υπό την επιμέλεια του Τζόνη Τζανάρη,

από τους Αντωνίου Ασημίνα, Κουκουλά Βασιλική, Λούβαρης Γιώργος, Μαρούτσου Μαργαρίτα, Τρούμπουλου Ευαγγελία, Τσακαγιάννης Ηλίας, Τσιριγώτη Κωνσταντίνα.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ  

Μαργαρίτα Μαρούτσου, Κουκουλά Βασιλική,

Με αφετηρία την τεχνολογική ανάπτυξη που έχει συντελεστεί στο δευτερογενή και τριτογενή τομέα της οικονομίας, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αναπτύσσεται ταχύρρυθμα το φαινόμενο της ψηφιοποίησης. Ο 21ος αιώνας αναμφισβήτητα αντιπροσωπεύει την προσαρμογή στη νέα αυτή πραγματικότητα, λαμβάνοντας υπόψη την ολοένα συχνότερη επαφή του ανθρώπου με τις νέες ψηφιακές τεχνολογίες στην καθημερινή ζωή, από το χώρο εργασίας  μέχρι τις δραστηριότητες ψυχαγωγίας που σχετίζονται με τον ψηφιακό κόσμο. Ωστόσο, τι πρεσβεύει στην πράξη η διαδικασία της ψηφιοποίησης που συντελείται στο παγκόσμιο κοινωνικοοικονομικό γίγνεσθαι και σε τι έγκειται; Το «διαδίκτυο των πραγμάτων» (Internet of things), η χρήση μαζικών δεδομένων (big data), η τρισδιάστατη εκτύπωση (3D-printing) και τα κρυπτονομίσματα αποτελούν μόνο μερικά από τα παραδείγματα ψηφιοποίησης της σύγχρονης οικονομίας.

Πάραυτα, είναι κρίσιμο να εξεταστεί το φαινόμενο στη βάση ανάλυσης κόστους-οφέλους προκειμένου διαπιστωθεί η ουσία του αντίκτυπου που φέρει στην κοινωνία. Γενικά, η ψηφιοποίηση αλλάζει κατά τρόπο ραγδαίο το μοντέλο δραστηριότητας των επιχειρήσεων. Η παραγωγή, πώληση, διανομή και διαφήμιση των παραγόμενων προϊόντων και υπηρεσιών λαμβάνει μία σημαντικώς διαφορετική χροιά βάσει των νέων δεδομένων που κατασκευάζει η ψηφιοποίηση. Η ψηφιακή οικονομία πράγματι ανοίγει νέες διόδους εισόδου στις αγορές από τις επιχειρήσεις, επιτρέποντας ακόμη και στις μικρομεσαίες να γίνουν ευρέως γνωστές και να αποκτήσουν μερίδιο στην παγκόσμια αγορά. Εντούτοις, αυτή η φαινομενική διευκόλυνση κρύβει κινδύνους, για τις επιχειρήσεις, το εργατικό δυναμικό και τα κράτη, εάν δε συνοδεύεται από τη δέουσα προσαρμογή (OECD, 2018).

Παράλληλα, η ψηφιοποίηση επηρεάζει δραστικά και την απασχόληση. Παραδοσιακές θέσεις εργασίας εκφυλίζονται για να δώσουν θέση στα νέα πόστα που προκύπτουν από τις ανάγκες προσαρμογής στα νέα τεχνολογικά δεδομένα. Η ανάπτυξη των ψηφιακών δεξιοτήτων κρίνεται πλέον βασικό προαπαιτούμενο για την αγορά εργασίας (Cedefop, 2017). Πώς λοιπόν θα επιτευχθεί ισορροπία μεταξύ της επιχειρηματικής ανάπτυξης και της αγοράς εργασίας σε σχέση με την ψηφιοποίηση και τη χρήση της; Πώς θα προσαρμοστούν τα κράτη στη νέα αυτή δυναμική και τι συνεπάγεται αυτή για την ανάπτυξή τους;

Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα στα οποία η παρούσα ανάλυση θα προσπαθήσει να δώσει απάντηση. Σκοπός, συγκεκριμένα, αυτής είναι να παρουσιάσει τις διαστάσεις του φαινομένου- ωφέλιμες και διαρθρωτικές- αναλύοντας παράλληλα την επίδρασή του στις επιχειρήσεις και κατ’ επέκταση την κοινωνία. Σημαντικό άξονα της ανάλυσης αποτελεί, επίσης, η μελέτη της ψηφιοποίησης σε σχέση με την ανάπτυξη των χωρών- ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων- και τη συνεπαγωγή της στον τομέα της απασχόλησης.

Εν συνόλω, καθίσταται φανερή μία διεθνής τάση ενσωμάτωσής της στην οικονομική ζωή των κρατών, ως αναπόφευκτη δυναμική που για λόγους εκσυγχρονισμού και δη ανταγωνισμού χρήζει προσαρμογής- με απώτερο στόχο πάντοτε την ανάπτυξη και ευημερία τους.

 Ορισμός Ψηφιοποίησης και Μορφές

Κουκουλά Βασιλική, Τσιριγώτη Κωνσταντίνα.

Αρχικώς, η ψηφιοποίηση διαθέτει δύο έννοιες: μία στενή και μία ευρεία. Η στενή έννοια αφορά τη διαδικασία μετατροπής ενός εντύπου έργου πάσης φύσεως, είτε σε μορφή κειμένου, εικόνας ή ακουστικού υλικού, σε ψηφιακό έργο, που αποτυπώνεται και διανέμεται στον ψηφιακό κόσμο, δηλαδή μέσω υπολογιστή, κινητού ή άλλου ηλεκτρονικού μέσου. Αντιθέτως, με την ευρεία έννοια νοείται η χρήση της εν στενή εννοία ψηφιοποίησης με σκοπό τον μετασχηματισμό των διαδικασιών της ανθρώπινης εργασίας, της διοίκησης των επιχειρήσεων, της οικονομίας και εν τέλει ολόκληρης της κοινωνίας. Με λίγα λόγια, στην ευρεία της έννοια, πραγματώνεται μια συνέργεια μεταξύ των ψηφιακών μέσων η οποία επιφέρει διαρθρωτικά αποτελέσματα στην κοινωνία. Ακριβώς αυτό το αποτέλεσμα της εν ευρεία εννοία ψηφιοποίησης ονομάζεται ψηφιακός μετασχηματισμός (digital transformation) (Burkett, 2017).

Ως αίτια της ψηφιοποίησης μπορούν να αναφερθούν η τάση της παγκοσμιοποίησης και το συνυφασμένο με αυτή άνοιγμα των αγορών που συντελείται σε διεθνές επίπεδο, η τεχνολογική επανάσταση του 21ου αιώνα και, φυσικά, η διαρκής και έμφυτη τάση της ανθρωπότητας για καινοτομία και πρόοδο. Αυτά, σε συνδυασμό με την οικονομική πρόοδο και τα υψηλά επιτεύγματα στην επιστήμη, οδήγησαν τον άνθρωπο στην επινόηση μεθόδων διεύρυνσης και διανομής της γνώσης και της πληροφορίας, με τεράστιες ταχύτητες, ανεξαρτήτως αποστάσεων.

Πριν την ανάλυση, όμως, των δομικών συνεπαγωγών της ψηφιοποίησης, είναι κρίσιμη η διάκριση μεταξύ των διάφορων μορφών της που αναπτύσσονται σε διεθνές επίπεδο, προκειμένου να καταστεί ευχερέστερη η κατανόησή τους. Συγκεκριμένα, οι διαστάσεις που λαμβάνει η ψηφιοποίηση στην κοινωνία είναι οι παρακάτω:

  • Big Data Analytics

Τα Big Data ή «μαζικά δεδομένα» δημιουργούνται από τα πάντα γύρω μας ανά πάσα στιγμή. Ουσιαστικά αφορούν τη συχνή περίπλοκη διαδικασία εξέτασης μεγάλου και ποικίλου όγκου δεδομένων για την αποκάλυψη πληροφοριών- όπως κρυμμένα μοτίβα, άγνωστοι συσχετισμοί, τάσεις αγοράς και προτιμήσεις καταναλωτών- το οποία βοηθούν οργανισμούς και διαμορφώνουν συνειδητές επιχειρηματικές αποφάσεις (Search Business Analytics, 2019). Κάθε ψηφιακή αλληλεπίδραση με μέσα μαζικής δικτύωσης παράγει δεδομένα, από την περιήγηση στον υπολογιστή και το διαδικτυακό λιανεμπόριο μέχρι τις αγορές στο «iTunes» και τα «likes» στο Facebook.

  • Internet of things

Το Internet of things ή «Διαδίκτυο των πραγμάτων» είναι ένα σύστημα αλληλοσυνδεμένων υπολογιστικών συσκευών, αυτόματων ή ψηφιακών μηχανών με τη δυνατότητα να μεταφέρει δεδομένα εντός ενός δικτύου, δίχως να απαιτεί την επικοινωνία ανθρώπου με άνθρωπο ή ανθρώπου με υπολογιστή. Στην καταναλωτική αγορά η τεχνολογία αυτή είναι συνώνυμη με προϊόντα που άπτονται του όρου «smart home», καλύπτοντας συσκευές όπως φωτιστικά σώματα, θερμοστάτες, συστήματα ασφαλείας και κάμερες, καθώς και άλλες οικιακές συσκευές που υποστηρίζουν ένα ή περισσότερα κοινά οικοσυστήματα και μπορούν να ελεγχθούν μέσω συσκευών που συνδέονται με αυτά τα οικοσυστήματα, όπως smartphone ή smart speaker (IoT Agenda, 2020).

  • Ρομποτική και Τεχνητή Νοημοσύνη (Artificial Intelligence)

 Η ρομποτική είναι ένας κλάδος της Mηχανοηλεκτρικής επιστήμης, που έχει ως αντικείμενο τη μελέτη των μηχανών και εξαρτημάτων, που μαζί ολοκληρώνουν μία τελειωτική λειτουργία ακριβείας. Ασχολείται με το σχεδιασμό, την κατασκευή, τη λειτουργία και τη χρήση ρομπότ, καθώς και την επιστήμη των υπολογιστών, τον προγραμματισμό και την τεχνητή νοημοσύνη. Σημαντική είναι η συμβολή της ρομποτικής στο χώρο της Ιατρικής- ιδιαίτερα στο χειρουργικό κλάδο- καθώς και στη βιομηχανία. Τα ρομπότ διαθέτουν έναν «εγκέφαλο – επεξεργαστή», έναν ανιχνευτή κίνησης και κάποια αισθητήρια με τα οποία αντιλαμβάνονται και επεξεργάζονται τα δεδομένα και ενεργούν με τους κινητήρες που διαθέτουν (Cedefop, 2017).

Ο όρος τεχνητή νοημοσύνη αναφέρεται στον κλάδο της πληροφορικής ο οποίος ασχολείται με τη σχεδίαση και την υλοποίηση υπολογιστικών συστημάτων που μιμούνται στοιχεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς, τα οποία υπονοούν έστω και στοιχειώδη ευφυΐα: μάθηση, προσαρμοστικότητα, εξαγωγή συμπερασμάτων, κατανόηση από συμφραζόμενα, επίλυση προβλημάτων κλπ. Οι τεράστιες δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης αλλάζουν θεμελιωδώς την παραγωγή, την οργάνωση των επιχειρήσεων, την επικοινωνία, τα λογισμικά που χρησιμοποιούνται από κράτη και επιχειρήσεις, σηματοδοτώντας ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της ανθρωπότητας (McCarthy, 2007)

  • Κρυπτονομίσματα (cryptocurrencies)

Τα κρυπτονομίσματα είναι ψηφιακά νομίσματα, τα οποία βασίζονται σε ένα αποκεντρωμένο λογιστικό σύστημα. Είναι ένα μέσο ανταλλαγής (όπως τα «κλασικά» νομίσματα) που όμως βασίζονται στην κρυπτογραφία για να διασφαλίσουν δοσοληψίες, ιδιοκτησία και τη δημιουργία νέων μονάδων νομίσματος. Έχουν μόνο ψηφιακή μορφή, δηλαδή υφίστανται μόνο στον «ψηφιακό κόσμο» και δεν αντιστοιχούν σε νόμισμα στον πραγματικό κόσμο. Ανήκουν στην κατηγορία των εναλλακτικών νομισμάτων (alternative currencies) και μπορούν να δημιουργηθούν από εταιρείες, ιδιώτες, οργανισμούς, τοπικούς δημόσιους οργανισμούς κλπ. Έχουν αξία μόνο σε συγκεκριμένες συναλλαγές, καθώς ακόμη δεν γίνονται αποδεκτά από όλους. Το πιο διαδεδομένο κρυπτονόμισμα είναι το Bitcoin, το οποίο έχει θεωρηθεί και ως το πιο περίφημο λογιστικό σύστημα τριπλής καταχώρησης που υπάρχει (Kriptomat, 2019).

  • Τεχνολογία Κατανεμημένου Καθολικού (Distributed Ledger Technology–DLT)

Η τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού είναι ένα εργαλείο για την καταγραφή της κυριότητας – θα μπορούσε να αναφέρεται για παράδειγμα στην κυριότητα χρήματος ή περιουσιακών στοιχείων, όπως τα ακίνητα. Πρακτικά αφορά σε μια βάση δεδομένων σχετική με τις συναλλαγές που, αντί να αποθηκεύεται σε μια κεντρική τοποθεσία, κατανέμεται σε ένα δίκτυο πολλών υπολογιστών. Συνήθως, όλα τα μέλη του δικτύου μπορούν να διαβάζουν τις πληροφορίες και, ανάλογα με τις άδειες που τους έχουν δοθεί, να προσθέτουν στοιχεία.

Ο πιο κοινός τύπος τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού ονομάζεται αλυσίδα συστοιχιών («blockchain»). Η ονομασία αυτή προέρχεται από το γεγονός ότι οι συναλλαγές ομαδοποιούνται προκειμένου να σχηματίσουν συστοιχίες («blocks») οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους με χρονολογική σειρά σχηματίζοντας μια αλυσίδα («chain»). Η αλυσίδα προστατεύεται στο σύνολό της από σύνθετους μαθηματικούς αλγορίθμους με σκοπό να διασφαλίζεται η ακεραιότητα και η ασφάλεια των δεδομένων. Αυτή η αλυσίδα αποτελεί την ολοκληρωμένη καταγραφή όλων των συναλλαγών που περιλαμβάνονται στη βάση δεδομένων (European Central Bank, 2017).

  • Fintech

Το fintech (financial technology) ή «χρηματοοικονομική τεχνολογία», όπως αποδίδεται στην Ελληνική, είναι μια ευρεία έννοια που περιλαμβάνει όλες τις εταιρείες που χρησιμοποιούν το Internet, τα κινητά τηλέφωνα, το cloud και λογισμικό ανοιχτού κώδικα για την αποτελεσματική και εύχρηστη παροχή τραπεζικών και χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: η μία περιλαμβάνει τις εταιρείες που προσφέρουν ψηφιακά εργαλεία στους χρήστες για να δανείζονται, διαχειρίζονται τα χρήματά τους και να χρηματοδοτούν ευκολότερα τις «startups», ενώ η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τις επιχειρήσεις που παρέχουν υποστηρικτικές υπηρεσίες και βοηθούν τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς να διαχειρίζονται καλύτερα τις υπηρεσίες τους (Insider.gr, 2017).

  • 3D-Printing

Η 3D τεχνολογία είναι μία πρωτοπορία στον χώρο της οικονομίας που χρησιμοποιείται, μεταξύ άλλων, από την αυτοκινητοβιομηχανία, τις εταιρείες που παράγουν ιατρικό εξοπλισμό, αλλά και άλλες μικρότερες βιοτεχνικές μονάδες, ενώ άλλες μορφές αξιοποίησής της αφορούν στην κατασκευή κοσμημάτων και χρηστικών αντικειμένων. Έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει ένα ακριβές και λειτουργικό αντίγραφο ενός οποιουδήποτε υπαρκτού αντικειμένου, αρκεί να γίνει ένα «σκανάρισμα» (Στεργίου,2019).

Η Επίδραση στις Επιχειρήσεις

Αντωνίου Ασημίνα,

Η ψηφιοποίηση των αγορών είναι μια διαδικασία σχεδόν αναπόφευκτη, δεδομένου της τεράστιας εξάπλωσης της τεχνολογίας στον κόσμο του επιχειρείν και της διασύνδεσης που υφίσταται μεταξύ των επιχειρηματικών οντοτήτων. Στο πέρασμά της έχει προκαλέσει επανάσταση στον τρόπο επικοινωνίας, στην παραγωγική διαδικασία (αυτοματοποίηση) αλλά και μία ευρύτερη τεχνολογική πρόκληση προσαρμογής για τις επιχειρήσεις που βρίσκονται αντιμέτωπες με τα νέα δεδομένα (tovima.gr, 2017).

Δομικές Αλλαγές

Η ψηφιοποίηση βελτιώνει τη λειτουργία μιας επιχείρησης (εσωτερική διάσταση), ενώ ταυτοχρόνως, συμβάλλει στην αναβάθμιση της εμπειρίας του πελάτη (εξωτερική διάσταση). Καθώς, λοιπόν, επιχειρήσεις επιδιώκοντας βάσει ανάλυσης κόστους-οφέλους ή αναγκαζόμενες από τον ανταγωνισμό να ενσωματώσουν την ψηφιοποίηση στις λειτουργίες τους, είναι σημαντικό να παρατηρηθούν οι αλλαγές που υφίστανται κατόπιν αυτής της απόφασης:

Πρώτον,  ο τεχνολογικός μετασχηματισμός που προκύπτει από την χρήση του διαδικτύου και των συναφών τεχνολογικών δυνατοτήτων (AI, Internet of Things, Big Data, Ρομποτική κλπ.) αυξάνει την δυναμική της επιχείρησης, διευρύνει την παρουσία της στο διεθνές γίγνεσθαι και αναπτύσσει νέους τρόπους αναβάθμισης του ανταγωνιστικού της πλεονεκτήματος στην αγορά, μέσα από τις νέες δυνατότητες που προσφέρουν τα μέσα αυτά εντός του πεδίου Έρευνας και Ανάπτυξης (R&D) των εταιριών.

Δεύτερον, οι δυνάμεις της ψηφιοποίησης μειώνουν δραματικά τα κόστη συναλλαγής για τη συλλογή πληροφοριών, τις διαδικασίες ελέγχου ή την επικοινωνία. Μέσω της πρόσβασης σε ένα αχανές πεδίο πληροφοριών και big data, οι εταιρίες δύνανται να αναλύσουν τη διαδικτυακή και την αγοραστική συμπεριφορά χρηστών/πελατών, προσαρμόζοντας τις διαφημίσεις βάσει των εξατομικευμένων προτιμήσεων και αυξάνοντας, συνεπώς, τη συνολική ζήτηση. Μέσω της «online» παρουσίας της επιχείρησης, συνεπώς,  διευρύνεται το αγοραστικό κοινό της, προωθούνται παντού τα προϊόντα και οι υπηρεσίας της και αυξάνονται δη οι πωλήσεις της.

Τρίτον, αξίζει να σημειωθεί ότι πολλές εταιρείες επιλέγουν την εξ’ ολοκλήρου παρουσία τους στο διαδίκτυο και όχι σε κάποιο φυσικό κατάστημα, μειώνοντας έτσι δραστικά τα λειτουργικά τους κόστη. Στο ίδιο πλαίσιο, οι επιχειρήσεις είθισται να προβαίνουν σε εξωτερική ανάθεση εργασιών (outsourcing) σε χώρες με χαμηλότερο κόστος εργασίας ή σε ανάθεση συγκεκριμένων έργων σε εξωτερικούς συνεργάτες (freelancers), προκειμένου να περιορίσουν το επιχειρησιακό κόστος και νομικές δεσμεύσεις. Αυτή τη δυνατότητα την αποκτούν σαφώς, μέσω της ψηφιοποίησης που επιτρέπει την επικοινωνία και την παροχή λειτουργικών υπηρεσιών από μεγάλες αποστάσεις.

Συνολικά, η προσαρμογή στα νέα δεδομένα είναι ωφέλιμη και αναγκαία για μια επιχείρηση, καθώς καταφέρνει σαφώς να αυξήσει την παραγωγικότητά της και, συνεπαγόμενα, τα κέρδη από την εμπορική της δραστηριότητα (Κονδάκης, 2015).

     οικ 1Εικόνα 1: Χρήση του διαδικτύου για την ψηφιοποίηση μιας επιχείρησης (πηγή: Google Images)    

Χρηματοδότηση

Μια επιχείρηση με σκοπό να εισέλθει στην «Χρυσή εποχή της Ψηφιοποίησης», έχει την αδήριτη ανάγκη εύρεσης κεφαλαίων, δηλαδή την άμεση επέκταση του ψηφιακού της χαρτοφυλακίου. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων (ΙΜΕ) της ΓΣΕΒΕΕ, οι 9 στις 10 επιχειρήσεις στην Ελλάδα χρηματοδοτούν την μετάβασή τους στην ψηφιοποίηση με δικά τους κεφάλαια, ενώ μόλις το 4,1% μέσω τραπεζικού δανεισμού. Επιπλέον, όσες εταιρείες προέβησαν σε επενδυτική δραστηριότητα τα 3 τελευταία χρόνια, το μεγαλύτερο ποσοστό (37,2%) των προς επένδυση κεφαλαίων τους επενδύθηκε σε τεχνολογικό και μηχανολογικό εξοπλισμό, όπως ανάπτυξη λογισμικού, ιστοσελίδας, ψηφιακών εργαλείων, κ.α.


Προσαρμογή-Πρόκληση

Παρ’ όλα αυτά, πρόκληση για τους εργοδότες εξακολουθεί να αποτελεί η διαμόρφωση του κατάλληλου πλαισίου συνεργασίας του ανθρώπινου δυναμικού με τα νέα τεχνολογικά δεδομένα. Η ανησυχία ότι οι μεγάλες τεχνολογικές εξελίξεις θα «κλείσουν» θέσεις εργασίας μπορεί να καταρριφθεί, εφόσον η επιχείρηση μεριμνά για την εκ νέου κατάρτιση του ανθρωπίνου δυναμικού της στα σημερινά δεδομένα με διαρκή εκπαίδευση και την καλλιέργεια των ψηφιακών δεξιοτήτων των εργαζομένων.

Συνεπώς, η δυναμική της ψηφιοποίησης φέρει θετικές συνέπειες στη λειτουργία της επιχείρησης αναβαθμίζοντας ζωτικά τις δυνατότητές της, συγχρόνως δε υφίσταται κινδύνους στην περίπτωση μη προσαρμογής και εκσυγχρονισμού για τις ίδιες τις επιχειρήσεις αλλά και το εργατικό δυναμικό. Σε κάθε περίπτωση αποτελεί μία νέα πρόκληση η οποία χρήζει προσαρμογής. (naftemporiki.gr, 2019).

Ο αντίκτυπος στην Κοινωνία

Τρούμπουλου Ευαγγελία,

Η ραγδαία εξέλιξη της ψηφιακής τεχνολογίας και η διάδοσή της σε όλο το φάσμα της παραγωγής και της προσφοράς προϊόντων και υπηρεσιών συνίσταται θεμελιώδες κοινωνικό αντίκτυπο. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός προσφέρει νέους ριζοσπαστικούς τρόπους οργάνωσης και λειτουργίας των οργανισμών προκαλώντας αναστάτωση, όσον αφορά τους κανόνες της απασχόλησης, τις προδιαγραφές, τους μισθούς και τις απαιτήσεις της αγορά εργασίας. Οι νέες καινοτόμες τεχνολογίες, σε συνδυασμό με τις αλλαγές που επιφέρουν, δημιουργούν τόσο θετικές όσο  και αρνητικές συνέπειες για το κοινωνικό σύνολο. Μερικές εξ αυτών είναι:

  • Απασχόληση:

Η αυτοματοποίηση ως μέρος του ψηφιακού μετασχηματισμού αναμένεται να επηρεάσει την αγορά εργασίας σε βάθος χρόνου. Σύμφωνα με έκθεση του ΟΑΣΑ το 2018 “Job creation and local economic development”, κάθε χρόνο αυξάνεται η παράδοση βιομηχανικών ρομπότ σε επιχειρήσεις. Μακροπρόθεσμα αυτό θα οδηγήσει στην εξαφάνιση ορισμένων θέσεων εργασίας που εύκολα μπορούν να αυτοματοποιηθούν και να αντικαταστήσουν το ανθρώπινο δυναμικό. Παραδείγματος χάρη, θέσεις υψηλού κινδύνου θεωρούνται οι λογιστές, οι γραμματείς, οι ελεγκτές κλπ. Οι τρέχουσες εκτιμήσεις των παγκόσμιων απωλειών θέσεων εργασίας που οφείλονται στην ψηφιοποίηση κυμαίνονται από 2 εκατομμύρια έως 2 δισεκατομμύρια μέχρι το 2030 (World Economic Forum, 2011).

Από την άλλη πλευρά, ορισμένες θέσεις εργασίας θα αναδυθούν μέσω της   ψηφιοποίησης και οι μισθοί θα αυξηθούν, καθώς αποδεδειγμένα η αυξανόμενη χρήση μηχανών στη παραγωγή οδηγούν σε υψηλότερα επίπεδα παραγωγικότητας της εργασίας.

  • Αγορά Εργασίας:

Οι ολοένα αυξανόμενες ανάγκες της εισαγωγής νέων καινοτόμων τεχνολογιών στην παραγωγή, δημιουργεί θέσεις εργασίας σε νέες ειδικότητες. Παραδείγματα τέτοιων ειδικοτήτων είναι οι ειδικοί μηχανικής μάθησης, οι αναλυτές δεδομένων, οι εμπειρογνώμονες αυτοματισμού διεργασιών, οι μηχανικοί ρομπότ και οι ειδικοί στο blockchain.

Μελέτη του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ «Το μέλλον της απασχόλησης» (2018) επισημαίνει ότι μέχρι το έτος 2022, το 38% των επιχειρήσεων παγκοσμίως αναμένουν να επεκτείνουν το εργατικό τους δυναμικό σε νέους ρόλους. Αναμένεται επίσης να αναπτυχθούν οι ρόλοι που αξιοποιούν ξεχωριστά τις ανθρώπινες δεξιότητες – για παράδειγμα την εξυπηρέτηση των πελατών, επαγγελματίες πωλήσεων και μάρκετινγκ, επαγγελματίες στον τομέα της κατάρτισης και ανάπτυξης, ειδικοί οργανωσιακής ανάπτυξης και διαχειριστές καινοτομίας.

  • Ψηφιακά προϊόντα και υπηρεσίες:

Η ψηφιοποίηση ως κοινωνική διαδικασία επιτρέπει στα θεσμικά όργανα να δημιουργήσουν ωφέλιμες συνθήκες για την πρόοδο της κοινωνίας μέσω  ψηφιακών εφαρμογών. Συγκεκριμένα, αναβαθμίζει τον κρατικό μηχανισμό και τις υπηρεσίες του δημοσίου, καθιστώντας πιο εύχρηστη τη λειτουργία των θεσμών. Συμβάλλει, επίσης, στην καλύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών, καθώς παρέχει διαδικτυακή πρόσβαση σε πλήθος δημοσίων υπηρεσιών για τις οποίες έκαστος θα όφειλε να «περιμένει στην ουρά» στο παρελθόν. Συγχρόνως, τα μέσα της ψηφιοποίησης φαίνεται ότι αναβαθμίζουν σημαντικά το εκπαιδευτικό σύστημα εν συνόλω, μέσω της δημιουργίας διαδικτυακών πλατφορμών, ηλεκτρονικών βιβλίων και εν γένει μέσω της διάχυσης οπτικοακουστικού υλικού και πληθώρας πληροφοριών στο πλαίσιο της διδασκαλίας.

Περιφερειακή ανάπτυξη, απασχόληση και ψηφιοποίηση:

α. Αναπτυγμένες οικονομίες

Τσακαγιάννης Ηλίας,

Η διαδικασία της ψηφιοποίησης έχει επιφέρει πολλαπλές αλλαγές σε ΗΠΑ, Ευρώπη και Ιαπωνία, ήτοι στο λεγόμενο ανεπτυγμένο κόσμο. Συγκεκριμένα, έχει αυξηθεί κατακόρυφα η παραγωγικότητα στις συγκεκριμένες περιοχές και ειδικά στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης και στις Η.Π.Α. Αυτές οι χώρες έχουν δει το ΑΕΠ τους να έχει βελτιωθεί τις τελευταίες δεκαετίες, ως αποτέλεσμα των δυνάμεων της ψηφιοποίησης. Επίσης, έχουν δει τον κρατικό μηχανισμό να αναβαθμίζεται και τον δημόσιο τομέα να λειτουργεί πιο εύρυθμα. Παρόλα αυτά, η διαρκής και συνεχώς εναλλασσόμενη τάση προς ψηφιοποίηση και αυτοματοποίηση έχει  φέρει αντιμέτωπους με την απειλή ή την πραγματικότητα απώλειας της θέσεως εργασίας τους (World Bank, 2016).

Μολαταύτα, παρά τις τεράστιες αλλαγές που έχει επιφέρει στο Δυτικό κόσμο η ψηφιοποίηση και η αυτοματοποίηση, αρκετές περιφέρειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης παραμένουν χαμηλά στον δείκτη ψηφιοποίησης. Το 2019, μεταξύ των χωρών της Ε.Ε., η Φινλανδία, η Σουηδία, η Ολλανδία και η Δανία φαίνεται να υπερτερούν αναφορικά με την ενσωμάτωση της ψηφιοποίησης. Αντίθετα, χώρες όπως η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Ελλάδα, η Πολωνία και η Ιταλία, απέχουν αρκετά από την υλοποίηση των μέτρων που θα τις φέρουν σε αντίστοιχο επίπεδο (European Commission, 2019).

Ακόμη, καθώς ο τομέας της τεχνολογίας, με την πάροδο του χρόνου ισχυροποιείται, οι συγκεκριμένες χώρες είναι υποχρεωμένες να αναλάβουν δράση, επειδή η άνοδος της τεχνολογίας  ενδέχεται να επιφέρει ανισότητα ευκαιριών, αβεβαιότητα και ψηφιακό μονοπώλιο. Οπότε, οι κυβερνήσεις των ανεπτυγμένων κρατών θα πρέπει να καταρτίσουν συγκεκριμένα σχέδια δράσης για την αποφυγή τέτοιων των δυσάρεστων συνεπειών. Είναι σημαντικό να τονιστεί, ότι οι περισσότερες θέσεις εργασίας που κινδυνεύουν να χαθούν είναι αυτές που καλύπτονται από εργαζομένους χαμηλής ή μεσαίας εξειδίκευσης, δεδομένης της αύξησης της παραγωγικότητας που προκύπτει από την ψηφιοποίηση. Σε αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να υπάρξει ειδική μνεία που θα αφορά σε επανακατάρτιση αυτών, προκειμένου να αποφευχθεί η ανεργία και η μετανάστευση.

Συνολικά, σε όλο το δυτικό κόσμο -και ειδικά εντός της Ε.Ε- παρατηρείται μεγάλη αύξηση του ηλεκτρονικού εμπορίου και υιοθέτηση ολοένα περισσότερο των ψηφιακών μέσων στην οργάνωση της δημόσιας, κοινωνικής και επιχειρηματικής ζωής. Το γεγονός αυτό, μάλιστα, οδήγησε την Ένωση στην υιοθέτηση των απαραίτητων νομοθετικών μέτρων (Οδηγιών) για την θέσπισης μιας Κοινής Ψηφιακής Αγοράς, η οποία θα επιτυγχάνει την ομαλή εναρμόνιση των κανόνων ανταγωνισμού στα νέα δεδομένα.

β. Αναπτυσσόμενες οικονομίες

Λούβαρης Γιώργος,

Η διαδικασία της αυτοματοποίησης ακολουθεί μια περίπλοκη οδό όταν εφαρμόζεται στις αναπτυσσόμενες χώρες. Συνολικά, οι χώρες του κόσμου προχωρούν στη ψηφιοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας, ώστε να μεγιστοποιήσουν την υλική τους ευημερία (Petersen, 2019). Ωστόσο, αν απομονωθούν οι αναπτυσσόμενες χώρες φαίνεται πως η ψηφιοποίηση διαχέει τα θετικά χαρακτηριστικά της μόνο όταν συνοδεύεται από καθορισμένα χαρακτηριστικά που διαθέτουν όλες οι ανεπτυγμένες, αλλά όχι όλες οι αναδυόμενες οικονομίες. Αυτά τα χαρακτηριστικά σχετίζονται με τον «BTI Index», ο οποίος αφορά την ποιότητα της δημοκρατίας, της ελεύθερης αγοράς και της πολιτειακής διοίκησης στις εν λόγω χώρες (Transformation Index BTI, 2019).

Η αύξηση της παραγωγικότητας, που απορρέει από την ένταση της ψηφιοποίησης, δημιουργεί αναπτυσσόμενες χώρες δύο ταχυτήτων σχετικά με την διεθνή ανταγωνιστικότητα τους. Σε πρώτο επίπεδο, η στροφή στη ψηφιοποίηση απαιτεί έναν ιδιωτικό τομέα που διαθέτει πηγές επένδυσης σε νέες τεχνολογίες και έναν δημόσιο τομέα που προσφέρει υποδομές και εκπαίδευση στους πολίτες ώστε να αξιοποιήσουν τα καινούρια ψηφιακά δεδομένα. Ιστορικά, ωστόσο, ορισμένες μόνο αναδυόμενες οικονομίες πέτυχαν αυξανόμενους ρυθμούς μεγέθυνσης και οργάνωσης των οικονομιών τους, με αποτέλεσμα να διαθέτουν τους πόρους για την ψηφιοποίηση της παραγωγής, ενώ άλλες χαρακτηρίστηκαν από μία κοινωνικό-οικονομική στασιμότητα που έθεσε εμπόδια στη τεχνολογική τους αναβάθμιση.

Το χάσμα, αυτό, μεταξύ των αναπτυσσόμενων χωρών είναι που προσδίδει στη ψηφιοποίηση ένα χαρακτηριστικό τόσο «ευκαιρίας» για την εξέλιξη ορισμένων αναδυόμενων οικονομιών, όσο και «κατάρας» για την εξέλιξη των υπολοίπων. Η βασικότερη αιτία αυτής της αντίθεσης έγκειται στη φύση της ψηφιοποίησης. Πιο συγκεκριμένα, η ψηφιοποίηση συνεπάγεται σε μεγάλο βαθμό υποκατάσταση εργασίας με κεφάλαιο και τεχνολογίες, αλλά και χρησιμοποίηση εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού στη νέα παραγωγική διαδικασία. Παράλληλα, η συγκεκριμένη διαδικασία συνεπάγεται πως οι αναπτυσσόμενες χώρες χάνουν σαν σύνολο το άλλοτε καθοριστικό ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα, τη φθηνή προσφορά εργασίας, καθώς η ένταση υλικού κεφαλαίου στη παραγωγή μειώνει τη σημασία των χαμηλών μισθών (Petersen, 2019). Συνεπώς, ο παράγοντας που θα καθορίσει τη δυνατότητα των αναδυόμενων οικονομιών να αξιοποιήσουν τις τεχνολογίες είναι οι παλιότερες επενδύσεις που αφορούν τη φύση της ψηφιοποίησης στην παραγωγή τους.

Αναλυτικότερα, χώρες σαν την Κίνα, την Ινδονησία, το Ταιβάν ή μερικές της Αφρικής, οι οποίες βιώσαν οικονομική ανάπτυξη τα προηγούμενα χρόνια, διαθέτουν τους πόρους, το θεσμικό πλαίσιο και αρκετά καταρτισμένο προσωπικό, ώστε να ψηφιοποιήσουν αποτελεσματικά την παραγωγή τους και να αδράξουν την ευκαιρία συμμετοχής στις τεχνολογικές επαναστάσεις. Αντίθετα, αρκετές χώρες της Αφρικής που χαρακτηρίζονται από έλλειψη οργάνωσης και στασιμότητα κινδυνεύουν να αποκλειστούν από τη σύγχρονη παραγωγική διαδικασία (Petersen, 2019). Η κοινωνική αστάθεια λόγω της ψηφιοποίησης, λοιπόν, αποτελεί ένα στοίχημα των μελλοντικών οικονομικών σχέσεων και χρίζει προσεκτικής διαχείρισης.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τζανάρη Τζόνη,

Συνολικά, παρατηρείται ότι το φαινόμενο της ψηφιοποίησης έχε επεκταθεί ραγδαία ανά την υφήλιο τις δύο τελευταίες δεκαετίες, δημιουργώντας τεράστιες ευκαιρίες ανάπτυξης, εγκυμονώντας συγχρόνως δε κινδύνους στην περίπτωση της υστέρησης. Είναι γεγονός ότι πολλά είδη νέων τεχνολογιών που σχετίζονται με την τάση της ψηφιοποίησης έχουν αναπτυχθεί, τα οποία επικοινωνούν μεταξύ τους και προσδίδουν νέες/αναβαθμισμένες δυνατότητες σε κάθε οργανισμό, αλλάζοντας καταλυτικά την υφιστάμενη τάξη πραγμάτων, για τις επιχειρήσεις, τις κοινωνίες και τα κράτη.

Σε πρώτη ανάλυση, παρατηρήθηκε ότι οι τεχνολογίες αυτές αυξάνουν υπέρμετρα τις δυνατότητες στον κόσμο του επιχειρείν, μεγεθύνοντας καθοριστικά τα περιθώρια κέρδους, καθώς αυξάνουν την παραγωγικότητα στο πλαίσιο της επιχειρηματικής λειτουργίας και μειώνουν τα κόστη με πολυάριθμους τρόπους. Οι επιχειρήσεις δύνανται πλέον, να λειτουργούν αρκετά ταχύτερα, να κάνουν αισθητή την παρουσία τους ταυτοχρόνως σε πολλά μέρη του πλανήτη και να λαμβάνουν άμεσα ορθολογικές στρατηγικές αποφάσεις με τη βοήθεια του AI, αυξάνοντας έτσι τον κύκλο εργασιών τους.

Δεύτερον, κατέστη φανερό ότι οι νέες τεχνολογίες της ψηφιοποίησης ενδεχομένως να συνεπάγονται απώλεια ορισμένων θέσεων εργασίας- ιδίως αυτών που αφορούν σε χαμηλή εξειδίκευση- καθώς υποκαθιστούν σε αρκετές επιχειρηματικές λειτουργίες την ανθρώπινη εργασία. Από την άλλη, οι ευκολίες και ανέσεις που παρέχει πλέον η διασύνδεση των νέων τεχνολογικών μέσων στον άνθρωπο είναι πραγματικότητα. Οι δημόσιες υπηρεσίες καθίστανται πλέον λειτουργικές, κάτι που βεβαίως βελτιώνει την ποιότητα ζωής στις εκάστοτε χώρες που επιτυγχάνουν υψηλότερα επίπεδα ψηφιοποίησης.

Τρίτον, είναι επίσης γεγονός ότι η δυναμική της ψηφιοποίησης δεν διαχέεται ισομερώς στις χώρες του πλανήτη, αλλά είναι άμεσα συναρτώμενη με τα επίπεδα ανάπτυξης και τις σχετικές υποδομές που έχουν αναπτύξει. Καταδεικνύεται ότι όσο μεγαλύτερη είναι η ανάπτυξη σε μία χώρα, τόσο περισσότερο δύνανται να αξιοποιηθούν τα οφέλη της ψηφιοποίησης σε αυτή. Ταυτοχρόνως, σημειώνεται ότι χάρη στην ψηφιοποίηση παρατηρείται μια ανακατανομή στην παγκόσμια εργασία, με τις αναπτυγμένες να υφίστανται διαρθρωτική ανεργία και τις αναπτυσσόμενες να δέχονται διαρκώς ανάθεση εργασιών από το εξωτερικό – χάρη στο συγκριτικό πλεονέκτημα της φθηνής εργασίας που διατηρούν ακόμη. Πάρα αυτά, με τη διαρκή βελτίωση της παραγωγικότητας που προκύπτει από την ψηφιοποίηση και στις δεύτερες, το πλεονέκτημα αυτό μοιάζει πρόσκαιρο.

Εν κατακλείδι, οι δυνάμεις της ψηφιοποίησης είναι παντού φανερές στη σύγχρονη πραγματικότητα. Οι ευκαιρίες και οι κίνδυνοι είναι κάτι το αναμενόμενο, όπως συμβαίνει με κάθε νέα τεχνολογική εξέλιξη που αναπτύσσεται εντός των κοινωνιών. Το βέβαιο είναι ότι κράτη, επιχειρήσεις και άτομα οφείλουν να προσαρμοστούν στα αναδιαμορφωμένα δεδομένα. Παραμένει, λοιπόν, «προσωπική» υπόθεση της κάθε οντότητας (ατομικής/συλλογικής) η θέση που θα λάβει απέναντι στο νέο status quo.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βurkett, D., (2017), ‘Digitisation and Digitalisation: What Means What? [online] Available here [Accessed 18 March 2020].

Chinoracký, R., 2019. Impact of Digital Technologies on Labor Market and the Transport. [online] Available here [Accessed 18 March 2020].

De la Boutetière, H., Montagner, A. and Reich, A. (2018) Unlocking Success in Digital Transformations. [online] McKinsey & Company. Available here [Accessed 18 March 2020].

Khan, S. (2015) Digitization and its impact on economy. [online] World Economic Forum. Available here  [Accessed 18 March 2020].

McCarthy, J., (2007) WHAT IS ARTIFICIAL INTELLIGENCE? [online] Www-formal.stanford.edu. Available here [Accessed 20 March 2020].

OECD report to G-20 Finance Ministers and Central Bank Governors (2018) “Maintaining competitive conditions in the era of digitalisation”. Available here [Accessed 20 March 2020].

insurance-eea.gr, (2019) Έρευνα: Η Έλλειψη Χρηματοδότησης Εμπόδιο Στην Ψηφιοποίηση Των Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων – EEA Insurance. [online] EEA Insurance. Available here [Accessed 18 March 2020]

IoT Agenda. (2020)What Is Iot (Internet Of Things) And How Does It Work?. [online] Available here [Accessed 20 March 2020].

Petersen Thiess (2019). Digitalization: Curse or Blessing for Developing Economies? [online] Transformation Index BTI. Available here [Accessed at 7 March 2020].

Petersen Thiess (2019). Digital Economy: How is digitalization changing global competitiveness and economic prosperity? [online] New Perspectives on Global Economic Dynamics, 2020. Available here [Accessed at 7 March 2020].

Search Business Analytics (2019) What Is Big Data Analytics and Why Is It Important? [online] Available here  [Accessed 20 March 2020].

Shaping Europe’s digital future – European Commission. (2019) The Digital Economy and Society Index (DESI) – Shaping Europe’s Digital Future – European Commission. [online] Available here  [Accessed 17 March 2020].

Transformation Index BTI (2019). Transformation Index. [online] Available here [Accessed at 7 Mar. 2020].

Worldbank.org, (2019). DIGITAL DIVIDENTS – World Development Report. [online] Available here [Accessed 17 March 2020].

World Economic Forum, (2020) Understanding the impact of digitalization on society. Available here. [Accesed 20 March 2020].

Fortunegreece.com, 2020. Big Data – Η Νέα Εμμονή Των Μεγάλων Επιχειρήσεων | Fortunegreece.Com. [online] Available HERE [Accessed 20 March 2020].

ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ, (2019) Δελτίο Τεχνολογικής Και Ψηφιακής Προσαρμογής Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων. 1st ed. [pdf] Athens: Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων (ΙΜΕ) ΓΣΕΒΕΕ, pp.4-12. Available here [Accessed 18 March 2020]

Insider.gr. (2017) Ποιος Γνωρίζει Τι Σημαίνει Fintech;. [online] Available here [Accessed 20 March 2020].

Κονδάκης, Ν., 2015. Netweek – Ασφαλής Και Απλοποιημένος Ο Δρόμος Του Business Digitization. [online] Netweek.gr. Available here [Accessed 18 March 2020]

Κοντιάδης, Ξ., Παπαδημητρίου, Κ., Γεωργακοπούλου, Β. και Στεφανίδης, Δ. (2018). Νέες τεχνολογίες στις τράπεζες και επιπτώσεις στην απασχόληση. Αθήνα: ΙΝ.Ε./Ο.Τ.Ο.Ε.

Kriptomat. (2019) Τι Είναι Τα Κρυπτονομίσματα; Πράγματα Που Πρέπει Να Γνωρίζετε – Kriptomat. [online] Available here [Accessed 20 March 2020].

Liberal.gr. (2019) Ψηφιακή Οικονομία Και Ελλάδα – 3D Printing | Liberal.Gr. [online] Available here [Accessed 20 March 2020].

naftemporiki.gr, (2019). Οι Στρατηγικές Για Την Επιτάχυνση Της Ψηφιακής Ωριμότητας Των Επιχειρήσεων | Naftemporiki.Gr. [online] M.naftemporiki.gr. Available here [Accessed 18 March 2020]

tovima.gr, (2017) Joe Kaeser: Η Ψηφιοποίηση Απαιτεί Προσαρμοστικότητα Επιχειρήσεων – Ειδήσεις – Νέα – Το Βήμα Online. [online] Ειδήσεις – νέα – Το Βήμα Online. Available here [Accessed 18 March 2020].