της Χριστίνας Μέρκου, Συντονίστριας της Ομάδας Διεθνούς Δικαίου

H πανδημία σήμερα περισσότερο από ποτέ έχει αναδείξει ένα σημαντικό αλλά ίσως παραγκωνισμένο ζήτημα των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων (εφεξής ΑΔ), τα δικαιώματα των ηλικιωμένων. Σύμφωνα με τη Δήλωση της Ανεξάρτητης Εμπειρογνώμονος για την απόλαυση των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων (ΑΔ) των ηλικιωμένων των Ηνωμένων Εθνών (ΗΕ) κας Claudia Mauhler, “οι συνέπειες της πανδημίας ήταν δυσανάλογες  για τους ηλικιωμένους -εν συγκρίσει με τον υπόλοιπο πληθυσμό- μεγεθύνοντας τις ήδη υπάρχουσες παραβιάσεις των ΑΔ τους” (Claudia Mauhler, 2020). Στη θεωρία η ομάδα των ηλικιωμένων δύναται να συνυπολογιστεί στις ευάλωτες ομάδες που απαιτούν ειδικά μέτρα προστασίας, όπως διαφαίνεται από το λεκτικό διατάξεων σε κείμενα όπως ο Αφρικανικός Χάρτης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Λαών (ΑΧΔΑΛ).

Σκοπός του παρόντος κειμένου είναι να αναδείξει τα κείμενα -Συμβάσεις, Διακηρύξεις- και πολύ περισσότερο τους μηχανισμούς εκείνους που όχι μόνο ερμηνεύουν, εξειδικεύοντας γενικές διατάξεις αλλά αξιολογούν και την κατάσταση της ομάδας αυτής του πληθυσμού. Κεντρικά σημεία αυτού θα είναι πέραν της παρουσίασης, η σύγκριση μεταξύ των περιφερειακών συστημάτων προστασίας των ΑΔ, κατά τη συνήθη έννοια, δηλαδή το ευρωπαϊκό (Συμβούλιο της Ευρώπης), το αμερικανικό (Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών), και αφρικανικό (Αφρικανική Ένωση).

 Να σημειωθεί πως στόχος του κειμένου δεν είναι η παρουσίαση της νομολογίας των δικαιοδοτικών οργάνων των περιφερειακών συστημάτων ούτε και η πλήρης καταγραφή των κειμένων όλων των διεθνών οργανισμών, μιας και αυτό δε θα ήταν εφικτό. Ακόμη πρέπει να ληφθεί υπόψιν πως δε θα συμπεριληφθεί στην ανάλυση το σύστημα των ΗΕ, όπως και ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων ΕΕ (άρθρο 25).

  1. Τα περιφερειακά κείμενα προστασίας  

Aρχικά, η ίδια η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου δεν αναφέρεται συγκεκριμένα σε κάποια ομάδα προσώπων, αυτό βέβαια δε σημαίνει πως δεν μπορεί να ερμηνευθεί διασταλτικά και για την προστασία τους. Ενδεικτική είναι και η ερμηνεία της Ευρωπαϊκής Σύμβασης  από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ECHR,2019). Κατ’ αντιστοιχία ούτε η Διαμερικανική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ούτε και η Αμερικανική Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, εμπεριέχουν συγκεκριμένες διατάξεις. Βέβαια, κανείς θα μπορούσε να αντικρούσει πως η μεν Διακήρυξη εμπεριέχει ρητό δικαίωμα στην κοινωνική πρόνοια (άρθρο 16, στο οποίο αναφέρεται η ανεμπόδιστη πρόσβαση ώστε να μειωθούν οι επιπτώσεις της ηλικίας) (ADRDM, 1948), ενώ και το άρθρο 11 για την διατήρηση της υγείας μέσω θεσμών του κράτους απηχεί σε επιταγές της προστασίας τους (Rodriguez, Martin, 2003). Ακόμη παρουσιάζει ενδιαφέρον πως στις ρήτρες και τα άρθρα περί μη διάκρισης των προαναφερθέντων κειμένων δε γίνεται καμία ειδική μνεία στην ηλικία ως παράγοντα διακρίσεων, αν και υπάρχει ο γενικός όρος περί κοινωνικών κριτηρίων σε κάποιες (ACHR, 1969). Ο Αφρικανικός Χάρτης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Λαών, είναι εκείνος που εκπλήσσει θα έλεγε κανείς ευχάριστα στο συγκεκριμένο ζήτημα, με την παράγραφο 4 του άρθρου 18 να αναφέρει τη λήψη ειδικών μέτρων προστασίας των ηλικιωμένων (βέβαια το άρθρο 2 για την απαγόρευση των διακρίσεων δεν επισημαίνει την ηλικία) (ACHPR, 1981). Επιπλέον στη Διακήρυξη της Πραιτώρια (Declaration of Pretoria, 2004), διευκρινίζεται πως το δικαίωμα στην υγεία του άρθρου 16 του Αφρικανικό Χάρτη, αφορά και την πρόσβαση των ηλικιωμένων σε μία αξιοπρεπή κι ανθρώπινη φροντίδα.

Το ’88 σηματοδοτεί μία αλλαγή με μία παράλληλη εξέλιξη στον ευρωπαϊκό και αμερικανικό χώρο τόσο με το Πρόσθετο Πρωτόκολλο (Πρωτόκολλο του Σαν Σαλβαδόρ) (Protocol of San Salvador, 1988) στην ΑΣΔΑ, όσο και με το Πρωτόκολλο στον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη (ΕΚΧ) (CETS128, 1998,) καθώς ο τελευταίος του ’61 δε διέθετε καμία σχετική διάταξη. Το Πρωτόκολλο αναγνωρίζει το δικαίωμα των ηλικιωμένων στην κοινωνική πρόνοια, όπως και αντίστοιχα το Πρωτόκολλο του ΕΚΧ. Μάλιστα, στον Αναθεωρημένο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη του 1996, εμπερικλείεται ακριβώς η ίδια διάταξη υπό το άρθρο 23 (CETS163, 1996), με τη διαφορά πως το δικαίωμα στην κοινωνική πρόνοια των ηλικιωμένων συμπεριλαμβάνεται στις αρχές που αποδέχονται τα κράτη μέρη (άρθρο 2). Συγκρίνοντας τα δύο άρθρα των Πρωτοκόλλων επισημαίνεται πως αμφότερα τα κείμενα αναγνωρίζουν το δικαίωμα  στην κοινωνική πρόνοια με κάποιες αισθητές διαφορές. Συγκεκριμένα, στο άρθρο 4 του Πρωτοκόλλου του ΕΚΧ το δικαίωμα αυτό έχει τρεις διαστάσεις στις οποίες αποσκοπούν τα μέτρα των κρατών μερών. Πρώτον, να εξασφαλιστεί πως οι ηλικιωμένοι θα παραμείνουν πλήρη και ενεργά μέλη της κοινωνίας, δεύτερον, να τους παρέχεται η δυνατότητα να διάγουν μία ανεξάρτητη ζωή, και τρίτον, να εγγυηθούν το σεβασμό της ιδιωτικότητάς τους και της συμμετοχής τους σε αποφάσεις που τους αφορούν σε περίπτωση που διαβιούν σε ιδρύματα. Παρόμοιες προβλέψεις υπάρχουν στο άρθρο 17 του Πρωτοκόλλου του Σαν Σαλβαδόρ, με δύο σοβαρές διαφορές πως αφενός στο άρθρο αυτό γίνεται αναφορά σε προοδευτική εφαρμογή της διάταξης εν αντιθέσει με το άρθρο 4 (Rodriguez, Martin, 2003). Αντίθετα, με βάση την Επεξηγηματική Έκθεση του Πρωτοκόλλου του ΕΚΧ τα δικαιώματα αυτά όχι μόνο χαίρουν άμεσης εφαρμογής αλλά και η απαρίθμησή τους δεν είναι εξαντλητική (Explanatory Report, 1988). Ένας ακόμη διαχωρισμός είναι η  ειδική μνεία στο Πρωτόκολλο του Σαν Σαλβαδόρ σε άπορους ηλικιωμένους, ενώ αναφέρεται και στη συμμετοχή τους στον εργασιακό βίο (παράγραφος 2).

Συγκρίνοντας τα τρία αυτά κείμενα και ιδίως το Πρωτόκολλο του Σαν Σαλβαδόρ με τον Αναθεωρημένου ΕΚΧ, ναι μεν το πρώτο λαμβάνει υπόψη του κάποιες ουσιώδεις για την προστασία των ηλικιωμένων θεματικές, ο Αναθεωρημένος ΕΚΧ, όμως, είναι πιο ενδελεχής στην απαρίθμηση συγκεκριμένων στόχων, όπως η εξασφάλιση κατοικίας. Μερικές κριτικές που έχουν ασκηθεί, βέβαια, στον Αναθεωρημένου ΕΚΧ είναι η δυσκολία ορισμού του σκοπού του δικαιώματος αυτού (Rodriguez, Martin, 2003), ελλείψει και οποιασδήποτε σχετικής μνείας στην Επεξηγηματική Έκθεση του Χάρτη (Explanatory Report, 1996), αν και η Επεξηγηματική Έκθεση του Πρωτοκόλλου του ’88 διαφωτίζει περισσότερο το ζήτημα (Explanatory Report, 1988). Κατά το Τρίτο Μέρος του Αναθεωρημένου ΕΚΧ, έκαστο κράτος μέρος πρέπει να αποδεχθεί τουλάχιστον έξι άρθρα του Δεύτερου Μέρους στα οποία δε συμπεριλαμβάνεται το άρθρο 23. Αυτή η διακριτική ευχέρεια που δίνεται στα κράτος μέρος, σε συνδυασμό με την μη καθολική αποδοχή του (συνολικά 34 κυρώσεις από τα 47 κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης), έχει δικαίως αποτελέσει αντικείμενο έντονης κριτικής.

Επόμενος σταθμός στην εξελικτική πορεία των ΑΔ των ηλικιωμένων είναι η  διετία 2015-2016, οπότε υπεγράφησαν η Διαμερικανική Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ηλικιωμένων Ατόμων (Convention, 2015), που αποτελεί και το πρώτο συμβατικό κείμενο για την προστασία των ηλικιωμένων σε περιφερειακό επίπεδο, και το Πρωτόκολλο για τα Δικαιώματα των Ηλικιωμένων Ατόμων του Αφρικανικού Χάρτη, αντίστοιχα. Να σημειωθεί πως η Αφρικανική Επιτροπή ΑΔ ήδη από το ’99 εξέφραζε την ανησυχία της για τις συνέπειες των συγκρούσεων στην ήπειρο για την ομάδα αυτή (Νifosi-Sutton, 2017). To Πρωτόκολλο στον Αφρικανικό Χάρτη, αναγνωρίζοντας ακριβώς αυτές τις αυξημένες ανάγκες -ιδίως σε περιπτώσεις κρίσεων- των ηλικιωμένων στην Αφρική, καλεί τα κράτη μέρη να λάβουν επείγοντα μέτρα -όπως τονίζεται χαρακτηριστικά- για διάφορους τομείς ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση των ηλικιωμένων (Protocol to ACHPR, 2016). Αντίστοιχα, κι η Σύμβαση του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών (ΟΑΚ) αποτελεί κείμενο που απαντά στις επιταγές ΜΚΟ και, γενικώς, της κοινωνίας των πολιτών για την προστασία των ηλικιωμένων στην περιοχή (Piovesan, 2019). 

Η ουσία της εξέλιξης αυτής δεν πρέπει να παραγνωριστεί, εφόσον τα κείμενα αυτά δύνανται να ενεργοποιήσουν μία πραγματική  αλλαγή, όπως διαφαίνεται από το ευρύ πεδίο τομέων που καλύπτουν. Συγκεκριμένα, το Πρωτόκολλο πέραν των κλασικών προβλέψεων, εμπερικλείει και διατάξεις ιδιαίτερης σημασίας, όπως το δικαίωμα λήψης αποφάσεων (άρθρο 5), την προστασία από κακοποίηση και επιζήμιες παραδοσιακές πρακτικές (άρθρο 8), εφιστώντας την προσοχή παράλληλα στην προστασία ηλικιωμένων γυναικών, ηλικιωμένων που φροντίζουν ευάλωτα παιδιά, καθώς και των ηλικιωμένων ΑμεΑ (άρθρα 9, 12, 13). Στη Σύμβαση του ΟΑΚ, κατ’ αναλογία πέραν των γενικών αρχών συμπεριλαμβάνονται διατάξεις που προκρίνεται το δικαίωμα στην ανεξαρτησία και την αυτονομία (άρθρο 7), το δικαίωμα της πρότερης ελεύθερης συναίνεσης σε ιατρικά ζητήματα (άρθρο 11) και τα δικαιώματα των ατόμων που είναι αποδέκτες μακροχρόνιας φροντίδας (άρθρο 12), που αποτελούν κεντρικά σημεία της προστασία της ομάδας. Τα παραδείγματα αυτά δείχνουν -πέρα από τον προοδευτικό χαρακτήρα κειμένων- και μία ουσιαστική διαφορά από τα κείμενα, στα οποία απλώς περιλαμβάνονται διατάξεις για την προστασία των ΑΔ των ηλικιωμένων. Δείχνει πως υπάρχουν περισσότερα θέματα που αφορούν την ομάδα που το δικαίωμα στην κοινωνική πρόνοια δεν μπορεί από μόνο του να καλύψει, πολλώ δε μάλλον, όταν κατά γενική ομολογία πρόκειται για μία ομάδα με ιδιαίτερες ανάγκες. Η Σύμβαση καταδεικνύει, με τρόπο καταλυτικό, πως δικαιώματα στον πολιτισμό, την εκπαίδευση κλπ πρέπει να εφαρμοστούν με μέτρα ειδικά για την ομάδα αυτή του πληθυσμού, ώστε να συνυπολογιστούν οι ειδικές ανάγκες της ομάδας. 

Επιπροσθέτως, στο άρθρο 22 του Πρωτοκόλλου επιφορτίζεται η Αφρικανική Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Λαών με την εποπτεία εφαρμογής του, λαμβάνοντας περιοδικές Εκθέσεις από τα κράτη μέρη, καθώς και με την αρμοδιότητα παραπομπής ζητημάτων ερμηνείας ή επίλυσης διαφορών στο Αφρικανικό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Λαών. Κατ’ αντιστοιχία, και η Σύμβαση του ΟΑΚ δημιουργεί ένα Follow up Μηχανισμό, με στόχο την εποπτεία της εφαρμογής της στο άρθρο 35, την Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων, η οποία όμως ελλείψει των απαιτούμενων κυρώσεων (δέκα) δεν έχει συσταθεί ακόμη (IACHR, 2018). Ωστόσο, στη Σύμβαση του ΟΑΚ προβλέπονται οι ατομικές ή συλλογικές αναφορές(κατά τη συνήθη διαδικασία του συστήματος) ενώπιον της Διαμερικανικής Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ενώ για διακρατικές αναφορές στο Όργανο πρέπει να προηγηθεί σχετική Δήλωση των κρατών  μερών που να αναγνωρίζει τη δικαιοδοσία της. Για την προσφυγή στο Διαμερικανικό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, πρέπει τα κράτη μέρη να αναγνωρίσουν τη δικαιοδοσία του (άρθρο 36), επομένως, διαφοροποιούνται σε αυτό το κομμάτι τα δύο συστήματα.

 Δυστυχώς, παρά την προοδευτικότητα των κειμένων, αγκάθι παραμένει η έλλειψη ευρείας αποδοχής, με το Πρωτόκολλο να αριθμεί μόνο δύο κυρώσεις και δεκαεπτά υπογραφές (συνολικά 55 κράτη), ενώ η Σύμβαση μόνο επτά κυρώσεις και έχει τεθεί σε ισχύ από το 2017. Η έλλειψη αυτή προφανώς αποτελεί σοβαρό πλήγμα στην εξέλιξη αυτή που έχει σημειωθεί στην προστασία των ηλικιωμένων.

  1. Μηχανισμοί Εποπτείας και Ειδικοί Μηχανισμοί των Περιφερειακών Συστημάτων 

Είναι προφανές πως δεδομένης της διάταξης στον Αναθεωρημένο ΕΚΧ, η Επιτροπή του Χάρτη έχει εξετάσει κατά τη συνήθη διαδικασία της, την εφαρμογή του άρθρου 23. Πέρα από τα Συμπεράσματα και τις Αποφάσεις του Οργάνου, η Επιτροπή έχει αποφανθεί κι επί σχετικών  συλλογικών καταγγελιών, αν και δεν έχουν αποδεχθεί όλα τα κράτη μέρη το μηχανισμό αυτό (Case Law of ECSR, 2008). Αναλογικά για το Πρωτόκολλο του Σαν Σαλβαδόρ, ιδρύθηκε με Απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΑΚ  και όχι με διάταξη του κειμένου, Ομάδα Εργασίας για την εποπτεία εφαρμογής του (AG/RES/2262/2007), εξετάζοντας τις Εκθέσεις των κρατών και κάνοντας Συστάσεις.

Εκτός αυτής, η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και την Απάνθρωπη και Εξευτελιστική Μεταχείριση (CPT) -παρά το γεγονός πως δεν υπάρχει ρητή διάταξη στην αντίστοιχη Ευρωπαϊκή Σύμβαση- πραγματοποιεί επισκέψεις σε οίκους ευγηρίας και άλλα ιδρύματα που φιλοξενούνται ηλικιωμένοι (social care homes). Η Επιτροπή, μάλιστα, από τις Εκθέσεις αυτές  έχει καταρτίσει αντίστοιχα  Πρότυπα διαβίωσης σε  τέτοιου τύπου ιδρύματα, καθώς και οδηγίες για τις επισκέψεις σε αυτά (CPT Checklist, 2015). Βασική προσέγγιση της Επιτροπής Βασανιστηρίων είναι η αποφυγή της τοποθέτησης των ηλικιωμένων σε ιδρύματα. Το Όργανο αυτό, στις επισκέψεις που διενεργεί εξετάζει κυρίως τις συνθήκες διαβίωσης (CPT Report Romania, 2006), το προσωπικό, την ιατροφαρμακευτική φροντίδα (CPT Report Azerbaijan, 2013) και  τις εγγυήσεις για τα ΑΔ των ηλικιωμένων (CPT Report San Marino, 2013) μεταξύ άλλων. 

Ένα κοινό σημείο είναι πως όλοι οι Οργανισμοί για την προετοιμασία κειμένων -δεσμευτικών και μή- ίδρυσαν περιορισμένης διάρκειας όργανα. Συγκεκριμένα, το 2012, η Διαρκής Επιτροπή για τα ΑΔ (CDDH) δημιούργησε το Drafting Group on the Rights of Older People (CDDH-AGE), που επιφορτίστηκε με την κατάρτιση της -μετέπειτα υιοθετημένης- Σύστασης από την Επιτροπή Υπουργών του ΣοΕ (Recommendation CM, 2014). Κατ’ αναλογία, στο αμερικανικό σύστημα,  το 2011, η Γενική Συνέλευση του ΟΑΚ ίδρυσε την Ομάδα Εργασίας (AG/RES/26542011) για την εκπόνηση Σχεδίου Σύμβασης για την Προστασία και Προώθηση των Δικαιωμάτων των Ηλικιωμένων, ενώ είχε αναλάβει και τις διαπραγματεύσεις για την αποδοχή του κειμένου. Αμφότερα τα Όργανα αυτά τερμάτισαν τη λειτουργία τους με την υπογραφή των αντίστοιχων κειμένων, ωστόσο, δε συνέβη το ίδιο στην Ομάδα Εργασίας για τα Δικαιώματα των Ηλικιωμένων και των ΑμεΑ της Αφρικανικής Επιτροπής. Η τελευταία ξεκίνησε τη λειτουργία της το 2007, και πέραν του Σχεδίου του σχετικού Πρωτοκόλλου του Αφρικανικού Χάρτη και της προώθησής του, διεξάγει μελέτες για τα ΑΔ των ηλικιωμένων και των ΑμεΑ, συλλέγοντας, παράλληλα, τις καλές πρακτικές των κρατών μερών και εκδίδοντας Συστάσεις, ενώ καταθέτει και μία Έκθεση σε κάθε Τακτική Σύνοδο της Αφρικανικής Επιτροπής (ACHPR/Res/458/2020). Βέβαια, αν και η συνέχιση της λειτουργίας της Ομάδος είναι θετική, η αποτελεσματικότητά της τίθεται εν αμφιβόλω αν αναλογιστεί κανείς πως ο βασικός της στόχος (η κύρωση του Πρωτοκόλλου) δεν έχει στεφθεί από επιτυχία.

  Στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης τα δικαιώματα των ηλικιωμένων εξετάζονται και από τη CDDH, εφόσον της έχει ανατεθεί η εποπτεία της Σύστασης του 2014 από την Επιτροπή Υπουργών, με τη Σύσταση του 2014.  Η εν λόγω Σύσταση -αν και πρόκειται για κείμενο ήπιου δικαίου- αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τον Οργανισμό, προβλέποντας τη λήψη μέτρων σε  βασικούς για τα ΑΔ τομείς δράσης. Ενδεικτικά, η προστασία από την κακοποίηση, η εξασφάλιση της αυτονομίας, συναίνεση σε ζητήματα που τους αφορούν, απονομή της δικαιοσύνης μεταξύ άλλων (Recommendation CM, 2014), καθώς και ζητήματα που αφορούν εκείνους που βρίσκονται υπό μακροχρόνια φροντίδα (ENNHRI, 2017). Είναι ενδιαφέρον πως στον ΟΑΚ, το 2017, δημιουργήθηκε η Μονάδα για τα Δικαιώματα των Ηλικιωμένων, ενισχύοντας τις συνέργειες με στόχο την προετοιμασία και εγκαθίδρυση προτύπων στον τομέα αυτών καθώς και την προώθηση της Σύμβασης του 2015 (IACHR No. 268, 2018). Από το 2019, με πρωτοβουλία της Διαμερικανικής Επιτροπής αποφασίστηκε η ίδρυση του θεσμού του Εισηγητή για τα Δικαιώματα των Ηλικιωμένων Ατόμων, ο ρόλος του οποίου θα είναι εποπτικός, όπως σε αντίστοιχους μηχανισμούς με τη δυνατότητα και για επιτόπιες επισκέψεις αξιολόγησης της κατάστασης. Ο θεσμός αυτός όχι μόνο δύναται να καλύψει ουσιαστικά το κενό της έλλειψης της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων της Σύμβασης, αλλά και πολύ παραπάνω να εποπτεύσει γενικώς την κατάσταση σε όλα τα κράτη μέρη. Οι εξελίξεις αυτές αποτελούν μία απάντηση στη μόνιμη πρόκληση που συνιστούν τα δικαιώματα των ηλικιωμένων για την περιοχή, για αυτό και η Διαμερικανική Επιτροπή, το μοναδικό Όργανο που το έκανε, κατήρτισε σχετικό Στρατηγικό Σχέδιο για την περίοδο 2017-2021, αλλά δημιούργησε και Ειδικούς Μηχανισμούς προστασίας, που σε συνδυασμό με την Σύμβαση του 2015, θα μπορούσε να έχει ένα μετασχηματιστικό αντίκτυπο στην περιοχή (Piovesan, 2019).

Επίλογος

Καταληκτικά, εκ πρώτης όψεως τα τρία αυτά συστήματα μπορεί κανείς να επισημάνει ότι εξελίσσονται σε ορισμένες περιπτώσεις παράλληλα, ειδικά αν ληφθούν υπόψη οι χρονολογίες σημαντικών γεγονότων. Από τη μία, όμως, παρατηρείται το εξής φαινόμενοˑ του αφρικανικού και αμερικανικού περιφερειακού συστήματος με εξειδικευμένα κείμενα και μηχανισμούς, αλλά με σαφώς περιορισμένη αποτελεσματικότητα, ελλείψει κοινής αποδοχής. Από την άλλη, η πρακτική του ΣοΕ με την ανάπτυξη Προτύπων σε ήδη υπάρχοντα Όργανα (CPT), την ερμηνεία και εποπτεία διατάξεων κειμένων (Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων), αλλά και με κείμενα ήπιου δικαίου (Σύσταση Επιτροπής Υπουργών 2014) και  την απουσία, όμως, κειμένου ή μηχανισμού που να τους αφορούν αποκλειστικά. Όπως γίνεται αντιληπτό, έκαστο σύστημα παρουσιάζει κάποιες ουσιώδεις ελλείψεις. Η πανδημία θα μπορούσε να αποτελέσει αφορμή να επανεξετάσει κάθε σύστημα την προστασία της ομάδας αυτής και να επαναπροσδιορίσει τους στόχους και τις πολιτικές του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

Ippolito, F. and Iglesias Sánchez, S. (2017). Protecting vulnerable groups: the European human rights framework. Oxford: Hart Publishing.

Malek, A. Md. and Razzak, A. Md. (2017) «Rights of the elderly: an emerging human rights discourse», International Journal of Law and Management, Vol. 59 Issue: 2, pp. 284-302, Διαθέσιμο εδώ. [Τελευταία επίσκεψη στις 18 Νοεμβρίου του 2020].

Nifosi-Sutton, I. (2019). The protection of vulnerable groups under international human rights law, Oxford: Routledge.

Piovesan, F., (2019). “Protection of the Rights of the Elderly: The Impact of the Inter-American System”. Harvard Review of Latin America. [Τελευταία επίσκεψη στις  20 November 2020].

Poffé, L. (2015). “Towards a New United Nations Human Rights Convention for Older Persons?”, Human Rights Law Review, 15(3), pp. 591–601.

Rodríguez-Pinzón, D. (2016). “Inter-American Convention on Protecting the Human Rights of Older Persons”. International Legal Materials, 55(5), pp.985–1006.

Rodríguez-Pinzón, D. and Martin, C. (2003). “The International Human Rights Status of Elderly Persons”. American University International Law Review, 18(4), pp. 915-1008.

ΥΛΙΚΟ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ 

  • Συμβούλιο της Ευρώπης 

Council of Europe, 2006. Report To The Romanian Government On The Visit To Romania Carried Out By The European Committee For The Prevention Of Torture And Inhuman Or Degrading Treatment Or Punishment (CPT). [online] Διαθέσιμη εδώ. [Τελευταία Επίσκεψη  20 Νοεμβρίου 2020].

Council of Europe, 2008. DIGEST OF THE CASE LAW OF THE EUROPEAN COMMITTEE OF SOCIAL RIGHTS. [online] Διαθέσιμο εδώ. [Τελευταία επίσκεψη στις 20 Νοεμβρίου 2020].

Council of Europe, 2013. Report To The Azerbaijani Government On The Visit To Azerbaijan Carried Out By The European Committee For The Prevention Of Torture And Inhuman Or Degrading Treatment Or Punishment (CPT). [online] Διαθέσιμη εδώ. [Τελευταία Επίσκεψη  20 Νοεμβρίου 2020].

Council of Europe, 2013. Report To The Government of San Marino  On The Visit To San Marino Carried Out By The European Committee For The Prevention Of Torture And Inhuman Or Degrading Treatment Or Punishment (CPT). [online] Διαθέσιμη εδώ. [Τελευταία Επίσκεψη  20 Νοεμβρίου 2020].

Council of Europe Committee of Ministers.2014. CM/REC (2014)2: Promotion of Human Rights of Older Persons Adopted by the Committee of Ministers of the Council of Europe on 19 February 2014 and explanatory memorandum (19 Φεβρουαρίου 2014) [Online] Recommendation CM/Rec(2014)2 Διαθέσιμη εδώ. [Τελευταία Επίσκεψη: 9.12.2020]

Council of Europe European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (2015), Checklist for visits to social care institutions where persons may be deprived of their liberty, 22 May 2015, [online] Διαθέσιμο εδώ. [Τελευταία Επίσκεψη 21 Νοεμβρίου 2020]

  • Αφρικανική Ένωση

African Commission on Human and Peoples’ Rights. 2020. Resolution 458. Resolution on the Renewal of the Mandate of the Working Group on the Rights of Older Persons and Persons with Disabilities in Africa and on the Appointment of its Chairperson and Members,  (X) (7 Αυγούστου  2020) [Online] ACHPR/Res. 458 (LXVI) . [Τελευταία Επίσκεψη: 9.12.2020] Διαθέσιμο εδώ .

  • Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών

Organization of American States. 2007. Resolution 2262: PROTOCOL OF SAN SALVADOR: COMPOSITION AND FUNCTIONING OF THE WORKING GROUP TO EXAMINE THE PERIODIC REPORTS OF THE STATES PARTIES (5 Ιουνίου 2007) [Online] AG/RES. 2262 [Τελευταία επίσκεψη  19 Νοεμβρίου 2020]. Διαθέσιμο εδώ . 

Organization of American States. 2011. Resolution 2654: (7 Ιουνίου 2011) [Online] AG/RES. 2262 [Τελευταία επίσκεψη  19 Νοεμβρίου 2020]. Διαθέσιμο εδώ.

Inter American Commission for Human Rights (2018), IACHR urges OAS member states to sign and ratify the Convention on the Protection of the Rights of Older Persons [Press Release] 14 Δεκεμβρίου. Διαθέσιμο εδώ. (Τελευταία Επίσκεψη: 9.12.2020).

  • Ευρωπαϊκή Ένωση 

European Network of National Human Rights Institutions 2017. Human Rights Of Older Persons And Long Term Care Project: The Application Of International Human Rights Standards To Older Persons In Long Term Care. [online] European Union. Διαθέσιμο εδώ. [Τελευταία επίσκεψη 20 Νοεμβρίου 2020].

ΧΡΗΣΙΜΟΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

African Union, 2020. African Commission On Human And Peoples’ Rights Special Mechanisms. [online]. Διαθέσιμο εδώ. [Τελευταία επίσκεψη στις 19 Νοεμβρίου του  2020].

Council of Europe, 2020. Human Rights Intergovernmental Cooperation, Human Rights of Older People. [Online]. Διαθέσιμο εδώ. [Τελευταία επίσκεψη στις 18 Νοεμβρίου 2020].

Inter American Commission of Human Rights, 2020. IACHR: Rights Of Older Persons. [online] Διαθέσιμο εδώ. [Τελευταία επίσκεψη στις  19 Νοεμβρίου 2020].