της Ασημίνας Αντωνίου, Ερευνήτριας της Ομάδας Οικονομικών Θεμάτων

Εισαγωγή

Η μεγαλύτερη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου στον κόσμο υπεγράφη στις 15 Νοεμβρίου 2020 υπό μια ασυνήθιστη τελετή. Ειδικότερα, οι Ηγέτες των κρατών συνοδευόμενοι από τους Υπουργούς Εμπορίου, συνδιαλέχθηκαν μέσω μίας τηλεδιάσκεψης για την επισφράγιση του εγχειρήματός τους, όπως επιτάσσουν πλέον οι διαμορφωθείσες συνθήκες λόγω της πανδημίας.

Έτσι, λοιπόν, η Περιφερειακή Ολοκληρωμένη Οικονομική Εταιρική Σχέση, «Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP)» ορίζεται ως η κορωνίδα των μακροσκελών διαπραγματεύσεων που ξεκίνησαν το 2012 μεταξύ των παρακάτω χωρών: Κίνα, Ιαπωνία, Νότια Κορέα, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία και 10 κράτη-μέλη της Ένωσης Εθνών της Νοτιοανατολικής Ασίας, δηλαδή Μπρουνέι, Βιετνάμ, Λάος, Καμπότζη, Ταϊλάνδη, Μιανμάρ, Μαλαισία, Σιγκαπούρη, Ινδονησία και Φιλιππίνες. Αξίζει να σημειωθεί ότι και η Ινδία συμμετείχε στις πρώιμες συζητήσεις, ωστόσο αποχώρησε, εκφράζοντας κάποιους προβληματισμούς αναφορικά με την βάση της συμφωνίας (Euronews.gr and ΑΠΕ-ΜΠΕ, 2020).

Το ερώτημα που εγείρεται είναι μήπως πράγματι η συμφωνία παρουσιάζει κάποιες αστοχίες που η Ινδία είχε ήδη εντοπίσει εξαρχής. Αν όχι, ποια είναι τα άμεσα οφέλη για τις χώρες που τη συνήψαν ή προσχώρησαν σε αυτήν; Σκοπός της παρούσας ανάλυσης είναι να αναδειχθεί η στρατηγική σημασία της RCEP στην περιοχή της Ασίας – Ειρηνικού, αλλά και στην ευρύτερη παγκόσμια εμπορική σκακιέρα. 

Η Περιφερειακή Ολοκληρωμένη Οικονομική Εταιρική Σχέση

Η «RCEP» δικαίως χαρακτηρίζεται ως το μεγαλύτερο εμπορικό μπλοκ παγκοσμίως, μιας και στους κόλπους της περικλείει περί τα 2,2 δισ. ανθρώπων (περίπου το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού), 26,2 τρισ. $ (περίπου το 30% του παγκοσμίου ΑΕΠ), ενώ εκτιμάται ότι θα προσθέσει 186-260 δισ. $ στην παγκόσμια οικονομία και άμεση αύξηση στο ΑΕΠ των χωρών που συμμετέχουν. Εξάλλου, 5 κράτη-μέλη της, δηλαδή η Αυστραλία, η Κίνα, η Ινδονησία, η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα είναι μέλη του Γκρουπ των 20 – «Group of 20 (G20)», ένα διεθνές φόρουμ (forum) για τις Κυβερνήσεις και τους Διοικητές των κεντρικών τραπεζών των 20 μεγαλύτερων οικονομιών του πλανήτη. Παράλληλα, αξίζει να σημειωθεί, ότι ιστορικά είναι η πρώτη φορά που Κίνα – Ιαπωνία – Νότιος Κορέα ενώθηκαν για την επίτευξη ενός κοινού εμπορικού/διπλωματικού σκοπού (Mfat.govt.nz, 2020).

Εικόνα 2: Γραφική απεικόνιση των κρατών-μελών της RCEP. (Source: IMF)

Στόχοι και εμπορικά οφέλη της συμφωνίας 

Στην συμφωνία αυτή, μπορεί να συμμετάσχει οποιοδήποτε κράτος, αφού συμπληρωθούν 18 μήνες από την έναρξη ισχύος της. Στην περίπτωση, όμως, της Ινδίας, κάτι τέτοιο δεν υφίσταται σαν προϋπόθεση, μιας και εφόσον ανήκε στους αρχικούς διαπραγματευτικούς εταίρους, μπορεί να ενταχθεί ανά πάσα στιγμή στην συμφωνία, μόλις αυτή τεθεί σε ισχύ. Το χρονικό σημείο της έναρξης ισχύος της συμφωνίας προκύπτει, όταν επαρκής αριθμός χωρών την επικυρώσει και την ενσωματώσει στο εσωτερικό δίκαιο με τις διαδικασίες του εθνικού πλαισίου, εντός των επόμενων δύο ετών. Τι πλεονεκτήματα, όμως, απολαμβάνει μία χώρα, ούσα μέλος της RCEP; Ειδικότερα, ως άμεσοι στόχοι ορίζονται οι εξής:

  1. Σταδιακή μείωση των δασμών (μείωση των τιμολογίων εισαγωγών) με ταυτόχρονη ελεύθερη κυκλοφορία εμπορευμάτων στην περιοχή
  2. Ενίσχυση των επενδύσεων και αυξημένη πρόσβαση στην αγορά ως αντιμετώπιση του εμπορικού προστατευτισμού
  3. Ενίσχυση της διαχείρισης των αλυσίδων τροφοδοσίας (Ως διαχείριση των αλυσίδων τροφοδοσίας ορίζεται η διαχείριση ενός δικτύου εσωτερικά συνδεδεμένων επιχειρήσεων που συμμετέχουν στην απώτερη παροχή πακέτων προϊόντων και υπηρεσιών, τα οποία απευθύνονται στους τελικούς καταναλωτές.)
  4. Κωδικοποίηση των κανονισμών του ηλεκτρονικού εμπορίου μεταξύ των κρατών.

Όλα τα ανωτέρω αποτελούν μερικά από τα πολλά οφέλη που θα αποκομίσουν τα συμβαλλόμενα μέρη, ενώ ειδική μέριμνα θα δοθεί στα λιγότερο ανεπτυγμένα κράτη της συμφωνίας. Συγκεκριμένα, υπάρχει η δυνατότητα για ευελιξία στην εφαρμογή των απαιτούμενων νομοθετικών αλλαγών αφενός, αφετέρου λαμβάνοντας ως παράδειγμα κράτη όπως η Καμπότζη και τα Νησιά Λάος, θα δοθεί χρονικό πλαίσιο, της τάξεως των 3-5 ετών, για να αναβαθμιστούν οι υφιστάμενες τελωνειακές διαδικασίες (McDonald, 2020.).

Οι προκλήσεις της συμφωνίας – Ενδεχόμενες παραλείψεις

Με ένα προσεκτικό ανάγνωσμα των 510 σελίδων και των 20 κεφαλαίων της συμφωνίας που γνωστοποίησε το Υπουργείο Εξωτερικών της κάθε χώρας που συμμετείχε, απορρέουν κάποια ερωτηματικά, σχετικά με το πόσο ευρεία είναι η προσέγγιση της RCEP, τελικά.

Πρώτον, έχει δοθεί λιγότερη έμφαση στα εργασιακά δικαιώματα του ενεργού εργατικού δυναμικού των κρατών-μερών, που συμμετέχουν σε κλάδους στρατηγικής σημασίας για την συμφωνία, όπως το εμπόριο και οι μεταφορές σε υπερεθνικό επίπεδο.

Δεύτερον, δεν αποδόθηκε η δέουσα προσοχή και μέριμνα στο ζήτημα της προστασίας του περιβάλλοντος όπως προκύπτει από το πλαίσιο δραστηριοτήτων της συμφωνίας. Εν έτει 2020, κρίνεται αδήριτη η ανάγκη διαβεβαίωσης πως οποιαδήποτε εμπορική ή μη δραστηριότητα θα υλοποιείται με σεβασμό στο περιβάλλον, χωρίς δηλαδή επιβάρυνση αυτού.

Τρίτον, η συμφωνία υπεγράφη χωρίς περαιτέρω διευκρινίσεις αναφορικά με ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας μεταξύ των εμπορικών εταίρων. Συγκεκριμένα, η θέσπιση ειδικού κώδικα προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων κατά την ανταλλαγή πληροφοριών, αποτρέπει την επιβολή συναφών κυρώσεων εκ μέρους ενός δρώντα διεθνούς δικαίου έναντι τρίτου σε περίπτωση ενδεχόμενων παραβιάσεων.

Τέταρτον, λιγότερη έμφαση σε μηχανισμούς επίλυσης διαφορών εντοπίζεται στην RCEP, γεγονός που εγείρει απορίες σχετικά με το πώς προτίθενται οι ίδιοι οι εμπορικοί εταίροι να αντιμετωπίσουν ενδεχόμενη ρήξη δύο ή περισσοτέρων χωρών στο πλαίσιο της συμφωνίας.

Πέμπτον, η ίδια η δομή της συμφωνίας ενδεχομένως να λειτουργήσει ως τροχοπέδη στην εντατικοποίηση των εμπορικών δραστηριοτήτων ορισμένων αμερικανικών επιχειρήσεων και πολυεθνικών.

Λαμβάνοντας όλα τα παραπάνω υπόψη, συνάγεται ότι πράγματι η συμφωνία εμφανίζει κάποιες «Αχίλλειες πτέρνες», που μακροπρόθεσμα μπορεί να αποτελέσουν γκρίζες ζώνες για την εύρυθμη λειτουργία της. Βέβαια, η πολιτική και οι συναφείς δράσεις που απορρέουν από αυτήν, είναι δυναμικές διαδικασίες, αλλά προσαρμόζονται στις ανάγκες των κρατών-μερών (Pearson, 2020).

Η συγκρουσιακή σχέση ΗΠΑ – Κίνας και η θέση των συμφωνιών «CPTPP» και «RCEP» 

Η Κίνα χαρακτηρίζεται ως ο παγκόσμιος κόμβος συναρμολόγησης προϊόντων, ενώ διαθέτει συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των υπολοίπων κρατών, λόγω της υψηλής εμβάθυνσης στην χρήση τεχνητής νοημοσύνης (Artificial Intelligence – ΑΙ) που χρησιμοποιεί κατά την διαχείριση των αλυσίδων παραγωγής. Με δούρειο ίππο την συμφωνία της Περιφερειακής Ολοκληρωμένης Οικονομικής Εταιρικής Σχέσης, αποσκοπεί: α) στην μείωση της εξάρτησης του Πεκίνου από τις υπεράκτιες αγορές, β) στην αύξηση της πολιτικής και οικονομικής επιρροής της στην περιοχή Ασίας – Ειρηνικού, ενώ γ) στέλνει ένα ηχηρό διπλωματικό μήνυμα γεωπολιτικής σημασίας προς τις ΗΠΑ, αφού έχουν αποσυρθεί σε μεγάλο βαθμό από αυτήν την γεωγραφική περιφέρεια του πλανήτη (Bradsher and Swanson, 2020).

Στην πραγματικότητα, η RCEP διατυπώθηκε πρώτη φορά το 2012 ως εξωτερική δράση στο πλαίσιο της ASEAN (Ένωση Χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας-Association of Southeast Asian Nations, ASEAN: διεθνής πολιτικός και οικονομικός οργανισμός που ιδρύθηκε στις 8 Αυγούστου 1967, με μέλη 10 χώρες της Ν.Α. Ασίας, δηλαδή Βιετνάμ, Ινδονησία, Καμπότζη, Λάος, Μαλαισία, Μπρουνέι, Μιανμάρ, Σιγκαπούρη, Ταϊλάνδη και Φιλιππίνες). Θεωρήθηκε δέ ως ένας τρόπος, ώστε η Κίνα να αυξήσει τις εισαγωγές και τις εξαγωγές της στην περιοχή αυτή. Παράλληλα, την δεδομένη χρονική περίοδο, έντονη εμπορική δραστηριότητα των ΗΠΑ διαδραματιζόταν στην περιοχή και η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας έκρινε απαραίτητο να αναχαιτίσει αυτήν την δυναμική. 

Στην αντίπερα όχθη του Ειρηνικού, η κυβέρνηση των ΗΠΑ, με Πρόεδρο τότε τον Μπαράκ Ομπάμα, ακολούθησε μια πολιτική στάση θετικά προσκείμενη στην Περιφερειακή & Προοδευτική Συμφωνία για την Εταιρική Σχέση μεταξύ του Ειρηνικού (Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership, CPTPP), αλλά με το πέρα της θητείας του το 2017 και επί προεδρίας Ντόναλντ Τραμπ, παρατηρείται μία αλλαγή με τον τελευταίο να αποσύρει αμέσως τις ΗΠΑ από την εταιρική σχέση που είχε αναπτυχθεί από την προηγούμενη κυβέρνηση. Φτάνοντας στο σήμερα, με τον νεοεκλεγέντα Πρόεδρο Τζο Μπάιντεν, αναμένουμε να δούμε πώς εκείνος θα διαχειριστεί το ζήτημα αυτό και αν θ το θέσει ανάμεσα στις κυβερνητικές του προτεραιότητες (Bloomberg.com, 2020).

Εικόνα 3: Γραφική απεικόνιση των κρατών που συμμετέχουν στις συμφωνίες CPTPP και RCEP και στην ένωση κρατών της ASEAN(Source: Nikkei Asia)

Μπορούν, όμως, επί του πρακτέου να συγκριθούν μεταξύ τους οι συμφωνίες CPTPP και RCEP; Σε ένα ολιστικό πλαίσιο μελέτης των δύο συμφωνιών, δεν υπάρχουν εξόφθαλμες επιμέρους διαφορές που να χρειάζεται να επισημανθούν. Η μεν RCEP ορίζεται ως μία προσπάθεια εμβάθυνσης της σχέσης μεταξύ των κρατών της Ασίας και του Ειρηνικού, η δε CPTPP χαρακτηρίζεται ως μια έντονα καναδική πρωτοβουλία. Ωστόσο, σε επίπεδο καθαρών αριθμητικών στοιχείων, παρατηρούμε πως η RCEP προσφέρει στα κράτη-μέρη ένα εύρος αγοράς πέντε (5) φορές μεγαλύτερο από αυτό της CPTPP και διπλάσια ετήσια εμπορική αξία στην παγκόσμια αγορά, αλλά και στο ΑΕΠ των εμπορικών εταίρων που συμμετέχουν (Tani and Gakuto, 2020).

Εικόνα 4: RCEP’s scale exceeds CPTPP even without India (Source: World Bank)

RCEPCPTPP
Πότε υπεγράφη;15 Νοεμβρίου 20208 Μαρτίου 2018
Χώρες που υπέγραψαν1511
ΣτόχοςΠροώθηση εμπορίου Προώθηση εμπορίου
% GDP (τρις $)25.6% του παγκοσμίου ΑΕΠ10.9% του παγκοσμίου ΑΕΠ
Εύρος αγοράς1η αγορά παγκοσμίως3η αγορά παγκοσμίως
Εμπόριο12.4 τρις $7.1 τρις $
Πληθυσμός2.2 δις0.5 δις
Πίνακας 1.1, Σύγκριση των βασικών γνωρισμάτων/μεγεθών των δύο συμφωνιών

Συμπεράσματα

Αποτελεί κοινοτοπία πως η Περιφερειακή Ολοκληρωμένη Οικονομική Εταιρική Σχέση, «Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP), δικαίως χαρακτηρίζεται ως η κορυφαία εμπορική συμφωνία που έχει υπογραφεί μεταξύ εταίρων. Ειδικότερα, ανεπτυγμένα κράτη της συμφωνίας έχουν δεσμευθεί για την εύρυθμη λειτουργία της, ανεξαρτήτως εάν η Ινδία αποφασίσει να προσχωρήσει εν τέλει σε αυτήν. Παράλληλα, θεμελιώδης στόχος ορίζεται η αέναη ανάπτυξη των κρατών-μερών, με επιμέρους μέριμνα για τα λιγότερο αναπτυγμένα. Ωστόσο, εντοπίζονται κάποιες (ενδεχόμενες) αστοχίες, που μπορεί να αποτελέσουν τροχοπέδη για την αρμονική εφαρμογή της συμφωνίας ανάμεσα στα συμβαλλόμενα μέρη. Εν τέλει, ευρισκόμενη η RCEP σε μια εξελισσόμενη διαδικασία λόγω της πρόσφατης υπογραφής της, η παγκόσμια κοινότητα αναμένει να τεθεί σε ισχύ, αφού πρώτα επικυρωθεί από τα κράτη που συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις, προκειμένου να εφαρμοστούν όλοι οι θεμελιώδεις πυλώνες της στην πράξη.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Aggarwal, V., 2020. Mega-FTAs and the Trade-Security Nexus: The Trans-Pacific Partnership (TPP) and Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP). East-West Center, [online] 126, pp.1-8. Available here [Accessed 2 December 2020].

Bloomberg.com, 2020. Charting The Global Economy Recession Recovery Is Wildly Uneven. [online] Bloomberg.com. Available here [Accessed 2 December 2020].

Bradsher, K. and Swanson, A., 2020. China-Led Trade Pact Is Signed, In Challenge To U.S. [online] Nytimes.com. Available here [Accessed 2 December 2020].

Cheng, E., 2020. New Regional Trade Deals To Help China ‘Sustain Its Advantages’ In Global Supply Chains. [online] cnbc.com. Available here [Accessed 2 December 2020].

Dimakos, G., 2020. China Sets The Tone: Political And Economic Implications Of The Regional Comprehensive Economic Partnership Agreement (RCEP). 1st ed. [ebook] Athens: Institute of International Economic Relations, pp.1-3. Available here [Accessed 2 December 2020].

EEAS, 2020. The Regional Comprehensive Economic Partnership – What Does It Mean For The EU?. [online] EEAS – European External Action Service – European Commission. Available here [Accessed 2 December 2020].

Euronews.gr and ΑΠΕ-ΜΠΕ, 2020. RCEP: Δεκαπέντε Χώρες Της Ασίας Στη Μεγαλύτερη Ένωση Ελεύθερου Εμπορίου Στον Κόσμο. [online] euronews.gr. Available here [Accessed 2 December 2020].

Fmprc.gov.cn, 2020. JOINT LEADERS’ STATEMENT ON THE REGIONAL COMPREHENSIVE ECONOMIC PARTNERSHIP (RCEP). [online] Fmprc.gov.cn. Available here [Accessed 2 December 2020].

Ft.com, 2020. Asia-Pacific Countries Sign One Of The Largest Free Trade Deals In History. [online] Ft.com. Available here [Accessed 2 December 2020].

Kathimerini.gr, 2020. Kίνα Και 14 Χώρες Υπογράφουν Τη Μεγαλύτερη Εμπορική Συμφωνία Στον Κόσμο | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. [online] Kathimerini.gr. Available here [Accessed 2 December 2020].

McDonald, T., 2020. What Is The Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP)?. [online] BBC News. Available here [Accessed 2 December 2020].

Mfat.govt.nz, 2020. Regional Comprehensive Economic Partnership. [online] Mfat.govt.nz. Available here [Accessed 2 December 2020].

Pearson, J., 2020. RCEP: Τι Να Περιμένουμε Μετά Τη Συμφωνία Για Τη Μεγαλύτερη Ένωση Ελεύθερου Εμπορίου Στον Κόσμο. [online] HuffPost Greece. Available here [Accessed 2 December 2020].

Seth, S., 2020. Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP). [online] Investopedia. Available here [Accessed 2 December 2020].Tani, S. and Gakuto, T., 2020. Japan And Australia Wary Of China As RCEP Talks Enter Last Stretch. [online] Nikkei Asia. Available here [Accessed 2 December 2020].