της Δήμητρας Ραχμανίδη, Ερευνήτριας της Ομάδας Περιβάλλοντος & Ενέργειας

Εισαγωγή

Η βιομηχανική ανάπτυξη αποτελεί κινητήρια δύναμη για την τόνωση της οικονομίας των εκάστοτε κρατών παγκοσμίως. Πλέον, δεδομένου του όγκου των περιβαλλοντικών προβλημάτων και της κλιματικής κρίσης που χαρακτηρίζουν την εποχή, τα κράτη στρέφονται ολοένα και περισσότερο στην αειφόρο ανάπτυξη, δηλαδή στην οικονομική ανάπτυξη έχοντας ως προϋπόθεση την προστασία του περιβάλλοντος (Brundtland Commission, 1987, [1]). Στο συγκεκριμένο κλίμα, αναπτύχθηκε η βιομηχανική συμβίωση, η οποία εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στη πόλη Kalundborg της Δανίας.  Στην παρούσα έρευνα θα δοθεί ο ορισμός της βιομηχανικής συμβίωσης, θα αναλυθούν οι θετικές προεκτάσεις της τόσο στον περιβαλλοντικό, όσο και στον οικονομικό τομέα, θα επισημανθεί το νομικό πλαίσιο που διέπει την Ευρωπαϊκή Ένωση ως προς τα απόβλητα των βιομηχανιών, καθώς επίσης θα μελετηθεί το παράδειγμα του Kalundborg Symbiosis.  

Ορισμός της Βιομηχανικής Συμβίωσης

Ως Βιομηχανική Συμβίωση ορίζεται η συνύπαρξη και συνεργασία βιομηχανικών μονάδων μέσω της ανταλλαγής ύλης, υποπροϊόντων, ενέργειας και νερού. Τόσο η αποτελεσματική συνεργασία, όσο η γεωγραφική εγγύτητα αποτελούν σημαντικά χαρακτηριστικά της (Chertow, 2000, [2]). Η βιομηχανική συμβίωση στηρίζεται στα βιομηχανικά οικοσυστήματα, στα οποία οι εκροές μιας βιομηχανίας αποτελούν πρώτες ύλες για μία άλλη (Frosch και Gallopoulos, 1989, [3]). Μέσω της βιομηχανικής συμβίωσης τονώνεται η κυκλική οικονομία και μειώνονται οι περιβαλλοντικοί ρύποι, δηλαδή επιτυγχάνεται η αειφόρος ανάπτυξη. Σύμφωνα με τον κανόνα 3-2 (εικόνα 1), για να είναι εφικτή η ύπαρξη συμβιωτικού δικτύου, πρέπει να συνεργάζονται τουλάχιστον τρεις διαφορετικές βιομηχανικές μονάδες και να ανταλλάσσονται τουλάχιστον 2 διαφορετικοί πόροι. Οι παραπάνω μονάδες δεν θα πρέπει, ωστόσο, να έχουν ως βασική δραστηριότητά τους την ανακύκλωση (Chertow, 2007, [4]). 

Εικόνα 1: Το παράδειγμα του κανόνα 3-2. Πηγή: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1162/jiec.2007.1110  

Επίδραση της Βιομηχανικής Συμβίωσης στον τομέα του περιβάλλοντος και της οικονομίας

Η εφαρμογή της Βιομηχανικής Συμβίωσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο μπορεί να επιφέρει πολλά οφέλη ως προς την οικονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανταγωνίζοντας την παγκόσμια αγορά. Αν και είναι δύσκολο οι επιχειρήσεις να αποδεχτούν την αξία της βιομηχανικής συμβίωσης, μιας και οι τιμές των πρώτων υλών και της ενέργειας κατά την παραγωγή των προϊόντων είναι αρκετά χαμηλές, αποδεικνύεται πως συνολικά αποτελεί μια κερδοφόρα διαδικασία (Laybourn, 2012, [5]). Συγκεκριμένα, υπολογίζεται πως με την καλύτερη επαναχρησιμοποίηση των πρώτων υλών στο πλαίσιο της βιομηχανικής συμβίωσης, είναι ικανές οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις να αποταμιεύσουν συνολικά έως και 1.4 δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο. Μέσω της βιομηχανικής συμβίωσης επιτυγχάνεται η βιώσιμη  ανάπτυξη των κρατών δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας, καθώς έχει υπολογιστεί πως με την εφαρμογή κυκλικής οικονομίας μπορούν να δημιουργηθούν έως και 700.000 νέες θέσεις εργασίας (European Commission, 2020, [6]). 

Με την λειτουργία των βιομηχανικών μονάδων σύμφωνα με το πρότυπο της βιομηχανικής συμβίωσης μειώνεται η κατανάλωση φυσικών πόρων σε σύγκριση με τη μεμονωμένη λειτουργία των εργοστασίων. Το παραπάνω γεγονός ισοδυναμεί με τη μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα, την κατανάλωση λιγότερης ενέργειας και νερού και την παραγωγή λιγότερων σκουπιδιών, συνδράμοντας έτσι στην προστασία του περιβάλλοντος και στην αειφόρο ανάπτυξη. Συνεπώς, επιτυγχάνεται ένα τριπλό κέρδος, όχι μόνο για το περιβάλλον, αλλά και για την οικονομία και την κοινωνία (Laybourn, 2012, [5]). Άλλωστε για να επιτευχθεί έως και το 2050 η κλιματική ουδετερότητα, διατηρώντας το φυσικό περιβάλλον και ενισχύοντας την οικονομία απαιτείται να υπάρχει μια πλήρως κυκλική οικονομία (Timmermans, 2020, [7]). 

Στην πόλη Santa Croce sull’Arno της Ιταλίας, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις που λειτουργούν σύμφωνα με το πρότυπο της βιομηχανικής συμβίωσης (εικόνα 2) συγκρίθηκαν ως προς τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις τους με ένα υποθετικό σενάριο, στο οποίο οι επιχειρήσεις δεν είχαν υιοθετήσει πλήρως το πρότυπο (εικόνα 3). Διαπιστώθηκε πως για την παραγωγή 1 m2 τελικού προϊόντος δέρματος με το πρώτο σενάριο υπάρχει βελτίωση 21,87% ως προς την κλιματική αλλαγή, λόγω της μείωσης εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, ενώ υπάρχει βελτίωση 18,51% ως προς τον ευτροφισμό, σε σύγκριση και των δυο περιπτώσεων με το δεύτερο σενάριο (Daddi T. κ.α., 2017, [8]).

Εικόνα 2: 1ο Σενάριο Πηγή: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S095965261730104X 

Εικόνα 3: 2ο Σενάριο Πηγή: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S095965261730104X 

Θεσμικό Πλαίσιο Ευρωπαϊκής Ένωσης ως προς τη Βιομηχανική Συμβίωση

Σχετικά με την ταξινόμηση των αποβλήτων υπάρχουν δύο διατάξεις στην Οδηγία 2008/98/ΕΕ για τα απόβλητα. Οι συγκεκριμένες διατάξεις σχετίζονται με τα υποπροϊόντα και με τα κριτήρια αποχαρακτηρισμού των αποβλήτων. Οι κατάλογοι που συντάχθηκαν πρέπει να τηρούνται αυστηρώς όσον αφορά τα επικίνδυνα απόβλητα. Σε περιπτώσεις κενών στους συγκεκριμένους καταλόγους για τα υπόλοιπα απόβλητα, τα κράτη μέλη μπορούν να σχηματίζουν και να ακολουθούν τα δικά τους κριτήρια. Συνεπώς, κάθε κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορεί να συμμετέχει ενεργά, στηριζόμενο σε επιστημονικά δεδομένα, στη δημιουργία καταλόγου και στην ανταλλαγή απόψεων μεταξύ άλλων κρατών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2007, [9]). 

Το παράδειγμα του Kalundborg Symbiosis

Στο Kalundborg (πόλη της Δανίας) εφαρμόστηκε για πρώτη φορά η βιομηχανική συμβίωση το  1972 μεταξύ λίγων βιομηχανιών προς όφελος της χρήσης του νερού, του ατμού, της θερμότητας και των αερίων. Με το πέρασμα του χρόνου, όλο και περισσότερες βιομηχανίες συμμετείχαν, αυξάνοντας την ανταλλαγή πόρων και την ροή των αποβλήτων (Valentine, 2016, [10]). Ο κύριος λόγος επιτυχίας της βιομηχανικής συμβίωσης είναι πως όλες οι επιχειρήσεις που συμμετείχαν επωφελούνταν οικονομικά, ενώ η επιτυχία της ως προς την αποτελεσματική λειτουργία εδώ και σχεδόν 50 χρόνια οφείλεται στην εμπιστοσύνη που χαρακτηρίζει την συνεργασία των επιχειρήσεων (Paulraj κ.α., 2014, [11]). Έχει γίνει εφικτή, συνεπώς, η ύπαρξη δικτύων, τα οποία συνδέονται με βιώσιμες συνεργατικές σχέσεις. Κάθε χρόνο οι συμμετέχοντες του Kalundborg Symbiosis εξοικονομούν 24 εκατομμύρια ευρώ, καθώς και 635,000 τόνους διοξειδίου του άνθρακα (European Union, [12]).

Εικόνα 4: Απεικόνιση του Kalundborg Symbiosis, απεικονίζοντας τη ροή της ύλης, της ενέργειας και του νερού. Πηγή: http://www.symbiosis.dk/en/ 

Επίλογος

Η βιομηχανική συμβίωση οφείλει να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στη σύγχρονη εποχή. Όσο τα περιβαλλοντικά προβλήματα διογκώνονται, η κλιματική αλλαγή απειλεί τον πλανήτη, και η οικονομία είναι ασταθής, τόσο θα πρέπει να στρέφεται το ενδιαφέρον στην αειφόρο ανάπτυξη και την κυκλική οικονομία. Αν και το θεσμικό πλαίσιο εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι παντελώς καθορισμένο ως προς τον χαρακτηρισμό των αποβλήτων, τα κράτη- μέλη μπορούν να αναλάβουν πρωτοβουλία και να συντάσσουν καταλόγους, βασιζόμενοι σε επιστημονικά δεδομένα. Το παράδειγμα του Kalundborg Symbiosis αποδεικνύει πως μακροπρόθεσμα απολαμβάνονται τόσο οικονομικά, όσο και περιβαλλοντικά οφέλη. Συνεπώς, με διάθεση για έμπιστη συνεργασία και αξιοπιστία είναι εφικτή η αποτελεσματική εφαρμογή του μοντέλου της βιομηχανικής συμβίωσης.

Βιβλιογραφία

[1] Brundtland Commission (1987). ‘Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future’. [Last access 19/12/2020]. Available here.

[2] Chertow M. R. (2000). ‘INDUSTRIAL SYMBIOSIS: Literature and Taxonomy’, Annual Review of Energy and the Environment. [Last access 18/12/2020]. Available here.

[3] Frosch R. A., Gallopoulos N. E. (1989). ‘Strategies for Manufacturing’, Scientific American. [Last access 18/12/2020]. Available here.

[4] Chertow M. R. (2008). ‘ “Uncovering” Industrial Symbiosis’, Journal of Industrial Ecology. [Last access 21/12/2020]. Available here.

[5] Laybourn P., Lombardi D. R. (2012). ‘Redefining Industrial Symbiosis’, Journal of Industrial Ecology. [Last access 19/12/2020]. Available here.

[6] European Commission (2020). ‘Making Industrial Symbiosis ‘Business as usual’ for Europe’s circular economy’. [Last access 18/12/2020]. Available here.

[7] European Commission. ‘Changing how we produce and consume: New Circular Economy Action Plan shows the way to a climate-neutral, competitive economy of empowered consumers’. [Last access 20/12/2020]. Available here.

[8] Daddi T., Nucci B., Iraldo F. (2017). ‘Using Life Cycle Assessment (LCA) to measure the environmental benefits of industrial symbiosis in an industrial cluster of SMEs’, Journal of Cleaner Production. [Last access 22/12/2020]. Available here.

[9] European Union (2008). ‘DIRECTIVE 2008/98/EC OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL’, Official Journal of the European Union. [Last access 19/12/2020]. Available here.

[10] Valentine S.V. (2016). ‘Kalundborg Symbiosis: fostering progressive innovation in environmental networks’, Journal of Cleaner Production. [Last access 20/12/2020]. Available here.

[11] Paulraj A., Jayaraman V., Blome C. (2014). ‘Complementarity effect of governance mechanisms on environmental collaboration: does it exist?’, International Journal of Production Research. [Last access 21/12/2020]. Available here.

[12] European Union. ‘Kalundborg Symbiosis: six decades of a circular approach to production’. [Last access 20/12/2020]. Available here.