της Στέλλας Μίτιλη, μέλους της Ομάδας Συνεντεύξεων
Στις μέρες μας η «τεχνητή νοημοσύνη» ως έννοια ακούγεται και συζητείται όλο και περισσότερο, καθώς αναμένεται να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο ως τεχνολογία του μέλλοντος. Είναι, μάλιστα, χαρακτηριστικό ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη παίζει, επίσης, κεντρικό ρόλο στην Πράσινη Συμφωνία και την ανάκαμψη της ΕΕ μετά τον COVID-19 (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο).
Στο ερώτημα «τι είναι τεχνητή νοημοσύνη;», ωστόσο, υπάρχουν αρκετές διαφοροποιήσεις μεταξύ των επιστημόνων ποικίλων κλάδων και ερευνητών με τον παρακάτω να αποτελεί μάλλον τον πιο ολοκληρωμένο και αποδεκτό: «Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ο επιστημονικός χώρος που προσφέρει τις τεχνικές για την επίλυση δύσκολων προβλημάτων, με τη μηχανή να μιμείται απλώς βιολογικές διεργασίες, χωρίς να είναι απαραίτητο να επιδεικνύει γενική νοημοσύνη» (Γεωργούλη Κ., 2015). Ωστόσο, ενδιαφέρον παρουσιάζει να αποκτήσουμε μια γενική εικόνα του πως αντιλαμβάνεται ένας κοινός πολίτης χωρίς απαραίτητα εξειδίκευση στον κλάδο τον όρο «τεχνητή νοημοσύνη».
Κύριο στόχο του παρόντος κειμένου αποτελεί η προβολή των πορισμάτων μιας μικρής κλίμακας ποιοτικής έρευνας με 30 συμμετέχοντες, γυναίκες και άνδρες, που απάντησαν σε 5 ερωτήσεις με σύντομες συνεντεύξεις ατόμων που ανήκουν στις ηλικιακές ομάδες των 18-24 και 25-35 ετών.
Όσον αφορά το πρώτο, λοιπόν, ερώτημα που κλήθηκαν να απαντήσουν, το οποίο, όπως έγινε ήδη κατανοητό, ήταν «Πώς αντιλαμβάνεστε ως έννοια την «Τεχνητή νοημοσύνη»;», η πλειονότητα των συμμετεχόντων συμφωνούν στα βασικά χαρακτηριστικά της, αφού οι περισσότεροι την ορίζουν ως επιστήμη και όλοι αναφέρονται στην υπολογιστικό της χαρακτήρα ως μηχανής. Είναι, φυσικά, ευρέως αποδεκτό, επίσης, ότι αποτελεί επίτευγμα του ανθρώπου και της εξέλιξης της τεχνολογίας. Χαρακτηριστική και μάλλον κοινή για το μεγαλύτερο αριθμό των απαντήσεων που δόθηκαν αποτελεί η εξής απάντηση-ορισμός: «Τεχνητή νοημοσύνη καταλαβαίνω πως είναι η δυνατότητα ορισμένων μηχανών να προσομοιώνουν τον ανθρώπινο τρόπο σκέψης μέσω της μάθησης, της γνώσης και της επίλυσης προβλημάτων (χωρίς την ανθρώπινη παρέμβαση)». Πάντως, πολλοί από τους συμμετέχοντες αναφέρθηκαν και στην σκέψη, στην δυνατότητά της, δηλαδή, να λαμβάνει μόνη της αποφάσεις (με βάση, όμως, συγκεκριμένες οδηγίες που της έχει δώσει ο άνθρωπος, καθώς αποτελεί ανθρώπινο δημιούργημα).
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι οι νέες τεχνολογικές τάσεις γενικότερα πλέον επηρεάζουν περισσότερο από ποτέ τη ζωή μας και ιδίως στην περίοδο αυτή της πανδημίας, που οι υπολογιστές κατά κύριο λόγο καλύπτουν το κενό ανά τομέα (εργασίας, φοίτησης, εκπαίδευσης, ψυχαγωγίας, επικοινωνίας κ.λπ.), που δημιουργείται λόγω της αδυναμίας διαπροσωπικής επαφής. Το δεύτερο ερώτημα που κλήθηκαν να απαντήσουν οι συνεντευξιαζόμενοι είναι ακριβώς αν πιστεύουν ότι οι νέες τεχνολογικές τάσεις επηρεάζουν τη ζωή μας και, ειδικότερα, πώς μας επηρεάζει η εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης. Όλοι ανεξαιρέτως, όπως αναμενόταν, έδωσαν θετική απάντηση στο κύριο ερώτημα, περιγράφοντας όλοι τον τρόπο που γίνεται, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ενώ υπήρχε μεγαλύτερη διαφοροποίηση στο υποερώτημα. Ο ίδιος ο Stephen Hawking υποστήριξε όσον αφορά την τεχνητή νοημοσύνη ότι «θα είναι είτε το καλύτερο είτε το χειρότερο πράγμα που συνέβη ποτέ στην ανθρωπότητα». Είναι αλήθεια, όπως παρατηρεί μεγάλο μέρος των συμμετεχόντων, ότι η ραγδαία εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης τυγχάνει πλέον εφαρμογής σε πάρα πολλούς τομείς. Ενδεικτικά αναφέρεται ο τομέας της ιατρικής, όπου κατασκευάζονται μηχανήματα τα οποία μπορούν πια να επέμβουν με τεράστια ακρίβεια σε δύσκολες επεμβάσεις. Αλλά η εφαρμογή της στην καθημερινή ζωή παρατηρείται και στο γεγονός παραδείγματος χάριν ότι «οι προτιμήσεις μας από την πλοήγηση στο Internet αποθηκεύονται συνεχώς και χρησιμοποιούνται για όσο το δυνατόν πιο εύστοχες συστάσεις προϊόντων, ταινιών, τραγουδιών κ.λπ., προσαρμοσμένες σε κάθε χρήστη», όπως παρατηρεί χαρακτηριστικά ένας ερωτηθείς.
Πηγή: Στεφανή Π., «Τεχνητή Νοημοσύνη και Εργαζόμενος: Ποιος θα νικήσει;», Available here
Τελικά, όμως, η τεχνητή νοημοσύνη θα έχει θετικό αντίκτυπο στην κοινωνία; Και αν ναι, χωρίς «παρενέργειες»; Το 61% των Ευρωπαίων διάκειται ευνοϊκά στην Τεχνητή Νοημοσύνη και τα ρομπότ, ενώ το 88% θεωρεί ότι οι τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης απαιτούν προσεκτική διαχείριση (Ευρωβαρόμετρο 2017, ΕΕ28). Μολονότι βραχυπρόθεσμα, ο στόχος της διατήρησης της επίδρασης της τεχνητής νοημοσύνης στην κοινωνία φαίνεται να ωφελεί την έρευνα σε πολλούς τομείς, από τα οικονομικά και τη νομοθεσία έως τα τεχνικά θέματα, όπως η επαλήθευση, η εγκυρότητα, η ασφάλεια και ο έλεγχος, δυστυχώς συνυπάρχουν και οι κίνδυνοι από τη δυσλειτουργία της (Future of life institute). Οι συμμετέχοντες απαντούν ως προς τον θετικό αντίκτυπο της Τεχνητής Νοημοσύνης στην κοινωνία ότι οι δυνατότητες του ανθρώπου εν γένει αυξάνονται με παράλληλη μείωση του χρόνου εργασίας και αύξηση της ακρίβειας, ενώ γίνεται λόγος από ορισμένους και για τα οφέλη της εξ’ αποστάσεως εργασίας και επικοινωνίας που τους παρέχει. Ως «πολλά υποσχόμενη στο μέλλον» παρουσιάζεται από την πλειονότητα των ερωτηθέντων, που φαίνεται να την αντιμετωπίζουν με μια αρκετά θετική στάση, ενώ χαρακτηριστικά διατυπώθηκε ότι «Βοηθούν στην βελτίωση της καθημερινότητας π.χ. τα smartphones χρησιμοποιούν την τεχνητή νοημοσύνη για την παροχή βελτιστοποιημένων και εξατομικευμένων ρυθμίσεων στους χρήστες τους».
Αναφορικά με τις αρνητικές επιπτώσεις, αυτές φαίνεται ότι μπορούν να λάβουν πολιτικές, κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις, ακόμα και σε επίπεδο δικαιωμάτων του ανθρώπου (βλ. και τη δράση της οικείας Επιτροπής του Συμβουλίου της Ευρώπης). Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων αναφέρθηκε στους κινδύνους ως προς την ιδιωτικότητα και την ασφάλεια των προσωπικών δεδομένων με τις εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης, την πρόσβαση που αποκτά σε δεδομένα και στη γνώση που παράγεται από την ανάλυση τους. Ειδικότερα, η απειλή εντοπίζεται κυρίως «στο σενάριο που κάποιος τρίτος αποκτά πρόσβαση στα δεδομένα του χρήστη ή στις εκτιμήσεις που ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να κάνει για τον χρήστη. Επίσης, τυχόν τεχνικά κενά θα μπορούσαν να επιτρέψουν σε κακόβουλους χρήστες να αποκτήσουν πρόσβαση και έλεγχο μίας συνδεδεμένης συσκευής με προφανή, καταστροφικά ενδεχόμενα». Δεν έλειψε πάντως από τις απαντήσεις και η αναφορά στην ανεργία λόγω της αντικατάστασης του ανθρώπινου δυναμικού από τις «έξυπνες» μηχανές και συστήματα, αλλά και στον επαναπροσδιορισμό της αγοράς εργασίας εν γένει.
Και γεννάται, ως ακολούθως, το πολυσυζητημένο ερώτημα αν αποτελεί ένα ρεαλιστικό σενάριο η Τεχνητή Νοημοσύνη να μπορέσει να ξεπεράσει εν τέλει τον άνθρωπο. Πρόκειται για ένα ερώτημα που έχει απασχολήσει πλήθος ερευνητών ανά τα χρόνια. Ο όρος της «σκέψης» στις μηχανές υφίσταται ήδη για την λήψη αποφάσεων και την επίλυση ενός προβλήματος (εφόσον χρειάζονται σύνθετοι συνειρμοί και λογικές πράξεις). Το βασικό ερώτημα για την ανθρωπότητα σήμερα είναι εάν θα ξεκινήσει μια παγκόσμια κούρσα όπλων από την Τεχνητή Νοημοσύνη χωρίς την παρέμβαση του ανθρώπου ή αν οι τελευταίοι θα καταφέρουν να την αποτρέψουν από την εκκίνηση. Οι περισσότεροι από τους 30.000 ερευνητές της Τεχνητής Νοημοσύνης/ρομποτικής και άλλοι που υπέγραψαν μια ανοιχτή επιστολή για το θέμα το 2015, πιστεύουν με βεβαιότητα σε μια τέτοια εξέλιξη (Thomas M., 2020). Στο ερωτηματολόγιό μας, οι απαντήσεις δόθηκαν με επιφυλακτικότητα και με ένα βαθμό αμφιβολίας. Οι περισσότεροι εικάζουν ότι υπάρχει μάλλον ένα τέτοιο ενδεχόμενο, χωρίς να είναι λίγοι και αυτοί που το θεωρούν αρκετά μακρινό. Οι πόροι για την σε τέτοιο βαθμό εξέλιξη της τεχνολογίας και νοημοσύνης των μηχανών, ώστε να επέλθει μια τέτοια συνέπεια από τους περισσότερους θεωρήθηκε ότι δεν υπάρχουν, ενώ πολλοί επέλεξαν να μην απαντήσουν λόγω άγνοιας επί του θέματος. Αρκετά φιλόδοξο, πάντως, παρουσιάζεται το σχέδιο της ΕΕ NextGenerationEU που έχει ως έναν εκ τους στόχους του να αποτελέσει η Ευρώπη πρωτοπόρο συνασπισμό στους τομείς και μέσω του οποίου μπορεί να αντληθούν τα κατάλληλα εφόδια και πόροι για την περαιτέρω εξέλιξη της Τεχνητής Νοημοσύνης. Πάντως, δεν έλειψαν και απαντήσεις όπως «Πόροι υπάρχουν και για τέτοιους σκοπούς πρέπει να διατίθενται». Αξιοπρόσεκτες υπήρξαν οι δύο παρακάτω απαντήσεις: «Το ερώτημα αυτό σίγουρα δεν είναι απλό, καθώς η έννοια της ανθρώπινης σκέψης εμπεριέχει πολλούς παράγοντες, όπως η συναισθηματική λογική. Οι αλγόριθμοι πρόβλεψης και συμπεριφοράς των μηχανημάτων σίγουρα θα βελτιωθούν με αρκετά γρήγορο ρυθμό τα επόμενα χρόνια και δεν είναι απίθανο να πλησιάσουν σε κάποιο βαθμό την ανθρώπινη σκέψη» και «Ναι πολύ πιθανό, αν αυτή η διαδικασία της σκέψης δομηθεί σε συγκεκριμένη γλώσσα και υλοποιηθεί μέσω κατάλληλων αλγορίθμων. Χωρίς να ξέρω, θεωρώ πως η υπολογιστική ισχύς υπάρχει (ή μπορεί να υπάρξει) για τέτοιου είδους προγράμματα και λογισμικά κλίμακας τέτοιας ώστε να μπορούν να «σκεφτούν». Το ερώτημα αυτό είναι αμφιλεγόμενο και δύσκολα μπορεί να προβλέψει κανείς τι έπεται στο μέλλον και το επίπεδο εξέλιξης που θα φτάσει ο άνθρωπος.
Καταληκτικά, όπως συνάγεται από τα πορίσματα της ποιοτικής έρευνας, η Τεχνητή Νοημοσύνη συναντάται σε πλήθος πτυχών του σύγχρονου modus vivendi και η παρείσφρησή της είναι τέτοια που αποκλείει το ενδεχόμενο να βγουν από τη ζωή μας. Εντούτοις, βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ανασχηματισμού του βίου και προσαρμογής, αντιλαμβανόμενοι τις νέες δυνατότητες εξέλιξης του είδους, που όμως αναμφίβολα μπορεί να οδηγήσει σε ηθικά αδιέξοδα. Το βέβαιο είναι ότι η ανθρωπότητα πολλές φορές μας εξέπληξε ήδη με το τί μπορεί να επιτύχει και πολλά που φαίνονταν αδύνατα στον χώρο της τεχνολογίας είδαμε να γίνονται πραγματικότητα εντός ενός αιώνα. Ποιος αποκλείει και το ενδεχόμενο δημιουργίας στο μέλλον ενός ανώτερου νοητικά μηχανήματος…
the SAFIA Blog 