της Δήμητρας Ραχμανίδη, Ερευνήτριας της Ομάδας Περιβάλλοντος & Ενέργειας

Εισαγωγή

Πολλά είναι τα περιβαλλοντικά προβλήματα που ταλανίζουν την ανθρωπότητα σήμερα, προβλήματα τα οποία μελετά διεξοδικά η επιστημονική κοινότητα με σκοπό τη διαχείρισή τους. Μεταξύ αυτών ανήκει και η ατμοσφαιρική ρύπανση, η οποία σχετίζεται όχι μόνο με τους εξωτερικούς, αλλά και με τους εσωτερικούς χώρους, όπως τα σπίτια, εκπαιδευτικοί χώροι, εσωτερικοί χώροι εργασίας. Συγκεκριμένα, περισσότερες από 900 διαφορετικές χημικές ενώσεις έχουν βρεθεί εντός εσωτερικών χώρων (SHER of the European Commission, 2007). Αναλογιζόμενοι πως το 90% των ανθρώπων των ανεπτυγμένων χωρών βρίσκονται σε εσωτερικούς χώρους, η ποιότητα του αέρα εσωτερικών χώρων χρήζει προσοχής, προκειμένου να αποφευχθούν ανεπιθύμητα προβλήματα υγείας (Klepeis Neil E κ.α., 2001). Στη συγκεκριμένη έρευνα αναλύονται οι ρυπογόνες ουσίες που εντοπίζονται σε εσωτερικούς χώρους και οι κίνδυνοι που απορρέουν από αυτές, μελετάται η επίδραση τόσο του αερισμού των εσωτερικών χώρων, όσο και της ύπαρξης φυτών εντός αυτών στις συγκεντρώσεις των ρυπογόνων ουσιών, ενώ αναφέρονται στατιστικά στοιχεία σε παγκόσμιο επίπεδο που αφορούν την κακή ποιότητα του αέρα εντός των κατοικιών.

Ρυπογόνες ουσίες: οι πηγές προέλευσής τους και οι επιπτώσεις τους στην υγεία του ανθρώπου 

Τα αλλεργιογόνα αποτελούν ουσίες που υποβαθμίζουν την ποιότητα του αέρα των εσωτερικών χώρων. Η σκόνη (χαλιών, στρωμάτων, επίπλων) και τα τριχωτά κατοικίδια είναι υπεύθυνα για την παρουσία των ακάρεων, ενώ σε σκιώδη μέρη με υγρασία και υψηλή θερμοκρασία προκαλείται μούχλα. Tα έντομα είναι πηγή, επίσης, διαφόρων αλλεργιογόνων ουσιών (Hulin M., Simoni M., Viegi G., Annesi-Maesano I., 2012). Έχει διαπιστωθεί πως τα πτώματα και τα περιττώματα ορισμένων ειδών κατσαρίδων ευθύνονται, επίσης, για την ύπαρξη αλλεργιογόνων ουσιών (Richardson G., Eick S., Jones R., 2005).

Διάφορες ανθρώπινες ενέργειες μπορούν να αποτελέσουν αιτία για την πρόκληση αερίων ρύπων. Κατά την καύση υλικών, όπως ξύλα (τζάκι), βιομάζας για θέρμανση και μαγείρεμα, απελευθερώνονται στον αέρα ρυπογόνες ουσίες, όπως μονοξείδιο του άνθρακα, διοξείδιο του άνθρακα και διάφορες οργανικές πτητικές ενώσεις. Σχετικά με το κάπνισμα, έχει βρεθεί πως περισσότερες από 450 ουσίες είναι τοξικές για τον άνθρωπο, ενώ πάνω από 50 είναι δυνατόν να προκαλέσουν καρκίνο (Baena-Cagnani C.E, Gomez R.M., Baena-Cagnani R., Canonica G.W., 2009). Ωστόσο, σε πολλές χώρες απαγορεύεται το κάπνισμα εντός κλειστών χώρων, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας (Νόμος 4633/2019). Επίσης, οι μπογιές τοίχων, οικοδομικά-μονωτικά υλικά και καθαριστικά προϊόντα είναι υπεύθυνα για την έκκριση ρυπογόνων ουσιών, όπως φορμαλδεΰδη, ραδόνιο και οργανικές πτητικές ενώσεις (SHER of the European Commission, 2007).

Όλες οι ρυπογόνες ουσίες που αναφέρθηκαν ανωτέρω συνδέονται με προβλήματα στο αναπνευστικό σύστημα του ανθρώπου. Χαρακτηριστικά, το ραδόνιο συσχετίζεται με τον καρκίνο του πνεύμονα, οι οργανικές πτητικές ενώσεις, το μονοξείδιο και το διοξείδιο του άνθρακα με άσθμα, ενώ τα αλλεργιογόνα με χρόνιο βήχα και αλλεργικές ασθένειες του αναπνευστικού (EUROPEAN LUNG white book). 

Εικόνα 1: Οι ασθένειες που προκαλούνται στον άνθρωπο εξαιτίας των ρυπογόνων ουσιών. Πηγή: https://www.erswhitebook.org/chapters/indoor-environment/

Αερισμός εσωτερικών χώρων

Οι αέριοι ρύποι επιβαρύνουν τόσο τον εσωτερικό, όσο και τον εξωτερικό χώρο σε διαφορετικές, ωστόσο, συγκεντρώσεις. Η μελέτη της AIRMEX (European Indoor Air Monitoring and Exposure Assessment) συνέβαλε στην καταγραφή των συγκεκριμένων ποσοτήτων αερίων ουσιών, συγκρίνοντας τις συγκεντρώσεις των χημικών ενώσεων τόσο σε δημόσια κτήρια, όσο και κατοικίες με την εξωτερική ατμόσφαιρα σε διάφορες πόλεις της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Συγκεκριμένα, εντός των δημόσιων κτηρίων και των σχολείων, οι πτητικές οργανικές ενώσεις βρέθηκαν σε πολύ μεγαλύτερες συγκεντρώσεις σε σύγκριση με τον αέρα του εξωτερικού χώρου των συγκεκριμένων κτιρίων. Μάλιστα, όταν καπνιστές και μη καπνιστές βρίσκονται στον ίδιο χώρο, η προσωπική έκθεσή τους στις συγκεκριμένες ενώσεις διαφέρει μηδαμινά. Στην ίδια κατεύθυνση κινούνται και οι αντίστοιχες συγκεντρώσεις ρυπογόνων ουσιών στο εσωτερικό της κατοικίας σε σχέση με τον εξωτερικό αέρα στην αντίστοιχη κατοικία (Kotzias D. κ.α., 2009).

Ενώ ο αερισμός των χώρων φαίνεται απαραίτητη ενέργεια για την εξασφάλιση καλύτερης ποιότητας αέρα εντός των εσωτερικών χώρων, ένας παράγοντας επηρεάζει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Διάφορες επιφάνειες, όπως η επιφάνεια των υγρών,  αλλά και οι μπογιές τοίχων, το παρκέ, τα έπιπλα (εξαιτίας των υλικών φινιρίσματος που χρησιμοποιούνται) αποτελούν περιοχές οι οποίες μπορούν να απορροφήσουν μόρια του αέρα. Για αυτόν τον λόγο, βρέθηκε πως αρκετές ενώσεις, οι οποίες σε εξωτερικούς χώρους είναι πτητικές, εντός των εσωτερικών χώρων γίνονται ημι-πτητικές, καθώς βρίσκονται σε μεγάλες συγκεντρώσεις επί των επιφανειών. Συνεπώς, μετά από ένα χρονικό διάστημα μετά τον εξαερισμό, οι συγκεντρώσεις των ουσιών που μελετήθηκαν ήταν σχεδόν ίδιες με εκείνες πριν τον εξαερισμό (Wang C. κ.α., 2020).

Φυτά εσωτερικού χώρου

Στο περιβάλλον, τα φυτά βοηθούν στη δέσμευση του διοξειδίου του άνθρακα και στην απελευθέρωση οξυγόνου μέσω της φωτοσύνθεσης. Έχουν σχηματιστεί απόψεις, οι οποίες υποστηρίζουν πως θετικά αποτελέσματα έχει η ύπαρξη των φυτών εντός εσωτερικών χώρων, μιας και βοηθούν στην αναβάθμιση της ποιότητας του αέρος. Ωστόσο, η συγκεκριμένη τοποθέτηση έρχεται σε αντίθεση με πρόσφατες έρευνες. Οι συγκεντρώσεις των πτητικών οργανικών ενώσεων δεν είχαν υπολογίσιμη μείωση με την ύπαρξη φυτών σε γλάστρες εντός των εσωτερικών χώρων (Cummings B. E., Waring M. S., 2019). Η συγκεκριμένη κατάσταση μπορεί να βελτιωθεί μέσω του γενετικά τροποποιημένου φυτού πόθου, το οποίο πλέον έχει την ικανότητα να δεσμεύει ικανοποιητική ποσότητα πτητικών οργανικών ενώσεων εντός των κλειστών χώρων (Zhang L., Routsong R., Strand S. E., 2018).

Ποιότητα αέρα εσωτερικών χώρων σε παγκόσμια κλίμακα 

Για το έτος 2017, οι θάνατοι που οφείλονταν στη μόλυνση του αέρα εντός των κατοικιών ανέρχονταν στους 1.800.000. Από αυτούς μόνο οι 2.000 προέρχονταν από χώρες υψηλού εισοδήματος, όλοι οι υπόλοιποι σχετίζονταν με χώρες χαμηλού ή μεσαίου εισοδήματος. Συγκεκριμένα, η χώρα που είχε το μεγαλύτερο αριθμό θανάτων ήταν η Ινδία, ενώ την ακολουθούσαν η Κίνα και η Νιγηρία. Η παραπάνω τεράστια απόκλιση παρατηρείται καθώς στις χώρες χαμηλού ή μεσαίου εισοδήματος γίνεται ως επί των πλείστων καύση ρυπογόνων υλικών για θέρμανση ή/και για μαγείρεμα, όπως ξύλο, κάρβουνο. Παρόλα αυτά, τα νέα είναι ενθαρρυντικά με το πέρασμα των χρόνων, μιας και από το 2000 έως το 2017 συνολικά υπήρχε 36% μείωση των θανάτων εξαιτίας της κακής ποιότητας του αέρα εντός των κατοικιών, η οποία οφείλεται κυρίως στις χώρες υψηλού εισοδήματος (Lee K.K. κ.α., 2020).

Εικόνα 2: Παγκόσμιος χάρτης σχετικά με τα προσαρμοσμένα έτη στην ανικανότητα/ αναπηρία (DALYS) που οφείλονται στην κακή ποιότητα του αέρα εντός των κατοικιών ανά 100.000 πληθυσμό. Για τις χώρες που είναι σκιαγραφημένες με γκρι χρώμα, δεν υπάρχουν δεδομένα. Πηγή: https://www.thelancet.com/journals/langlo/article/PIIS2214-109X(20)30343-0/fulltext

Επίλογος

Η ποιότητα του αέρα εντός εσωτερικών χώρων είναι ιδιαίτερα σημαντική για την υγεία του ανθρώπου και συγκεκριμένα για το αναπνευστικό σύστημα. Παρόλο που οι ρυπογόνες ουσίες είναι πολυάριθμες και είναι αδύνατη η καθολική εξάλειψή τους μέσω του αερισμού ενός χώρου, η επιστήμη υιοθετεί νέες μεθόδους για την μείωση των συγκεντρώσεων των συγκεκριμένων ουσιών. Τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες, η απαγόρευση του καπνίσματος σε κλειστούς χώρους σε συνδυασμό με την χρήση νέων υλικών, καυσίμων, που είναι λιγότερο ρυπογόνα, ενισχύουν την βελτίωση της σύστασης του αέρα που αναπνέουμε. Ωστόσο, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί σε χώρες που υστερούν σε οικονομικούς πόρους και σε νέα τεχνολογικά επιτεύγματα, προκειμένου να παρατηρηθεί εξίσου σημαντική μείωση των ποσοστών θνησιμότητας και ασθενειών που οφείλονται στην κακή ποιότητα του αέρα εντός εσωτερικών χώρων. 

Βιβλιογραφία

[1] Scientific Committee on Health and Environmental Risks of the European Commission.’ Opinion on risk assessment on indoor air quality’. [Last access 18/11/2020]. Available here.

[2] Klepeis Neil E κ.α. (2001).’The National Human Activity Pattern Survey (NHAPS): a resource for assessing exposure to environmental pollutants’, Journal of Exposure Science & Environmental Epidemiology. [Last access 18/11/2020]. Available here.

[3] Hulin M., Simoni M., Viegi G., Annesi-Maesano I. (2012). ‘Respiratory health and indoor air pollutants based on quantitative exposure assessments’, European Respiratory Journal. [Last access 18/11/2020]. Available here.

[4] Richardson G., Eick S., Jones R. (2005). ‘How is the indoor environment related to asthma? : literature review’, Journal of Advanced Nursing. [Last access 20/11/2020].  Available here.

[5] Baena-Cagnani C.E, Gomez R.M., Baena-Cagnani R., Canonica G.W. (2009). ‘ Impact of environmental tobacco smoke and active tobacco smoking on the development and outcomes of asthma and rhinitis’, Current Opinion in Allergy and Clinical Immunology. [Last access 18/11/2020]. Available here.

[6] Νόμος 4633/2019 – ΦΕΚ Τεύχος A 161/16.10.2019. [Last access 19/11/2020]. Available here.

[7] EUROPEAN LUNG white book, Indoor environment. [Last access 18/11/2020]. Available here.

[8] Kotzias D. κ.α. (2009). ‘Exposure to Multiple Air Contaminants in Public Buildings, Schools and Kindergartens- The European Indoor Air Monitoring and Exposure Assessment (AIRMEX) Study’, European Commission. [Last access 20/11/2020]. Available here.

[9] Wang C. κ.α. (2020). ‘Surface reservoirs dominate dynamic gas-surface partitioning of many indoor air constituents’, Science Advances. [Last access 21/11/2020]. Available here.

[10] Cummings B. E., Waring M. S. (2019). ‘Potted plants do not improve indoor air quality: a review and analysis of reported VOC removal efficiencies’, Journal of Exposure Science & Environmental Epidemiology. [Last access 21/11/2020]. Available here.

[11] Zhang L., Routsong R., Strand S. E. (2018). ‘Greatly Enhanced Removal of Volatile Organic Carcinogens by a Genetically Modified Houseplant, Pothos Ivy (Epipremnum aureum) Expressing the Mammalian Cytochrome P4502e1Gene’, Environmental Science & Technology. [Last access 20/11/2020]. Available here.

[12] Lee K.K. κ.α. (2020). ‘Adverse health effects associated with household air pollution: a systematic review, meta-analysis, and burden estimation study’, The Lancet Global Health. [Last access 19/11/2020]. Available here.