femicide Report. p.36. Available here.

European Institute for Gender Equality. (2020). femicide. Available here.  [Accessed 28 Jan. 2020].

Latinamericanpost, «These are the numbers of feminicides in Latin America.»  Available here. [Accessed 28 Jan. 2020].

Deutsce Welle, (2019) «Femicides in Turkey: A problem that is being ignored»  Available here.  [Accessed 28 Jan. 2020].

UNODC, (2019) Global Study on Homicide 2019. Available here.

World Health Organization (2013), Global and regional estimates of violence against women: prevalence and health effects of intimate partner violence and non-partner sexual violence, Available here.

Michael, H., Kroehler, C. (2014), “Κεφάλαιο 8: Έμφυλη ανισότητα”, στο Κοινωνιολογία: Οι βασικές έννοιες, Εκδ. Κριτική, Αθήνα . σσ. 356-360.

Ασλανίδου, Κ. (2020). «Μην προσπερνάς την έμφυλη βία» Διοτίμα. Available here.