Ο κυβερνοχώρος, οι Μεγάλες Δυνάμεις και η εξωτερική πολιτική

του Ηλία Λουκαΐτη,

Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα προηγμένο πεδίο στο οποίο διεξάγονται πόλεμοι,  όχι όμως με τη συμβατική μορφή τους.  Δεν ειναι λίγα τα κράτη που αναγάγουν σε δόγμα της εξωτερικής τους πολιτικής τον κυβερνοχώρο, με σκόπο την περαιτέρω ισχυροποίησή τους στην διεθνή τάξη. Τέτοιες δυνάμεις είναι η Ρωσία, η Κίνα και το Ιράν. Αντίθετα, οι ΗΠΑ έχουν εκπονήσει σημαντικές πολιτκές για την αποτροπή αυτού του φαινομένου. Συγκεκριμένα, ο Λευκός Οίκος έχει εστιάσει στην δημιουργία μεθόδων αποτροπής τέτοιων επιθετικών ενεργειών για την διασφάλιση της διεθνούς ειρήνης. Εν όψει, λοιπόν των νέων αμερικανικών εκλογών και με αφετηρία τη ρωσική εμπλοκή στις αμερικανικές εκλογές του 2016, θα αναλυθεί το ζήτημα εις βάθος.

Ρωσία

Ο Πρόεδρος Πούτιν, ως πρώην επικεφαλής της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας (FSB πρώην KGB), θεώρησε ότι στα χρόνια της προεδρίας του, η χρήση τεχνολογίας στις μυστικές υπηρεσίες είναι εξαιρετικά σημαντική. Τόσο οι εσωτερικές, όσο και οι εξωτερικές προσπάθειες υπονόμευσης της σταθερότητας της Ρωσίας στο πεδίο των πληροφοριών αποτελούν την κύρια ανησυχία της ρωσικής κυβέρνησης. Γι’αυτό τον λόγο, ο Πούτιν χρησιμοποίησε ο ίδιος τον φόβο και τον έλεγχο της πληροφορίας ως αποτελεσματικό εργαλείο τόσο στο εξωτερικό, όσο και στο εξωτερικό. Η Ρωσία προσπαθεί να αναδημιουργήσει παραδοσιακές κρατικές μορφές ελέγχου στον σύγχρονο χώρο πληροφόρησης και προσπαθεί να εδραιώσει την ψηφιακή κυριαρχία. Μέσω αυτής, θα δημιουργηθούν υποδόμες που σε περιπτώσεις ανάγκης (όπως προσπάθεια παραβίασης του ρωσικού δικτύου για πρόσβαση σε απόρρητες πληροφορίες) θα ασφαλίζει το ρωσικό διαδίκτυο. Για την υλοποίηση αυτού του στόχου, οι Ρώσοι έπρεπε να ελέγχουν μεγάλο μέρος πληροφοριών που κυκλοφόρουν στο διαδίκτυο. Σε εθνικό επίπεδο, υπάρχει μεγάλη δυσκολία διάκρισης μεταξύ της απλής χρήσης του διαδίκτυου και αυτής ως πήγη πληροφορίας. Σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής, η Ρωσία έχει αναγάγει τον κυβερνοχώρο σε βασικό εργαλείο  για την επίτευξη των γεωστρατηγικών της στόχων, με πληθώρες επιθέσεις. Η στρατηγική της αντιμετώπιζε τα Βαλτικά Κράτη, ως κράτη που θα έπρεπε να είναι στην σφαίρα επιρροή της. Έτσι, το 2007, η Ρωσία πραγματοποίησε κυβερνοεπίθεση εναντίον της Εσθονίας, όταν η τελευταία προσπάθησε να απεξαρτατοποιηθεί πλήρως από την Σοβιετική Ένωση, κηρύσσοντας ακατάλληλα τα σύμβολα τόσο της ΕΣΣΔ όσο και της ναζιστικής Γερμανίας. Επόμενο θύμα τέτοιας επίθεσης υπήρξε η Γεωργία το 2008, όταν η Ρωσία ήθελε να εμποδίσει τις γεωργιανές δυνάμεις να έχουν πρόσβαση στα σχέδια μάχης για το μέτωπο της Νότιας Οσσετίας και της Αμπχαζίας. Όμως, με το πέρας των ετών, η στρατηγική της Ρωσίας επικεντρώθηκε στην διεύρυνσή της, ως παγκόσμια υπερδύναμη. Γι’αυτό και το 2016 παρατηρήθηκε η εμπλοκή της Ρωσίας στις αμερικανικές εκλογές (χακάροντας τα αρχεία των Δημοκρατικών), βοηθώντας στην εκλογή του Προέδρου Τράμπ, ο οποίος είχε κοινές αντιλήψεις με τον Πρόεδρο Πούτιν. Πριν την εκλογή του, ο ίδιος ο Τραμπ έκανε δηλώσεις θαυμασμού για τον Πρόεδρο Πούτιν. (Jaitner, Rantapelkonen)

Κίνα

H Kίνα αποτελεί μια μεγάλη δύναμη που θεωρεί απαραίτητο τον έλεγχο των πληροφορίων, τόσο για θέματα εσωτερικής, όσο και εξωτερικής πολιτικής. Αυτή η αντίληψη οδήγησε στην ιδέα ότι τα εθνικά της συμφέροντα σε όλα τα επίπεδα έχουν άμεση αλληλεξάρτηση με τον αντίκτυπο των πληρφορίων στον νέο σύγχρονο κόσμο. Για τον λόγο αυτό, υιοθετήθηκε εντός του Ninth Five Year Plan (1996-2000) σχετικό πρόγραμμα, το οποίο εστιάζει στο πως θα μπορούσε η Κίνα να αναπτύξει τις τηλεπικοινωνίες της, σε συνδυασμό με την τεχνολογία των πληροφοριών και την πληροφόρηση. (Jinghua, 2020) Άλλη μια σημαντική πρωτοβουλία ήταν η Εθνική Στρατηγική για την Πληροφόρηση 2005-2020, που έδινε έμφαση στα ίδια ακριβώς ζητήματα. Για την κινεζική ηγεσία, η διακυβέρνηση μέσω του διαδικτύου αντικατοπτρίζει την εθνική εξουσία και ισχύ. Σημασία έχει να μπορεί κάποιος να έχει πρόσβαση π.χ. σε δημόσια έγγραφα και όχι η αποκλειστική χρήση του κυβερνοχώρου για επίτευξη παγκόσμιας ισχύς. Η διατήρηση της εθνικής κυριαρχίας στο διαδίκτυο και το πως η Κίνα παρουσιάζεται στον κυβερνοχώρο είχε ως αποτελέσμα ένα θεμελιώδη ανταγωνισμό για την τωρινή δομή της διαδικτυακής διακυβέρνησης. Ιδανικά, το Πεκίνο θεωρεί ότι η διαδικτυακή διακύβερνηση θα πρέπει να ασκείται από τις ίδιες τις κυβερνήσεις εντός των εθνικών συνόρων. Mε αυτόν τον τρόπο, η Κίνα θέλει να αποφύγει μια πολυσυλλεκτική προσέγγιση του θέματος. Ο απώτερος σκόπος της κινεζικής ηγεσίας σε εσωτερικό επίπεδο είναι ο έλεγχος της μετάδοσης πληροφοριών μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η πρόθεση της Κίνας για τον κυβερνοχώρο φάνηκε από την δήλωση του Προέδρου Σι, τον Φεβρουάριο του 2014, λέγοντας ότι η κυβέρνηση θα κάνει ότι είναι απαραίτητο για να γίνει η Κίνα μια υπερδύναμη στον κυβερνοχώρο. Έτσι, θα πραγματοποιούσε τον στόχο της, δηλαδή την ανάγκη να περιορίσει τις στρατιωτικές δυνατότητες του κυβερνοχώρου των πιθανών αντιπάλων της. Ένα χρόνο αργότερα, υπεγράφη συμφωνία μεταξύ Ρωσίας και Κίνας για την ασφάλεια των πληροφοριών, δηλώνοντας ότι κάθε χώρα να απέχει από «παράνομες» παρεμβάσεις στην υποδομή πληροφοριών των άλλων. Πρόκειται, ουσιαστικά, για ένα είδος στρατιωτικής συμμαχίας στον κυβερνοχώρο, αφού οι δύο χώρες θα βοηθούσαν η μία την αλλή αμοιβαία σε περίπτωση κυβερνοεπίθεσης.

Ίραν

Το Ιράν είναι ακόμα ένα κράτος, το οποίο βασίζεται στον κυβερνοχώρο για την επίτευξη των στόχων του σε αρκετά επίπεδα. Η αντίληψη του για τον κυβερνοχώρο βασίζεται στο πιθανό ρίσκο στρατιωτικής επέμβασης από την Δύση λόγω της αμερικανικής εισβολής στο Ιράκ. Το Ιράν θεωρεί τις κυβερνοεπιθέσεις μέρος των ασύμμετρων στρατιωτικών δυνατοτήτων που χρειάζεται για να αντιμετωπίσει τις Ηνωμένες Πολιτείες. (Lewis, 2019) Όμως, ο μεγαλύτερος φόβος του είναι ότι το διαδίκτυο μπορεί να ξαναδημιουργήσει καταστάσεις ανάλογες με αυτή της Αραβικής Άνοιξης. Oι ιρακινές δυνάμεις ασφαλείας άρχισαν να αναπτύσσουν τις ικανότητές τους στο hacking, κατά τη διάρκεια του 2009 και της «Πράσινης Επανάστασης» ( διαδηλώτες ζήτουσαν την απομάκρυνση του τότε προέδρου Μαχμούτ Αχμεντινετζάντ), για την επέκταση της εγχώριας επιτήρησης και ελέγχου. Στο Ιράν, για να εξασφαλιστεί ο συντονισμός μεταξύ της επίθεσης στον κυβερνοχώρο και της άμυνας, ο Αλί Χαμενεΐ, ο Ανώτατος Ηγέτης, δημιούργησε «Ανώτατο Συμβούλιο του Κυβερνοχώρου», που αποτελείται από ανώτερους στρατιωτικούς και αξιωματούχος των υπηρεσιών πληροφοριών. Η απόφαση για πιθανή επίθεση εναντίον των ΗΠΑ εξαρτάται από τους υπολογισμούς του Ιράν για πιθανή επιζήμια απάντηση από τους Αμερικανούς. Όλη αυτή η συζήτηση για μια τέτοια επίθεση ξεκίνησε, όταν μέσω του κακόβουλου συστήματος Stuxnet, οι ΗΠΑ μαζί με το Ισραήλ είχαν πρόσβαση σε κρίσιμες πληροφορίες για τα πυρηνικά όπλα του Ιράν. Ως αντίποινα, το Ιράν, το 2012 και το 2014, πραγματοποίησε κυβερνοεπιθέσεις σε αμερικανικές τράπεζες, αλλά και στην εταιρεία του δισεκατομμυριούχου Σέλντον Άντελσον. (O’Flaherty, 2020) Η τελευταία μάλιστα θεωρήθηκε ως αντίποινα της δήλωσης του δισεκατομμυριούχου, ότι η Τεχεράνη πρέπει να εγκαταλείψει το πυρηνικό της πρόγραμμα. Σε συνέχεια της πολιτικής του Τραμπ για την αποποπυρηνικοποιήσης του Ιράν, ιρακίνοι χάκερ άρχισαν να στοχεύουν από αμερικανούς εργάτες  σε πυρηνικά εργοστάσια  μέχρι και σε  πολιτικούς που συνδέονται με διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο χωρών, καθώς η Τεχεράνη αγωνίστηκε για να μάθει περισσότερα για τη διάλυση της συνθήκης. Μία από τις πιο γνωστές κυβερνοεπιθέσεις του Ιράν ήταν αυτή στην πετρελαϊκή εταιρεία Saudi Aramco, το 2017, χρησιμοποιώντας τον ιό Shamoon- ο οποίος ήταν τόσο καταστροφικός που το δίκτυο έπρεπε να ανακατασκευαστεί σχεδόν από το μηδέν. Το Ιράν είναι πιθανό να συνεργαστεί με άλλα έθνη για να ξεκινήσει την κυβερνοεπίθεσή του. Ο Philip Ingram, πρώην συνταγματάρχης στις βρετανικές στρατιωτικές υπηρεσίες πληροφοριών, προειδοποιήσε ότι το Ιράν έχει παγκόσμιας τάξης ικανότητες για τον κυβερνοχώρο. (Makuch, 2020)

ΗΠΑ

Κατά τις αμερικανικές αρχές, η Ρωσία, η Κίνα, η Βόρεια Κορέα και το Ιράν θεωρούνται ως “Axis 2.0’’ έχοντας διαφορετικές αντιλήψεις για το διαδίκτυο, σε σχέση με τις δυτικές δημοκρατίες. (Fabio, 2018) Όλα αυτά τα κράτη έχουν αυταρχικά καθεστώτα που βλέπουν το διαδίκτυο ως κίνδυνο για την εξουσία τους. Στην διεθνή κοινότητα, ο κυβερνοχώρος δημιουργεί ένα πάραδοξο ασφάλειας με το επιχείρημα ότι η δικιά μου ασφάλεια είναι ανασφάλεια ενός άλλου κράτους. Έτσι, υπονομεύεται η εμπιστοσύνη στην διεθνή κοινότητα. Σε αντίθεση με τις προαναφερθείσες περιπτώσεις, ο στόχος των ΗΠΑ σε σχέση με τον κυβερνοχώρο είναι βελτίωση της ασφάλειας και της σταθερότητας του κυβερνοχώρου και αποφυγή κλιμάκωσης στον συμβατικό τομέα, «αποσαφηνίζοντας τη διάκριση μεταξύ αποδεκτής και απαράδεκτης συμπεριφοράς στον κυβερνοχώρο», όπως αναφέρει η Διοίκηση Κυβερνοχώρου των ΗΠΑ (US Cyber Command). Η αμερικανική πολιτική στοχεύει στην συνεργασία των ΗΠΑ με χώρες ομοϊδεάτες, τη βιομηχανία, την κοινωνία των πολιτών και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των χρηστών και την συνολική προστασία του διαδικτύου. Aκόμα, θεωρεί ότι ο κυβερνοχώρος θα ξεπεράσει τα εθνικά σύνορα, καθιστώντας τις πληροφορίες απρόβλεπτες και επηρεάζοντας την βεστφαλιανή αρχή περί ισορροπίας δυνάμεων. Στην Εθνική Στρατηγική του Κυβερνοχώρου το 2018, ο Λευκός Οίκος βλέπει τον κυβερνοχώρο ως μια αρένα, όπου η συντριπτική στρατιωτική, οικονομική και πολιτική δύναμη των Ηνωμένων Πολιτειών θα μπορούσε να εξουδετερωθεί και όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί και οι εταίροι τους είναι ευάλωτοι. Για τους Αμερικανούς, η Ρωσία, η Κίνα και το Ιράν αποτελούν απειλή. Η ομόσπονδιακή κυβέρνηση έχει ως στόχο να συνεργάστει με τον ιδιωτικό τομέα και το Κονγκρέσo, με στόχο την επικαιροποίηση των καταστατικών ηλεκτρονικής παρακολούθησης και ηλεκτρονικού εγκλήματος και την ενίσχυση των ικανοτήτων της επιβολής του νόμου. Ο Πρόεδρος Τραμπ ,στην διαμόρφωση αυτής της πολιτικής, δήλωσε ότι η Εθνική Στρατηγική για τον Κυβερνοχώρο είναι μια έκκληση για δράση προς όλους τους Αμερικανούς, και ειδικά τις μεγάλες εταιρείες,  να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για την ενίσχυση της εθνικής ασφάλειας στον κυβερνοχώρο. (The White House, 2018)

Συμπεράσματα

Τα κράτη όπως είδαμε χρησιμοποιούν τον κυβερνοχώρο κατά κόρον για την εδραίωσή τους στην διεθνή σκηνή. Η εξωτερική πολιτική έχει γίνει πολυεπίπεδη και η χρήση της τεχνολογίας γίνεται σχεδόν απαραίτητη τα τελευταία χρόνια. Οι ΗΠΑ έχουν αναλάβει έναν αμυντικό ρόλο στον κυβερνοχώρο απέναντι στις επιθετικές πολιτικές που ακολουθούν η Ρωσία, η Κίνα και το Ιράν. Η πρόσβαση σε πληροφόρηση και ο έλεγχος αυτής αποτελεί για όλα τα κράτη ύψιστη προτεραιότητα. Το μέσο για την επίτευξη αυτού του σκοπού είναι ο κυβερνοχώρος.  Όμως, τίθενται πολλά ζητήματα, καθώς δεν είναι ξεκάθαρα τα όρια της ψηφιακής και της εθνικής κυριαρχίας. Τα Ηνωμένα Έθνη και λοιποί διεθνείς οργανισμοί προσπαθούν να προστατέψουν τους πολίτες από τις κυβερνοεπιθέσεις. Η εξέλιξη της τεχνολογίας, βέβαια, μπορεί να οδηγήσει στην συστηματικότερη χρήση του κυβερνοχώρου για την επίτευξη γεωπολιτικών στόχων.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1)Hare, F. «Borders in Cyberspace: Can Sovereignty Adapt to the Challenges of Cyber Security?» School of Public Policy, George Mason University.  Available here. (27.3.2020)

2)  Fabio, R. (2018) «CONFRONTING AN “AXIS OF CYBER”? China, Iran, North Korea, Russia in Cyberspace», Kindle Edition.

3) 2014 Cybersecurity Roundtable, (2014). Cybersecurity, Sovereignty and U.S. Foreign Policy. Available here. (26.3.2020)

4)  Jaitner, M. and Rantapelkonen, J. «Vol 71, Chapter: Russian Struggle for Sovereignty in Cyber Space»,pp.64-88

5)The New York Times(2015). «Preparing for Warfare in Cyberspace» Available here.(28.3.2020)

6) Eversden, A. (2020). «What’s the next step?’: US officials are rethinking how to dissuade cyberattacks». Fifth Domain. Available here. (4.4.2020)

7) The White House, (2018). NATIONAL CYBER STRATEGY of the United States of America.  Available here. (5.4.2020)

8) Jinghua, L.(2020).»What Are China’s Cyber Capabilities and Intentions?». Carnegie Endowment. Available here. (6.4.2020)

9) Osula, A.M., and Rõigas, H. (2016). «International Cyber Norms: Legal, Policy & Industry Perspectives». NATO CCD COE Publications, Tallinn. pp 171-202.

10) Lewis, J.A. (2019). Iran and Cyber Power, CSIS. Available here.

11)O’Flaherty, K.(2020). «The Iran Cyber Warfare Threat: Everything You Need To Know». Forbes. Available here.(19.4.2020)

12) Makuch, Β. (2020). «We Talked to Experts About Iran’s Cyberwar Capabilities», Available here. (19.4.2020)