Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική κατά τον Α’ και Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

από τον Θεοφάνη-Παρασκευά Γραμμένο,

Εισαγωγικά

Ήδη από το 1823 και το Δόγμα Μονρόε, η Αμερική είχε επιλέξει να απομονωθεί από τα διεθνή και πιο συγκεκριμένα τα ευρωπαϊκά δρώμενα. Το δόγμα αυτό προέβλεπε, εν ολίγοις, ότι οποιαδήποτε προσπάθεια ανάμειξης και αποικισμού των ευρωπαϊκών δυνάμεων στη Βόρεια και Νότια Αμερική θα θεωρούνταν ως επιθετική ενέργεια εναντίον των ΗΠΑ και άρα θα έπρεπε να επέμβει, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες θα απείχαν στο εξής από τις ενδοευρωπαϊκές διενέξεις. Γίνεται κατανοητό ότι η παραπάνω τακτική των ΗΠΑ ανήκε βεβαίως σε ένα γενικότερο σχέδιο κυριαρχίας της στο δυτικό ημισφαίριο, σε μια εποχή μάλιστα που στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, η Βρετανία φαίνεται να κατέχει ηγεμονική θέση στην ευρωπαϊκή ήπειρο, μέσω της κυριρχίας της στη ναυτιλία. Το υπόλοιπο, λοιπόν, του 19^ου αιώνα, οι ΗΠΑ θα «βυθιστούν» στην απομόνωση τους αποκλειστικά στο δυτικό ημισφαίριο, χωρίς φιλοδοξία εμπλοκής στα ευρωπαϊκά τεκταινόμενα. (Γέροντας, 2018)

Η κήρυξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου

Η αυγή, όμως, του 20^ου αιώνα φέρνει την Ευρώπη αντιμέτωπη με έναν πόλεμο, ο οποίος προκαλεί την ένοπλη αντιπαράθεση, λόγω των διαφορετικών εδαφικών βλέψεων των εθνών. Στις 20 Ιουλίου 1914, τα δεδομένα αλλάζουν με την κήρυξη του πολέμου από την Αυστρία στη Σερβία. Αφορμή στάθηκε η δολοφονία του αρχιδούκα της Αυστρίας στο Σαράγεβο. Η σύρραξη δεν άργησε να λάβει παγκόσμιες διαστάσεις, υπογραμμίζοντας τις χρόνιες συγκρουσιακές σχέσεις των ευρωπαϊκών και όχι μόνο κρατών. Σύντομα σχηματίστηκαν τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα: η Τριπλής Συμμαχίας (ή Αντάντ) από τη μία, με τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Ρωσία, και οι Κεντρικές Αυτοκρατορίες, από την άλλη. Η Αυστρία, η Σερβία, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη και η Ιταλία είχαν επεκτατικές βλέψεις στα Βαλκάνια, η Γαλλία και η Γερμανία παραδοσιακά μάχονται για την περιοχή της Αλσατίας και της Λωρραίνης ήδη από το 1871, ενώ η Μεγάλη Βρετανία, αποτελώντας την ισχυρότερη οικονομική δύναμη του 19^ου αιώνα, παρακολουθεί εναγωνίως την ολοένα και μεγαλύτερη εμπλοκή της Γερμανίας στις ευρωπαϊκές εμπορικές αγορές. (Ισνένγκι, 2020)

Η εμπλοκή των ΗΠΑ και το τέλος του απομονωτισμού

Καθ’ όλη τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η αμερικανική πολιτική σκηνή αμφιταλαντευόταν ως προς το εάν θα έπρεπε να αναμειχθεί στα ευρωπαϊκά τεκταινόμενα ή να αποστασιοποιηθεί, όπως άλλωστε είχε συνηθίσει τον προηγούμενο αιώνα. Όμως, μόλις το 1916, η βύθιση του αγγλικού υπερωκεάνιου Lusitania, στο οποίο επέβαιναν πολλοί Αμερικανοί πολίτες, έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην ακόλουθη συμμετοχή της Αμερικής στον πόλεμο. Ο Wilson, πρόεδρος των ΗΠΑ, όντας δημοκρατικός, έτεινε περισσότερο προς την ειρήνη, αλλά υπό τις πιέσεις από το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, οι οικονομικές, πολιτικές και στρατιωτικές δυνάμεις επέμεναν σταθερά στην άποψη του παρεμβατισμού της Αμερικής. Στις 2 Απριλίου 1917, ο νεοεκλεγείς Πρόεδρος Woodrow Wilson κηρύσσει τον πόλεμο, αρχικά, μόνο στη Γερμανία και αργότερα στην Αυστροουγγαρία, στις 7 Δεκεμβρίου 1917. Η αμερικανική είσοδος στον πόλεμο εξισορρόπησε την αποστασία της Ρωσίας, σε επίπεδο παγκόσμιας ισορροπίας ισχύος, αν και στα πρώτα στάδια συμμετοχής, η ενίσχυση υπήρξε κυρίως οικονομική και ψυχολογική.

Τα δεκατέσσερα σημεία του Wilson

Ήδη από τις αρχές του 1918, ο Wilson προσπάθησε να διαφοροποιήσει τα κίνητρα της συμμετοχής της Αμερικής στον πόλεμο από αυτά των υπόλοιπων ευρωπαϊκών δυνάμεων, υπογραμμίζοντας τις προϋποθέσεις για ειρήνη, υπαγορευμένες σε δεκατέσσερα σημεία. Μεταξύ των σημαντικότερων ρυθμίσεων των σημείων αυτών, περιλαμβάνεται η πρόβλεψη για δημοσίευση των συνθηκών, για την ελεύθερη ναυσιπλοΐα σε όλες τις θάλασσες, την κατάργηση των οικονομικών τροχοπεδών, τη μείωση των εξοπλισμών και τη ρύθμιση αποικιακών ζητημάτων. Επί των πρακτικότερων ζητημάτων του πολέμου, προβλέπει την εκκένωση των ρωσικών εδαφών, την αποκατάσταση της ανεξαρτησίας του Βελγίου, την απόδοση της Αλσατίας και της Λωρραίνης στη Γαλλία, την αποκατάσταση των ιταλικών συνόρων στο προηγούμενο καθεστώς, δείχνοντας σεβασμό στα γειτονικά έθνη, την αυτονομία των λαών της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, την αποκατάσταση της ανεξαρτησίας της Ρουμανίας, του Μαυροβουνίου και της Σερβίας και τέλος, την αυτονομία των  μη τουρκικών λαών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την ανεξαρτησία της Πολωνίας. (Ισνέγκι, 2020)

Η συνεισφορά του παρόντος κειμένου αξιολογείται ως ιδιαιτέρως σημαντική για την μεταπολεμική εποχή, ιδίως αν αναλογιστούμε το γεγονός ότι προβλέφθηκε η δημιουργία της «Κοινωνίας των Εθνών», η οποία θα «προάγει για όλα τα κράτη, μικρά και μεγάλα, αμοιβαίες εγγυήσεις ανεξαρτησίας και εδαφικής ακεραιότητας».

Η κήρυξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου

Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η πρόοδος σε διεθνές επίπεδο υπήρξε θετική, με την κατοχύρωση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών και την ίδρυση των απαραίτητων δικαιοδοτικών μηχανισμών για την προστασία τους. Ενώ, όμως, η ανθρωπότητα θεμελίωνε την ύπαρξή της σε νέους πιο δημοκρατικούς πυλώνες σύμφωνα με τα διδάγματα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, κάποιες χώρες είχαν επιλέξει να αποστασιοποιηθούν από τον κανόνα και να υιοθετήσουν εθνικιστικές πολιτικές, οι οποίες εξελικτικά πυροδότησαν τον Δεύτερο «Μεγάλο Πόλεμο». Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα της Ιταλίας και της Γερμανίας, οι οποίες με το φασιστικό και ναζιστικό  καθεστώς τους αντίστοιχα, προέβησαν σε πρόδηλες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των πληθυσμών των χωρών τους, με τη βία και τη τρομοκρατία να ανάγονται σε κορυφαίες εθνικές αξίες. Εν τέλει, το κακό παράδειγμα των δύο αυτών χωρών έναντι της δημοκρατίας, οδήγησε στη δεύτερη παγκόσμια ένοπλη σύγκρουση, τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μεταξύ του 1939 και του 1945, δύο ήταν τα αντίπαλα στρατόπεδα. Από τη μία οι Συμμαχικές Δυνάμεις, Αγγλία και Γαλλία και από την άλλη, οι Δυνάμεις του Άξονα, Γερμανία, Ιταλία και Ιαπωνία. Οι ανθρώπινες απώλειες έφθασαν τα εκατομμύρια, με τους αμάχους να πολλαπλασιάζονται και τον αριθμό των εξαφανισθέντων να συντείνει στην τραγικότητα της κατάστασης.

Αμερική και Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος

Καταλυτικό ρόλο στην αμερικανική επέμβαση στην δεύτερη παγκοσμίων διατάξεων  ένοπλη σύρραξη συνετέλεσε η υπογραφή και κατόπιν έγκριση από το Αμερικανικό Κογκρέσο του Νόμου Εκμισθώσεως και Δανεισμού (Lend-Lease Act), του 1941. Σύμφωνα με αυτόν, οι ΗΠΑ θα παρείχε υλική βοήθεια στα σύμμαχά της κράτη, που συμμετείχαν  στον Πόλεμο, με αντάλλαγμα «ό, τι ο Πρόεδρος Ρούζβελτ έκρινε σκόπιμο». Συγκεκριμένα, παρείχε στη Μεγάλη Βρετανία 50 πλοία με αντάλλαγμα τις Βάσεις της Νέας Γης στον Καναδά, αλλά και στην Καραϊβική. Βοήθεια έλαβαν ακόμα η Ελλάδα και η ΕΣΣΔ. Με αυτό τον τρόπο, οι ΗΠΑ αναμειγνύεται εμμέσως με τα ευρωπαϊκά τεκταινόμενα, χωρίς ακόμη να αποτελεί ενεργό μέρος της ένοπλης σύρραξης. Το γεγονός που παρακίνησε την παρέμβαση τους μεταξύ των αντιμαχομένων είναι η καταστροφή που υπέστη η αμερικανική βάση στο Περλ Χάρμπορ. Συγκεκριμένα, στις 7 Δεκεμβρίου 1941, η Ιαπωνία πραγματοποίησε αεροπορική επίθεση στο ναύσταθμο Περλ Χάρμπορ στη Χαβάη, η οποία σημειωτέον τελούσε υπό αμερικανική διοίκηση, και συγκεκριμένα η επίθεση έγινε εναντίον του αμερικανικού στόλου που ελλιμενιζόταν στο Περλ Χάρμπορ του νησιού Οάχου του συμπλέγματος της Χαβάης, προκαλώντας την είσοδο των ΗΠΑ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. (History.com, 2019)

Πολλοί πολιτικοί αντίπαλοι και στρατιωτικοί του Ρούζβελτ υποστήριξαν ότι ο Αμερικανός Πρόεδρος γνώριζε για την ιαπωνική επίθεση και δεν εμπόδισε την πραγματοποίησή της, ούτως ώστε να εγκρίνει το Κογκρέσο την είσοδο της Αμερικής στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πρόκειται όμως περί υποθέσεων, καθώς δε στοιχειοθετούνται στη γενικότερη στρατηγική που ακολούθησε η Κυβέρνηση Ρούζβελτ. (HuffPost, 2016)

Καταληκτικά, διαπιστώνεται ότι η αμερικανική επέμβαση στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους του 20^ου αιώνα, υπήρξε καθοριστική για το πέρασμα από τον απομονωτισμό  του 19^ου αιώνα στην ενεργή της εμπλοκή στα ευρωπαϊκά δρώμενα κατά τον 20^ο αιώνα. Από στρατηγικής άποψης, κρίνεται ως ορθή επιλογή καθώς με αυτό τον τρόπο οι ΗΠΑ εδραιώθηκαν ως ηγεμονική δύναμη  στο διεθνές γίγνεσθαι, ενώ με το πέρας του Ψυχρού πολέμου απέκτησαν τον «τίτλο» της υπερδύναμης, τον οποίο διατηρούν μέχρι και σήμερα.

Βιβλιογραφία

Ισνέγκι, Μ. (2020). Ο Μεγάλος Πόλεμος-Η Τεράστια Πληγή της Ευρώπης, Εκδόσεις Πεδίο.

Γέροντας, Π. (2018). «Δόγμα Μονρόε-η ανάδυση της ισχύος των ΗΠΑ», Geopolitics and Daily News. Διαθέσιμο εδώ.

Huffington Post. (2016). «5 ψευδή γεγονότα για τον Β’  Παγκόσμιο Πόλεμο που όλοι πιστεύουμε πως έγιναν στα αλήθεια». Διαθέσιμο εδώ.

Αϊβαλιώτης, Γ. (2016). «Περλ Χάρμπορ: Πώς οι ΗΠΑ ενεπλάκησαν στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο». euronews. Διαθέσιμο εδώ.

History. (2019). “Lend Lease Act”. Διαθέσιμο εδώ.