της Καλλιόπης Βακαλοπούλου,

Τίποτα δεν είναι περισσότερο εντυπωμένο στο μυαλό του μέσου ανθρώπου αυτή τη στιγμή από τη φράση «Μένουμε Σπίτι». Και κατά γενική ομολογία ακολουθούμε πιστά αυτήν την οδηγία μετρώντας τις μέρες ή, καλύτερα, έχοντας πλέον ξεχάσει πότε ξεκίνησε όλο αυτό. Εκείνο, όμως, που ελάχιστα είχαμε σκεφτεί ήταν τι θα κάνουμε όταν, εφόσον η πανδημία αυτή νικηθεί, «Δε θα μένουμε Σπίτι». Φυσικά, δεν αναφέρομαι στο πώς θα γεμίσει ο καθένας πάλι την ατζέντα της καθημερινότητάς του με λίστες, υποχρεώσεις και έξοδα, αλλά κατά πόσο, προτού φύγει από την εξώπορτα του σπιτιού του, θα «αντικρίζει» τον ίδιο άνθρωπο στον καθρέφτη με αυτόν που (φευγαλέα) έβλεπε ένα μήνα πριν.

Ο Covid-19 δε διαγράφει μια πορεία στην παγκόσμια σφαίρα μόνο με υγειονομικό, αλλά, εξίσου σημαντικά, και με βαθύ κοινωνικοπολιτικό αντίκτυπο. Οι άνθρωποι του 2020  βιώνουν τη σκληρή πραγματικότητα της ξαφνικής αρρώστιας και απώλειας αγαπημένων προσώπων, με έναν τρόπο που αφήνει έκρυθμη τη σύγχρονη επιστήμη. Την ίδια στιγμή, έρχονται αντιμέτωποι με έναν πρωτοφανή περιορισμό της ζωής τους, συνδυαστικά με την (επίσημη) καταγραφή κάθε κίνησής τους. Παράλληλα, μπορούν πλέον να γνωρίζουν την αληθινή αξία της εκλογής άξιων πολιτικών αντιπροσώπων στο κυβερνητικό βήμα, καθώς η επιβίωσή τους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την υπευθυνότητα, την αμεσότητα και την αποτελεσματικότητα που διακρίνει τους εκάστοτε πολιτικούς αρχηγούς, αλλά και τις διεθνείς ενώσεις στις οποίες κάθε χώρα συμμετέχει. Αυτό γίνεται καλύτερα κατανοητό σε χώρες όπου οι πολιτικές ελίτ αποστασιοποιούνται από το λαό και αντίστροφα. Στη Ρωσία, για παράδειγμα, ο λαός δεν είναι διατεθειμένος να αμφισβητήσει το κύρος και την εγκυρότητα των αποφάσεων των πολιτικών αρχηγών του, ιδίως τώρα που η χώρα φαίνεται να διαχειρίζεται ορθά την υγειονομική κρίση. Παρ’ όλα αυτά, το κλίμα μπορεί να ανατραπεί, καθώς η Ρωσία αντιμετωπίζει ήδη σοβαρά οικονομικά προβλήματα με αφετηρία τις πτωτικές τιμές του πετρελαίου.

Σε αυτό προστίθεται και η (καθυστερημένη) συνειδητοποίηση της αρχής ότι όλοι οι  άνθρωποι είναι ίσοι απέναντι στο φόβο, στην αγωνία και στο θάνατο που μια μαζική κρίση μπορεί να προκαλέσει. Όσα χιλιόμετρα γης και θάλασσας κι αν μας χωρίζουν, όλοι «μένουμε σπίτι». Και αυτό είναι κάτι που μας ενώνει.

Το συναισθηματικό φορτίο που φέρουμε τώρα είναι βαρύ και αυτό που φαντάζει περισσότερο δυσβάσταχτο είναι το φρένο που έχει μπει στη δραστηριότητά μας και αυτό που θεωρούμε ποιότητα ζωής. Αν, ωστόσο, επιθυμούμε κάποια στιγμή να επιστρέψουμε στην πολυσυζητημένη «κανονικότητα», είναι απαραίτητο να εκμεταλλευτούμε τον αποπνέοντα χρόνο από το time-out της ζωής και να μεταβούμε ένα στάδιο πριν τον κορωνοϊό. Καλύτερα, ακριβώς τη μέρα πριν μάθουμε για αυτόν.

Μια τέτοια μέρα θα ξεκινούσε απότομα, ίσως πριν χαράξει ο ήλιος. Στο πρωινό με τα μέλη της οικογένειας θα πατούσαμε αναστολή και θα καλωσορίζαμε μια τεράστια αναμονή στους αυτοκινητόδρομους με προορισμό την επιτυχημένη μας καριέρα, ή πολύ συχνά την απαραίτητη φορτική εργασία για τα προς το ζην. Στη διάρκεια της μέρας, θα επενδύαμε ακριβώς σε εκείνες τις ανθρώπινες σχέσεις οι οποίες θα μας βοηθούσαν να περατώσουμε τις υποχρεώσεις μας (και τις φιλοδοξίες μας). Σε καμία περίπτωση δεν θα επιτρέπαμε στον εαυτό μας να διαμαρτυρηθεί για τις συνθήκες εργασίας ή το εργασιακό περιβάλλον, εφόσον  η προαγωγή (που είναι και ο απόλυτος στόχος) είναι δρομολογημένη και δεν έχει σημασία πώς και σε ποια κατάσταση θα φτάσει κανείς εκεί. Ακόμα και αν εκείνη την ημέρα είχαμε 40 πυρετό, δεν θα αφήναμε την φθαρτότητα της φύσης μας να μπει εμπόδιο στον (επίσης φθαρτό) έπαινο του προϊσταμένου μας για την αφοσίωση και τον «ηρωισμό» μας, ο οποίος έπαινος θα μας αποζημίωνε για τις στιγμές ταπείνωσης και κακομεταχείρισης στον εργασιακό χώρο. Στο τέλος της ημέρας, έχοντας κατά πολύ ξεπεράσει το ωράριο, θα επιστρέφαμε στο σπίτι με ελάχιστες δυνάμεις για να επανασυνδεθούμε με φίλους ή συγγενείς, αλλά με άπλετο χρόνο να ελέγξουμε αν το εικονικό είδωλό μας στο Internet κατάφερε και σήμερα να μας προβάλει την τέλεια ζωή του.

Αυτό είναι συνοπτικά το καθημερινό οδοιπορικό στη ζωή του 21ου αιώνα, ένα ταξίδι με προορισμό να παράγουμε περισσότερο, να ξοδεύουμε περισσότερο και να ασχολούμαστε με τον εαυτό μας (ή τουλάχιστον την εικόνα του) περισσότερο. Ο μοναδικός τρόπος για να επιτύχεις σε ένα τέτοιο μοντέλο ζωής είναι να αφαιρέσεις κάθε παρεμβολή που μπορεί να σε αποπροσανατολίσει από τον πλήρη έλεγχο της ζωής σου, είτε αυτό είναι φίλοι και οικογένεια, ένας αιματοβαμμένος πόλεμος στη Μέση Ανατολή, μία βίαιη κακοκαιρία, ή ένας επικίνδυνος ηγέτης. Για τον πολύ απλό λόγο ότι, εφόσον αυτά δεν επηρεάζουν άμεσα το δρόμο προς την επιτυχία, δεν ενδιαφέρει αν καταστρέφουν ολοσχερώς μονοπάτια προς άλλα ιδανικά, όπως η αγάπη, η ειρήνη, η υγεία και η ελευθερία. Δυστυχώς, σας γνωστοποιώ ότι τίποτα από αυτά δεν αναφέρεται στο βιβλίο που διαβάζετε με τίτλο «10 βήματα για να έχετε τις καλύτερες ιδέες στην εταιρία», ή στο βίντεο που σχολαστικά παρουσιάζει τη βιογραφία του Bill Gates.

Το πρόβλημα, όμως, δεν έγκειται στο τί διαβάζουμε και παρακολουθούμε, αλλά στη σημασία που αποδίδουμε σε ορισμένες πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας, στις προτεραιότητες που μαχητικά θέτουμε. Σύμφωνα με το BBC, παρατηρώντας τις παγκόσμιες τάσεις, πολλοί ψυχολόγοι εφιστούν την προσοχή στον αυξανόμενο αριθμό ατόμων -ακόμη και νέων, τα οποία υποφέρουν από αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη, μοναξιά και υπερκόπωση. Στους φρενήρεις ρυθμούς που «χτυπά» μια μεγαλούπολη, ελάχιστοι είναι εκείνοι που μπορούν να απολαύσουν πραγματικά τους καρπούς της εργασίας τους και τις ανέσεις που προσφέρει το σαφώς βελτιωμένο επίπεδο ζωής. Ακόμα λιγότεροι είναι εκείνοι που εν μέσω αυτής της καθημερινότητας προλαβαίνουν να έρθουν κοντά με τη φύση και τους ανθρώπους που τους περιβάλλουν.

Αυτή η έλλειψη εμπειριών φάνηκε περίτρανα αυτήν την χαλεπή περίοδο. Στις οικογένειες, οι γονείς «αναγκάστηκαν» να γνωρίσουν τα παιδιά τους αυτοπροσώπως, και όχι μέσα από καρτέλες βαθμολογιών και επιδόσεων. Τα παιδιά βίωσαν τις ευεργετικές επιδράσεις της «βαρεμάρας» και του πώς η φαντασία και το παιχνίδι μπορούν να κάνουν ένα απλό  απόγευμα ξεχωριστό. Πολλοί είναι εκείνοι που στη διάρκεια της καραντίνας ήρθαν αντιμέτωποι με τη σκληρή αλήθεια της απομόνωσης, όταν έκλεισαν την πόρτα και έμειναν εντελώς μόνοι. Ξαφνικά, μια βόλτα στο πάρκο της γειτονιάς, ένα τηλεφώνημα, μια συνταγή (και πολλά άλλα μικρά και δεδομένα) απέκτησαν πρωταγωνιστικό ρόλο.

Οι άνθρωποι, σε ευρύτερο επίπεδο, έμαθαν την υπομονή και την αλληλεγγύη, με την έννοια τόσο της προσφοράς όσο και της αυτοθυσίας. Πόσα μεγαλεπήβολα σχέδια ακυρώθηκαν, πόσα χρήματα (και άλλα μεγάλα και φτιαχτά) χάθηκαν στην πρωτοφανή προσπάθεια του ανθρώπινου είδους να σκεφτεί το συνάνθρωπο; Όσα φιλοσοφικά ρεύματα και ανθρωπιστικές διακηρύξεις και αν αναπτύχθηκαν στον κόσμο μας για τις παραπάνω αξίες, φαίνεται μάλλον πως μονάχα η πρακτική μπορεί να αναδείξει τη σημασία τους. Και βέβαια, αν πρέπει κάποιοι να πάρουν τα εύσημα για τη συνειδητοποιημένη αντιμετώπιση της παρούσας κρίσης, αυτοί είναι οι καθημερινοί πολίτες και οι υγειονομικοί υπάλληλοι που επέδειξαν ωριμότητα και πνεύμα όταν έπρεπε, αποδεικνύοντας στους άρχοντές τους ότι είναι υπολογίσιμη δύναμη.

Πολλά θα πρέπει να αναθεωρηθούν προτού διαβούμε το κατώφλι του σπιτιού μας ελεύθερα. Ο κορωνοϊός (και κάθε ιός) είναι απλώς μία ακόμη απόδειξη του πόσο μικροί είμαστε μπροστά σε αυτό που ονομάζουμε Φύση, Σύμπαν ή Θεό, αλλά και μια απόδειξη του πόσο σημαντικό είναι να διασφαλίζουμε ότι κάθε μας στιγμή φέρει τη σημασία που της αξίζει. Ο άνθρωπος που αντικρίζαμε στον καθρέφτη δύο μήνες πριν, πίστευε ότι μπορεί να δαμάσει τον κόσμο, να ενδιαφέρεται και να αδιαφορεί για ό,τι επιθυμεί. Έφερνε στα όριά του το σώμα και το πνεύμα του, φερόταν σκληρά σε εκείνον και τους γύρω του, πιθανώς επειδή δεν έβαζε καθόλου όρια ανάμεσα στην εργασία και την εργασιομανία, την ανάπτυξη και  την αλαζονεία, τις ανθρώπινες σχέσεις και την εκμετάλλευση.

Ακόμη και σε αυτές τις ύστατες στιγμές, ολόκληρες χώρες κλείστηκαν στον εαυτό τους και αρνήθηκαν να συμπράξουν στην ανάκαμψη της ζωής. Χαρακτηριστικά, από τη μία πλευρά, οι ΗΠΑ εμμένουν στον τραμπικό εσωκλεισμό τους, θάβοντας ομαδικά τους νεκρούς τους στην πάλαι ποτέ φωτεινή Νέα Υόρκη και αρνούμενες τη βοήθεια από την Κίνα και τη Ρωσία για δωρεά υγειονομικού υλικού. Από την άλλη, η Ευρωπαϊκή Ένωση υφίσταται έναν ακόμη ισχυρό κραδασμό στον κορμό της, αδύναμη να εμπνεύσει τα κράτη-μέλη για μία κοινή γραμμή. Αφορμή δεν είναι κάποια μικρή χώρα, όπως η Ελλάδα, αλλά η Ιταλία των G7 και των άνω των 24.000 θανάτων. Για μια ακόμη φορά, το χάσμα Βορρά-Νότου γίνεται διακριτό, με τη συντριπτική πλειονότητα των Ιταλών να πνέουν μένεα απέναντι στα ψήγματα βοήθειας από τους Γερμανούς και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Τέλος, την ίδια στιγμή, τα “επ’ αόριστον διατάγματα” της Ουγγαρίας του Όρμπαν θυμίζουν στους Ευρωπαίους εποχές που μάλλον θα προτιμούσαν να ξεχάσουν. Όλα αυτά συμβαίνουν με έναν υπόκωφο αναβρασμό και χωρίς κάποια επίσημη αντίδραση των κρατών-μελών.

Παρ’ όλα αυτά, «ο ασθενής ανταποκρίνεται». Ίσως, κάποια ιδανικά να επανεμφανίστηκαν στα μάτια των ανθρώπων. Απομένει να δούμε αν οι ίδιοι κατέχουν και την ανάλογη μνήμη για να επεξεργαστούν τα όσα βίωσαν σε αυτήν την πανδημία και να μπορέσουν να κάνουν αλλαγές προς ένα καλύτερο και υγιές σωματοπνευματικά μέλλον.