του Χρήστου Τσάγκαρη,

Η πανδημία είναι ένα φαινόμενο εκατονταετίας. Αν η γνώση είναι δύναμη, η ανοσία είναι η μόνη δύναμη που ανθρωπίνως έχουμε απέναντι σε έναν ιό δίχως θεραπεία. Βιολογικά, η ανοσία είναι μια μορφή γνώσης. Επώδυνη μάθηση που καταλείπει μνήμη. Ο εχθρός ακολουθεί τον αέρα. Διαλέγει ένα καλό μέρος στις παρυφές της πόλης για να διανυκτερεύσει. Του λείπουν όμως τα χρειώδη. Θα τα αναζητήσει στα κοντινά σπίτια προκαλώντας την εύλογη αντίδραση των κατοίκων. Οι φωνές τους θα ξυπνήσουν τους χωροφύλακες. Μάταια, γιατί ο εχθρός είναι πεινασμένος και δεν διαπραγματεύεται τις ανάγκες του.

Μέσα στις επόμενες μέρες ο εχθρός θα κάνει κατοχή στα σπίτια στο εξοχικό προάστιο των πνευμόνων. Ψίθυροι θα φτάσουν στα αυτιά του δημάρχου. Θα κινήσει να διώξει τον εισβολέα. Λίγες αποτυχημένες επιθέσεις θα αρκέσουν για να τον πείσουν. Τα σπίτια θα καταστραφούν, μαζί και ο εισβολέας. Στο μεταξύ οι κάτοικοι έχουν γίνει ένα με  τον εισβολέα. Θες για να επιβιώσουν, θες από άγνοια, ο εχθρός και αυτοί είναι ένα. Τους στρώνει στη δουλειά. Σηκώνουν οδοφράγματα. Οι χωροφύλακες γυρίζουν ντροπιασμένοι. Ο δήμαρχος κινητοποιεί επίλεκτες δυνάμεις της αστυνομίας. Στο μεταξύ τα νέα μαθαίνονται και ο εχθρός επεκτείνεται.

Ο εχθρός πια ρημάζει τα καταστήματα. Η οικονομία, που στην πόλη μας βασίζεται στην ανταλλαγή οξυγόνου με ενέργεια, καταρρέει. Ολάκερη η πόλη δυσπνοεί και ασφυκτιά. Οι τόνοι και η θερμοκρασία ανεβαίνουν. Πιο εμπειροπόλεμες δυνάμεις μπαίνουν στη μάχη. Η φρουρά δεν παραδίδεται, αλλά πεθαίνει. Στο μεταξύ ο εχθρός εδραιώνεται. Οι γειτονικές πόλεις βλέπουν πώς κάτι δεν πάει καλά. Οι πιο πολλές τρομάζουν. Είναι πανούργος, βλέπεις, ο εισβολέας και δεν το έχει σε τίποτα να τους επιτεθεί.

Οι πόλεις που ξέρουν θα συμπαρασταθούν. Θα τονώσουν την οικονομία της ενέργειας με επιπρόσθετα πακέτα αέρα. Βρογχοδιασταλτικοί προπομποί θα φαρδαίνουν το δρόμο για να αποφεύγουν τις ενέδρες. Αντιικοί και άλλοι σεκιουριτάδες θα συνοδεύουν τις αποστολές. Ο εισβολέας, όμως, δεν αποθαρρύνεται. Ξέρει ότι η νίκη του είναι ζήτημα χρόνου.

Η πόλη μόνη της πρέπει να διώξει τον εισβολέα. Αν αυτό δεν γίνει, οι άλλες γειτονιές θα στασιάσουν. Στη γειτονιά της καρδιάς σηκώνουν ήδη όλο το βάρος των πνευμόνων. Δουλεύουν διπλοβάρδιες για να κρατήσουν την τοπική οικονομία ζωντανή. Η επαρχία των νεφρών φιλοξενεί και κατευοδώνει με δικά της έξοδα τους αγαθούς πλην ανώφελους σεκιουριτάδες. Στις φαβέλες του εντέρου κάθε λογής κακοποιά στοιχεία περιμένουν ένα σήμα μονάχα να ξεσηκωθούν.

Η πόλη παλεύει με τον εχθρό και με τον χρόνο. Κηρύσσεται επιστράτευση. Οι πρώτοι τραυματίες βγαίνουν από το νοσοκομείο και  εκπαιδεύουν τους νεοσύλλεκτους στα κόλπα του εχθρού. Ντου στο ντου, στο προάστιο των πνευμόνων, οι νεοσύλλεκτοι σημειώνουν τις πρώτες νίκες. Παρατηρούν τον εχθρό. Καταγράφουν τις βάρδιες των σκοπών του. Στήνουν ενέδρα στην ενέδρα. Με αυτοσχέδια εκρηκτικά καίνε τα σπίτια και τα μαγαζιά που κρατάει ο εισβολέας.

Ο δήμαρχος στο μεταξύ παρακαλά τις άλλες γειτονιές να υπομείνουν. Προπαγανδίζει τις νίκες. Καλεί τους αντίπαλους πολιτικούς αρχηγούς σε ομοφωνία. Ανοίγει τα αποθεματικά για να κλείσει τα ελλείμματα των καταχρήσεων που τώρα πια δεν μπορεί να κρύψει. Αν το τρέξει αρκετά, μπορεί ο αστικός ιστός να αντέξει. Οι νέοι φύλακες δεν θα ξεχάσουν όσα έμαθαν. Η συμμορία μπορεί ξανάρθει, αλλά η αντίδραση των αρχών δεν θα (ξανά)αφήσει περιθώρια.

Όπως στην πόλη της ιστορίας, έτσι και στον ανθρώπινο οργανισμό, η απόκριση στον νέο και άγνωστο ιό συνίσταται στην αντιμετώπιση του, εγγενή από τον πάσχοντα οργανισμό και υποστηρικτική από τους θεράποντες. Η αντιμετώπιση δίνει το χρόνο στα κυτταρικά και χημικά συστατικά του ανοσολογικού συστήματος να μάθουν τον ιό. Στην αρχή, οι κινήσεις τους είναι άτσαλες και κατόπιν γίνονται μεθοδικές.

Παράλληλα με την αντιμετώπιση του ιού, ο ανθρώπινος οργανισμός πρέπει να διατηρήσει τη φυσιολογική του λειτουργία. Η μάχη που μαίνεται θα αυξήσει τις απαιτήσεις, το έργο των εισπνευστικών μυών, την καρδιακή λειτουργία, την απέκκριση φαρμάκων από τους νεφρούς. Το στοίχημα έγκειται στην αντιρρόπηση που θα οδηγήσει σε μία νέα, πρόσκαιρη ισορροπία μέχρι ο ιός να εξαλειφθεί και σταδιακά, ο οργανισμός να επανέλθει στην προτέρα κατάσταση.

Η επάνοδος στην προτέρα κατάσταση δεν είναι απλή. Ο ιός έχει γίνει ένα με τους κατοίκους των σπιτιών-κυττάρων που καταλαμβάνει, επειδή διεισδύει στο γενετικό τους υλικό και ελέγχει. Ασθενείς που ιάθηκαν εμφανίζονται κατά περίεργο τρόπο θετικοί, ενδεχομένως επειδή ο ιός διατηρεί κάποια τελευταία ορμητήρια. Αυτά, βέβαια, δεν επαρκούν για να αναζωπυρώσουν τη λοίμωξη, αλλά απαιτούν μία ψύχραιμη αντιμετώπιση έως ότου ο έλεγχος αρνητικοποιηθεί.

Για τους θεράποντες, αυτό μεταφράζεται ως επιπρόσθετη παρακολούθηση και έλεγχος. Για τον οργανισμό, αυτός ο τελευταίος ελιγμός κρύβει δύο προκλήσεις, την ήπια καταστολή και τη μνήμη. Η πόλη πρέπει να ξαναλειτουργήσει το συντομότερο δυνατό. Η παρουσία σκληροτράχηλων δυνάμεων καταστολής την παρακωλύει. Για αυτό το λόγο και το ανοσοποιητικό σύστημα διαθέτει φρένα που μειώνουν την παρουσία του στους δρόμους της – εκ νέου – φιλήσυχης πόλης. Οι δυνάμεις καταστολής αποσύρονται και μεταδίδουν την εμπειρία τους στα νεότερα μέλη της ανοσιακής δύναμης φροντίζοντας να αποτρέπουν την ανάπτυξη υπεραντιδραστικών στοιχείων.

Στον οργανισμό, τα υπεραντιδραστικά στοιχεία δεν είναι επιθυμητά όχι μόνο για λόγους καλαισθησίας, αλλά και για λόγους υγείας. Ενόσω ο ιός αντιμετωπίζεται, τέτοια στοιχεία μπορεί να προκαλέσουν ένα ανοσολογικό κομφούζιο ακυρώνοντας κάθε προσπάθεια αντιρρόπησης και σκοτώνοντας τελικά τον ασθενή. Αλλά και μετά την πολυπόθητη ίαση, ένας ανοσολογικός διάλογος ξεκινά με στόχο η ανοσολογική απόκριση να κατανοήσει ότι όλα τελείωσαν και να πάψει χωρίς να βλάψει τον ίδιο τον οργανισμό. Ένας θυμωμένος ταύρος δεν πρέπει να κυκλοφορεί ελεύθερος στην πόλη.

Είναι πλέον γνωστό ότι η απουσία ανοσολογικών φρένων κρύβεται πίσω από χρόνιες αυτοάνοσες παθήσεις, εξίσου αλλά διαφορετικά επικίνδυνες από τις ιώσεις. Είναι βέβαια πολύ νωρίς για να εξάγουμε τέτοια συμπεράσματα για τον COVID-19. Γνωρίζοντας, όμως, ότι και ο ανοσολογικός μύθος ενδέχεται να κρύβει νουν αληθείας, η συνέχεια του παραδείγματος μας επιτρέπει έναν δεύτερο παραλληλισμό.

Σε επίπεδο πολλών οργανισμών, σε κοινωνικό δηλαδή επίπεδο, η επιτυχής έκβαση της μάχης κρύβεται πάλι πίσω από τη μάθηση και τη μνήμη. Η επιστημονική κοινότητα μαθαίνει τα μυστικά του ιού στο εργαστήριο και στην κλινική και εκπαιδεύεται για να τα αντιμετωπίσει αποτελεσματικά. Στο ενδιάμεσο, χρειάζεται ηρεμία στα μετόπισθεν. Η ηρεμία έγκειται στη νοοτροπία του «μένουμε σπίτι». Αν τα νοσοκομεία και οι αναπνευστήρες δεν επαρκούν, αν ένα κομφούζιο ασθενών και απελπισμένης αντιμετώπισης εμφανιστεί, η επιστημονική κοινότητα δεν θα καταφέρει να εκπαιδευτεί στον ιό γιατί θα βυθιστεί στο χάος.

Η ηρεμία στα μετόπισθεν κοστίζει πολύ σε ελευθερία. Η παραμονή στο σπίτι είναι μια αφύσικη κατάσταση – σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο. Ιατρικά, η μη άσκηση, η κακή διατροφή, η ενεργητική και παθητική έκθεση στο κάπνισμα, η καθυστέρηση προληπτικών ή τακτικών εξετάσεων συνδέονται τεκμηριωμένα με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων και καρκίνου. Ιατρικά, βέβαια, σε μια λογική κόστους-οφέλους δικαιολογείται απόλυτα ο αυξημένος κίνδυνος νόσησης. Σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο, ωστόσο, η συμμόρφωση σε αυτό το βαθμό είναι αφύσικη, όχι επειδή η δημοκρατική κοινωνία δεν συνάδει με το νόμο, αλλά επειδή οι νόμοι της εγγυώνται έναν ελάχιστο χώρο προσωπικής ελευθερίας.

Ας δούμε λίγα ακραία παραδείγματα. Ο γιατρός στερείται των προφυλάξεων που είναι απαραίτητες για την προστασία του αλλά και του χρόνου που τεκμηριωμένα πρέπει να μείνει εκτός υπηρεσίας, εάν νοσήσει. Ο υπάλληλος του σούπερ μάρκετ αναγκάζεται – εν γνώσει του – να εκτεθεί για πολλαπλάσιες ώρες σε δυνάμει φορείς του ιού. Ο πιστός βλέπει τον σωτηριώδη χαρακτήρα της πίστης να ακυρώνεται από την πολιτεία.

Παράλληλα, σεβαστό μέρος της κοινής γνώμης παίρνει θέση και συμβάλλει στην καταπάτηση αυτών των ελευθεριών. Πολλοί φορείς κυκλοφορούν μεταδίδοντας τον ιό. Πολλοί ασθενείς δρουν κατά βούληση αποδεκατίζοντας το σύστημα υγείας. Δεν θα μπορούσαν να ακούν αντί να χειροκροτούν; Πολλοί καταναλωτές εκμεταλλεύονται το εκτεταμένο ωράριο. Δεν θα μπορούσαν να ψωνίζουν σε ικανές ποσότητες – μια δύο φορές την εβδομάδα – του φυσιολογικού ωραρίου για να δείξουν έμπρακτα ότι το εκτεταμένο ωράριο είναι περιττό; Πολλοί μη πιστοί επιτίθενται στους πιστούς. Επιστρατεύουν θεολογικά επιχειρήματα εφάμιλλης φαιδρότητας με τα αντιβιοτικά έναντι της ίωσης. Δεν θα μπορούσαν να σιωπούν;

Όταν η συλλογική πόλη-οργανισμός θεραπευτεί, ο θυμωμένος ταύρος θα εξακολουθήσει να βρίσκεται στους δρόμους της. Οι ιθύνοντες οφείλουν να τον μαζέψουν. Σε αντίθετη περίπτωση, οι χρόνιες νόσοι της ανελεύθερης πολιτείας δεν θα αργήσουν να εμφανιστούν.