Το μέλλον της οικονομίας του Διαστήματος

της Ασημίνας Αντωνίου, Ερευνήτριας της Ομάδας Οικονομικών Θεμάτων

Εισαγωγή 

Ο επιχειρησιακός χώρος του Διαστήματος χαρακτηρίζεται ως το 5^ο επιχειρησιακό πεδίο δράσης για ένα κράτος (OECD, n.d). Πλέον, οι επενδύσεις που γίνονται στην περαιτέρω εξερεύνηση και μεγιστοποίηση των δυνατοτήτων του είναι υψηλότερες από ποτέ, καταγράφοντας το 2018, επενδύσεις της τάξεως των 414,75 δισ. $. Το ποσό αυτό αναμένεται να εκτοξευθεί μέχρι το 2040, αγγίζοντας τα 1,1 τρισ. $, καθιστώντας έτσι την οικονομία του διαστήματος, την επόμενη βιομηχανία τρισεκατομμυρίων παγκοσμίως (OECD, n.d). Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μαζί με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων (ΕΤΕ), αναγνωρίζοντας τη σημασία της καινοτομίας του συγκεκριμένου τομέα, ανακοίνωσε στις 13 Ιανουαρίου ότι για το έτος 2021, θα προσελκύσει επενδύσεις της τάξεως των 300 εκατ. € για το πεδίο του διαστήματος (ec.europa.eu, 2021).

Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) ορίζει την οικονομία διαστήματος ως «το σύνολο των δραστηριοτήτων και των πόρων που δημιουργούν αξία και οφέλη για τους ανθρώπους, κατά την διάρκεια της εξερεύνησης, έρευνας, κατανόησης, διαχείρισης και αξιοποίησης του διαστήματος» (OECD, n.d).

Πρόκειται, λοιπόν, για μια βιομηχανία που διαρκώς αυξάνεται και εξελίσσεται, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο καινούργια δεδομένα, που αφενός προάγουν την τεχνογνωσία και τις τεχνολογικές δυναμικές, αφετέρου μέσω της εφαρμογής τους, βελτιώνουν την ποιότητα του βιοτικού επιπέδου της κοινωνίας. Σκοπός της παρούσας ανάλυσης είναι να αναδείξει τη σπουδαιότητα που έχει η οικονομική δραστηριότητα στο πεδίο του Διαστήματος, ενώ άμεσα ερωτήματα που πρόκειται να απαντηθούν είναι: 

α) Ποιοι είναι οι κύριοι δρώντες που δραστηριοποιούνται στον διαστημικό χώρο;  

β) Ποια η θέση της ΕΕ μέσω της διαστημικής πολιτικής της, με σκοπό τη βιωσιμότητα της οικονομίας της Ένωσης;  

γ) Ποιο είναι, εν τέλει, το μέλλον της διαστημικής οικονομίας;  

Κύριοι Δρώντες 

Στη σημερινή εποχή, λόγω της τεράστιας αύξησης ενδιαφέροντος, αλλά και λόγω της άνευ προηγουμένου αύξησης των ιδιωτικών επενδύσεων για το Διάστημα (unoosa.org, 2020), η ελκυστικότητα αυτού του τομέα σε διεθνείς δρώντες είναι δεδομένη. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τις διαστημικές υποθέσεις, η οικονομία του διαστήματος αποτελεί το κλειδί για την υποστήριξη της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης των κρατών παγκοσμίως. Ειδικότερα, πρεσβεύει πως η ειρηνική χρήση και εξερεύνηση του διαστήματος μέσω της διεθνούς συνεργασίας θα αποκαταστήσει τόσο τη βιωσιμότητα για τον πλανήτη Γη με την υλοποίηση των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs) του ΟΗΕ, όσο και τη βιωσιμότητα στο διάστημα, με την κατάλληλη διαχείριση των ευκαιριών και της διεθνούς κινήσεως που παρατηρούνται εκεί. (unoosa.org, 2020)

Αυτήν τη στιγμή, πολυάριθμοι δρώντες δραστηριοποιούνται ενεργά στην ανάπτυξη της διαστημικής οικονομίας. Ανάμεσά τους, βρίσκονται φορείς ιδιωτικού τομέα, πανεπιστήμια, ερευνητικοί οργανισμοί και διακυβερνητικές οργανώσεις. Φυσικά, από την εξίσωση δεν λείπουν κράτη από όλη την παγκόσμια γεωγραφική σκακιέρα και η ΕΕ των 27 κρατών-μελών πλέον. Οι παραπάνω κύριοι δρώντες εστιάζουν σε 3 βασικούς πυλώνες που απαρτίζουν τη διαστημική οικονομία σήμερα:

1. Προϊόντα και υπηρεσίες, όπως οι τηλεπικοινωνίες (κινητό τηλέφωνο, διαδίκτυο, τηλεόραση, ράδιο, κ.α.), συστήματα GPS, πρόγνωση καιρού κτλ., τα οποία αποτελούν το 55% των συνολικών δραστηριοτήτων του διαστήματος (Unoosa.org, n.d.).

2. Έργα υποδομής που διευκολύνουν σε μεγάλο βαθμό τις μεταφορές, τις τηλεπικοινωνίες, την έρευνα και την ανάπτυξη. Πρόκειται κυρίως για δορυφόρους, πυραύλους και συναφή μέσα που υποβαστάζουν τις ανθρώπινες δραστηριότητες εντός και εκτός του πλανήτη μας.

3.Κυβερνήσεις δια μέσου διαστημικών υπηρεσιών (space agencies), ώστε να έχουν μια καλύτερη εποπτική εικόνα των επιχειρήσεων που ενδέχεται να υποκινούν άλλα κράτη. Παράλληλα, στοχεύουν στη γεωπολιτική παρακολούθηση και πιθανή κατασκοπεία. Τέτοιες διαστημικές υπηρεσίες είναι:

a. European Space Agency (ESA) της Ευρωπαϊκής Ένωσης

b. National Aeronautics and Space Administration (NASA) των ΗΠΑ

c. Russian Federal Space Agency (Roscosmos) της Ρωσικής Ομοσπονδίας

d. China National Space Administration (CNSA) της Κίνας 

e. Japan Aerospace Exploration Agency (JAXA) της Ιαπωνίας (Unoosa.org, n.d.)

Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, ένα κράτος δεν επενδύει στην οικονομία του διαστήματος μόνο για την περαιτέρω ανάπτυξη των δεξιοτήτων, τεχνολογιών και υπηρεσιών που ήδη κατέχει, αλλά επενδύει και για να είναι ικανό να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που εμφανίζονται σε μία κοινωνία, στο πλαίσιο ενός διαρκώς μεταβαλλόμενου κόσμου. 

Λαμβάνοντας υπόψη το παραπάνω διάγραμμα, εξάγεται το συμπέρασμα πως οι ΗΠΑ και η Κίνα, βρίσκονται στην πρώτη και δεύτερη θέση αντίστοιχα, με το μεγαλύτερο ποσοστό επενδύσεων σε στρατηγικής σημασίας επιχειρήσεις στον χώρο του διαστήματος (Viens, 2019). Συνολικά, και τα δύο κράτη δίνουν μεγάλη βαρύτητα στην διαστημική οικονομία, καθώς θεωρούν πως αποτελεί ένα πρόσφορο έδαφος για επικράτηση των ιδιοτελών τους συμφερόντων. Αξίζει να σημειωθεί, πως για το έτος 2021 από πλευράς ΗΠΑ, η NASA πρόκειται να λάβει αύξηση στον προϋπολογισμό της της τάξεως του 12%, το οποίο μεταφράζεται σε 25 δισ. $ (Howell E., 2020). Ενώ η Κίνα έχει θέσει ως προτεραιότητα, την περαιτέρω διεύρυνση της ήδη υπάρχουσας παρουσίας που διακρατεί στο διαστημικό γίγνεσθαι (Viens, 2019).

Ευρωπαϊκή Διαστημική Πολιτική για μια βιώσιμη oικονομία

Σύμφωνα με έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η ευρωπαϊκή διαστημική οικονομία απασχολεί περισσότερους από 230.000 επαγγελματίες, ενώ προσφάτως η αξία της είχε εκτιμηθεί σε περίπου 50 δισ. €, τα οποία αντιστοιχούν στο 1/5 του παγκόσμιου διαστημικού τομέα. Στο διάστημα μεταξύ 2014-2020, η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε ενσαρκώσει την ευρωπαϊκή διαστημική πολιτική μέσω τριών εμβληματικών διαστημικών προγραμμάτων: 

1. Copernicus, το οποίο πρόκειται για ένα σύστημα προηγμένης γεωσκόπησης,

2. Galileo, που αφορά ένα παγκόσμιο δορυφορικό σύστημα πλοήγησης της ΕΕ με εξαιρετικά ακριβή δεδομένα παγκόσμιου εντοπισμού θέσης,

3. EGNOS, το οποίο περικλείει κρίσιμες για την ασφάλεια υπηρεσίες πλοήγησης σε χρήστες αεροπορικών, χερσαίων και θαλάσσιων μέσων σε ολόκληρη την ΕΕ.

Όλα τα παραπάνω, έχουν ως στόχο την καθοδήγηση ομάδων σε τοποθεσίες που πλήττονται από φυσικές καταστροφές, τη βελτίωση της χρήσης της γης στην γεωργία και τη δημιουργία ασφαλέστερων μεταφορικών και ενεργειακών υποδομών  (Consilium.europa.eu, n.d.).

Παράλληλα, η ΕΕ αποσκοπεί σε περαιτέρω επενδύσεις στις διαστημικές δραστηριότητες της τάξεως των 12 δισ. €, καθώς η απόδοση των επενδύσεων είναι αυξημένη, λόγω του μεγάλου ανταγωνισμού που υφίσταται ο κλάδος αυτός και των διαρκώς μεταβαλλόμενων τεχνολογικών αλλαγών. Ταυτόχρονα, ως στόχος της επόμενης 7ετίας (2021-2027) ορίζεται η ενσωμάτωση των προαναφερθέντων διαστημικών προγραμμάτων σε ένα ενιαίο πλήρως ολοκληρωμένο διαστημικό πρόγραμμα. Με αυτόν τον τρόπο, η Ένωση αποσκοπεί στη μεγαλύτερη ενδυνάμωση του ευρωπαϊκού διαστημικού τομέα, με συνεπακόλουθα οφέλη στην οικονομική ευρωστία της Ένωσης. Αυτή η βελτίωση της αποδοτικότητας στο χώρο του διαστήματος, θα βοηθήσει στην ανάπτυξη νέων υπηρεσιών στον τομέα, οι οποίες με την σειρά τους έχουν ως στόχο να ωφελήσουν τους πολίτες και τις επιχειρήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης.  

Τι σημαίνει, όμως, πρακτικά η βιωσιμότητα των οικονομικών της ένωσης μέσω της διαστημικής πολιτικής; Αρχικά, η συμβολή των διαστημικών δραστηριοτήτων θα ενισχύσει σε μεγάλο βαθμό τις δεξιότητες και τις διαθέσιμες τεχνολογικές δυνατότητες των κρατών μελών. Ειδικότερα, η τεχνολογική πρόοδος θα καταστήσει την ΕΕ μάχιμη για τις προκλήσεις που εμφανίζονται στη σύγχρονη εποχή, όπως η κλιματική αλλαγή, η υποβάθμιση του οικοσυστήματος, οι κρίσεις στην υγεία, με ζωντανό παράδειγμα την κρίση της πανδημίας COVID-19 κ.ά.. Χαρακτηριστικά, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τονίζει, σε πρόσφατη Έκθεσή του, πως οι επιστήμες της γης, σε συνδυασμό με τα ευρωπαϊκά διαστημικά δεδομένα, θα συνεισφέρουν καθοριστικά στην υλοποίηση του EU Green Deal, ώστε η μετάβαση σε έναν πιο φιλικό για το περιβάλλον κόσμο να είναι υπαρκτή πραγματικότητα. Για την περάτωση των παραπάνω, η ΕΕ στοχεύει στη στήριξη των κρατών-μελών της, με σκοπό να αναδείξουν και να μεγιστοποιήσουν τις «διαστημικές» προοπτικές της Ένωσης. Τέλος, δημιουργώντας καινούργιες θέσεις εργασίας και προσελκύοντας κεφάλαια για επενδύσεις στον διαστημικό τομέα, τονίζεται η απασχόληση και η οικονομική ανάπτυξη (Consilium.europa.eu, 2020).

Το μέλλον της διαστημική οικονομίας – Αποτίμηση

Αποτελεί παραδοχή πως παρ’ όλο που η διαστημική οικονομία είναι ένας τομέας που μέχρι σήμερα δεν έχει εξελιχθεί στη μέγιστη δυναμική του, υπόσχεται πως τα επόμενα χρόνια θα αποτελεί την επόμενη βιομηχανία τρισεκατομμυρίων παγκοσμίως. Η NASA αναφέρει πως οι επικείμενες διαστημικές δραστηριότητες που πρόκειται να υλοποιήσει θα δημιουργήσουν 312.000 θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ και συγκεκριμένα άλλες 69.000 για το project «Moon to Mars», ενώ αντίστοιχες αξιώσεις έχουν και οι υπόλοιπες κυρίαρχες διαστημικές υπηρεσίες.

Πέρα από την εξερεύνηση του διαστήματος για την ανάπτυξη της τεχνολογίας, των δεξιοτήτων και των υπηρεσιών σε ολόκληρο τον κόσμο, ένας άλλος τομέας που προμηνύεται κερδοφόρος είναι αυτός του διαστημικού τουρισμού. Συγκεκριμένα, η αμερικανική εταιρεία διαστημικών πτήσεων «Virgin Atlantic», εξετάζει το ενδεχόμενο της δημιουργίας προπληρωμένων εισιτηρίων (prepaid tickets), οι οποίες θα προσφέρουν διαστημικές πτήσεις για περίπου 2-3 ώρες, στην αστρονομική τιμή των 250.000 δολαρίων. Παράλληλα, μία ακόμη εταιρεία, η «Space X» του Elon Musk, στοχεύει μέσα στα επόμενα χρόνια να εκτοξεύσει ένα διαστημόπλοιο που θα μεταφέρει για πρώτη φορά ανθρώπους στον Άρη, το οποίο θα αποτελέσει διαστημικό άλμα για την ανθρωπότητα. Σκέψεις υπάρχουν από την «Blue Origin» να μεταφερθεί μέρος της βαριάς βιομηχανίας ανά τον κόσμο, εκτός του πλανήτη γη, με σκοπό την ελάφρυνση της μόλυνσης του περιβάλλοντος. (Viens, 2019) 

Χωρίς αμφιβολία το μέλλον της διαστημικής οικονομίας φαίνεται πολλά υποσχόμενο. Συνάμα, τα τεχνολογικά άλματα που ήδη συμβαίνουν, αλλά και πρόκειται να συμβούν, μπορεί να φαίνονται αρκετά απρόσιτα εκ πρώτης όψεως, ωστόσο οι δρώντες που συμμετέχουν στοχεύουν στο να τα κάνουν προσβάσιμα στους πολίτες και τις επιχειρήσεις, με σκοπό την πρόοδο της κοινωνίας. 

Βιβλιογραφία 

Consilium.europa.eu, 2020. Διαστημική Πολιτική Για Μια Βιώσιμη Οικονομία: Το Συμβούλιο Ενέκρινε Συμπεράσματα. [online] Consilium.europa.eu. Available here [Accessed 4 January 2021].

Consilium.europa.eu, n.d. Διαστημική Πολιτική Της ΕΕ. [online] Consilium.europa.eu. Available here [Accessed 4 January 2021].

Esa.int, 2019. What Is The Space Economy?. [online] Space-economy.esa.int. Available here [Accessed 4 January 2021].

KPMG, 2020. The Future Of The Space Economy. [online] KPMG. Available here  [Accessed 4 January 2021].

Nasa.gov, 2017. State Of The Satellite Industry Report. 1st ed. [ebook] USA: Nasa.gov, pp.4-13. Available here [Accessed 4 January 2021].

Nasa.gov, 2019. Economic Impact Report. 1st ed. [ebook] USA: Nasa.gov, pp.3-17. Available here [Accessed 4 January 2021].

OECD, n.d. OECD Ilibrary. [online] Oecd-ilibrary.org. Available here [Accessed 4 January 2021].

Sia.org, 2019. SIA Released The 2019 State Of The Satellite Industry Report. [online] Satellite Industry Association. Available here [Accessed 4 January 2021].

Unoosa.org, 2020. The Space Economy Initiative. 1st ed. [ebook], unoosa.org, pp.2-14. Available here [Accessed 4 January 2021].

Unoosa.org, n.d. World Space Agencies Webpage. [online] Unoosa.org. Available here [Accessed 7 January 2021].

Viens, A., 2019. Visualized: The Race To Invest In The Space Economy. [online] Visual Capitalist. Available here [Accessed 4 January 2021].

Wharton, 2019. The Commercial Space Economy: Business Is Making A ‘Giant Leap’. [online] Knowledge@Wharton. Available here [Accessed 4 January 2021].

---