Οι κίνδυνοι από την υποβάθμιση του περιβάλλοντος κατεξοχήν γίνονται συνειδητοί, όταν κανείς κοιτάξει πέρα από τα εθνικά σύνορα. Η ατμοσφαιρική ρύπανση αποτελεί κατεξοχήν διασυνοριακό φαινόμενο, η όξινη βροχή δεν γνωρίζει σύνορα, η θαλάσσια ρύπανση  και η ρύπανση των ποταμών, οι κίνδυνοι από τους πυρηνικούς αντιδραστήρες και γενικότερα, οι συνέπειες από τις διαφοροποιημένες περιβαλλοντικές ρυθμίσεις μπορούν να επιδράσουν αποφασιστικά στη διεθνή ανταγωνιστικότητα μιας χώρας. Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το περιβάλλον υπήρξε μια διαδικασία σταδιακή και εξελικτική. Βαθμιαία άρχισαν να διαφαίνονται μερικές γενικές πολιτικές επιλογές – που με τη σειρά τους εξελίσσονταν ενώ ταυτόχρονα έδιναν την βάση για συγκεκριμένες νομοθετικές πρωτοβουλίες και βάσεις. (Χονδρός, 2004) Παρακάτω καταγράφονται τα επιτεύγματα και οι στόχοι της Ε.Ε. ανά τομείς.

Το άρθρο 191 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) καθιστά την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής δεδηλωμένο στόχο της περιβαλλοντικής πολιτικής της Ε.Ε. Τον Δεκέμβριο του 2019, η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, μια δέσμη φιλόδοξων μέτρων που θα επιτρέψει στους πολίτες και τις επιχειρήσεις της Ε.Ε. να επωφεληθούν από τη βιώσιμη πράσινη μετάβαση. Τα μέτρα αυτά, τα οποία συνοδεύονται από έναν αρχικό χάρτη πορείας βασικών πολιτικών, κυμαίνονται από φιλόδοξες περικοπές στις εκπομπές, μέχρι επενδύσεις στην έρευνα και την καινοτομία αιχμής, με στόχο τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης. Η Πράσινη Συμφωνία μπορεί, επίσης, να αποτελέσει μια νέα ευρωπαϊκή στρατηγική για την ανάπτυξη, υποστηριζόμενη από επενδύσεις σε πράσινες τεχνολογίες, βιώσιμες λύσεις και νέες επιχειρήσεις. Η συμμετοχή και η δέσμευση των πολιτών και όλων των συμφεροντούχων είναι ζωτικής σημασίας για την επιτυχία της Συμφωνίας. Πάνω από όλα, η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία χαράσσει μια πορεία για μια πρόσφορη και κοινωνικά δίκαιη μετάβαση. Ειδικότερα, προβλέπει ενίσχυση του στόχου για το 2030 για μείωση των εκπομπών τουλάχιστον κατά 50 %, και μάλιστα έως και 55 %, εάν οι διεθνείς διαπραγματεύσεις οδηγήσουν σε υψηλότερα επίπεδα φιλοδοξίας από άλλες μείζονες πηγές εκπομπών έως το 2021. Ωστόσο, οι διαπραγματεύσεις για προτάσεις στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας τα προσεχή έτη θα καθορίσουν τον τρόπο με τον οποίο η νέα στρατηγική θα μετουσιωθεί σε συγκεκριμένα μέτρα. (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2020)

Τον Δεκέμβριο του 2011, το Συμβούλιο ενέκρινε τη στρατηγική της Ε.Ε. για τη βιοποικιλότητα έως το 2020, ενσωματώνοντας τους ακόλουθους έξι στόχους: πλήρης εφαρμογή της νομοθεσίας της Ε.Ε. για τη φύση, ώστε να προστατεύεται η βιοποικιλότητα· καλύτερη προστασία των οικοσυστημάτων και μεγαλύτερη χρήση πράσινων υποδομών· πιο βιώσιμη γεωργία και δασοκομία· καλύτερη διαχείριση των ιχθυαποθεμάτων· εντατικότεροι έλεγχοι για χωροκατακτητικά ξένα είδη· και μεγαλύτερη συμβολή της Ε.Ε. στην αποτροπή της απώλειας βιοποικιλότητας σε παγκόσμιο επίπεδο. Εκτός από τον στόχο για το 2020, η νέα στρατηγική της Ε.Ε. για τη βιοποικιλότητα με χρονικό ορίζοντα το 2020 προσδιορίζει το όραμα για το 2050: «Μέχρι το 2050, η βιοποικιλότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι οικοσυστημικές υπηρεσίες που παρέχει — το φυσικό της κεφάλαιο — θα προστατευθούν, θα αποτιμηθούν και θα αποκατασταθούν καταλλήλως, επειδή η βιοποικιλότητα διαθέτει εγγενή αξία και οι οικοσυστημικές υπηρεσίες συμβάλλουν ουσιαστικά στην ανθρώπινη ευημερία και την οικονομική ευμάρεια, ούτως ώστε να αποτραπούν καταστροφικές αλλαγές λόγω απώλειας βιοποικιλότητας».(Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2020)

σταθουλη 1

Φωτογραφία 1.2 : Εικονική αναπαράσταση της Βιωσιμότητας

Η Ε.Ε. έχει θεσπίσει δύο κύρια νομικά πλαίσια για την προστασία και τη διαχείριση των γλυκών υδάτων και των θαλάσσιων πόρων με μια εναλλακτική προσέγγιση, με βάση το οικοσύστημα, την οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα και την οδηγία-πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική. Η δεύτερη θεσπίζει πλαίσιο για την προστασία των εσωτερικών επιφανειακών, των μεταβατικών, των παράκτιων και των υπόγειων υδάτων. Στοχεύει στην πρόληψη και στη μείωση της ρύπανσης, στην προώθηση της βιώσιμης χρήσης του νερού, στην προστασία και στη βελτίωση του υδάτινου περιβάλλοντος, και στην άμβλυνση των επιπτώσεων των πλημμυρών και της ξηρασίας. Ο απώτερος στόχος είναι η καλή κατάσταση όλων των υδάτων. Τα κράτη μέλη υποχρεούνται να συντάσσουν τα επονομαζόμενα σχέδια διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταμού με βάση φυσικές γεωγραφικές λεκάνες απορροής ποταμών, όπως και ειδικά προγράμματα μέτρων για την πραγμάτωση των προαναφερφθέντων στόχων (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2020)

Η οδηγία 2008/50/ΕΚ για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα έχει ως στόχο τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε επίπεδα που να μειώνουν σημαντικά τις αρνητικές επιπτώσεις για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Θεσπίζει, ακόμη, μέτρα για τη διασφάλιση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα σε σχέση με τους βασικούς ατμοσφαιρικούς ρύπους (διοξείδιο του θείου, διοξείδιο του αζώτου, οξείδια του αζώτου, αιωρούμενα σωματίδια, μόλυβδο, βενζόλιο, μονοξείδιο του άνθρακα και όζον). Τα κράτη μέλη υποχρεούνται να καθορίσουν ζώνες και αστικά συγκροτήματα, με σκοπό να γίνεται αξιολόγηση και διαχείριση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα, να παρακολουθούνται οι μακροπρόθεσμες τάσεις και να προσφέρεται η απαραίτητη ενημέρωση στο κοινό. Στις περιοχές όπου η ποιότητα του αέρα είναι εντός των προβλεπόμενων ορίων, θα πρέπει να διατηρηθεί· εκεί όπου υπάρχει υπέρβαση , θα πρέπει να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα. (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2020)

Η προσέγγιση της Ε.Ε. για την ηχορύπανση περιλαμβάνει: ένα γενικό πλαίσιο για τον προσδιορισμό των επιπέδων ηχορύπανσης που χρήζουν δράσης και μια σειρά νομοθετικών πράξεων σε σχέση με τις κυριότερες πηγές θορύβου, όπως ο θόρυβος που εκπέμπεται από τις οδικές, αεροπορικές και σιδηροδρομικές μεταφορές, και ο θόρυβος από τον εξοπλισμό που προορίζεται να χρησιμοποιηθεί σε εξωτερικούς χώρους. Η οδηγία-πλαίσιο για τον περιβαλλοντικό θόρυβο έχει ως στόχο την ελάττωση της έκθεσης στον περιβαλλοντικό θόρυβο μέσω της εναρμόνισης των δεικτών θορύβου και των μεθόδων αξιολόγησης, τη συλλογή πληροφοριών για την έκθεση στο θόρυβο με τη μορφή «χαρτών θορύβου» και με την παροχή αυτών των πληροφοριών στο κοινό. Βάσει αυτών , τα κράτη μέλη πρέπει να καταρτίσουν σχέδια δράσης για την αντιμετώπιση των προβλημάτων σχετικών με τον θόρυβο. Τα κράτη μέλη οφείλουν να επανεξετάζουν τους χάρτες θορύβου και τα σχέδια δράσης το λιγότερο κάθε πέντε χρόνια. (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2020)

Η Ε.Ε. έχει αποφασίσει για τα χημικά προϊόντα και τα φυτοφάρμακα να προστατεύσει την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον καθώς και να αποτρέψει τη δημιουργία φραγμών στο εμπόριο. Συνίσταται σε κανόνες που σχετίζονται με τη διάθεση στην αγορά και τη χρήση ειδικών κατηγοριών χημικών προϊόντων , καθώς και από κανόνες που σχετίζονται με τα σοβαρά ατυχήματα επικίνδυνων ουσιών και τις εξαγωγές των ουσιών αυτών. Τα φυτοφάρμακα περιλαμβάνουν τα βιοκτόνα και τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα (ΦΠΠ). Εξάλλου , ο κανονισμός REACH ρυθμίζει την καταχώριση, την αξιολόγηση και την αδειοδότηση των συγκεκριμένων επικίνδυνων ουσιών καθώς και τους ισχύοντες για εκείνες περιορισμούς .

Το σχέδιο δράσης βιώσιμης κατανάλωσης και παραγωγής (ΒΚΠ) είχε ως αποτέλεσμα την λήψη πρωτοβουλιών στους τομείς της επέκτασης της οδηγίας για τον οικολογικό σχεδιασμό, της αναθεώρησης του κανονισμού για το οικολογικό σήμα, της αναθεώρησης του κανονισμού για το σύστημα οικολογικής διαχείρισης και του οικολογικού ελέγχου, της θέσπισης νομοθεσίας για τις οικολογικές δημόσιες συμβάσεις, τον χάρτη πορείας για την αποδοτική χρήση των πόρων, και του σχεδίου δράσης για την οικολογική καινοτομία. Αυτά αποτελούν σημαντικό μέρος της ανανεωμένης στρατηγικής της Ε.Ε. για τη βιώσιμη ανάπτυξη (EU SDS), η οποία αναθεωρήθηκε το 2009 και ενίσχυσε τη δέσμευση της Ε.Ε. να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της βιώσιμης ανάπτυξης, ενώ την ίδια στιγμή αναγνώρισε τη βαρύτητα που έχει να ενταθεί η συνεργασία με εταίρους εκτός της Ε.Ε.

Η οδηγία 2009/128/ΕΚ υποχρέωσε τα κράτη μέλη να θεσπίσουν σχέδια δράσης σε εθνικό επίπεδο , ώστε να θέσουν ποσοτικούς στόχους, μέτρα και χρονοδιαγράμματα με στόχο να ελαττώσουν τους κινδύνους από τη χρήση των φυτοφαρμάκων για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Σε γενικές γραμμές , απαγορεύονται οι αεροψεκασμοί και οι ψεκασμοί σε άμεση γειτνίαση με κατοικημένες περιοχές. Ο κανονισμός που καλύπτει το θέμα της παραγωγής και αδειοδότησης των φυτοφαρμάκων περιλαμβάνει θετικό κατάλογο εγκεκριμένων «δραστικών ουσιών» , καταρτισμένος σε επίπεδο ΕΕ. Στη συνέχεια, τα φυτοφάρμακα αδειοδοτούνται σε εθνικό επίπεδο με βάση αυτόν τον κατάλογο . Ο κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 528/2012 τέθηκε σε ισχύ το 2013 με στόχο να απλοποιηθούν οι μηχανισμοί αδειοδότησης και να ενταθεί  ο ρόλος του ECHA σχετικά με την επανεξέταση των φακέλων έγκρισης βάσει αυστηρότερων προδιαγραφών. Η νομοθεσία διενεργεί ελέγχους για τη διάθεση στην αγορά και τη χρήση των βιοκτόνων, με σκοπό τη διαχείριση των κινδύνων που συνδέονται με το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία των ανθρώπων. Επιπλέον , σημείωσε πρόοδο με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 850/2004, ο οποίος συμπληρώνει την παλαιότερη νομοθεσία της ΕΕ για τους ΕΟΡ (Έμμονοι Οργανικοί Ρύποι) και την εναρμονίζει με τις διατάξεις των διεθνών συμφωνιών. (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2020)

Ωστόσο, παρά τις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς βελτίωση του Περιβαλλοντικού τοπίου, αντικειμενικές δυσκολίες, όπως η έλλειψη συμμόρφωσης ορισμένων κρατών μελών και η αδιαφορία από την πλευρά των πολιτών, δυσχεραίνουν το έργο της. Μάλιστα, ο Hans Bruyninckx, εκτελεστικός διευθυντής του ΕΟΠ (Ευρωπαϊκού Οργανισμού περιβάλλοντος) διατύπωσε το εξής :  « Η ανάλυσή μας δείχνει ότι οι ευρωπαϊκές πολιτικές έχουν αντιμετωπίσει επιτυχώς πολλές περιβαλλοντικές προκλήσεις τα τελευταία χρόνια. Εντούτοις, δείχνει επίσης ότι εξακολουθούμε να βλάπτουμε τα φυσικά συστήματα που στηρίζουν την ευημερία μας. Παρότι η διαβίωση εντός των ορίων του πλανήτη μας αποτελεί τεράστια πρόκληση, η αντιμετώπισή της θα μας εξασφαλίσει σημαντικά οφέλη. Η πλήρης αξιοποίηση της ικανότητας καινοτομίας της Ευρώπης θα μπορούσε να κάνει την ήπειρό μας πραγματικά βιώσιμη και να μας καταστήσει πρωτοπόρους στους τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας, δημιουργώντας νέους βιομηχανικούς κλάδους και μια πιο υγιή κοινωνία.» Οφείλουμε λοιπόν , αντί να βάζουμε «εμπόδια» στην επίτευξη του στόχου αυτού και να «καταστρέφουμε την ευημερία μας» , να συμβάλλουμε κατά το μέγιστον δυνατόν . (europa.eu, 2020)

ΠΗΓΕΣ

[1] Χονδρός, Ι. (2004). Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Ευρωπαϊκή Περιβαλλοντική Πολιτική. Πτυχιακή Εργασία. Πανεπιστήμιο Αιγαίου.  Διαθέσιμο εδώ. 

[2] Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (2020). Περιβαλλοντική Πολιτική: Βασικές αρχές και γενικό πλαίσιο. europa.eu. Διαθέσιμο εδώ. 

[3] europa.eu. (2020)Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, Διαθέσιμο εδώ.