της Μαριάννας Πλιακοστάμου,

To φαινόμενο του υβριδικού πολέμου (hybrid warfare), αν και νέο υπό αυτόν τον ορισμό, είναι γνωστό από την αρχαιότητα, όπως και η έννοια του ίδιου του πολέμου. Αναφορές υβριδικού πολέμου συναντάμε τόσο στον Πελοποννησιακό Πόλεμο του Θουκυδίδη, όσο και στην Τέχνη του Πολέμου του Σουν Τσου.  Πρόκειται για ένα φαινόμενο που ολοένα και περισσότερο περιπλέκεται με την πάροδο του χρόνου και την αλματώδη ανάπτυξη των τεχνολογικών μέσων, αποκτώντας μεγαλύτερο εύρος και νέες διαστάσεις ανάπτυξης. Ο υβριδικός πόλεμος θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί και ως «μία μείξη συμβατικών στρατιωτικών ικανοτήτων, ανταρσιών, τρομοκρατίας, ανταρτοπολέμου, οργανωμένου εγκλήματος, κυβερνοπολέμου και εξελιγμένης στρατιωτικής τεχνολογίας».

Η προέλευση του όρου και τα χαρακτηριστικά του Υβριδικού Πολέμου

Η βία αποτελεί ένα ανθρώπινο φαινόμενο, με το οποίο επιδιώκεται η επιβολή της θέλησης ενός προσώπου σε κάποιο άλλο. Αντίστοιχα, ο πόλεμος αφορά την σύγκρουση μιας αντίθετης  συλλογικής βούλησης και την προσπάθεια επιβολής της ισχύος του ενός κράτους σε ένα άλλο.  Ο γνωστός θεωρητικός του πολέμου, Karl von Clausewitz, ανέφερε πως “ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα”, κάτι που τον οδήγησε στο να κατανοήσει, πως για την επιτυχή αντιμετώπιση μιας απειλής, πρέπει πρώτα να έχουμε κατανοήσει πλήρως τη φύση του πολέμου ή της απειλής με την οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι. Ο πόλεμος είναι ένας χαμαιλέων, κάθε εποχή φέρει τα δικά της χαρακτηριστικά και τον δικό της τύπο πολέμου. Κατ’επέκταση, στον 21ο  αιώνα, με την άνθιση της τεχνολογίας σε όλους τους τομείς, δεν χρησιμοποιούνται μόνο τα συμβατικά μέσα για την διεξαγωγή πολέμου. Αντιθέτως, πέραν του κυβερνοπολέμου (cyberwar)/ κυβερνοεπιχειρήσεων, που έχουν ως στόχο υποδομές και τηλεπικοινωνίες, ιδιαίτερη σημασία έχει η αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης και των fake news. (Κοσμόπουλος, 2019). Σκοπός του υβριδικού πολέμου είναι μέσω αυτής της “αόρατης απειλής” να προκληθεί το απόλυτο χάος, καθώς “οι συμβατικές και οι άτακτες δυνάμεις, οι μαχόμενοι και οι άμαχοι, ακόμη και οι φυσικές και οι εικονικές διακρίσεις της σύγκρουσης αναμειγνύονται.” (Hoffman, 2007) Σύμφωνα με τον Frank G. Hoffman, έναν από τους κύριους εκφραστές του υβριδικού πολέμου, το φαινόμενο αυτό ενσωματώνει μια σειρά διαφορετικών τύπων πολέμου, συμπεριλαμβανομένων των συμβατικών δυνατοτήτων, ασύμμετρων απειλών, των ακανόνιστων τακτικών σχηματισμών, των τρομοκρατικών ενεργειών, των όπλων μαζικής καταστροφής και των επιθέσεων στον κυβερνοχώρο. Μάλιστα, σε αυτού του είδους τον πολέμο συμπεριλαμβάνονται και παραβιάσεις διεθνών νόμων περί πολέμου και πολύ συχνά περιλαμβάνονται μη κρατικοί δρώντες και οργανώσεις.

Ο υβριδικός πόλεμος διαθέτει τέσσερα χαρακτηριστικά που τον διαφοροποιούν από κάθε άλλη μορφή πολέμου. Το πρώτο είναι ο συνδυασμός λειτουργειών, βάσει του οποίου χρησιμοποιούνται συνδυαστικά συμβατικές και μη τακτικές, τρομοκρατία, εγκληματικές δραστηριότητες, επιθέσεις στον κυβερνοχώρο, διατάραξη του κοινωνικοπολιτικού και οικονομικού χώρου εντός του εκάστοτε κράτους. Πλέον, το πιστόλι και η χειροβομβίδα έχει αντικατασταθεί από το πληκτρολόγιο και την οθόνη, καθιστώντας δυσκολότερη την κατανόηση της απειλής, με την οποία είμαστε αντιμέτωποι. Ο εχθρός, δηλαδή, θα προτιμήσει να ρίξει το τραπεζικό σύστημα και τα τηλεπικοινωνιακά δίκτυα, παράλληλα με ένα εκτεταμένο μπλακ άουτ στην χώρα, όχι να βομβαρδίσει με δραστική βολή πυροβολικού. Στη συνέχεια, το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η ταυτόχρονη δράση. Δηλαδή, οι υβριδικές απειλές (hybrid threats)  μπορούν να χρησιμοποιήσουν αρκετές διαφορετικές μεθόδους διένεξης ταυτόχρονα, με τρόπο που να παρουσιάζει βέβαια συνοχή. Επιπλέον, πέραν της κάθετης κλιμάκωσης (περαιτέρω ένταση των στρατιωτικών επιθέσεων στο πεδίο της μάχης),  οι υβριδικές απειλές διαθέτουν και οριζόντια κλιμάκωση (μεταφορά της επίθεσης από το ένα πεδίο στο άλλο ταυτόχρονα). Για παράδειγμα, οι επιθέσεις περνάν από τον πολιτικό χώρο στον οικονομικό και έπειτα στον κυβερνοχώρο, δίνοντας μεγαλύτερες διαστάσεις στην απειλή. Βασικό χαρακτηριστικό, επίσης,  είναι η συγχώνευση: ένα μείγμα επαγγελματιών στρατιωτών, ανταρτών, τρομοκρατών, εγκληματιών… Για να θεωρείται, βέβαια, ενιαία αυτή η υβριδική απείλη, είναι σημαντικό να υπάρχει ένα κοινό σημείο ένωσης και αυτό δεν είναι άλλο από τον κοινό αντικειμενικό σκοπό (ΑΝΣΚ), ο στόχος δηλαδή σε κοινό πολιτικό αποτέλεσμα. Τέλος, η εγκληματικότητα είναι ένα βασικό χαρατηριστικό του υβριδικού πολέμου. Η υβριδική απειλή, προφανώς, χρησιμοποιεί και εγκληματική δραστηριότητα σύνεχόμενα κι ως μέθοδο διένεξης.

Ιστορικό παράδειγμα

Ο αγώνας για την ελληνική ανεξαρτησία, το 1821, καταδεικνύει την ύπαρξη του υβριδικού στοιχείου στους παραδοσιακούς πολέμους. Βασικά χαρακτηριστικά είναι πως η ελληνική επανάσταση ξεκίνησε με μορφή ανταρτοπολέμου έναντι του οργανωμένου, κρατικού δρώντος, την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Και οι δύο πλευρές χρησιμοποίησαν μέσα τρομοκράτησης, αντιποίνων και μη σεβασμού των δικαιωμάτων των αμάχων. Σταδιακά, στον πόλεμο επενέβησαν και τρίτες Δυνάμεις και αυτό επιτεύχθηκε μέσω του ρεύματος του φιλελληνισμού και της προπαγάνδας των κατοίκων του εξωτερικού. (Δασκαλάκης, 2016)

Η περίπτωση της Hezbollah

H σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και της Hezbollah του Λιβάνου, το 2006, είναι ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα του υβριδικού πολέμου. Στην ουσία, η μάχη μεταξύ τους έχει καταδείξει την ικανότητα μη κρατικών φορέων να μπορούν να μελετήσουν και να αποικοδομήσουν τις ευπάθειες των στρατευμάτων του δυτικού τύπου και να βρουν τα κατάλληλα μέτρα αντιμετώπισης. Στην προκειμένη περίπτωση, η Hezbollah έκανε χρήση όλων των διαθέσιμων μέσων που παρουσιάζονται στον υβριδικό πόλεμο: συμβατικό οπλοστάσιο, ασύμμετρες δυνάμεις, εγκληματικές δραστηριότητες, τακτικές ανταρτοπολέμου, τρομοκρατία, έλεγχος των μέσων ενημέρωσης και προπαγάνδα. Η προπαγάνδα και η διαχείρηση πληροφοριών στο Διαδίκτυο συνέβαλε σημαντικά στον επηρεασμό της παγκόσμιας γνώμης από την αρχή της σύγκρουσης. Παρ’όλα αυτά, το πραγματικά ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της τρομοκρατικής αυτής οργάνωσης δεν είναι η τεχνολογία, αλλά η προετοιμασία που έκανε μέσα από εκτενή μελέτη των αδυναμιών του εχθρού( του Ισραήλ), και στο γεγονός πως το Ισρααήλ υποτίμησε τον αντίπαλο του και έτσι, δεν είχε κάνει την κατάλληλη προετοιμασία. Ο αντικειμενικός σκοπός της Hezbollah δεν ήταν μόνο η νίκη, αλλά κατά βάση να αποδείξει πως μπορεί να είναι αντάξιος αντίπαλος απέναντι στο Ισραήλ και να επιτύχει μια πιο δυνατή διαπραγματευτική θέση. (Χουτέα, 2018)

Η περίπτωση της Ουκρανίας και της Ρωσίας

Το πιο πρόσφατο παράδειγμα υβριδικού πολέμου αποτελεί ο πόλεμος στην Κριμαία, το 2014, μεταξύ συμβατικών ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων και ρωσόφωνων αντιστασιακών ομάδων. Τον Νοέμβριο του 2013, ουκρανοί διαδηλωτές  ζητούσαν από την τότε κυβέρνηση την προσχώρηση στην Ε.Ε. και την απαγκίστρωση από την Ρωσία, κάτι που έπληξε την Ρωσία, καθώς φαινόταν να χάνει μια χώρα από την σφαίρα επιρροής της. Οπότε η Ρωσία, από την πλευρά της, χρησιμοποίησε μέσα υβριδικού πολέμου, όπως η προπαγάνδα, ο χειρισμός των ΜΜΕ με σκοπό τον επηρεασμό της εγχώριας κοινής γνώμης, η συνεχής αναζήτηση των αδυναμιών του αντιπάλου, ενώ δεν έπαυε να ψάχνει ευκαιρίες να τις εκμεταλλευτεί. Τέλος, όσον αφορά τις κυβερνοεπιθέσεις (κλειδί για τον υβριδικό πόλεμο), δημιουργήθηκε ο ιός Snake, όπου χιλιάδες υπολογιστές των υπηρεσιών της Ουκρανικής κυβέρνησης προσβλήθηκαν, χωρίς να είναι δυνατή η ανίχνευσή του από οποιοδήποτε λογισμικό προστασίας έναντι ιών για 8 χρόνια.

Τέλος, όπως υποστηρίζει ο Clausewitz και στο βιβλίο του “Περί Πολέμου”, ο πόλεμος δεν συνιστά επιστήμη, ούτε τέχνη, αλλά μια σύγκρουση συμφερόντων (Κολιόπουλος, 2008). Η φύση του δεν θα αλλάξει, καθώς οι αρχές που τον διέπουν παραμένουν αναλλοίωτες στο πέρασμα των χρόνων (Αντικειμενικός σκοπός, επίθεση, συγκέντρωση, οικονομία δυνάμεων, ελιγμός, αιφνιδιασμός κτλ). Η βία είναι ένα χαρακτηριστικό που παραμένει στον πυρήνα του, ενώ όπως και σε κάθε άλλη μορφή πολέμου, ο στόχος παραμένει η επίτευξη των αντικειμενικών σκοπών που έχουν τεθεί από την αρχή, χρησιμοποιώντας οργανωμένη βία. Ωστόσο, υπάρχει μια σύγχυση όσον αφορά την ορολογία (υβριδική, ασύμμετρη,μη συμβατική απειλή, γκρίζοι πόλεμοι κλπ) και αυτό μας καταδεικνύει την δυσκολία της κατηγοριοποίησης των περίπλοκων ενόπλων συγκρούσεων, στον 21ο αιώνα.

 

 

 

Βιβλιογραφία:

Δασκαλάκης, Ι. (2016).  «Ο υβριδικός πόλεμος προκαλεί δέος». Η Νέα Πολιτική. Διαθέσιμο εδώ.

Κολιόπουλος, Κ. (2008). Η στρατηγική σκέψη από την αρχαιότητα έως σήμερα. Β’ έκδοση, Αθήνα, ΠΟΙΟΤΗΤΑ. σελ. 150

Κοσμόπουλος, Α. (2019). «Ανάγκη οικοδόμησης μηχανισμού για τον εντοπισμό των fake news». Huffington Post. Διαθέσιμο εδώ

Μαυρόπουλος, Π. (2014) «Η παράδοξη τριάδα του Κλάουζεβιτς». Πόλεμος και Στρατηγική. Διαθέσιμο εδώ.

Χουτέα, Ε. (2018). «Οι επιπτώσεις του υβριδικού πολέμου στις διεθνείς σχέσεις – Η περίπτωση της Ελλάδας». Liberal. Διαθέσιμο εδώ

Hoffman, F. (2007). «Conflict in the 21st Century: The Rise of Hybrid Wars.» Potomac Institute for Policy Studies, Arlington.

Joshua S. (2019). «what is hybrid warfare?» Global Security Review. Διαθέσιμο εδώ