Βοσνία-Ερζεγοβίνη: Μια χώρα χωρισμένη στα τρία

Της Σωτηρίας Κόλλια,

Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη είναι μία ομόσπονδη δημοκρατία των Δυτικών Βαλκανίων, πρώην ομόσπονδη δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας. Ο πληθυσμός της ξεπερνά τα 3 εκατομμύρια. Η χώρα αποτελείται από 3 εθνότητες, τους Βόσνιος μουσουλμάνους, που αποτελούν την μεγαλύτερη ομάδα στην χώρα, τους Σέρβους που είναι η 2^η μεγαλύτερη εθνότητα και ένα μικρό ποσοστό Κροατών. ( World Population Review, 2020)

Σύντομη ιστορική αναδρομή

Η χώρα τον 12^ο αιώνα απορροφήθηκε από την Ουγγαρία, όμως το 1483 κατακτήθηκε από την Οθωμανική αυτοκρατορία και αποτέλεσε κτήση της για περίπου 400 χρόνια. Στο συνέδριο του Βερολίνου (1878), οι Αψβούργοι της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας διαπραγματεύθηκαν με τις υπόλοιπες Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής για το ποιος θα προσαρτήσει την περιοχή στην επικράτεια του, η οποία ενσωματώθηκε τελικά στην Αυστροουγγρική αυτοκρατορία.

Τον Ιούνιο του 1914, δολοφονείται στο Σεράγεβο ο διάδοχος του θρόνου της Αυστροουγγαρίας, Φραγκίσκος Φερδινάνδος, και η γυναίκα του, από έναν Βόσνιο, γεγονός που αποτέλεσε την αφορμή για την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1918, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη αποτελούσε τμήμα του ανεξάρτητου βασιλείου των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων υπό την σερβική μοναρχία του βασιλιά Αλεξάνδρου Α’ ως το 1934, ενώ το 1929, είχε μετονομαστεί σε «Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας». Όμως, κατά την διάρκεια του Β ’Παγκοσμίου Πολέμου, η Γιουγκοσλαβία διαμελίσθηκε από τις δυνάμεις του Άξονα και επανενώθηκε  με την λήξη του πολέμου υπό τον στρατάρχη Τίτο.

Μετά τον θάνατο του Τίτο, το 1980, αυξήθηκαν οι εθνικιστικές εντάσεις, οι οποίες οδήγησαν στην σταδιακή αποδυνάμωση της Ομοσπονδίας, με αποτέλεσμα το 1991 να ανεξαρτητοποιηθεί η Σλοβενία και η Κροατία. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσουμε ότι εκείνη την περίοδο κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση και διασπάστηκε. Τα γεγονότα αυτά προκάλεσαν κενό ισχύος στην περιοχή και επηρέασαν το διεθνές σύστημα γενικότερα, ιδίως τα υπόλοιπα κομμουνιστικά. Έτσι, από την μία, υπήρχε η περιφρόνηση για τον κομμουνισμό, αφού η ιδέα είχε καταρρεύσει και από την άλλη, υπήρξε άνοδος του εθνικισμού, διότι οι κρατικές οντότητες, που παράχθηκαν από την διάλυση της ΕΣΣΔ, προσπαθούσαν να δημιουργήσουν μια ενιαία εθνική ταυτότητα. Τα κράτη του Συμφώνου της Βαρσοβίας ξεκίνησαν αργά αλλά σταθερά να ακολουθούν ένα Δυτικό τρόπο ζωής.

Δεν έγινε, όμως, το ίδιο και με την Γιουγκοσλαβία, η οποία διαμελίσθηκε σε αρκετά κράτη με την βία, πυροδοτώντας νέες εχθρότητες. Υπήρχαν, λοιπόν, αρκετοί Σέρβοι που διαμαρτύρονταν, καθώς επιθυμούσαν μια μεγάλη ενωμένη Σερβία. Τον Σεπτέμβριο 1991, μετά την Σλοβενία και την Κροατία, το δρόμο της ανεξαρτησίας ακολούθησε και η Βόρεια Μακεδονία, με αποτέλεσμα να αυξηθούν κι άλλο οι εντάσεις μεταξύ Σέρβων και μη Σέρβων πολιτών και  να συνεχιστούν οι εμφύλιες διαμάχες σε όλη την περιοχή της πρώην Γιουγκοσλαβίας.

Η Βοσνία ήταν το μόνο κρατίδιο που δεν είχε ανεξαρτητοποιηθεί και αποφάσισε να το κάνει  την 1^η Μαρτίου 1992, κατόπιν δημοψηφίσματος. Στις 3 Μαρτίου 1992, ο πρόεδρος Ιζετμπέκοβιτς διακηρύσσει επίσημα την ανεξαρτησίας της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και το κράτος αναγνωρίζεται  από τις ΗΠΑ και την Ε.Κ. Την επόμενη κιόλας μέρα,  ξεκινά ο πόλεμος της Βοσνίας. Οι Σέρβοι της Βοσνίας που επιθυμούσαν ένα κυρίαρχο σερβικό κράτος στα Βαλκάνια και όχι την ανεξαρτητοποίηση της Βοσνίας, επιτίθενται στο Σεράγεβο, με την υποστήριξη του Σέρβου ηγέτη Μιλόσεβιτς και του γιουγκοσλαβικού στρατού, που αποτελούνταν κυρίως από Σέρβους.

Ο πόλεμος αυτός είχε άμεση σχέση με τον πόλεμο για την ανεξαρτησία της Κροατίας, που είχε ξεκινήσει ένα χρόνο νωρίτερα. Για πρώτη φορά, παρατηρείται η συμμετοχή του ΝΑΤΟ και του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Ο πόλεμος της Βοσνίας κράτησε ως το 1995 και μέσα σε αυτό το διάστημα, αρκετοί άνθρωποι έχασαν την ζωή τους, εκδιώχθηκαν από τις εστίες του και διαπράχθηκαν φρικαλεότητες και από τις 2 πλευρές, όπως βιασμοί και βασανιστήρια κα. Η εμφύλια αυτή διαμάχη εξελίχθηκε σε φλέγον διεθνές ζήτημα, με συνεχείς πολιτικές και θρησκευτικές μεταβολές, ένα ζήτημα που καλούνταν να λύσουν οι ηγέτες της μεταπολεμικής Ευρώπης. Ο πόλεμος έληξε επίσημα με τη «Συμφωνία του Ντέιτον». (Britannica ,2009)

Ειρηνευτική Συμφωνία Ντέιτον

Η ειρηνευτική συμφωνία έλαβε χώρα στην βάση της πολεμικής αεροπορίας του Ντέιτον, στο Οχάιο των ΗΠΑ, την 1^η Νοεμβρίου 1995, αλλά υπογράφηκε στο Παρίσι, στις 14 Δεκεμβρίου 1995, τερματίζοντας επίσημα τον πόλεμο της Βοσνίας. Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι μεγάλες δυνάμεις, κυρίως οι ΗΠΑ και η Ρωσία, αλλά και το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία, η Γαλλία και ειδικοί απεσταλμένοι της Ε.Ε. Ωστόσο, οι κύριοι συμμετέχοντες ήταν ο Πρόεδρος της Σερβίας, Μιλόσεβιτς, ο Πρόεδρος της Βοσνίας, Ιζετμπέκοβιτς, και ο πρόεδρος της Κροατίας, Τούτζμαν.

Η συμφωνία περιλάμβανε 11 σημαντικά άρθρα, μεταξύ των οποίων η παύση των εχθροπραξιών, η παγίωση της ειρήνης και η διάσπαση της Βοσνίας σε 2 οντότητες. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 1, τα κόμματα πρέπει να σέβονται την κυριαρχία το ένα του άλλου, να χρησιμοποιούν ειρηνικά μέσα για επίλυση διαφορών και να μην υπονομεύουν την ανεξαρτησία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης.

Το άρθρο 3 διαχωρίζει την Βοσνία- Ερζεγοβίνη σε 2 οντότητες, στην Ομοσπονδία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης (Federation of Bosnia and Herzegovina) και στην Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας (Republic of Srpska), υποχρεώνοντας όμως και τις 2  σε αμοιβαίο σεβασμό των συνόρων. Αξίζει να σημειωθεί πως η πλειονότητα των Βοσνίων στην ομώνυμη οντότητα είναι μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα, οι Κροάτες είναι καθολικοί, ενώ στην οντότητα των Σέρβων, οι περισσότεροι είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι.

Η συμφωνία του Ντέιτον  καθόριζε επιπλέον πως η αμφισβητούμενη περιοχή «Μπέρτσκο» θα διοικούνταν με κοινή διαιτησία μεταξύ των 2 ομοσπονδιών.

Τα υπόλοιπα άρθρα περιλαμβάνουν την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των προσφύγων όλων των εκτοπισμένων ανθρώπων καθώς και των εθνικών μνημείων. Επίσης, προβλέπεται η ίδρυση του Προεδρείου, της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης, του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Βοσνίας και της Κεντρικής Τράπεζας της χώρας.

Συνεπώς, η Βοσνία Ερζεγοβίνη αποτελεί παράδειγμα συναινετικής δημοκρατίας. Το Βοσνιακό μοντέλο στηρίζεται σε εθνοκοινοτικούς πυλώνες, σε συναινετικές διαδικασίες και στην αμοιβαία ανοχή και σεβασμό της διάκρισης των εξουσιών. Όμως, σε ομοσπονδίες που εφαρμόστηκε η συναινετική δημοκρατία όπως η Κύπρος την περίοδο 1959-1960 ή η πρώην Γιουγκοσλαβία έχουν ιστορικά αποτύχει, καθώς περιορίζουν την αντιπροσωπευτική δημοκρατία των πολλών και τα συμφέροντα των κοινωνιών, υπονομεύοντας, έτσι, την φιλελεύθερη δημοκρατία στα πρότυπα των δυτικών κρατών. (Britannica 2009, OSCE)

Δομή Κυβέρνησης  

H κάθε οντότητα διαθέτει τον δικό της πρόεδρο και νομοθετικό σώμα. Τα κεντρικά θεσμικά όργανα της χώρας διαθέτουν μια τριμελή προεδρία (ένας Βόσνιος, Κροάτης και Σέρβος πολίτης), η οποία ανανεώνεται κάθε οκτώ μήνες και εκλέγονται από την κάθε εθνοτική ομάδα ξεχωριστά. Υπάρχουν 10 υποψήφιοι για την τριμελής προεδρία, 3 Βόσνιοι, 4 Κροάτες και 3 Σέρβοι. Η προεδρία με την σειρά της διορίζει τον πρόεδρο του Συμβουλίου -που είναι και πρόεδρος της κυβέρνησης- και ένα πολυεθνικό Συμβούλιο Υπουργών. Η τριμελής προεδρία είναι και αρχηγός του κράτους, ταυτόχρονα.

Το Κοινοβούλιο είναι διμερές , αποτελείται από την Βουλή των Αντιπροσώπων(κατώτερη) και την Βουλή των Λαών(ανώτερη). Η πρώτη  έχει 42 έδρες, 28 για την ομοσπονδία της Βοσνίας και 14 για την Δημοκρατία της Srpska. H δεύτερη αποτελείται από 15 μέλη συνολικά, τα οποία αντιστοιχούν σε 5 μέλη της κάθε εθνότητας, τα οποία εκλέγονται άμεσα από τις οντότητες. Οι 2 οντότητες έχουν έναν πρωθυπουργό από κοινού και 16 υπουργούς.

Πέραν της εθνικής κυβέρνησης, οι 2 οντότητες είναι αυτόνομες και η καθεμία διαθέτει το δικό της Κοινοβούλιο όπου, 98 μέλη εκλέγει η Βοσνία και 83 η Δημοκρατίας της Σερβίας. Το κάθε Κοινοβούλιο έχει δικαιοδοσία για θέματα όπως η εκπαίδευση , η γεωργία , ο πολιτισμός , η αστυνόμευση , η εσωτερική πολιτική και το σύστημα υγείας.

Το 2007, η χώρα υπέγραψε μια συμφωνία με την Ε.Ε για την προώθηση των κατάλληλων συνταγματικών μεταρρυθμίσεων, ώστε να επιτευχθεί μια αλλαγή στην διοικητική και συνταγματική δομή της χώρας,με στόχο να έρθει πιο κοντά με τις ευρωπαϊκές επιταγές.  Ωστόσο, ακόμα και σήμερα, οι θεσμοί της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης παραμένουν αδύναμοι.

Τοπική Αυτοδιοίκηση

Σήμερα, η Ομοσπονδία της Βοσνίας διαιρείται σε 10 περιφέρειες ή καντόνια, όπως λέγονται, τα οποία διαιρούνται σε πολλούς δήμους. Η Δημοκρατία της Srpska είναι ενιαία οντότητα, που χωρίζεται σε πολλούς δήμους. Οι εκπρόσωποι των Δήμων και οι Δήμαρχοι εκλέγονται άμεσα από τους πολίτες των οντοτήτων.

         

Δικαστικό Σύστημα

Η συμφωνία του Ντέιτον καθόρισε την δημιουργία του Συνταγματικού Δικαστηρίου, το οποίο έχει αρμοδιότητες για διαφορές που ενδεχομένως να προκύψουν μεταξύ των οντοτήτων ή των θεσμών της Βοσνίας. Η συμφωνία ορίζει πως 3 από τα 9 μέλη του Δικαστηρίου θα διορίζονται απευθείας από τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ενώ τα υπόλοιπα θα επιλέγονται από τις οντότητες της χώρας. Υπάρχει και το Κρατικό Δικαστήριο που η αρμοδιότητα του είναι το Εθνικό Δίκαιο. Τέλος, η κάθε οντότητα διαθέτει το δικό της Ανώτερο δικαστήριο και άλλα κατώτερα.(Britannica 2019, The Guardian ,2014)

Ανταγωνισμός ΗΠΑ-Ρωσίας εντός του κράτους της Βοσνίας

Μεγάλη σημασία στα εσωτερικά ζητήματα της Βοσνίας έχει και ο ρόλος της Ρωσίας, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει κάνει αισθητό τον ρόλο της στα Βαλκάνια και επεμβαίνει με κάθε ευκαιρία. Συγκεκριμένα, υποστηρίζει ιδιαίτερα την Σερβική Δημοκρατία, παρέχοντας βοήθεια οικονομική και διπλωματική στον Σέρβο ηγέτη, καθώς αυτός υποστηρίζει τον κατακερματισμό της Βοσνίας (ακόμη κα την απόσχιση της ΣΔΒ) και την δυσλειτουργία του κράτους. Η Ρωσία προσπαθεί να εδραιώσει την θέση της στα Βαλκάνια και κυρίως, στα πρώην κράτη «δορυφόρους» της Σοβιετικής Ένωσης, υποστηρίζοντας την αυτονομία τους, η οποία θα επέλθει με τον περιορισμό της δυτικής επιρροής, καθώς γνωρίζει το πόσο αδύναμα και κατακερματισμένα είναι. Επίσης, χρησιμοποιεί ως εργαλεία για να βασίσει τις επιδιώξεις της, την κοινή θρησκεία και παράδοση που τις συνδέουν εδώ και χρόνια. Ακόμα, λειτουργεί ως κατασταλτικός παράγοντας στην ένταξη αυτών των χωρών -συμπεριλαμβανομένης και της Βοσνίας- στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε, αφού θέλει να διακόψουν τα κράτη αυτά την σχέση με την Ευρώπη και να ακολουθήσουν μια φιλορωσική πορεία. Ωστόσο, τόσο στην περίπτωση του Μαυροβουνίου, όσο και αυτής της Βόρειας Μακεδονίας, η στρατηγική της Ρωσίας απέτυχε, καθώς τα κράτη αυτά εντάχθηκαν επιτυχώς στο ΝΑΤΟ (Foreign Affairs ,2017).

Σε αντίθεση έρχεται η θέση των ΗΠΑ, που υποστηρίζουν κυρίως την Βοσνιακή Ομοσπονδία. Η ενέργεια αυτή οφείλεται στο γεγονός πως οι ΗΠΑ πρωταγωνίστησαν στις ειρηνευτικές συμφωνίες του Ντέιτον και η συμβολή τους δεν περιορίστηκε μόνο στην υποβολή του συγκεκριμένου μοντέλου στην Βοσνία για το τέλος των εχθροπραξιών, αλλά και στην υποστήριξη αυτής της ιδέας και στην χρήση στρατιωτικών και διπλωματικών μέσων για την ολοκλήρωση και της αποδοχή της. Συνεπώς, ο ανταγωνισμός ΗΠΑ-Ρωσίας συνεχίζει να υφίσταται, λειτουργώντας ως τροχοπέδη στην ανάπτυξη και ευημερία της Βοσνίας αλλά και των Βαλκανίων συνολικά. (Clio Turbata, 2018)

Συμπεράσματα

Συνοψίζοντας, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη τα τελευταία χρόνια κάνει αξιοσημείωτα βήματα για τον εκσυγχρονισμό και την διαφάνεια του κράτους και προσπαθεί να δημιουργήσει ένα προφίλ που θα είναι ικανό να συνάπτει διπλωματικές σχέσεις και να ανταγωνίζεται τις υπόλοιπες χώρες στην εξωτερική πολιτική. Στόχος είναι να συμμορφωθεί ακόμα περισσότερο με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, έτσι ώστε να έρθει πιο κοντά με την Ε.Ε και μελλοντικά, ίσως να αποτελέσει και μέλος της. Παρόλο αυτά, οι θεσμοί, το κυβερνητικό σύστημα και η διοίκηση είναι ακόμα αποδυναμωμένα λόγω των ερίδων και των προβλημάτων που υπάρχουν στην χώρα εδώ και χρόνια. Η χώρα έχει ακόμα μακρύ δρόμο μέχρι να ξεπεράσει και να επουλώσει τις πληγές του παρελθόντος, να επιτευχθεί η ειρήνη και η συνεργασία μεταξύ των εθνοτήτων αλλά και να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη του λαού προς τους θεσμούς.

Βιβλιογραφία.

• Nardelli, Α.,  Dzidic, D. &  Judic, E.( 2014), “Bosnia and Herzegovina: the world’s most complicated system of government?” The Guardian. Available here
• Global Edge,“Bosnia and Herzegovina: government”. Available  here
•  Britannica Encyclopedia. (2019) “Bosnia and Herzegovina: government and society”. Available here
• The editors of Britannica. (2009) “Dayton Accords”.  Britannica Encyclopedia. Available here
•  Organization for Security and Co-operation in Europe. (1995) “Dayton Peace Agreement”. Available here
• Lampe, J. (2009) “Bosnian War”. Britannica Encyclopedia. Available here
• World Population Review. (2020)“Bosnia and Herzegovina”. Available  here
• Καρβουναράκης, Θ. (2018) ʺΗ διπλωματία της αμερικανικής παρέμβασης στην Βοσνία ˮ. Clio Turbata. Available here.
•  Mujanovic, J.(2017) “To ρωσικό παιχνίδι στην Βοσνία’’ Foreign Affairs -The Hellenic Edition. Available here