Οι αγωγοί Nord Stream 1 & 2: παρόν, παρελθόν και μέλλον

του Σπύρου Τουλουπάκη,

 Το ενεργειακό προφίλ της Γερμανίας και ο αγωγός Nord Stream

Η Γερμανία αναμφισβήτητα αποτελεί μια πολύπαθη χώρα με ιδιαίτερα έντονη προϊστορία. Υπήρξε πρωτεργάτης του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, στον οποίο όχι μόνο έχασε, αλλά υπέστη και ολοκληρωτική καταστροφή σε κοινωνικό, οικονομικό, και ανθρωπιστικό επίπεδο. Αργότερα, ο Ψυχρός πόλεμος που ακολούθησε επεφύλασσε άλλο ένα σημαντικό πλήγμα δεδομένου ότι, κατά την διάρκεια εκείνου, η Γερμανία χωρίστηκε σε δυο διαφορετικές οντότητες, αντικατοπτρίζοντας πλήρως τα δυο αντίπαλα ψυχροπολεμικά στρατόπεδα.

Η πτώση του Τοίχους του Βερολίνου σε συνδυασμό και με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης άλλαξε καθοριστικά την καθεστηκυία τάξη. Ο διαρκής ανταγωνισμός ισχύος στα πλαίσια του επικρατούντος Ρεαλισμού έδωσε τη σκυτάλη στη συνεργασία και το οικονομικό συμφέρον, με τον Νεοφιλελευθερισμό να υπερισχύει πλέον για τα καλά. Επιπροσθέτως, η λήξη της ψυχροπολεμικής περιόδου άνοιξε διάπλατα τον δρόμο για την ανάκαμψη της Γερμανίας, καθώς μεταξύ άλλων επιτεύχθηκε η πολυπόθητη επανένωση της χώρας.

Η επανένωση διαμόρφωσε έναν νέο οδικό χάρτη, με την οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική σταθερότητα να αποτελούν όχι μόνο πυξίδα για το σύνολο των δημόσιων πολιτικών, αλλά και βασικό στόχο για τις εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες. Ο προαναφερθέν χάρτης συνέλαβε εκτός των άλλων και την ενεργειακή ασφάλεια ως ένα δημόσιο αγαθό (Sliwinski, 2018).

Θα πρέπει να σημειωθεί σε αυτό το σημείο ότι η ιδιαίτερη σημασία που απέδιδε η Γερμανία στην ενεργειακή ασφάλεια ήταν ορατή ήδη από το 1935, όπου στη σχετική ενεργειακή νομοθεσία του έτους εκείνου η μεγιστοποίηση της ενεργειακής ασφάλειας είχε τεθεί ως βασικός στόχος. Επίσης, με τη νομοθεσία για την ελάχιστη αποθήκευση ορυκτών πετρελαϊκών προϊόντων του 1965, το Γερμανικό Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο όρισε ότι η ενεργειακή ασφάλεια εμπίπτει στα δημόσια συμφέροντα. Ενώ σε πιο πρόσφατη σχετική έκθεση με τίτλο «Energy Dialogue 2000», η ενεργειακή ασφάλεια προσδιορίζεται μεταξύ των τριών βασικών στόχων της Γερμανικής ενεργειακής πολιτικής (Ibid).

Έχοντας σαν προσανατολισμό την οικονομική ανάπτυξη, η Γερμανία άλλαξε εντελώς χαρακτήρα, άλλωστε, η ίδια είχε και έχει βαλθεί να αποτινάξει το κακό παρελθόν της. Η διαμόρφωση πολιτικής σύμφωνα με τον Luttwak ξεκίνησε να υλοποιείται όχι μόνο από πολιτικούς και κυβερνητικούς φορείς, αλλά ακόμα και από εταιρείες (Ibid). Η εταιρική εισχώρηση στον πολιτικό στίβο σήμαινε ότι τα οικονομικά συμφέροντα πλέον έπαιζαν καταλυτικό ρόλο στον προσδιορισμό των κρατικών συμφερόντων.

Η ιστορία έχει δείξει ότι η Γερμανία τα κατάφερε, μιας και πρόκειται για μια από τις βασικές οικονομικές ατμομηχανές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχοντας διαμορφώσει μια οικονομία με έντονα εξαγωγικά χαρακτηριστικά. Η φυσιολογία, όμως, εκείνης έχει ανάγκη από τη συνεχή ροή ορυκτών καυσίμων, προκειμένου να διατηρείται σε λειτουργία. Άλλωστε μόνο έτσι η ίδια μπορεί διατηρήσει την ανταγωνιστικότητά της και την φήμη της ως έμπιστης προμηθεύτριας.

Οι ιδιαίτερα θερμές επομένως γερμανορωσικές σχέσεις, ειδικά στον ενεργειακό τομέα, είναι αναμενόμενες. Ήδη από τις δεκαετίες του ’70 και ’80, η Γερμανία εισήγαγε ρωσικά ορυκτά καύσιμα προκειμένου να μειώσει την εξάρτησή της από τις χώρες της Μέσης Ανατολής. Επίσης, το 2001, ο Ρώσος Προέδρος Vladimir Putin, απευθυνόμενος στην Γερμανική Bundestag, παρέθεσε τα λεγόμενα του Γερμανού ιστορικού Michael Stürner λέγοντας ότι «Η Ρωσία και η Αμερική διαχωρίζονται από ωκεανούς, ενώ η Ρωσία και η Γερμανία διαχωρίζονται από μία λαμπρή ιστορία» (πρωτοτ. Russia and America are divided by oceans, while Russia and Germany are divided by a great history), προσθέτοντας ακόμα ότι «η ιστορία όπως οι ωκεανοί δεν χωρίζει μόνο, αλλά και ενώνει» (πρωτοτ. history like oceans, does not only separate, it also connects) (Ibid). Εξίσου, η γερμανική εξωτερική πολιτική ανέκαθεν ήταν προσανατολισμένη σταθερά υπέρ της Ρωσίας, πιστεύοντας ακράδαντα ότι η απομόνωση της Ρωσίας θα πρέπει να αποφευχθεί δια ροπάλου. Οι γερμανικές απόψεις μεταλαμπαδευτήκαν και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με την Γερμανία να αποτελεί πολλές φορές τον πρωτεργάτη των ευρωπαϊκών πολιτικών που αφορούσαν τη Ρωσία (Ibid).

Οι σχέσεις των δυο χωρών δεν κλονίστηκαν ούτε, όταν το 2006 η Ρωσία, λόγω οικονομικών διαμαχών με την Ουκρανία, εν μέσω χειμώνα, διέκοψε την τροφοδοσία φυσικού αερίου. Για την ακρίβεια, η Γερμανία ήταν στο στρατόπεδο εκείνων που πίστευαν ότι η Ρωσία παρέμενε έναν έμπιστος προμηθευτής και το πρόβλημα ήταν η Ουκρανία. Μάλιστα, όταν το συμβάν επαναλήφθηκε το 2009 διαρκώντας και περισσότερες μέρες, η Γερμανία όχι μόνο δεν άλλαξε απόψεις, αλλά έκρινε σκόπιμο να βρεθεί ένας τρόπος η ίδια να εξακολουθήσει να τροφοδοτείται με ρωσικό αέριο παρακάμπτοντας την προβληματική Ουκρανία (Ibid).

Η διέξοδος βρέθηκε πολύ σύντομα μέσω ενός νέου αγωγού που ήταν βέβαια υπό μελέτη ήδη από την δεκαετία του ’90, με το όνομα Nord Stream. Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 2011 και 2012 αντίστοιχα, μιας και προβλεπόταν η κατασκευή δύο παράλληλων αγωγών συνολικής χωρητικότητας 27,5Bcm έκαστος. Ο αγωγός ξεκινάει από το Vyborg της Ρωσίας διασχίζει την Βαλτική Θάλασσα και καταλήγει στο Lubmin της Γερμανίας περνώντας από την Ρωσική, Φινλαδική, Σουηδική, Δανέζικη και Γερμανική ΑΟΖ (Nord-Stream, n.d.)

(Nord Stream AG., 2010)                                                                                                                    Με εκείνον τον αγωγό, η Γερμανία ουσιαστικά εξασφάλισε την απρόσκοπτη τροφοδοσία ρωσικού φυσικού αερίου χωρίς απολύτως κανένα μεσάζοντα. Η κίνηση αυτή εύλογα προκάλεσε αντιδράσεις, κυρίως από χώρες του Visegard, ωστόσο αυτές δεν ήταν αρκετές για να κάμψουν την κατασκευή αυτού. Ο αγωγός κατέστη λειτουργικός μόλις ολοκληρώθηκε η κατασκευή του, με τη Ρωσία να εδραιώνει ακόμα περισσότερο την παρουσία της εντός ΕΕ και τη Γερμανία να προσδένεται «για τα καλά» στο ρωσικό άρμα με ό, τι αυτό συνεπάγεται για το ενεργειακό της ισοζύγιο.

Η ενεργειακά εξαρτώμενη Γερμανία

Η ανάγκη της Γερμανίας να διασφαλίσει την απρόσκοπτη τροφοδοσία φυσικού αερίου πάση θυσία μπορεί εύλογα να επεξηγηθεί, εφόσον προηγηθεί μια παρουσίαση της χωράς ως παραγωγού, καταναλωτή και εισαγωγέα φυσικού αερίου.

(IEA., n.d.)

Γράφημα 1.1 Εγχώρια παραγωγή φυσικού αερίου 1990-2018

Ως παραγωγός η Γερμανία, αν και διαθέτει κοιτάσματα που εκμεταλλεύεται, δυστυχώς εκείνα, όπως φαίνεται, έχουν αρχίσει να εξαντλούνται δεδομένης της καθοδικής πορείας που παρατηρείται από το 2000 και μετά. Ενδεικτικά, για το έτος 2018 η Γερμανία κατόρθωσε να παράξει μόλις 216454TJ φυσικού αερίου.

(Ibid)

Γράφημα 1.1 Κατανάλωση φυσικού αερίου ανά τομέα

Σε αντίθεση με την ασθενική παραγωγή που έχει καταγραφεί, το ίδιο δεν μπορεί να ειπωθεί για την κατανάλωση αερίου. Για την ακρίβεια, εκείνη διαχρονικά βρίσκεται σε υψηλό επίπεδο ανεξαρτήτως των παρατηρούμενων αυξομειώσεων. Ενδεικτικά, η μεγαλύτερη κατανάλωση για το έτος 2018 εμφανίζεται κυρίως στον οικιστικό (1004749TJ) και βιομηχανικό τομέα (947179TJ), ενώ ακολουθεί ο εμπορικός τομέας, καθώς και οι δημόσιες υπηρεσίες (481749TJ). Κατανάλωση φυσικού αερίου σημειώνεται επίσης σε μη ενεργειακές χρήσεις (481749TJ), καθώς και μεταφορές (21259TJ). Δεδομένου ότι, η Γερμανική κυβέρνηση στοχεύει να καταργήσει πλήρως την παραγωγή ενέργειας από πυρηνικά και στερεά καύσιμα, η κατανάλωση φυσικού αερίου θα συνεχίσει να αυξάνεται τα επόμενα έτη με ραγδαίο ρυθμό (Wettengel, 2019).

(Dediu, 2019)

Γράφημα 1.3 Ετήσιες εισαγωγές φυσικού αερίου 2017-2018

Λαμβάνοντας, επομένως, υπόψη την ασθενική παραγωγή και την ιδιαίτερα υψηλή κατανάλωση ενέργειας, το ενεργειακό έλλειμα, που αυτομάτως δημιουργείται, ικανοποιείται μέσω εισαγωγών από τρίτες χώρες. Όπως προαναφέρθηκε, η Γερμανία διαθέτει ιδιαίτερα θερμές ενεργειακές σχέσεις με τη Ρωσία, γεγονός που αποδεικνύεται από τα πρωτεία που απολαμβάνει όσον αφορά τις εξαχθείσες προς την Γερμανία ποσότητες. Ενδεικτικά, το έτος 2018 η Ρωσία εξήγαγε 40,8Bcm, ακολουθώντας η Ολλανδία με 20Bcm και τέλος η Δανία με 0,5Bcm.

Έχοντας παρουσιάσει συνοπτικά την ενεργειακή εικόνα της Γερμανίας, η κατασκευή του αγωγού Nord Stream αποτέλεσε μια αναμενόμενη κίνηση δεδομένων και των καλών σχέσεων που έχει με την Ρωσία. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τον υπό κατασκευή αγωγό Nord Stream 2, με τον οποίο η Γερμανία αποσκοπεί στο να διπλασιάσει τις εισαγόμενες ποσότητες ανεξαρτήτως του κύματος αρνητικών αντιδράσεων που έχει προκαλέσει.

Η γένεση του Nord Stream 2

Η ιδέα κατασκευής τρίτου και τέταρτου παράλληλου αγωγού διαμετακόμισης φυσικού αερίου από τη Ρωσία προς τη Γερμανία ήταν υπό συζήτηση ήδη από το 2012, όταν οι μέτοχοι που συμμετείχαν στην κατασκευή του Nord Stream μετά από έρευνα που διεξήγαγαν διαπίστωσαν ότι, οικονομικά και τεχνικά, κάτι τέτοιο ήταν εφικτό, όπερ εγένετο ο αδελφικός Nord Stream 2.

Ο νέος αγωγός, αν και θα ξεκινάει από διαφορετική τοποθεσία της ρωσικής επικράτειας (Ust-Luga), προβλέπεται ότι θα ακολουθήσει την ίδια διαδρομή με τον Nord Stream 1 καταλήγοντας και εκείνος στο Greifswald της Γερμανίας. Οι προδιαγραφές του προβλέπουν τη μεταφορά επιπλέον 55 ακόμα Bcm φυσικού αερίου, με τη συνολική διαμετακομιζόμενη ποσότητα προς τη Γερμανία μέσω των αγωγών Nord Stream 1 & 2 να προσεγγίζει τα 110Bcm ετησίως με την ολοκλήρωση της κατασκευής του νέου αγωγού. Σημειωτέον ότι η κατασκευή εκείνου έχει ξεκινήσει κιόλας από το 2018 με την διαχειρίστρια εταιρεία να αναφέρει ότι έχουν ήδη ολοκληρωθεί τα 2/3 της κατασκευής του.

Ανακύπτοντα ζητήματα, ενστάσεις και προβλέψεις

Όπως ο προκάτοχος του, έτσι και ο δίδυμος αγωγός δεν έχει συναντήσει ιδιαίτερα θετική υποδοχή. Για την ακρίβεια, αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, όπως και ειδικοί, χαρακτηρίζουν αδικαιολόγητη την κατασκευή ενός τέτοιου έργου, έχοντας υπόψη τις ευρωπαϊκές ενεργειακές ανάγκες και τη χωρητικότητα του υπάρχοντος ευρωπαϊκού δικτύου. Οι προαναφερθέντες διακρίνουν μόνο πολιτικές σκοπιμότητες πίσω από το εγχείρημα αφού. Μέσω του αγωγού η Ρωσία θα βλάψει άμεσα την Πολωνία και την Ουκρανία, στερώντας παράλληλα όχι μόνο πολύτιμα έσοδα από αυτή, τα οποία αποκόμιζε ως χώρα διαμετακόμισης, αλλά και τη δυνατότητα εκείνης να παρασύρει τη Γερμανία σε σύγκρουση με τη Ρωσία εξαιτίας του φυσικού αερίου (The Economist, 2020).

Επιπροσθέτως, εξυπακούεται ότι, με το έργο αυτό, η Ρωσία επιτυγχάνει την περεταίρω αύξηση των ευρωπαϊκών ποσοστών εξάρτησης προς εκείνη, βελτιώνοντας ταυτόχρονα και την παρουσία της εντός της ΕΕ. Θα πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι, πριν ακόμα ολοκληρωθεί η κατασκευή του αγωγού, μέσω εκείνου, κατόρθωσε μεταξύ άλλων να σπείρει τη διχόνοια μεταξύ των ανατολικών και δυτικών ευρωπαϊκών κρατών αποπροσανατολίζοντας, παράλληλα, και τις χρόνιες προσπάθειες της ΕΕ να επιτύχει διαφοροποίηση των προμηθευτών.

Στο μεταξύ, από τη στιγμή που ο αγωγός έλαβε το πράσινο φως από όλες τις χώρες που πρόκειται να διασχίσει, ελάχιστα μπορούν πλέον να σταθούν εμπόδιο στην ολοκλήρωση της κατασκευής του. Η νομική διαμάχη που έχει ξεσπάσει μεταξύ της Gazprom και της ΕΕ με αφορμή την αναθεώρηση της Gas Directive που επηρεάζει άμεσα τον υπό κατασκευή αγωγό είναι ένας σημαντικός σκόπελος που καλείται να διαβεί (Poland In, 2019), με το αμερικανικό μένος που έλαβε μάλιστα πρόσφατα τη μορφή κυρώσεων να είναι ο άλλος (Ellyatt, 2019). Βέβαια θα πρέπει να αναφερθεί, ότι οι αρμόδιοι ρωσικοί φορείς, καθώς και ο ίδιος ο Vladimir Putin, παραμένουν αισιόδοξοι αναφορικά με την αποπεράτωση του έργου, με τις όποιες καθυστερήσεις λόγω των προαναφερθέντων εμποδίων να είναι αποδέκτες (Sputniknews.gr, 2019).

Το μόνο βέβαιο είναι ότι η ΕΕ, είτε ο Nord Stream τεθεί σε λειτουργία άμεσα είτε σε βάθος χρόνων, θα παραμείνει όχι μόνο εξαρτημένη σε πολύ υψηλό ποσοστό από τη Ρωσία, αλλά θα έχει αποδείξει για άλλη μια φορά ότι είναι ανίκανη να διαμορφώσει μια κοινή ενεργειακή στρατηγική, μιας και τα μεμονωμένα εθνικά ενεργειακά συμφέροντα εξακολουθούν να διατηρούν το ειδικό βάρος τους έναντι των κοινών.

Βιβλιογραφία:

1. Sliwinski, K. and Pourzitakis, S. (2018). European Energy Security through Foreign Policy Analysis: Nord Stream 1 and its Consequences. Asia-Pacific Journal of EU Studies, [online] 15(2), p.45. Available here [Accessed 4 Jan. 2020].
2. Ibid, p.48
3. Ibid, p.48-49
4. Ibid, p.51
5. Ibid, p.51-54
6. Ibid, p.52-53
7. Nord-Stream. (n.d.). The Pipeline. [online] Available here [Accessed 8 Jan. 2020].
8. Nord Stream AG. (2010). [picture] Nature Reserves along the Nord Stream route. [online] Available here [Accessed 17 March 2020].
9. (n.d.). Germany – Countries & Regions – IEA. [online] Available here [Accessed 10 Jan. 2020].
10. Ibid
11. Wettengel, J. (2019). Germany and US attempt to smooth tensions over Nord Stream 2 with LNG. Clean Energy Wire. [online] Available here [Accessed 12 Jan. 2020].
12. Dediu, D., Czajkowski, M. & Janiszewska-Kiewra, E. (2019).How did the European natural gas market evolve in 2018?. McKinsey & Company. [online]  Available here [Accessed 12 Jan. 2020].
13. The Economist (2020). The Nord Stream 2 gas pipeline is a Russian trap. Economist.com [online] Available here [Accessed 14 Feb. 2020].
14. (2019). Russia to sue EU over Nord Stream 2. Polandin.com [online] Available here [Accessed 15 Feb. 2020].
15. Ellyatt, H. (2019). US greenlights sanctions on mega Russia-EU gas pipeline, but it’s probably too late. CNBC [online]. Available here [Accessed 15 Feb. 2020].
16. gr. (2019). Ξεκάθαρο το Κρεμλίνο: Ο «Nord Stream 2» θα λειτουργήσει, παρά τις καθυστερήσεις. [online] Available here [Accessed 15 Feb. 2020].