Της Σωτηρίας Κόλλια,

 Λίγα λόγια το νεοσύστατο κράτος

Το Ανατολικό Τιμόρ είναι ένα νησιωτικό κράτος στην νήσο Τιμόρ -το δυτικό Τιμόρ ανήκει στην Ινδονησία- νότια του αρχιπελάγους της Μαλαισίας, με πρωτεύουσα το Ντίλι. Ο πληθυσμός του σήμερα ξεπερνάει το 1 εκατομμύριο και η πλειονότητα των κατοίκων είναι Ρωμαιοκαθολικοί στο θρήσκευμα. Στο νησί ομιλούνται πάνω από 30 τοπικοί διάλεκτοι, αλλά επίσημες γλώσσες είναι τα Πορτογαλικά και η Τέτομ.(Statistics Timor Leste)

Το νησί ήταν αποικία των Πορτογάλων περίπου από το 1520 και έναν αιώνα αργότερα, το δυτικό κομμάτι του νησιού καταλήφθηκε απο τους Ολλανδούς, με αποτέλεσμα να ξεσπάσουν συγκρούσεις μεταξύ των  2 αποικιών, οι οποίες διευθετήθηκαν με σχετικές συνθήκες τον 18ο  αιώνα. Το νησί απο τότε μέχρι το 1975 παρέμεινε στα χέρια των Πορτογάλων. Βέβαια,  κατά την διαρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και αργότερα το Τιμόρ ήταν παραμελημένο, οικονομικά εξασθενημένο και χρησίμευε ως τόπος εξορίας για τους πολιτικούς κρατούμενους, απο τους Πορτογάλους. Κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το Τιμόρ καταλήφθηκε από τους Ιάπωνες. Οι Ιάπωνες ήρθαν σε σύγκρουση με τον αυστραλιανό στρατό, καθώς οι τελευταίοι σκότωσαν και συνέλαβαν πολλούς Ιάπωνες, οι οποίοι στο διάστημα αυτό κατέστρεφαν χωριά, έκλεβαν και σκότωναν κατοίκους του Α. Τιμόρ, κυρίως σε περιοχές που έμεναν Αυστραλιανοί ως αντίποινα. (Brittanica, 2019)

Ο δρόμος προς την ανεξαρτησία

Με την “επανάσταση των γαρυφάλλων” το 1975 στην Πορτογαλία κατά της δικατορίας Σαλαζάρ, η Πορτογαλία αποφασίζει να παραχωρήσει ανεξαρτησία σε όλες τις αποικίες της, γεγονός που δημιουργεί πόλωση στο εσωτερικό του Α. Τιμόρ μεταξύ των πολιτικών κομμάτων. Από την μια, δραστηριοποιείται η <<Δημοκρατική Ένωση του Τιμόρ (UDT)>>, που επιδιώκει περιορισμένη ανεξαρτησία με διατήρηση των ισχυρών δεσμών με την πρώην αποικιακή  δύναμη και από την άλλη, το <<Επαναστατικό Μέτωπο για την Ανεξαρτησία του Τιμόρ>> (FRETELIN) που επιδιώκει την πλήρη ανεξαρτησία του νησιού. Παράλληλα, παρατηρείται η “Δημοκρατική Λαϊκή Ένωση του Τιμόρ”, που χρηματοδοτούνταν από την Ινδονησία και προωθούσε την προσάρτηση του νησιού στην Ινδονησία. Το FRETELIN ξεκίνησε, αμέσως, διαδικασίες για την αποαποικιοποίηση του νησιού και  ανακηρύσσει μόνο του την ανεξαρτησία στις 27 Νοεμβρίου 1975, καθώς λίγους μήνες νωρίτερα είχε αποφασιστεί η διεξαγωγή εκλογών στο τέλος του έτους για το μέλλον της χώρας. Όμως, η Ινδονησία, με το πρόσχημα της αποφυγής εμφυλίου πολέμου, εισβάλλει στο Α. Τιμόρ και το προσαρτά ως την 27η επαρχία της – μόλις μια εβδομάδα μετά την αυτοανακήρυξη ανεξαρτησίας του Τιμόρ- χωρίς καμία χώρα να αναγνωρίσει επίσημα την προσάρτηση αυτή, εκτός απο την Αυστραλία και τις ΗΠΑ. Η Πορτογαλία, τα Ηνωμένα Έθνη και η πλειονότητα των υπόλοιπων κρατών δεν αναγνώρισαν την προσάρτηση αυτή. (Πενταρβάνη, 2013)

Λόγοι εισβολής και κατοχής του Α.Τιμόρ

Η Ινδονησία  εισέβαλλε στο Α. Τιμόρ για διάφορους λόγους. Αρχικά, η στρατιωτική χούντα του Σουχάρνο είχε αντιμετωπίσει και άλλα αποσχιστικά κινήματα στη περιοχή στο παρελθόν και θέλησε να κάνει το ίδιο και στο ανατολικό κομμάτι του νησιού, ως επίδειξη ισχύος. Έπειτα, το Α. Τιμόρ ήταν πλούσιο σε κοιτάσματα πετρελαίου, φυτείες καφέ, καουτσούκ και  πολύτιμους λίθους και γενικότερα, η θάλασσα γύρω απο το Α.Τιμόρ ήταν σημαντική, οπότε η Ινδονησία δεν επρόκειτο αν επιτρέψη την κατοχή των πλεονεκτημάτων αυτών από άλλη δύναμη της περιοχής. Η κυβέρνηση της Τζακάρτα στόχευε διαχρονικά στη συγκεκριμένη κατάκτηση, αλλά η πορτογαλλική παρουσία καθιστούσε δυσχερές το έργο. Όταν, όμως, το νησί έμεινε μόνο και απροστάτευτο με περίπου 800.000 κατοίκους, η Ινδονησία δεν άφησε την ευκαιρία ανεκμετάλλευτη. (Παπαδημητρίου, 1999)

Υποστήριξη απο ΗΠΑ και Αυστραλία

Η Ινδονησία έχαιρε της υποστήριξης των ΗΠΑ και της Αυστραλίας, οι οποίες έδωσαν το πράσινο φως για την εισβολή.  Παρείχαν χρόνια χρηματοδότηση στην Ινδονησία και την προμήθευαν με όπλα και εξοπλισμό. Οι 2 χώρες ήταν θετικά προσκείμενες στις προσπάθειες της Ινδονησίας, καθώς η χώρα αποτελούσε σύμμαχο σε έναν μεγάλης γεωστρατηγικής σημασίας τόπο. Επιπλέον, ήθελαν να επιδείξουν την ισχύ τους σε όλα τα κινήματα ανεξαρτησίας που είχαν φανερωθεί στην περιοχή και να αποτρέψουν ανάλογες προσπάθειες απόσχισης και ανεξαρτητοποίησης στο μέλλον. Οι ΗΠΑ  μπλόκαραν, μάλιστα, τις ειρηνευτικές προσπάθειες του ΟΗΕ, αλλά και την ανθρωπιστική βοήθεια προς τον λιμοκτονούντα λαό.( Παπαδημητρίου, 1999)

Η ινδονησιακή κατοχή και η <<γενοκτονία>>

Οι Ινδονήσιοι ακολούθησαν το κλασσικό μοντέλο αποικιοκρατικής δύναμης, καθώς στα 23 χρόνια κατοχής του νησιού εκτιμάται ότι πάνω απο 200.000 άνθρωποι έχασαν την ζωή τους απο τα βασανιστήρια, τις φυλακίσεις, τους βομβαρδισμούς, την ακραία φτώχεια, την υποχρεωτική μετακίνηση πληθυσμών σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης. Το FRETELIN ξεκίνησε ένοπλο αγώνα και υποχώρησε προς τα ορεινά, αναγκάζοντας την Ινδονησία να λάβει μέτρα κατά του αντάρτικου, με στόχο την αποκοπή του από τον πληθυσμό. Όλοι όσοι αντιτίθεντο στην κατοχή ή επιθυμούσαν την ανεξαρτησία του νησιού,  θεωρούνταν αντάρτες που ήθελαν να βλάψουν το ινδονησιακό καθεστώς φυλακίζονταν ή εκτελούνταν. Υπολογίζεται οτι περίπου το 1/4 του πληθυσμού έχασε την ζωή του στην διάρκεια αυτής της κατοχής είτε με τις άμεσες συνέπειες του ινδονησιακού στρατού είτε έμμεσα μέσω της πείνας και της οικονομικής ασφυξίας. Οι Ινδονήσιοι επέβαλλαν την δική τους διάλεκτο (bahasa) και απαγόρευσαν την ομιλία της πορτογαλικής γλώσσας. Ακόμα, ενθάρρυναν και προωθούσαν Ινδονήσιους από την ηπειρωτική χώρα ή το δυτικό Τιμόρ κυρίως να εγκατασταθούν στο Α.Τιμόρ, για να αλλοιωθεί ο πληθυσμός.

Η κυβέρνηση του Σουχάρνο επέτρεψε για πρώτη φορά στο νησί να έρθει αντιπροσωπεία από διπλωμάτες της Δύσης, το 1979. ( Παπαδημητρίου, 1999 & Britannica, 2008)

Η Ινδονησία πίστευε πως το FRETELIN είχε διαλυθεί, αφού όλα του τα μέλη είχαν φυλακισθεί ή εκτελεσθεί. Όμως, υπήρξαν κάποιοι αντάρτες που ξέφυγαν και συγκροτήθηκαν γύρω από τον Xanana Gusmao. H αντίσταση ξεκινά ξανά με νέα ηγεσία, περίπου το 1980,  με το ινδονησιακό καθεστώς να απαντά με τον γνωστό τρόπο, σκορπώντας τρόμο, φόβο και χρησιμοποιώντας βία.

Η σφαγή της Σάντα Κρούζ

Προς το τέλος της δεκαετίας του 1980, η κατάσταση στο Ανατολικό Τιμόρ έδειχνε να έχει εξομαλυνθεί -είχε προηγηθεί και η επίσκεψη του Πάπα το ίδιος έτος, όμως, αυτή η εικονική ειρήνη έληξε άδοξα. Τον Ιανουάριο και Σεπτέμβριο 1990 έγιναν μεγάλες κινητοποιήσεις φοιτητών, οι οποίες οδήγησαν σε σφοδρές συγκρούσεις με το αποικιακό καθεστώς. Ένα χρόνο αργότερα, τον Νοέμβριο 1991, θα επισκέπτονταν το νησί Πορτογάλοι διπλωμάτες για να συναντηθούν με τους Ινδονήσιους, ύστερα από μακροχρόνιες διαπραγματεύσεις. Οι κάτοικοι του Τιμόρ ήθελαν να δείξουν την αντίθεση τους στην Ινδονησία και η τελευταία έκανε ό,τι μπορούσε για να μην έρθουν σε επαφή με τους Πορτογάλους. Όμως, λίγο καιρό πριν αναχωρήσει η αντιπροσωπεία για το Τιμόρ, η επίσκεψη ακυρώθηκε.

Στις 12 Νοεμβρίου, ο λαός μαζεύτηκε για να τιμήσει το μνημόσυνο ενός αντάρτη που μαχόταν για την ανεξαρτησία και στην συνέχεια, διαχύθηκαν στους δρόμους της Σάντα Κρούζ. Τότε, οι αστυνομικές δυνάμεις της Ινδονησίας άρχισαν να πυροβολούν αδιακρίτως το  πλήθος και πάνω απο 200 άτομα έχασαν την ζωή τους εκείνη την ημέρα. Η σφαγή της Σάντα Κρούζ έμεινε στην ιστορία ως η πιο αιματηρή σφαγή του Τιμόρ και προκάλεσε την διεθνή αγανάκτηση, καταδεικνύοντας για ακόμη μια φορά το πρόβλημα του Α. Τιμόρ.

Μετά την σφαγή αυτή, η  καθολική εκκλησία της χώρας ανέλαβε δραστικό ρόλο προσπαθώντας να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη. Το 1996, η ακαδημία Νόμπελ στη Σουηδία βράβευσε τον αρχιεπίσκοπο Belo και τον Jose Ramos Horta, εξόριστος κάτοικος και πρεσβευτής του νησιού στον ΟΗΕ, με το βραβέιο Ειρήνης. Ο τελευταίος δήλωσε πως το βραβείο έπρεπε να πάει στον Xanana Gusmao, που ήταν φυλακισμένος και είχε υποστεί την βιαιότητα των Ινδονησίων. (Marczyński,  2012)

Η διεθνής κατακραυγή δεν κατάφερε όμως και πολλά, αφού στις 19 Δεκεμβρίου, η Αυστραλία υπέγραψε συμφωνία με την Ινδονησία για την εξαγωγή πετρελαίου και οι ΗΠΑ με το Ηνωμένο Βασίλειο, η μεγαλύτερη δύναμη παροχής όπλων, συνέχισαν κανονικά να προμηθεύουν με στρατιωτικό εξοπλισμό.

Η σύλληψη του Xanana Gusmao

Μετά το 1992, έγιναν πολλές προσπάθειες επίλυσης του ζητήματος μεταξύ Πορτογαλίας και Ινδονησίας, υπο την αιγίδα του ΟΗΕ, του οποίου το έργο μέχρι πρότινος παρεμποδιζόταν. Λίγο καιρό πριν αρχίσουν οι διαπραγματεύσεις στην Νέα Υόρκη, ο Xanana Gusmao συλλαμβάνεται απο τις ινδονησιακές δυνάμεις, οι οποίες με τη χρήση βίας τον εξανάγκασαν να δηλώσει πως πολλά μέλη της αντίστασης έχουν ήδη παραδοθεί, με σκοπό να παροτρύνουν σκόπιμα και άλλους αντάρτες να παραδοθούν.  Η κοινή γνώμη ζητούσε την απελευθέρωση του, αλλά τελικά καταδικάσθηκε σε ισόβια και αργότερα το μετέτρεψαν σε 20 χρόνια φυλάκισης στην Ινδονησία.

Ο τελικός δρόμος προς την ανεξαρτησία

Ύστερα απο κάποια χρόνια και ενώ ο αγώνας και ο πόλεμος μεταξύ των 2 πλευρών συνεχιζόταν, η Ινδονησία ένεκρινε, μετά απο διεθνή πίεση, δημοψήφισμα το 1999 που θα καθόριζε το μέλλον του νησιού. Ο δικτάτορας Σουχάρνο είχε αποχωρήσει από την προεδρία το 1998, μετά απο μαζικές διαδηλώσεις και στην χώρα είχαν διεξαχθεί ελεύθερες εκλογές. Η πλειοψηφία αποφάσισε την ανεξαρτησία του νησιού και το ινδονησιακό κοινοβούλιο αναγκάστηκε να τερματίσει την παράνομη κατοχή, επιτρέποντας στο Α. Τιμόρ να ακολουθήσει τον δικό του δρόμο. Το νησί, όμως, δεν έγινε αμέσως αυτοδιοικούμενο, αφού τα επόμενα χρόνια ήταν κράτος υπό την εποπτεία του ΟΗΕ. Οι αιματοχυσίες δεν σταμάτησαν παρά την από καιρό προσδοκώμενη  ανεξαρτησία, καθώς οι πολέμιοι της ανεξαρτησίας αντέδρασαν στην είδηση του νέου καθεστώτος, προκαλώντας νέες συγκρούσεις, εκτοπισμούς και χιλιάδες θανάτους. Βέβαια, κάποιοι κάτοικοι που είχαν εγκαταλέιψει τις εστίες τους, ξεκίνησαν σταδιακά να επιστρέφουν στις εστίες τους.

Η περίοδος προσωρινή διακυβέρνησης του νησιού υπό τον ΟΗΕ διήρκεσε ως το 2002, όταν έγιναν οι πρώτες εκλογές με την ανάδειξη του Xanana Gusmao στη θέση του προέδρου. Τότε, το κράτος έγινε κυρίαρχο. Βέβαια, στο νησί οι εντάσεις συνεχίστηκαν, καθώς πολλοί δυσανασχετούσαν με την παραμονή των στρατευμάτων του ΟΗΕ και με την αποστολή ασφαλείας που ακολούθησε. H κατάσταση στο Α. Τιμόρ επιδεινώθηκε, όταν στις επόμενες εκλογές του 2007 ο Jose Ramos Horta διαδέχθηκε τον Xanana Gusmao. Ο  Horta είχε βραβευτεί με το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, το 1996 και ζήτησε απο τον Xanana Gusmao να γίνει  πρωθυπουργός κυβέρνησης συνασπισμού, παρόλο που το κόμμα του, το  <<Εθνικό Συνέδριο για την Ανασυγκρότηση του Τιμόρ>>, ήρθε δεύτερο στις εκλογές, μετά το FRETELIN.

Τον Φεβρουάριο 2008, ο νυν πρόεδρος Jose Horta τραυματίστηκε σοβαρά σε μια απόπειρα δολοφονίας που έγινε εις βαρός του, ανάρρωσε όμως και ολοκλήρωσε την προεδρική του θητεία. Το 2012, δεν κατάφερε να επανεκλεγεί και την θέση του προέδρου ανέλαβε ο πρώην αρχηγός του στρατού του Α. Τιμόρ.

Οι τελευταίες κυβερνήσεις προσπάθησαν αρκετά να κάνουν την οικονομία της χώρας να ανακάμψει, όμως ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού εξακολουθεί να ζεί στα όρια της φτώχειας. Το νεοσύσαστο κράτος, το 2011, υπέβαλλε αίτηση ένταξης στην ASEAN, χωρίς όμως να λάβει μια ξεκάθαρη απάντηση. Στο τέλος του 2012, αποχώρησαν απο το νησί και τα τελευταία μέλη της αποστολής ασφαλείας του ΟΗΕ, ανοίγοντας ολοκληρωτικά τον δρόμο προς ένα ελεύθερο και κυρίαρχο καθεστώς. (Britannica, 2008 & BBC, 2008)

Συμπέρασμα

Συνοψίζοντας, το πολύπαθο Ανατολικό Τιμόρ χρειάστηκε να υποφέρει πολλά και να ανεχτεί τους ινδονήσιους αποικιοκράτες για 23 ολόκληρα χρόνια μέχρι να καταφέρει να ανεξαρτητοποιηθεί. Αυτό, όμως, που δεν πρέπει να περνάει απαρατήρητο και να διαφεύγει της ιστορίας, είναι οι θυσίες που έκαναν οι κάτοικοι και όλα τα μαρτύρια που υπέστησαν αυτά τα χρόνια απο την Ινδονησία. Το εν λόγω ζήτημα καταδεικνύει για άλλη μια φορά την ανικανότητα του ΟΗΕ να επιλύσει σημαντικά προβλήματα, αλλά και την -κυρίως οικονομική- εξάρτηση του Οργανισμού  απο τις Μ. Δυνάμεις.  Μετά απο όλα τα χρόνια κατοχής δεν είναι λίγοι αυτοί που αναφέρουν ότι τα δεινά και οι θάνατοι αμάχων που προκάλεσε η Ινδονησία στους κατοίκους του Α.Τιμόρ αποτελούν μια σύχρονη γενοκτονία, η οποία μέχρι και σήμερα παραμένει ατιμώρητη.

Βιβλιογραφία

Παπαδημητρίου, Χ. ( 1999). “Μα τι γίνεται τέλος πάντων στο ανατολικό Τιμόρ” . Available here

BBC (2018) “East Timor country profile”. BBC NEWS. Available here .

Editors of Britannica (2008), “East Timor -geography, history & facts”, Britannica Encyclopedia. Available here

Πεντερβάνη, Σ. (2013). “Διεθνείς όψεις, συνέπειες και προβληματισμοί γύρω απο το ζήτημα του Ανατολικού Τιμόρ (1975-2012)”. Διπλωματική Eργασία, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Αθήνα.

Statistics Timor-Leste.  Statistics Timor-Leste. Available here

Marczyński, M. (2012), ”Remembering the Santa Cruz massacre in Timor Leste”, Amnesty International. Available here