υπό την επιμέλεια της Κωνσταντίνας Τσακαράκη,
από τους Κατερίνα Αράπη, Βασίλης Λιανός, Γιάννης Λιβέρης, Ντέιβις Τσάκα.
Εισαγωγή
Βασίλης Λιανός,
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ιδρύθηκε κι επίσημα με την Συνθήκη του Μάαστριχτ, γνωστή και ως ‘Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση’, η οποία τέθηκε σε ισχύ τον Νοέμβριο του 1993 και αποτελείτο από 12 χώρες : την Γερμανία, την Γαλλία, την Ιταλία, το Βέλγιο, την Ελλάδα, το Λουξεμβούργο, την Ολλανδία, την Δανία, την Ιρλανδία, την Ισπανία, την Πορτογαλία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Έχει τις ρίζες της στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ), η οποία αποτελείτο από την Ιταλία, την Γαλλία, το Βέλγιο, την Δυτική Γερμανία, το Λουξεμβούργο και την Ολλανδία και έπειτα στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ) και στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) που ιδρύθηκαν το 1957 και το 1958 αντίστοιχα, οι οποίες συγκροτήθηκαν κατά βάση για οικονομικούς, εμπορικούς και ενεργειακούς λόγους. Στο σύνολο τους, αυτές οι 3 κοινότητες αποτελούσαν τις ‘Ευρωπαϊκές Κοινότητες’. Έπειτα, τα κράτη-μέλη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων υπέγραψαν στο σύνολο τους την Συνθήκη του Μάαστριχτ. Από την Συνθήκη του Μάαστριχτ, η προοπτική διεύρυνσης της Ένωσης έπαιζε πάντα σημαντικό ρόλο.
Η διαδικασία διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι γνωστή και ως ‘Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση’. Η Συνθήκη ορίζει πως, για την ένταξη νέου κράτους στην Ένωση, πρέπει να υπάρξει η συγκατάθεση όλων των κρατών-μελών. Εκτός από τις συνθήκες της διαπραγμάτευσης μεταξύ της Ένωσης και των υποψηφίων κρατών, οι πιο σημαντικοί όροι ένταξης εντοπίζονται στα Κριτήρια της Κοπεγχάγης, τα οποία θεσπίστηκαν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που πραγματοποιήθηκε στην Κοπεγχάγη, το 1993. (Consilium, 2020) Εν συντομία, για να εισχωρήσει ένα κράτος στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να πληροί κάποια γεωγραφικά, πολιτικά και οικονομικά κριτήρια. Τα γεωγραφικά κριτήρια υποδεικνύουν πως κάθε νέο κράτος πρέπει να είναι ‘Ευρωπαϊκό’. Το τί σημαίνει ‘Ευρωπαϊκό’ υπόκειται στην αξιολόγηση της Κομισιόν και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Τα πολιτικά κριτήρια ορίζουν πως το πολίτευμα των καινούριων κρατών πρέπει να είναι δημοκρατικό, πως πρέπει να υποστηρίζουν ένα κράτος δικαίου, πως πρέπει να προστατεύουν τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και πως πρέπει να αναγνωρίζουν και να σέβονται τα δικαιώματα των εθνικών μειονοτήτων. Τα οικονομικά κριτήρια, σε γενικά πλαίσια, υποδεικνύουν πως τα καινούρια κράτη πρέπει να υποστηρίζουν μία ανοικτή αγορά και να έχουν την δυνατότητα να συμμετέχουν στην αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Επιπλέον, εκτός των Κριτηρίων της Κοπεγχάγης, υπάρχουν και κάποια νομικά κριτήρια που ορίζουν πως κάθε κράτος πρέπει να τροποποιεί την νομοθεσία του ώστε να μην αντικρούεται με το acquis communautaire, δηλαδή το σύνολο των νόμων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σήμερα, 27 χρόνια μετά την έναρξη της ισχύος της Συνθήκης του Μάαστριχτ, η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελείται από 27 χώρες. Το 1995 εισχώρησαν οι Αυστρία, Φινλανδία και Σουηδία, το 2004 οι Κύπρος, Τσεχία, Εσθονία, Ουγγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Μάλτα, Πολωνία, Σλοβακία και Σλοβενία, το 2007 η Βουλγαρία και η Ρουμανία και το 2013 η Κροατία. Το 2020 αποχώρησε από την Ευρωπαϊκή Ένωση το Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτή την στιγμή, πέντε κράτη είναι επίσημα υποψήφια για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση : η Τουρκία, η Βόρεια Μακεδονία, το Μαυροβούνιο, η Αλβανία και η Σερβία. Το Μαυροβούνιο, η Σερβία και η Τουρκία βρίσκονται σε διαπραγματεύσεις. Επιπλέον, το Κόσοβο είναι εν δυνάμει υποψήφιο και η Βοσνία και Ερζεγοβίνη έκανε επισήμως αίτηση για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2016. (Britannica, 2020)
Σερβία
Γιάννης Λιβέρης,
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Θεσσαλονίκης, στις 19-20 Ιουνίου 2003, δήλωσε την αποφασιστικότητά του για την πλήρη στήριξη της ευρωπαϊκής προοπτικής της Σερβίας και των υπολοίπων πέντε χωρών των Δυτικών Βαλκανίων (Μούσης, 2018). Αυτές θα μπορέσουν να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, εάν πληρούν τα κριτήρια που έχουν καθιερωθεί από την ίδια και έχουν υιοθετήσει το κοινοτικό της κεκτημένο. Παράλληλα, καθιερώθηκαν εταιρικές σχέσεις με αυτές τις χώρες στο πλαίσιο της διαδικασίας σταθεροποίησης, ώστε να προωθηθούν οι προτεραιότητες για την ενσωμάτωση στην ΕΕ.
Στις 29 Απριλίου 2008, η ΕΕ και η Σερβία υπέγραψαν τη Συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης (ΣΣΣ) και στις 18 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους, το Συμβούλιο έδωσε έγκριση για τη νέα ευρωπαϊκή εταιρική σχέση με την δεύτερη, δίνοντας πλέον έμφαση στη διαδικασία του ενισχυμένου διαρκούς διαλόγου (Europa.eu: European Parliament, 2019). Η Σερβία υπέβαλε αίτημα ένταξης στις 19 Δεκεμβρίου 2009. Αφού η Επιτροπή διατύπωσε θετική γνώμη για την προοπτική της βαλκανικής χώρας δύο χρόνια αργότερα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο χορήγησε εν τέλει στη Σερβία το καθεστώς υποψήφιας χώρας τον Μάρτιο τού 2012 (Consilium, 2012). Αυτή η απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου χαρακτηρίστηκε ορόσημο από κυβερνητικούς αξιωματούχους της χώρας, αλλά υποβαθμίστηκε η σημασία της από κόμματα της αντιπολίτευσης, καθώς υπήρχαν ανησυχίες για τις υπερβολικές παραχωρήσεις στο Κόσοβο και τις συνεχώς αυξανόμενες απαιτήσεις της ΕΕ (ΕΛΙΑΜΕΠ, 2012). Έπειτα, τον Απρίλιο του 2013, η Σερβία ήρθε σε συμφωνία με το Κόσοβο για ένα θέμα που αναμενόταν να διευθετήσει την εθνοτική διαίρεση του, γεγονός που αντιμετωπίστηκε πολύ θετικά από την ΕΕ. Η ΣΣΣ μεταξύ Σερβίας και ΕΕ τέθηκε σε ισχύ την 1η Σεπτεμβρίου του 2013 και στις 21 Ιανουαρίου του 2014, ξεκίνησαν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις σε υπουργικό επίπεδο (European Commission, 2014).
Η Σερβία στηρίζεται έμπρακτα από την ΕΕ, διότι η χώρα αυτή παίζει έναν σημαντικό ρόλο στην σταθερότητα της περιοχής και μπορεί να προωθήσει σημαντικά την περιφερειακή συνεργασία στο πλαίσιο της πολιτικής διεύρυνσης και μακροπρόθεσμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, μέσω ενός διμερούς διαλόγου με το Κόσοβο. Η Επιτροπή, τον Φεβρουάριο του 2018, ενέκρινε νέα στρατηγική για τα Δυτικά Βαλκάνια που αναφέρει ότι η Σερβία θα μπορούσε να ενταχθεί στην ΕΕ έως το 2025, προοπτική η οποία μπορεί να παρουσιαστεί αρκετά φιλόδοξη, όμως αμφισβητήθηκε από την τελευταία ετήσια έκθεση προόδου, που ανέδειξε την αδυναμία της χώρας να βελτιώσει την κατάσταση στα συστηνόμενα από την Ε.Ε. θέματα προς αντιμετώπιση. (Europa.eu, 2018)
Από το 2014, οι ενταξιακές διαδικασίες έχουν ανοίξει 18 διαπραγματευτικά κεφάλαια από τα 35 συνολικά και κανένα από αυτά δεν έχει κλείσει έως σήμερα, γεγονός που δυσχεραίνει την πιθανότητα προσχώρησης της Σερβίας μέχρι το 2025 (TRT, 2019). Οι διαπραγματεύσεις Σερβίας-ΕΕ δεν έχουν προχωρήσει αρκετά, καθώς παρατηρείται στασιμότητα σε ζητήματα που αφορούν στη διαφθορά, την πολιτική σταθερότητα, τη δικαιοσύνη, το οργανωμένο έγκλημα, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ελευθερία λόγου και των ΜΜΕ και τέλος, τη διευθέτηση του θέματος του Κοσόβου (Economistas, 2019) Συγκεκριμένα, στον χώρο των ΜΜΕ, διαπιστώνονται φαινόμενα χειραγώγησης και εκφοβισμού κατά των δημοσιογράφων, ενώ δεν υπήρξε σχετική πρόοδος στις προσπάθειες για την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος και της διαφθοράς, όσον αφορά στο κεφάλαιο 24 για το κράτος δικαίου, τις ελευθερίες και την ασφάλεια. Στο θέμα του Κοσόβου (κεφάλαιο 35), η ΕΕ καλεί τη Σερβία για ομαλοποίηση των σχέσεων μεταξύ των κρατών, ωστόσο λόγω διαφωνιών μεταξύ τους σε θέματα όπως η επαναχάραξη συνόρων, η δημιουργία στρατού στο Κόσοβο, η άρνηση του Βελιγραδίου να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της χώρας του Κοσόβου και η από πλευράς Κοσσυφοπεδίου επιβολή δασμών στα εισαγόμενα από τη Σερβία προϊόντα, από τον Νοέμβριο του 2018, συνέβαλαν στη διακοπή των διαπραγματεύσεων (Economistas, 2018). Σύμφωνα με τις πρόσφατες εξελίξεις, ο πρωθυπουργός του Κοσόβου, Άλμπιν Κούρτι, ανακοίνωσε την απόφαση για προσωρινή άρση αυτών των δασμών, από τις 15 Μαρτίου 2020, περιμένοντας μια κίνηση καλής θελήσεως και από τη Σερβία, καλώντας την να βάλει ένα τέλος στα εμπόδια που θέτει στην αναγνώριση του κράτους του (Capital.gr, 2020). Η διευθέτηση του ζητήματος του Κοσόβου θα αυξήσει τις πιθανότητες της Σερβίας για ένταξη στην ΕΕ.
Όπως τονίζει και ο ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ στα Δυτικά Βαλκάνια, Μάθιου Πάλμερ, απαραίτητος όρος για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση της Σερβίας αποτελεί η αναγνώριση του Κοσόβου (Euractiv, 2019).
Αλβανία
Ντέιβις Τσάκα,
Aπό το 1992, η Αλβανία, είχε συνάψει δεσμούς με την EOK, συμμετέχοντας στο πρόγραμμα PHARE, ενώ το 1999, προτάθηκε για να συμμετάσχει στη Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης, η οποία πήρε «σάρκα και οστά» μετά τη σύνοδο της Θεσσαλονίκης το 2003, όπου άρχισαν οι επίσημες διαπραγματεύσεις. Το 2006, υπογράφηκε η Ενδιάμεση Συμφωνία(Europa.eu,2006) και η Συμφωνία Σύνδεσης και Σταθεροποίησης, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 2009, καθώς έπρεπε να κυρωθεί απ’ όλα τα επιμέρους ευρωπαϊκά κοινοβούλια. Oλόκληρος ο πολιτικός κόσμος της Αλβανίας τάσσεται διαχρονικά υπέρ της ευρωπαϊκής πορείας της χώρας. Το 2009, η Αλβανία κατέθεσε επίσημη αίτηση (European Council) ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
To 2010, ενθουσιασμό σκόρπισε στην Αλβανία η απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Council of EU,2010) για κατάργηση της VISA για είσοδο στην ζώνη Schengen για τους Αλβανούς πολίτες (Tanea.gr,2010). Το 2014, επετεύχθη για τη χώρα ένας σημαντικός στόχος ως προς την ένταξη στην Ευρωπαική Ένωση. Της δόθηκε επισήμως η θέση της υποψήφιας προς ένταξη χώρας. Την ίδια στιγμή, η Ε.Ε. την καλούσε να συνεχίσει τις μεταρρυθμίσεις και σημείωνε πως μένουν ακόμη αρκετά να γίνουν έως ότου η χώρα ενταχθεί πλήρως στην Ευρωπαϊκή Ένωση (European Commission,2014).
To 2018, αναμενόταν να είναι ιστορικό καθώς ο Αλβανός υπουργός εξωτερικών περίμενε την απόφαση της Ε.Ε για την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων ανάμεσα στις δύο πλευρές (Velebit,2018). Τελικώς, οι προσδοκίες του δεν ευοδώθηκαν, καθώς ένα μέρος της Ένωσης, όπως έχει επικοινωνηθεί ανάμεσα τους ήταν η Γαλλία, η Δανία και η Ολλανδία, εξέφρασε την αντίρρησή του σε αυτό το ενδεχόμενο (Μπέλλος,2018). Συμφωνήθηκε, επομένως, ανάμεσα στα μέλη της Ένωσης να ξεκινήσουν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις μετά τον Ιουνίου του 2019 και εφόσον η Αλβανία έχει προχωρήσει σε σειρά μεταρρυθμίσεων στην πάταξη της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος (Barigazzi,2018)[1]. Τόσο, όμως, τον Ιούνιο (Council of EU,2019), όσο και τον Οκτώβριο (European Council,2019), για διαφορετικούς λόγους σε κάθε περίπτωση, η Αλβανία δεν κατάφερε να πάρει το πράσινο φως για την έναρξη των διαπραγματεύσεων. Πλέον, όλη η προσοχή έχει στραφεί στην σύγκληση τoυ Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, στις 26-27 Μαΐου, στο Ζάγκρεμπ και στις αποφάσεις αυτού, που θα ληφθούν τον Μάιο.
Βόρεια Μακεδονία
του Γιάννη Λιβέρη,
Η Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας αποσκοπεί για μεγάλο χρονικό διάστημα στην εκπλήρωση ενός βασικού εθνικού στόχου, ο οποίος είναι η προσχώρηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η διαδικασία έχει αποδειχθεί χρονοβόρα, αλλά με την πραγμάτωσή της μπορούν να επωφεληθούν σημαντικά και οι δύο πλευρές. Από τη μεριά της ΕΕ, η ολοκλήρωση της ένταξης θα συμβάλει στην εξέλιξη του οράματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και παράλληλα, στην ενίσχυση της σταθερότητας στην περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων, ενώ για τη Βόρεια Μακεδονία, θα μειωθεί η αβεβαιότητα στην πολιτική σκηνή και κυρίως, θα συρρικνωθεί ο βαθμός τρωτότητας της εθνικής της ασφάλειας με την είσοδο στους διεθνείς οργανισμούς.
Η Βαλκανική χώρα ξεκίνησε την πορεία ένταξής της στην ΕΕ, όταν υπέβαλε την αίτηση προσχώρησης στις 22 Μαρτίου 2004 (Europa.eu: European Commission, 2005). Η Επιτροπή διατύπωσε θετική γνώμη το 2005 και τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της χορήγησε το καθεστώς υποψήφιας για ένταξη χώρα (Europa.eu: European Parliament, 2019). Ωστόσο, η ενταξιακή πορεία του κράτους βρέθηκε σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι όταν ξέσπασε σοβαρή πολιτική κρίση το πρώτο μισό του 2015, η οποία εμφάνισε τις συστημικές αδυναμίες της χώρας και την ανικανότητα των θεσμών να αντιμετωπίσουν τη διαφθορά και τις παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως η ελευθερία λόγου και τύπου. Η συμφωνία του Pržino (Ιούνιος – Ιούλιος 2015) έμελλε να θέσει ένα τέλος σε αυτή την πολιτική και θεσμική κρίση και να στρέψει την προσοχή της εξωτερικής πολιτικής της χώρας στην επίλυση του Σκοπιανού ζητήματος με την Ελλάδα, ένα θέμα που κρίθηκε επείγον σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Europa.eu: Consilium, 2016).
Το συγκεκριμένο ζήτημα μεταξύ Ελλάδας και της τότε Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (ΠΓΔΜ), το οποίο κατά καιρούς έχει δημιουργήσει μεγάλες πολιτικές συγκρούσεις στο εσωτερικό των δύο χωρών, έλαβε τέλος με τη Συμφωνία των Πρεσπών που αντικατέστησε την Ενδιάμεση Συμφωνία του 1995 και τέθηκε σε ισχύ από τις 12 Φεβρουαρίου 2019. Οι διατάξεις της είναι νομικά δεσμευτικές και για τα δύο μέρη, σύμφωνα με την αρχή «pacta sunt servanda» του Διεθνούς Δικαίου και προβλέπει, εκτός των άλλων, την αλλαγή του επίσημου ονόματος σε «Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας», το οποίο έγινε το συνταγματικό της όνομα και πρέπει να χρησιμοποιείται «erga omnes» (Η Καθημερινή, 2018).
Η Βόρεια Μακεδονία, έχοντας σημειώσει σημαντική πρόοδο στη διευθέτηση ζητημάτων που είχε φέρει στην επιφάνεια η Επιτροπή, περίμενε το πράσινο φως από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων, τον Οκτώβριο του έτους 2019, αλλά η χώρα ήρθε αντιμέτωπη με το απρόσμενο βέτο της Γαλλίας και δευτερευόντως, το παράλληλο της Ολλανδίας και Δανίας ως προς τα Τίρανα. Ο Ε. Μακρόν υποστήριξε την αναμόρφωση της διαδικασίας προσχώρησης νέων μελών στην ΕΕ, η οποία χαρακτηρίστηκε «αναποτελεσματική» και «απογοητευτική» από τη Γαλλίδα υφυπουργό Ευρωπαϊκών Υποθέσεων, Αμελί ντε Μονσαλέν (Euronews, 2019). Απότοκο αυτής της εξέλιξης ήταν η παραίτηση του τότε πρωθυπουργού της Βόρειας Μακεδονίας, Ζόραν Ζάεφ, ο οποίος ζήτησε τη διεξαγωγή πρόωρων βουλευτικών εκλογών (Η Καθημερινή, 2019). Από τις αρχές του 2020, η Κομισιόν αποφάσισε να αλλάξει την ενταξιακή διαδικασία, ώστε να κάμψει τις αντιρρήσεις του Γάλλου προέδρου, γεγονός που μετέτρεψε τελικά το «όχι» του Μακρόν σε «ναι, υπό προϋποθέσεις» κατά την τοποθέτησή του στη Διεθνή Διάσκεψη Ασφάλειας του Μονάχου (Euractiv, 2020).
Στις 24 Μαρτίου 2020, τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ συμφώνησαν να ξεκινήσουν τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με τη Βόρεια Μακεδονία (και υπό όρους με την Αλβανία), δείχνοντας την πρόθεση της Ένωσης να υποστηρίξει την ευρωπαϊκή προοπτική των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων (Euronews, 2020). Αυτό το συμβάν διασφαλίζει τις ελληνικές θέσεις περί μη υπονόμευσης της Συμφωνίας των Πρεσπών και ανοίγει διάπλατα τον δρόμο για την ένταξη της γείτονος χώρας σε έναν ακόμα διεθνή οργανισμό, μετά την προσχώρηση στο Βορειοατλαντικό Σύμφωνο. Η θετική αυτή εξέλιξη ενισχύει τις διπλωματικές σχέσεις και τη συνεργασία της με την Ελλάδα, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί ένα αισιόδοξο κλίμα για τη Βαλκανική χώρα ενόψει της Συνόδου Κορυφής ΕΕ – Δυτικών Βαλκανίων, που θα πραγματοποιηθεί στο Ζάγκρεμπ (5 – 7 Μαΐου 2020).
Μαυροβούνιο
Κατερίνα Αράπη,
Τον Ιούνιο του 2006 και ύστερα από τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, το Μαυροβούνιο κηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος, γεγονός που χαιρετήθηκε από όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η τελευταία, το επόμενο έτος, 2007, συνδέθηκε –εξίσου- με το νεοσυσταθέν κράτος με την Συμφωνία Σύνδεσης και Συνεργασίας, ενώ στις 15 Δεκεμβρίου 2008, το Μαυροβούνιο υπέβαλε αίτηση προσχώρησης στην Ένωση. Στη Σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, που έλαβε χώρα στις 16 και 17 Δεκεμβρίου του 2010, το Μαυροβούνιο κηρύχθηκε επίσημα υποψήφια χώρα. Μάλιστα, τον Απρίλιο του 2019, είχε προηγηθεί κάλεσμα του Συμβουλίου προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για έκδοση σχετικής γνωμοδότησης. Απότοκο της ως άνω γνωμοδότησης υπήρξε το γεγονός πως η Επιτροπή, στις 12 Οκτωβρίου του 2011, συνέστησε την άφιξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων, οι οποίες ξεκίνησαν επίσημα στις 29 Ιουνίου 2012.
Αναμφίβολα, το Μαυροβούνιο φαίνεται να βρίσκεται σε καλό δρόμο, εν συγκρίσει με τα υπόλοιπα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων, καθώς εναρμονίζεται σταδιακά με το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Μάλιστα, από τη 12η συνεδρίαση της διάσκεψης προσχώρησης του κράτους, που πραγματοποιήθηκε το Δεκέμβρη του 2018, είναι πλέον ανοιχτά 32 εκ των 35 διαπραγματευτικών κεφαλαίων, με τη μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης και του κράτους δικαίου να αποτελούν σημαντικούς παράγοντες των εν λόγω ενταξιακών μεταβολών (Λάμπογλου, 2016).
Τουρκία
Κατερίνα Αράπη,
Οι σχέσεις της Ένωσης με τη γειτονική χώρα υπήρξαν ανέκαθεν δυσαρμονικές, με την Τουρκία -ωστόσο- να επιζητά από νωρίς μερίδιο του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Χαρακτηριστικό της ως άνω δήλωσης αποτελεί η αίτηση σύνδεσης με την τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, ήδη από το έτος 1959. Η «Συμφωνία της Άγκυρας», που υπεγράφη το 1963, και αποτελεί απότοκο των διαπραγματεύσεων που επέφερε η αίτηση σύνδεσης, έθετε τις βάσεις για την τελωνειακή ένωση, ενώ γινόταν, παράλληλα, λόγος και για την ελεύθερη διακίνηση των εργαζομένων, όπως και για την παροχή χρηματοδοτικής βοήθειας από την πλευρά των κοινοτικών προς τα τουρκικά ταμεία (Βαργιανίτη,2017,Βαμβακίδης,2006).
Στις 14 Απριλίου 1987, η γείτονος χώρα αιτήθηκε την προσχώρησή της στο ευρωπαϊκό μόρφωμα, με την Κοινότητα να απορρίπτει το αίτημα δύο χρόνια αργότερα, προτάσσοντας «ζητήματα δυναμικής στο εσωτερικό της Κοινότητας» (Deutsche Welle, 2017). Εν συνεχεία, η υπογραφή της «Συμφωνίας Τελωνειακής Ένωσης», το 1995, αποπειράθηκε να συσφίξει τις οικονομικές και εμπορικές σχέσεις των δύο συνδιαλεγόμενων. Παρά ταύτα, το επεισόδιο στη νησίδα Ίμια, το 1996, αποθηρίωσε εκ νέου και τις δύο πλευρές (Βαμβακίδης, 2006). Ωστόσο, στη Σύνοδο Κορυφής, που έλαβε χώρα το 1999 στο Ελσίνκι, οι εταίροι αναγνώρισαν την Τουρκία ως επίσημα υποψήφια για προσχώρηση στην Ένωση, ενώ το έτος επίσημης έναρξης των ενταξιακών διαπραγματεύσεων ορίστηκε το 2005 (Deutsche Welle, 2017).
Εντούτοις, οι διαπραγματεύσεις παραμένουν παγωμένες, με την καταφανή απομάκρυνση της Τουρκίας από τα δυτικά ιδεώδη να λαμβάνει τον πρωταγωνιστικό ρόλο του εν λόγω παγώματος. Οι επιφυλάξεις που ανακύπτουν σε πρακτικό επίπεδο είναι αναρίθμητες, με τα ζητήματα πολιτειολογικού και γεωστρατηγικού ενδιαφέροντος να λαμβάνουν την πρωτοκαθεδρία των αναλύσεων.
Επίλογος
του Ντέιβις Τσάκα,
Έχοντας πλέον ολοκληρώσει μια συνολική και συνοπτική επισκόπηση της σχέσης των Δυτικών Βαλκανίων με την Ευρωπαική Ένωση, μπορεί να παρατηρηθεί πως το επίπεδο ενσωμάτωσης κάθε χώρας στην Ένωση διαφέρει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ευθυγράμμιση της Αλβανίας και Βόρειας Μακεδονίας με τις κυρώσεις της ΕΕ κατά της Τουρκίας, λόγω των παράνομων γεωτρήσεων της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο (ethnos.gr, 2020).
Την ίδια η ώρα, η ΕΕ προσπαθεί να διατηρήσει στα Δυτικά Βαλκάνια ζωντανό το όραμα της εισδοχής των χωρών της περιοχής σε αυτήν. Από την μία, υιοθετεί μια νέα μεθοδολογία διεύρυνσης, όπου σύμφωνα με Ευρωπαίο Επίτροπό για την Διεύρυνση και την Γειτνίαση, Olivér Várhelyi, έδωσε εκ νέου πνοή στην ενταξιακή προοπτική των υποψήφιων χωρών, όπως και αποδείχτηκε άλλωστε με την Αλβανία και την Βόρεια Μακεδονία, όπου κατάφεραν να παίρνουν το πράσινο φως για την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων (O. Varhelyi, 2020). Από την άλλη, στέκεται η πολύ σημαντική βοήθεια οικονομικής φύσεως που προσέφερε η ΕΕ στις χώρες αυτές εν μέσω της πανδημίας του COVID-19. Σχηματικά, αναφέροντας μερικά ποσά σημειώνουμε περισσότερα από 50 εκ. στην Αλβανία, 63 εκ. στο Κόσοβο, 63 εκ. στην Βόρεια Μακεδονία, 78.5 στη Σερβία κ.α. (EWB,2020).
Εν κατακλείδι, όσο και αν κανείς επιθυμεί να θεωρεί την παρουσία της ΕΕ ασθενική και ανεπαρκής στα Δυτικά Βαλκάνια, θα πρέπει να λαμβάνουμε πάντα υπόψιν την διαχρονικότητα με την οποία η ΕΕ κάνει εμφανή την δράση της στην περιοχή. Αντιπροσωπευτική της διαχρονικότητας αυτής είναι η δήλωση «the news of EU’s assistance have been treated as positive, but expected» του Ardian Hackaj, Διευθυντή Έρευνας στο Institute of Cooperation and Development Institute στα Tirana (A. Ivkovic, 2020). Το γεγονός πως η συνδρομή της ΕΕ στην περιοχή θεωρείται αναμενόμενη και δεδομένη είναι η μεγάλη επιτυχία της ίδιας της Ένωσης. Συνάμα, όμως, είναι και ο μεγάλος κίνδυνος για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βαμβακίδης, Β.(2006) Η Ευρωπαϊκή Προοπτική της Τουρκίας [dissertation]. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
Βαργιανίτη, Ε. (2017) Οι σχέσεις Τουρκίας – Ευρωπαϊκής Ένωσης και ο Ρόλος της Ελλάδας (1964-2016) [dissertation]. Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
ΕΛΙΑΜΕΠ. (2012). Ενημερωτικό σημείωμα: «Η Σερβία ως υποψήφια χώρα προς ένταξη στην ΕΕ: εσωτερικές αντιδράσεις», Διαθέσιμο εδώ
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. «Θεματολογικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση: Δυτικά Βαλκάνια (Σερβία)». Διαθέσιμο εδώ
Η Καθημερινή. (2018). «Η συμφωνία για το Σκοπιανό», Διαθέσιμο εδώ
Βαρβιτσιώτη Ε., (2019). «Εκλογές στη Βόρεια Μακεδονία μετά το «μπλόκο» της Ε.Ε.» Η Καθημερινή. Διαθέσιμο εδώ
Λάμπογλου, Χ. (2016) Το μέλλον της διεύρυνσης της ΕΕ: Η περίπτωση των Δυτικών Βαλκανίων [dissertation]. Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου,
Μούσης, Ν. (2018). Ευρωπαϊκή Ένωση, Παπαζήση, Αθήνα.
Μπέλλος, N. (2018), ««Παγώνουν» οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις ΠΓΔΜ – Αλβανίας». Naftemporiki.gr, Διαθέσιμο εδώ
Τα Νέα. (2010). «Χωρίς βίζα στη ζώνη Σένγκεν οι Βόσνιοι και οι Αλβανοί», Διαθέσιμο εδώ
Barigazzi, J. (2018), «EU ministers postpone Albania and Macedonia accession decision», Politico.com, Διαθέσιμο εδώ
Brittanica (2020), European Union. Διαθέσιμο εδώ.
Capital.gr (2020). «Το Κόσοβο θα άρει τους δασμούς για τα σερβικά εμπορεύματα στις 15 Μαρτίου». Διαθέσιμο εδώ
Consilium. «Διεύρυνση της ΕΕ – Δυτικά Βαλκάνια», Διαθέσιμο εδώ
Consilium. «Διεύρυνση της ΕΕ: Σερβία», Διαθέσιμο εδώ
Deutsche Welle. (2017). «Turkey’s moribund EU accession process». Διαθέσιμο here
Economistas. (2019). «Γιατί δεν προχωράει η ευρωπαϊκή πορεία της Σερβίας», Διαθέσιμο εδώ
Economistas. (2018). «Αδιέξοδο στις συνομιλίες Σερβίας – Κοσόβου», Διαθέσιμο εδώ
Euractiv. (2019). «Μάθιου Πάλμερ: Χωρίς την αναγνώριση του Κοσόβου η Σερβία δεν θα ενταχθεί στην ΕΕ», Διαθέσιμο εδώ
Euractiv. (2020). «Πώς η Κομισιόν παγίδευσε τον Μακρόν για Β. Μακεδονία-Αλβανία», Διαθέσιμο εδώ
Euronews. (2019). «Μπλόκο» από Γαλλία σε Αλβανία και Β. Μακεδονία για ένταξη στην ΕΕ», Διαθέσιμο εδώ
Euronews. (2020). «ΕΕ: Άνοιξε ο δρόμος για Βόρεια Μακεδονία και Αλβανία», Διαθέσιμο εδώ
Europa. «Θεματολογικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση: Δυτικά Βαλκάνια», Διαθέσιμο εδώ
Europa. «European Neighbourhood Policy And Enlargement Negotiations: Serbia», Διαθέσιμο εδώ
Europa. (2018) «Στρατηγική για τα Δυτικά Βαλκάνια», Διαθέσιμο εδώ
TRT. (2019). «Σερβία: Άνοιξε νέο ενταξιακό κεφάλαιο προς διαβούλευση με την ΕΕ», Διαθέσιμο εδώ
Velebit, V. (2018), «2018 as a crucial year for Albania on its European path», europeanwesternbalkans, Διαθέσιμο εδώ
Ethnos.gr. (2020), «Βόρεια Μακεδονία, Αλβανία ευθυγραμμίζονται με τις ευρωπαϊκές κυρώσεις κατά της Τουρκίας», Διαθέσιμό εδώ
Várhelyi, Ο. (2020), [EWB Interview] «Várhelyi: New methodology has put the enlargement policy back on track», europeanwesternbalkans. Διαθέσιμο εδώ
EuropeanWesternBalkans.com, (2020), «How has EU’s financial assistance to the Western Balkans been allocated thus far?». Διαθέσιμο εδώ
Ivkovic, Α.(2020), Perception of EU aid amidst the pandemic faces challenges across the Western Balkans. europeanwesternbalkans. Διαθέσιμο εδώ
the SAFIA Blog 