της Ελένης Αλεξανδρή, Ερευνήτριας στην Ομάδα Περιβάλλοντος & Ενέργειας

Ορισμός Σπατάλης Φαγητού

Η σπατάλη φαγητού αποτελεί ένα παγκόσμιο πρόβλημα που περιγράφει την απόρριψη φαγητού που δεν καταναλώθηκε. Το φαινόμενο δεν παρουσιάζεται μόνο στα απορρίμματα των νοικοκυριών, αλλά σε ολόκληρο το σύστημα τροφίμων, στο στάδιο της παραγωγής, της επεξεργασίας, της διανομής, της λιανικής και τέλος της κατανάλωσης.

Εισαγωγή στις Συνέπειες της Σπατάλης Φαγητού

Την ίδια στιγμή που άνθρωποι πεθαίνουν από την πείνα καθημερινά, το 1/3 του φαγητού καταλήγει στα απορρίμματα χωρίς να καταναλωθεί. Η σπατάλη φαγητού δεν μας προβληματίζει μόνο από ηθική και οικονομική σκοπιά, αλλά συγχρόνως από περιβαλλοντική. (Lucifero, 2016). Το φαγητό που έχουμε καθημερινά στο πιάτο μας συνδέεται άρρηκτα με την φύση και η ποιότητά του εξαρτάται από την υγεία της. Το έδαφος, το νερό και οι ακτίνες του ηλίου είναι απαραίτητα στοιχεία για τις καλλιέργειες από τις οποίες προέρχονται οι πρώτες ύλες της τροφής μας. Σπαταλώντας φαγητό συμβάλλουμε στην  επιδείνωση της κλιματικής αλλαγής, στην σπατάλη των φυσικών πόρων και όχι μόνο (WWF).

Αριθμητική απεικόνιση των συνεπειών της Σπατάλης Φαγητού

Στις αναπτυσσόμενες χώρες, οι περισσότερες απώλειες καταγράφονται κατά την παραγωγή, ενώ στις χώρες με υψηλό εισόδημα περίπου 100 κιλά ανά άτομο ετησίως απορρίπτονται στο στάδιο της κατανάλωσης (Wikipedia, 2020) Στην Ελλάδα ετησίως κάθε πολίτης σπαταλά 44 κιλά φαγητού και η συνολική ετήσια σπατάλη φαγητού στη χώρα μας υπολογίζεται περίπου να ανέρχεται σε 474 εκατομμύρια κιλά. Με αυτά τα υψηλά νούμερα καταφέρνουμε, δυστυχώς, να ξεπεράσουμε τις ΗΠΑ με 278 κιλά ανά άτομο ετησίως, αλλά και την Αυστραλία με 361 κιλά (Κάλτσας, 2018). Την ίδια στιγμή, σε ολόκληρη την Ευρώπη σπαταλούνται 88 εκατομμύρια τόνοι φαγητού το χρόνο. Ακόμη, το 30% των φρούτων και των λαχανικών καταλήγει στα σκουπίδια λόγω εμφάνισης, ενώ το 1/3 της τροφής απορρίπτεται, διότι έχει παρέλθει η ημερομηνία λήξης (Λιλιοπούλου, 2020). Τέλος, σε παγκόσμιο επίπεδο περίπου το 14 τοις εκατό των τροφίμων χάνεται μεταξύ της συγκομιδής και της διανομής (FAO,  2019).

Ατμοσφαιρικές συνέπειες  της Σπατάλης Φαγητού

Τα τρόφιμα που απορρίπτονται μεταφέρονται σε χωματερές, όπου αποσυντίθενται. Σύμφωνα με τους Mohammad και Mahadi, κατά τη διαδικασία της σήψης τους, εκπέμπουν μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα, υποξειδίου του άνθρακα και μεθανίου, ένα αέριο πιο επιζήμιο από το διοξείδιο του άνθρακα για το φαινόμενο του θερμοκηπίου κατά 25 φορές. Ετησίως εκπέμπονται μεγάλοι τόνοι αερίων που εκτιμώνται στα 3,3 δισεκατομμύρια τόνους αερίων του θερμοκηπίου, δηλαδή το επτά τοις εκατό των συνολικών εκπομπών (naftemporiki, 2015). Κατά τους Mohammad και Mahadi, στις Ηνωμένες Πολιτείες η σπατάλη φαγητού οφείλεται σε ποσοστό 23% της εκπομπής μεθανίου και παρόλο που η ποσότητα βοδινού κρέατος που σπαταλάται  είναι λιγότερη από 2% του συνόλου των απορριμμάτων, ευθύνεται για το 16% των συνολικών εκπομπών αερίων. Αυτό συμβαίνει, διότι το βοδινό εκπέμπει υψηλά ποσοστά αερίων. Το ίδιο ισχύει και για τα υπόλοιπα προϊόντα ζωικής παραγωγής. Πιο συγκεκριμένα, ενώ αποτελούν σχεδόν το 30% (κατά βάρος) των συνολικών τροφίμων που σπαταλούνται, ευθύνονται για το 57% των εκπομπών αερίων. Από την άλλη πλευρά, τα λαχανικά, τα φρούτα και τα δημητριακά αποτελούν το 56% σε βάρος, αλλά συμβάλλουν στην εκπομπή μόλις κατά 31%. Παράλληλα, στο Ηνωμένο Βασίλειο εκτιμάται ότι οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τα απορρίμματα τροφίμων ισούνται με το 1/5 των αερίων θερμοκηπίου που εκπέμπουν τα αυτοκίνητα ολόκληρης της χώρας. 

Υδάτινες  συνέπειες της Σπατάλης Φαγητού

Η σπατάλη φαγητού δεν έχει αρνητικές επιπτώσεις μόνο μέσω τις εκπομπές αερίων. Για τις καλλιέργειες χρησιμοποιείται το 70 τοις εκατό του νερού που χρησιμοποιείται σε ολόκληρο τον κόσμο, έτσι σπαταλώντας φαγητό επιφέρουμε μεγάλη απώλεια φρέσκου νερού και υπόγειων υδάτινων πόρων. Για παράδειγμα, ο όγκος του νερού που σπαταλάται για την παραγωγή τροφίμων που δεν τρώγονται αντιστοιχεί περίπου 3 φορές στον όγκο της λίμνης της Γενεύης. Πιο αναλυτικά, απορρίπτοντας ένα κιλό βοδινού κρέατος σπαταλάμε ταυτόχρονα 50.000 λίτρα νερού, χύνοντας ένα ποτήρι γάλα χάνουμε 1000 λίτρα νερού και πετώντας ένα καρβέλι ψωμί(protothema, 2020) σπαταλάμε περισσότερα από 1.000 λίτρα νερού (moveforhunger). Η αλόγιστη χρήση των υδάτινων πόρων σε συνδυασμό με την κατάχρηση των λιπασμάτων και των άλλων χημικών ουσιών απειλούν χερσαία και υδάτινα οικοσυστήματα και βάζουν σε κίνδυνο την ανθρώπινη υγεία (Ψαλλίδα, 2016).

Εδαφικές  συνέπειες της Σπατάλης Φαγητού

Παράλληλα, η σπατάλη φαγητού έχει επιζήμιες συνέπειες και για το έδαφος. Η παραγωγή τροφής χρησιμοποιεί το 34% της γης. Η αλατότητά της αυξάνεται, γεγονός που καθιστά αδύνατη την ομαλή φυτική ανάπτυξη. Επίσης, ευνοείται η διάβρωση της γης, με αποτέλεσμα το έδαφος να απογυμνώνεται και να καταλήγει σε πετρώδης έκταση, με την περιοχή να ερημοποιείται. Περίπου 1,4 δισεκατομμύρια εκτάρια γης, που αντιστοιχούν στο 1/3 της συνολικής γεωγραφικής έκτασης του πλανήτη μας χρησιμοποιείται, για να καλλιεργηθούν τρόφιμα που σπαταλούνται (moveforhunger). Η αστικοποίηση, ο υπερκαταναλωτισμός και η συνεχής αυξανόμενη ζήτηση για τροφή οδηγεί στην επέκταση των βιομηχανικών ζωνών που σχετίζονται με την κάλυψη των διατροφικών μας αναγκών. Αυτό σημαίνει πως δασικές περιοχές αποψιλώνονται και άγριες εκτάσεις εκμεταλλεύονται και μετατρέπονται σε γεωργικές περιοχές, ώστε να ικανοποιήσουν τις ανάγκες μας. Έτσι, καταστρέφεται η βιοποικιλότητα, τα φυτικά οικοσυστήματα και διαταράσσεται η ζωική αλυσίδα (Ψαλλίδα, 2016).

Επίλογος

Επομένως, το πρόβλημα της σπατάλης τροφίμων λαμβάνει συνεχώς μεγαλύτερες διαστάσεις και βρίσκοντάς μας αντιμέτωπους με όλο και περισσότερες κλιματικές αλλαγές. Γι’ αυτό οφείλουμε να κινητοποιηθούμε και να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση. Ευθύνες πρέπει να ληφθούν εξίσου από τις μεγάλες βιομηχανίες, σούπερ μάρκετ, αγρότες και απλούς καταναλωτές.  Πρώτο βήμα αποτελεί η εξισορρόπηση της προσφερόμενης ποσότητας με τη ζητούμενη, έτσι ώστε να χρησιμοποιούνται λιγότεροι πόροι για τα τρόφιμα που πιθανολογείται να σπαταληθούν. Επίσης, πρέπει να αναβαθμιστούν οι υποδομές συγκομιδής, αποθήκευσης, επεξεργασίας και διανομής τροφίμων. Το λιανικό εμπόριο και μεμονωμένα οι καταναλωτές μπορούν να εντοπίσουν που γίνεται η μεγαλύτερη σπατάλη και να μειώσουν την προμήθεια του συγκεκριμένου προϊόντος (moveforhunger) .

Βιβλιογραφία

Λιλιοπούλου, Μ., 2020. Κάθε Ευρωπαίος πετά στα σκουπίδια 173 κιλά τροφίμων. Διαθέσιμο εδώ.

Wikipedia, 2020. Food waste. [online]  Διαθέσιμο εδώ. 

Beconcious, 2019. Food waste: Η πραγματικότητα που δεν θέλουμε να δούμε. [online] Διαθέσιμο εδώ.

Wwf . Η σωστή και ισορροπημένη διατροφή δεν θωρακίζει μόνο την υγεία μας, αλλά και την υγεία του πλανήτη! [online] Διαθέσιμο εδώ.

Newsbeast, 2018. Σοκάρουν τα στοιχεία για τη σπατάλη τροφίμων, τι συμβαίνει στην Ελλάδα. [online] Διαθέσιμο εδώ.

Mohammad, U.H και Mahadi, H.M. 2019. Food Preservation in Developing Countries: Challenges and Solutions. Switzerland: Springer.

Naftemporiki, 2015. Η σπατάλη τροφίμων εξελίσσεται σε σοβαρό περιβαλλοντικό και οικονομικό πρόβλημα. [online] Διαθέσιμο εδώ.

Protothema, 2020. Η σπατάλη τροφίμων -με σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον, την οικονομία και την κοινωνία- μας αφορά όλους. [online] Διαθέσιμο εδώ.

 Moveforhunger, 2015. The environmental impact of food waste. [online] Διαθέσιμο από εδώ.

Ψαλλίδα, Α., 2016. Η σημασία των αποβλήτων τροφίμων : επιπτώσεις και πρωτοβουλίες στη σύγχρονη κοινωνία. Πτυχιακή Εργασία [online]. Αθήνα : Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. Διαθέσιμο εδώ.

Lucifero, N., 2016. Food loss and waste in the EU law between sustainability of well-being and the implications on food system and on environment. Agricultural and Agricultural Science Procedia, Volume 8, pages 282-289. [online] Διαθέσιμο εδώ.

FAO, 2019. The state of food and agriculture. Moving forward on food loss and waste reduction.[online] Διαθέσιμο εδώ.