της Κασσιανής Ντούβα, Ερευνήτριας της Ομάδας Οικονομικών Θεμάτων

Περίληψη

Στη παρούσα ανάλυση θα παρουσιαστούν και θα αναλυθούν σε οικονομικό επίπεδο τα βασικά στοιχεία που δομούσαν την ιρλανδική οικονομία πριν τη κρίση, ενώ στη συνέχεια θα δοθεί έμφαση στις αιτίες του ξεσπάσματος της οικονομικής κρίσης στη χώρα, και τέλος, θα αναλυθούν οι τρόποι και οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν προκείμενου να εξέλθει της κρίσης. Στη τελευταία ενότητα, αυτή των συμπερασμάτων, θα γίνει εξαγωγή εκτιμήσεων αναφορικά με τον χαρακτήρα της οικονομικής κρίσης στην Ιρλανδία όπως και του τρόπου εξόδου από αυτή.

Εισαγωγή

Η Ιρλανδία αντιμετώπισε κάποιες από τις σοβαρότερες επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης που συντάραξε την Ευρώπη. Πολλές χώρες τότε, όπως και η Ιρλανδία, επωμίστηκαν το βάρος μιας σκληρής δημοσιονομικής πολίτικης προκειμένου να ανακτήσουν την αγωνιστικότητα της οικονομίας τους. Η παρούσα εργασία εξετάζει την περίπτωση της Ιρλανδίας στις πτυχές που την αφορούν, έτσι ώστε να είναι δυνατή μια ολοκληρωμένη πολίτικη, οικονομική και κοινωνική προσέγγιση της εν λόγω περιπτωσιολογικής μελέτης.

Στη παρούσα ανάλυση βασικό επίδικο είναι να μελετήσουμε και να παρουσιάσουμε την Ιρλανδίας ως μιας ιδιαίτερη περίπτωση στα πλαίσια της οικονομικής κρίσης που έπληξε την Ευρώπη. Η Ιρλανδία ήταν μια από τις χώρες που εισήλθαν σε καθεστώς βίαιης δημοσιονομικής προσαρμογής, προκείμενου να ανακτήσει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας της (Βαρουφάκης, Πατώκος, Τσερκέζης, & Κουτσοπέτρος, 2011).

Μια επιπρόσθετη σημαντική πτυχή στην όποια θα δοθεί ιδιαίτερη έμφαση είναι το γεγονός ότι η συγκεκριμένη χώρα κατάφερε σχετικά εύκολα και σύντομα να απεμπλακεί από τα δεσμά της οικονομικής κρίσης.

Η ιρλανδική οικονομία πριν τη κρίση

Η ιρλανδική οικονομία, πριν ξεσπάσει η οικονομική κρίση, ήταν μια ακμάζουσα οικονομία, με εξαιρετικά θετικά οικονομικά στοιχεία και υψηλές δυνατότητες ανάπτυξης. Ειδικότερα, η Ιρλανδία παρουσίαζε ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης άνω του μέσου όρου της Ευρώπης των 28 με ενδεικτικό παράδειγμα το 2007, όπου η ανάπτυξη της χώρας μετρήθηκε στο 5,5% την ίδια στιγμή που ο ευρωπαϊκός μέσος ορός ήταν στο 3,1%. Περαιτέρω, πρέπει να σημειωθεί ότι κατά την ίδια χρονική περίοδο, η Ιρλανδία είχε πλεόνασμα στον προϋπολογισμό της, της τάξης του 0,3% (Δαϊλίδης, 2018). Επιπλέον, σε ότι αφορά το δημόσιο χρέος της χώρας αυτό είχε καταγραφεί στο 23, 9% του ΑΕΠ, ποσοστό πολύ χαμηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο ορό που ήταν στο 57,8%. Είναι σαφές ότι η οικονομία της Ιρλανδίας ήταν σε πολύ καλό επίπεδο, πριν ξεκινήσει το ζήτημα της κρίσης το οποίο δημιούργησε μια εξαιρετικά δυσχερή κατάσταση, τόσο στα μακροοικονομικά μεγέθη της χωράς, όσο και συνολικά στην ιρλανδική κοινωνία (Murphy, 2000). Εξάλλου, μέχρι το 2010, η Ιρλανδία θεωρούνταν ως μια εξαιρετικά αναπτυγμένη οικονομία, με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, ενώ ταυτόχρονα ήταν ένας επενδυτικός προορισμός υψηλής συζήτησης (Honohan, 2009). Αποτέλεσε λοιπόν, τεράστια και δυσάρεστη έκπληξη τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο, το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης στη χωρά, η όποια βρήκε απροετοίμαστους τόσο τους ευρωπαϊκούς οικονομικούς μηχανισμούς, όσο και την ίδια την ηγεσία της χωράς. Ήταν η πρώτη φορά, που έμπαινε σε αμφισβήτηση η οικονομική ισχύς της Ευρώπης, όπως και η ίδια η δομή και αρχιτεκτονική της νομισματικής ένωσης του ευρώ. Η Ιρλανδία ήταν η δεύτερη χώρα μετά την Ελλάδα, που λύγισε οικονομικά και αναγκάστηκε να εισέλθει σε καθεστώς μνημονίου τον Νοέμβριο του 2010 (Honohan, 2009). Στην επόμενη ενότητα θα δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στις αιτίες που οδήγησαν στο ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης στην Ιρλανδία 

Οι αιτίες της οικονομικής κρίσης στην Ιρλανδία

Οι βασικές αιτίες που οδήγησαν στην εισαγωγή της Ιρλανδίας σε καθεστώς οξείας οικονομικής κρίσης είχαν τέσσερις βασικούς πυλώνες. Ο πρώτος πυλώνας αφορούσε την κρίση στην κτηματική αγορά και στην αγορά κατοικίας με αποτέλεσμα χιλιάδες νοικοκυριά στη χώρα να μην είναι σε θέση να πληρώσουν τα δάνεια τους. Ο δεύτερος πυλώνας αφορούσε στην εκτίναξη των ποσοστών ανεργίας με χιλιάδες πολίτες, κυρίως νέους, είτε να βγαίνουν στην ανεργία είτε να φεύγουν από την χωρά. Ο τρίτος πυλώνας αφορούσε στην εξαιρετικά σημαντική κρίση στα δημόσια οικονομικά που έφερε το κράτος σε σχεδόν πλήρη αδυναμία να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του. Ο τέταρτος πυλώνας είχε άμεση σχέση με την ολοσχερή κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού και τραπεζικού συστήματος που οδήγησε την οικονομία σε πλήρη πανικό (Honohan, 2009).

Σε ότι αφορά στη κρίση στη στεγαστική αγορά, αυτή ήταν αποτέλεσμα του εύκολου δανεισμού, στον οποίο είχαν πρόσβαση οι πολίτες μετά την είσοδο της χώρας στο ευρώ. Ο δανεισμός είχε αποτελέσει την εύκολη λύση για νοικοκυριά και επιχειρήσεις, ώστε να έχουν πρόσβαση σε οικονομικούς πόρους με χαμηλό επιτόκιο. Την ίδια στιγμή αυτή ήταν μια κατάσταση που αξιοποιήθηκε και από το κράτος, το οποίο απέφευγε να βάλει υψηλή φορολογία προκείμενου να εξισορροπήσει τον προϋπολογισμό του. Η ιδιωτική οικονομία ουσιαστικά είχε υποκαταστήσει το κράτος (Morgan, 2009).

Αναλύοντας τη κρίση απασχόλησης, η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί ήταν ιδιαίτερα επώδυνη. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι, ενώ η ανεργία το 2007 ήταν στο 4,7%, το 2010 είχε φτάσει ήδη στο 14%. Το συγκεκριμένο πρόβλημα επηρέασε σε πολύ μεγάλο βαθμό την ιρλανδική οικονομία, καθώς το πιο πολύτιμο κεφάλαιο αυτής, η νεολαία, αναγκάστηκε να αναζητήσει διέξοδο στο εξωτερικό (Morgan, 2009).

Επρόκειτο, λοιπόν, για δύο βασικές αιτίες που οικοδόμησαν την ιρλανδική οικονομική κρίση, οι όποιες ωστόσο από μόνες τους δεν ήταν ικανές να οδηγήσουν τη χώρα σε μνημόνιο. Η κατάσταση έγινε πιο δραματική με την εμφάνιση κρίσης στα δημόσια οικονομικά και την συνεπακόλουθη κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος (Morgan, 2009).

Όλα ξεκίνησαν τον Σεπτέμβριο του 2008. Η οικονομική κατάρρευση της Lehman Brothers οδήγησε σε πολλαπλή κρίση τραπεζών σε όλο τον πλανήτη. Οι ιρλανδικές τράπεζες έπεσαν θύματα της τραπεζικής κρίσης, με αποτέλεσμα η κυβέρνηση της Ιρλανδίας να αναγκαστεί να εγγυηθεί τόσο τις καταθέσεις των πολιτών, όσο και να αναλάβει τα χρέη των πτωχευμένων τραπεζών (Δαϊλίδης, 2018). Η ανάληψη των χρεών των τραπεζών έγινε ύστερα από έντονη ευρωπαϊκή πίεση, ακριβώς γιατί οι βρετανικές, γαλλικές και γερμανικές τράπεζες είχαν μεγάλη έκθεση στην ιρλανδική οικονομία. Αν, λοιπόν, η ιρλανδική κυβέρνηση άφηνε τις τράπεζες της να καταρρεύσουν, αυτό το γεγονός θα συμπαρέσυρε τραπεζικά ιδρύματα της Γαλλίας, Γερμανίας και της Μ. Βρετανίας (Powell, 2003). Αυτή η απόφαση της ηγεσίας της χωράς είχε ως αποτέλεσμα μια εξαιρετικά μεγάλη επιβάρυνση των δημόσιων οικονομικών όπως και του προϋπολογισμού της. Ενδεικτικά, επισημαίνεται ότι το έλλειμμα της χώρας από σχεδόν μηδενικό το 2007 κατέληξε στο 25% το 2010. Ταυτόχρονα, το δημόσιο χρέος από το 25% του ΑΕΠ κατέληξε στο 2010 στο 96, 2% του ΑΕΠ. Η κατάσταση γινόταν όλο και πιο δύσκολη, καθώς το άσχημο οικονομικό κλίμα το επιβάρυνε περαιτέρω η κάμψη της οικονομικής δραστηριότητας που έφτασε στο σημείο του μηδενός (Powell, 2003). 

Η σύνθεση των τεσσάρων αυτών πυλώνων που αποτέλεσαν τη πολλαπλή πηγή της οικονομικής κρίσης στη χώρα πήρε τη μορφή ενός εκρηκτικού οικονομικού “κοκτέιλ”, το όποιο δηλητηρίασε τις δομές της ιρλανδικής οικονομίας. Παράλληλα αποκαλύφθηκε ότι οι εξαιρετικά υψηλοί ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης της προηγούμενης δεκαετίας, δεν είχαν σταθερές βάσεις και είχαν στηριχθεί πάνω σε συγκυριακές αιτίες. Ωστόσο, το γεγονός που τελικά οδήγησε τη χώρα σε καθεστώς μνημονίων και εποπτείας, ήταν τα υψηλά οικονομικά ελλείμματα που έφεραν το κράτος στο χείλος του γκρεμού. Εδώ πρέπει να σημειωθεί, ότι η Ιρλανδία εισερχόμενη σε μνημόνιο δανείστηκε 8,5 δις ευρώ, με την υποχρέωση να επιβάλλει μια σειρά δημοσιονομικών μέτρων, ιδιαίτερα επώδυνα για τον πληθυσμό (Honohan, 2009). 

Αναλύοντας τα παραπάνω δεδομένα, θα μπορούσε με ασφάλεια να υποστηριχθεί ότι η οικονομική κρίση στη χώρα ήταν αποτέλεσμα πολυδιάστατων και πολυσύνθετων αιτιών. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα πλέγμα καταστάσεων οι όποιες αλληλοτροφοδοτήθηκαν φέρνοντας την ιρλανδική οικονομία στο χείλος της αβύσσου. Εδώ πρέπει να συνυπολογιστεί ότι η οικονομία της χώρας πριν από τη κρίση είχε στηρίξει το μεγαλύτερο μέρος της ανάπτυξης της στο τραπεζικό σύστημα, με αποτέλεσμα η κρίση αυτού να συμπαρασύρει το σύνολο της οικονομίας. Η επιλογή της κυβέρνησης της χωράς να διασώσει το τραπεζικό σύστημα έτυχε οξείας κριτικής από παρά πολλές πλευρές, ωστόσο πρέπει να επισημανθεί ότι ήταν περίπου μια αυτονόητη επιλογή (Κουγιανού, 2015) Η Ιρλανδία ως χωρά της ζώνης του ευρώ δε μπορούσε να ακολουθήσει μια πορεία που θα την έφερνε σε αντιπαράθεση με τις ισχυρές οικονομίες της Ευρώπης. Από αυτή τη σκοπιά, η πολιτική ηγεσία της χώρας ακολούθησε πιστά τις εντολές κυρίως Γερμανίας και Γαλλίας, έχοντας ως στόχο να απεμπλακεί σύντομα από το μνημόνιο, κάτι που τελικά συνέβη, το 2013, αναγκάζοντας πολλούς να αναφερθούν στο περιβόητο Success Story του βορρά. Στην επόμενη ενότητα, θα αναλύσουμε ενδελεχώς τους τρόπους και τις διαδικασίες που ακολουθήθηκαν προκειμένου η χώρα να απεγκλωβιστεί από μνημόνιο (Κουγιανού, 2015). 

Η διαδικασία εξόδου από  το μνημόνιο

Όπως ελέχθη στις προηγούμενες ενότητες, η ιρλανδική οικονομική κρίση ήταν μια εξαιρετικά σύνθετη περίπτωση, ενώ κυριαρχούσε η αίσθηση ότι πολύ δύσκολα θα κατάφερνε η χώρα να απελευθερωθεί από τα δεσμά του μνημονίου. Η Ιρλανδία είχε ωστόσο ένα συγκριτικό πλεονέκτημα: η οικονομική κρίση που μάστιζε τη χώρα δεν ήταν κυρίως δημοσιονομική, αντίθετα ήταν αποτέλεσμα της τραπεζικής κρίσης που είχε συμπαρασύρει στον όλεθρο το σύνολο της οικονομίας (Morgan, 2009). Όποτε, το σχετικό δημοσιονομικό πρόβλημα ήταν αποτέλεσμα της τραπεζικής κρίσης και γι’ αυτό ήταν σχετικά εύκολα αναστρέψιμο. Η κυβέρνηση της Ιρλανδίας στη προσπάθεια να βγάλει τη χώρα από την κρίση, έκανε δύο βασικές κινήσεις: προχώρησε σε μεγάλη αύξηση της φορολογίας και ταυτόχρονα, έκοψε μεγάλο μέρος των δημοσιονομικών δαπανών. Επιπρόσθετα, συνέδεσε τη διαδικασία πρόσληψης εργαζόμενων με εκτεταμένες φοροαπαλλαγές στις επιχειρήσεις ώστε αυτές να αρχίσουν να προσλαμβάνουν εργατικό δυναμικό. Αυτή η πολίτικη είχε ως αποτέλεσμα τη συγκράτηση της ανεργίας σε σχετικά ανεκτά επίπεδα, τη σχετική αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος που είχε ως αποτέλεσμα τη σταθεροποίηση, αρχικά, της ενεργούς ζήτησης και της αύξησης αυτής σε μια δεύτερη φάση (Morgan, 2009).

Ένα επίσης βασικό στοιχειό ήταν ότι αργά αλλά σταθερά μεταβλήθηκε και η ψυχολογία των αγορών σε σχέση με την ικανότητα της χωράς να ανταπεξέλθει στις υποχρεώσεις της. Βασικό ρόλο σε αυτό έπαιξε ότι μειώθηκαν οι δαπάνες σε μισθούς και συντάξεις κοντά στο 17% ενώ παράλληλα απολύθηκε το 10% των δημοσίων υπαλλήλων. Ταυτόχρονα, η Ιρλανδία δεν αποδέχθηκε να της παρασχεθεί προληπτική πιστωτική γραμμή στήριξης. Αυτό το έπραξε γιατί ήθελε να δώσει το μήνυμα ότι μπορεί από μόνη της να μπει σε ρυθμούς ανάπτυξης (Murphy, 2000). 

Όλα αυτά τα μέτρα που πάρθηκαν είχαν ως αποτέλεσμα η ανεργία να μειωθεί στο 11% ενώ πολύ σύντομα η χώρα, μακροοικονομικά, να βρεθεί σε μια ισορροπία. Υπό αυτή την οπτική μπορεί να ειπωθεί με ασφάλεια ότι η Ιρλανδία διανύει μια μεταμνημονιακή εποχή. Εξάλλου, ήδη από το 2014 και μετά έχει ανάπτυξη 4,8% ενώ το 2016 αυτή εκτινάχθηκε στο 7,8%. Ένα βασικό στοιχείο το οποίο συμβάλλει θετικά στη διατήρηση ενός βιώσιμου οικονομικού σχεδιασμού της χωράς είναι ότι έχει εμπεδωθεί ένα σχετικά σταθερό οικονομικό περιβάλλον. Η φορολογία των επιχειρήσεων έχει παραμείνει στο 12,5% ενώ, επιπλέον, η οικονομία άνοιξε, υποδεχόμενη ξένες επενδύσεις, παρέχοντας στους επενδυτές ευκαιρίες οικονομικής ανάπτυξης (Honohan, 2009). 

Επιπλέον, έγινε σημαντική στροφή στην αλλαγή των παραγωγικών μοντέλων της χωράς με αυτή να εστιάζεται στη περαιτέρω ανάπτυξη του αγροτικού τομέα, στην εισδοχή νέων τεχνολογιών, όπως και τις μεγάλες επενδύσεις στους τομείς της γνώσης και της πληροφορίας. Φυσικά δε μπορεί να ειπωθεί ότι έχει δημιουργηθεί ένα ιδανικό οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον, καθώς οι ανισότητες παραμένουν, ενώ υπάρχει μεγάλη δυσαρέσκεια των πολιτών, καθώς υποχρεώθηκαν να πληρώσουν την τραπεζική φούσκα. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσομ πρέπει να είναι σαφές ότι έχει ανοίξει ένας δρόμος προκειμένου η χώρα να επουλώσει τις πληγές της και να οδηγηθεί σε μια περίοδο μακρόπνοης και βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης.

Αν, τελικά, θα θέλαμε να εξηγήσουμε τους λόγους για τους οποίους η Ιρλανδία απεγκλωβίστηκε από τον κύκλο της ύφεσης, θα λέγαμε ότι επέλεξε να επιστρατεύσει όλες τις διαθέσιμες κοινωνικές και οικονομικές δυνάμεις της χώρας, σπάζοντας εγκαίρως την εποπτεία της ΕΕ και των οργάνων της.

Συμπεράσματα

Στη βάση, λοιπόν, των παραπάνω και αφού έγινε μια απόπειρα να παρουσιαστεί η συνολική εικόνα της Ιρλανδίας τόσο κοινωνικά όσο και οικονομικά, θα μπορούσαμε να καταλήξουμε στα εξής συμπεράσματα: η Ιρλανδία ήταν μια οικονομία εξαιρετικά ευάλωτη λόγω του αδύναμου τραπεζικού τομέα ενώ παράλληλα, ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της οικονομίας της είχε στηριχθεί στον ανεξέλεγκτο δανεισμό των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Το τραπεζικό της σύστημα ήταν ουσιαστικά πτωχευμένο. Όλα τα παραπάνω στοιχεία συναποτέλεσαν βασικές αιτίες εκ των οποίων προήλθε η οικονομική κρίση στη χώρα, διαλύοντας την αγορά εργασίας και αποσαρθρώνοντας τον δημόσιο τομέα της οικονομίας. Ωστόσο, όπως κατέστη φανερό, από την εξέλιξη της οικονομικής κρίσης στη χώρα υπήρχε δυνατότητα για μια διαφορετική πορεία. Αυτή η πορεία ανάπτυξης έστω και με αμελητέους ρυθμούς στηρίχθηκε στη σχεδόν μαζική κινητοποίηση της ιρλανδικής κοινωνίας, η όποια απαίτησε την παραδειγματική τιμωρία των τραπεζικών στελεχών, αλλά ταυτόχρονα εξέφρασε τη θέληση της για ένα διαφορετικό οικονομικό μοντέλο ζωής και, τέλος, στην αξιοποίηση του συνόλου των παραγωγικών δυνατοτήτων της χωράς και στη στροφή της οικονομίας σε έναν εξαγωγικό προσανατολισμό (Powell, 2003). 

Βιβλιογραφία/Αρθρογραφία

Τουχτίδου Σ. (2020). “Ιρλανδία: Ιστορική νίκη της Αριστεράς”. euronews. Διαθέσιμο εδώ.

Μήτσας, Μ., Λιναρδάτος, Ο. (2019). “Ξένες επενδύσεις, Παιδεία και Εξωστρέφεια: Πως σώθηκε η Ιρλανδία.” Διανέοσις. Διαθέσιμο εδώ.

Βαρουφάκης, Γ., Πατώκος, Τ., Τσερκέζης, Λ. & Κουτσοπέτρος, Χ. (2011), Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα και την Ευρώπη το 2011. Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ. Διαθέσιμο εδώ.

Κουγιάνου, Α. (2015). “Η περίπτωση της Ιρλανδίας: Πόσο επιτυχημένο είναι το Success Story του Βορρά;” Huffington Post. Διαθέσιμο εδώ.

Καθημερινή (2018). “Ευάλωτη η ιρλανδική οικονομία παρά τα υψηλά έσοδα από φόρους”. Διαθέσιμο εδώ. 

Δαϊλίδης, Π. (2018). , “Αναλύστε τις ομοιότητες και τις διαφορές της Ελληνικής κρίσης χρέους με εκείνη των άλλων χωρών της ευρωζώνης”. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Μεταπτυχιακή εργασία. Διαθέσιμο εδώ

Murphy, A.(2000). “The “Celtic Tiger”-An Analysis of Ireland’s Economic Growth Performance”. Robert Schuman Center for Advanced Studies, European University Institute. Available here.

Honohan P. (2009). “What went wrong in Ireland?”. Trinity College Dublin. Available here.

Powell B.(2003). “Economic Freedom And Growth: The Case of The Celtic Tiger”, Cato Journal, Vol. 22, No. 3. Mercatus Center. 

Morgan, K. (2009) “The Irish Credit Bubble, Centre For Economic Research”, University College Dublin, WP09/32.