της Χρυσάνθης Μπρούζου, Ερευνήτριας της Ομάδας Διεθνών Σχέσεων & Εξωτερικής Πολιτικής

Εισαγωγή

Η τουρκική στρατιωτική και διπλωματική προκλητικότητα αποτελεί ένα ζήτημα που μονοπωλεί το ενδιαφέρον της αρχιτεκτονικής άμυνας και ασφάλειας, ειδικά τα τελευταία χρόνια, με τις παραβιάσεις στα θαλάσσια σύνορα και τον εναέριο χώρο του ανατολικού Αιγαίου να εντείνονται καθημερινά. Από την εργαλειοποίηση των προσφυγικών/μεταναστευτικών ροών, με αποκορύφωμα το επεισόδιο στον Έβρο, μέχρι τις ανοικτές αμφισβητήσεις θαλάσσιας κυριαρχίας στην περιοχή του Καστελόριζου (μέσω της αδειοδότησης αλλεπάλληλων ερευνητικών Navtex), της Καλύμνου (με την παρενόχληση του ελληνικού Λιμενικού Σώματος και του Πολεμικού Ναυτικού) και τις παραβιάσεις του εθνικού εναέριου χώρου (Κοντοπυράκης 2018, σ.61), η στάση της Τουρκίας έχει συμβάλλει σημαντικά στην διαμόρφωση της εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής της χώρας. Αυτό οφείλεται, μάλιστα, και στην μακρόχρονη ιστορία που μοιράζονται οι δύο χώρες και στις πολιτισμικές, θρησκευτικές και γεωγραφικές διαφορές, που τις καθιστούν παραδοσιακούς εχθρούς και δυσχεραίνουν την επίλυση των διαφορών τους (Ηρακλείδης 2007, σ.22). Παρακάτω θα παρουσιαστεί συνοπτικά το ζήτημα της διαφοράς επί των θαλασσίων συνόρων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, εμβαθύνοντας στο τουρκο-λιβυκό σύμφωνο του 2019 και στην επ’ αυτού ελληνική διπλωματική κινητικότητα.

Ένα σύντομο χρονικό των σχέσεων

Οι τεταμένες σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας δεν είναι σαφώς φαινόμενο των τελευταίων ετών. Η ελληνοτουρκική διαφορά για το Αιγαίο ξεκινά το 1974, όταν η Τουρκία ισχυριζόταν πως μέρος της ελληνικής υφαλοκρηπίδας αποτελεί κομμάτι της Ανατολίας, συνεπώς και η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) που προκύπτει από αυτήν, ενώ παράλληλα επισήμανε ότι κάθε προσπάθεια της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα από τα 6 στα 12 ν.μ. (γεγονός που -κατά την επικρατούσα τουρκική επιχειρηματολογία- θα καθιστούσε το Αιγαίο μία κλειστή θάλασσα έως και λίμνη, περιορίζοντας αισθητά την ελευθερία της ναυσιπλοΐας), θα προσλαμβάνονταν ως  αιτία πολέμου (casus belli) [1], και θα της έδινε κάθε δικαίωμα χρήσης στρατιωτικών μέσων, όπως αυτό αποτυπώθηκε στο ψήφισμα του 1995 της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης[2]. 

Οι πεποιθήσεις αυτές της Άγκυρας διαφαίνονται και από το νέο στρατηγικό δόγμα (“Γαλάζια Πατρίδα”) που έχει υιοθετήσει, με βάση το οποίο προβάλλει κυριαρχικά δικαιώματα στην Μαύρη Θάλασσα, το Αιγαίο και την Μεσόγειο. Συγκεκριμένα, οι τουρκικές αρχές ισχυρίζονται ότι τα ελληνικά νησιά δεν διαθέτουν υφαλοκρηπίδα και η κυριαρχία τους πρέπει να περιορίζεται στα χωρικά ύδατα, παρά το γεγονός ότι πληρούνται οι σχετικές προϋποθέσεις της Διεθνούς Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 (UNCLOS). Την ίδια στιγμή, βέβαια, η “à la carte” εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου (υπενθυμίζεται πως, μολονότι η Τουρκία δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος, οι ουσιαστικές διατάξεις έχουν εθιμικό χαρακτήρα) οδηγεί στο παράδοξο τα τουρκικά νησιά, νησίδες και βραχονησίδες να έχουν κανονικά όλα τα παρεχόμενα από την UNCLOS δικαιώματα. Οι ιδέες αυτές έκαναν την εμφάνισή τους το 2006, από τον Ναύαρχο Ramazan Gurdeniz, ενώ χάρτες με τα όρια της “Γαλάζιας Πατρίδας” έχουν δει το φως της δημοσιότητας τον τελευταίο καιρό (Λυριστής 2019). Οι αξιώσεις της γειτονικής χώρας έγιναν πράξη στις 27 Νοεμβρίου του 2019, όταν υπογράφηκε η Συμφωνία Οριοθέτησης ΑΟΖ με την τότε κυβέρνηση Σάρατζ στην Λιβύη.

Η συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης 

Η παραπάνω Συμφωνία δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη, μιας και σχέδια χαρτών που οριοθετούν τα θαλάσσια σύνορα των δύο κρατών είχαν εμφανιστεί πρώτη φορά το 2011, όταν η Τουρκία μετά από μια αποτυχημένη προσπάθεια ανατροπής των Συμφωνιών της Κύπρου με τα γειτονικά της κράτη για την οριοθέτηση ΑΟΖ, στράφηκε στην Λιβύη παρουσιάζοντάς της το σχέδιο των διατάξεων, που -τελικώς- η τελευταία υπέγραψε το 2019 (Συρίγος 2019). Οι διατάξεις αυτές φαίνεται ότι θα είχαν προσυμφωνηθεί διμερώς, ήδη από το 2011. Ωστόσο, οι εσωτερικές εξελίξεις στη Λιβύη απέτρεψαν την τότε οριστικοποίηση των διαδικασιών (Συρίγος 2019). 

Η Συμφωνία αυτή αποτελείται από 6 άρθρα. Στα πρώτα άρθρα, ορίζονται τα όρια των θαλάσσιων ζωνών με ακριβείς συντεταγμένες, χρησιμοποιώντας την αρχή της “μέσης γραμμής” του Δικαίου Θαλάσσης, αγγίζοντας τα όρια των ελληνικών χωρικών υδάτων στην Κρήτη. Στο άρθρο IV και συγκεκριμένα στις παραγράφους 2 και 3, αναφέρεται πως σε περίπτωση ανακάλυψης φυσικών πόρων στην έκταση της υφαλοκρηπίδας οι δύο πλευρές μέσω διαπραγματεύσεων μπορούν να αποφασίζουν για την εκμετάλλευσή τους, ενώ σε περίπτωση που ένα από τα δύο μέρη επιθυμεί να συνάψει συμφωνία με τρίτο κράτος για την οριοθέτηση ΑΟΖ, θα πρέπει πρώτα να διαβουλευτεί με το έτερο συμβαλλόμενο μέρος [3].

α. Οφέλη των μερών

Τόσο η Τουρκία, όσο και η Λιβύη έσπευσαν να ενσωματώσουν στην εθνική έννομη τάξη τους την Συνθήκη, κατοχυρώνοντας έτσι και τα αντίστοιχα οφέλη. Η Λιβύη, από τη μία, πέρα από τα κυριαρχικά δικαιώματα που εξασφάλιζε στην θαλάσσια περιοχή, που της επέτρεπαν την εκμετάλλευση των πόρων, κέρδισε και την στρατιωτική υποστήριξη της Τουρκίας, η οποία ήταν διατεθειμένη να παραχωρήσει στρατεύματα και οπλικά συστήματα σε περίπτωση που η Τρίπολη το αιτούνταν, όπως βέβαια έχει πράξει και στο παρελθόν (Feuer, Lindenstrauss και Winter 2019 σελ.3). Η Τουρκία, από την άλλη πλευρά, πέρα από τις καλές σχέσεις που εδραίωνε με την Λιβύη στην περιοχή, χρησιμοποίησε στρατηγικά αυτή τη Συμφωνία, για να περιορίσει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας στην περιοχή της Μεσογείου και να αμφισβητήσει για άλλη μια φορά την ύπαρξη υφαλοκρηπίδας σε νησιωτικές περιοχές, συγκεκριμένα της Κρήτης και των Δωδεκανήσων (Συρίγος 2019). Επιπλέον, προσπάθησε κατ’ αυτόν τον τρόπο να θέσει εμπόδια στην δημιουργία του αγωγού East Med, ο οποίος έχει σχεδιαστεί, ώστε να διασχίζει το Ισραήλ, την Κύπρο, την Κρήτη και την ηπειρωτική Ελλάδα, με τελικό προορισμό την Ιταλία. Κάτι τέτοιο δεν θα καθίστατο πλέον δυνατό χωρίς την συγκατάθεση της Τουρκίας, η οποία και δημιούργησε διπλωματικό τετελεσμένο (Feuer, Lindenstrauss και Winter 2019 σ.3) 

β.  Αντιδράσεις ενάντια στην Συμφωνία

Ακολούθως, απαραίτητη είναι η διερεύνηση της νομιμότητας της εν λόγω Συμφωνίας και της συμβατότητάς της με τις αρχές του Διεθνούς Δικαίου, αλλά και της αντίδρασης των όμορων κρατών. 

Μετά την υπογραφή της, χώρες όπως η Ελλάδα, η Αίγυπτος, η Κύπρος, η Συρία και η Σαουδική Αραβία έσπευσαν να κατονομάσουν την Συμφωνία ως παράνομη και αιτήθηκαν μέσω Ρηματικής Διακοίνωσης την μη έγκρισή της από τον ΟΗΕ[4]. Σύμφωνα με τα κράτη αυτά, η Συμφωνία παραβίαζε το άρθρο 8 παράγραφος 2 του Λιβυκού Πολιτικού Συμφώνου που υπεγράφη στις 17 Δεκεμβρίου 2015 και όριζε πως κάθε διεθνής συμφωνία πρέπει να εγκρίνεται από την Βουλή της Λιβύης[5]. Η κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας Σάρατζ επικύρωσε μονομερώς την συμφωνία, μιας και βρισκόταν σε σύγκρουση με την Βουλή που έδρευε στο Τομπρούκ, το οποίο, μάλιστα, ήλεγχε το μεγαλύτερο μέρος της Λιβύης υπό τον Στρατηγό Χαφτάρ (Συρίγος 2019). Τα παραπάνω καταδεικνύουν την ισχνή νομιμότητα της συμφωνίας λόγω σύγχυσης στην εσωτερική τάξη της Λιβύης και την απουσία νομιμοποίησης. Αλλά και από πλευράς Διεθνούς Δικαίου, η Συμφωνία φαίνεται να πάσχει νομικά, κυρίως λόγω της έλλειψης της ιδιότητας των γειτονικών κρατών με αντικείμενες ή προσκείμενες ακτές (άλλωστε παρεμβάλλονται αρκετά κράτη με τις θαλάσσιες ζώνες που δικαιούνται ή επιτρέπεται να οριοθετήσουν) (Ρούκουνας, 2019).

Η ελληνική διπλωματική κινητικότητα 

Για την Ελλάδα, αποτελεί βασική αρχή η εξωτερική πολιτική της χώρας να βασίζεται στους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, με γνώμονα την εδραίωση και διατήρηση καλών σχέσεων με τα γειτονικά της κράτη. Για τους λόγους αυτούς, η Αθήνα διαχρονικά στρέφεται στο γόνιμο διάλογο, έχοντας ως άξονα επίλυσης των διαφορών της με νομικά μέσα, εφόσον έχουν εξαντληθεί όλες οι διπλωματικές οδοί, όπως έχει πράξει εξάλλου και στο παρελθόν, με προσφυγή στο Συμβούλιο Ασφαλείας ΟΗΕ και στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης το 1975 για την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας με την Τουρκία (Αλεξόπουλος και Φουρναράκης 2018 σελ. 295). Έτσι και στην προκειμένη περίπτωση, απάντησε δυναμικά στο νομικό τετελεσμένο της Τουρκίας, επιστρατεύοντας τα διπλωματικά της όπλα και υπογράφοντας διμερείς Συνθήκες με την Ιταλία και την Αίγυπτο.

α. Συμφωνία Ελλάδας-Ιταλίας 

Προτού εξεταστεί η Συμφωνία της 9ης Ιουνίου 2020 για την οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ των δύο χωρών, είναι αναγκαία η αναφορά στην Συμφωνία της 21ης Ιουνίου 1978 η οποία άνοιξε τον δρόμο στη νέα αυτή σύγκλιση. Τότε, οι Υπουργοί Εξωτερικών Ελλάδας και Ιταλίας, Δ. Σ. Μπίτσιος και A. Forlani, είχαν υπογράψει Συμφωνία οριοθέτησης της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας, όπως αυτή αποτυπώνεται και στον κυρωτικό Ν.786/78. Αποτελούταν από 6 άρθρα και όριζε την αρχή της μέσης γραμμής ως μέσο καθορισμού της υφαλοκρηπίδας μεταξύ των δύο χωρών, καθώς επίσης και τις σαφείς συντεταγμένες. Παράλληλα, όριζε τους τρόπους επίλυσης τυχόν διαφορών, αλλά και βέλτιστης εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων[6].  

Η Συμφωνία τότε προέκυψε ως απάντηση σε μία σειρά παραβάσεων από την πλευρά της Τουρκίας, τόσο το 1973, όσο και το 1976, με το σεισμογραφικό σκάφος «Σισμίκ I» (Σβολόπουλος 2017 σελ. 326-327). Υπήρξε, επίσης, απόρροια της ανάγκης για μεταστροφή του κλίματος διπλωματικής απομόνωσης που είχε υποστεί, συνεπεία της αποχώρησής της από τον ισχυρότερο σύμμαχο της, το ΝΑΤΟ, καθώς επίσης και της  προσπάθειας να κερδίσει η χώρα τη θέση της στο διεθνές σύστημα μετά την περίοδο της δικτατορίας (Σβολόπουλος 2017 σελ.297, 315). Η Ελλάδα άσκησε για πρώτη φορά το δικαίωμά της, επιφυλασσόμενη για περαιτέρω οριοθέτηση ΑΟΖ μελλοντικά.  

Όπως τότε έτσι και πιο πρόσφατα, η συνέχεια εκείνης της, ιστορικής σημασίας, Συμφωνίας έστειλε ένα ηχηρό μήνυμα στην Τουρκία. Παρότι τα θαλάσσια σύνορα παραμένουν ίδια, τα δικαιώματα που κατοχύρωσε η Ελλάδα διέφεραν. Με άλλα λόγια, υφίσταται η δυνατότητα εκμετάλλευσης όλου του θαλάσσιου χώρου που όριζε η περιοχή, ενώ η αρχή της μέσης γραμμής συνέχισε να ισχύει. Η Συμφωνία απέδειξε έμπρακτα όσα η Ελλάδα υποστηρίζει στη βάση του Διεθνούς Δικαίου, ότι δηλαδή τα νησιωτικά εδάφη δικαιούνται, ως προεκτάσεις του ηπειρωτικού εδάφους, χωρικά ύδατα, συνορεύουσα ζώνη, υφαλοκρηπίδα[7] και ΑΟΖ[8]. Ταυτόχρονα, κατέρριψε και το δεύτερο επιχείρημα της Τουρκίας, αυτό της “περιορισμένης επήρειας” των νησιών, ως προς τα κυριαρχικά δικαιώματα στη θάλασσα (Συρίγος 2020).

β. Συμφωνία Ελλάδας-Αιγύπτου 

Η Ελλάδα δεν περιορίστηκε εκεί. Μετά από δύο μόλις μήνες, στις 6 Αυγούστου 2020, υπέγραψε Συμφωνία μερικής οριοθέτησης ΑΟΖ με την Αίγυπτο. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η Αίγυπτος ήταν μια από τις χώρες που απέστειλε Ρηματική Διακοίνωση, με την οποία ζήτησε τη μη αναγνώριση του τουρκολυβικού Συμφώνου, ενισχύοντας έτσι την σημασία της παρούσας Συμφωνίας, καθώς αποτελούσε αναγκαία κίνηση τόσο για την Ελλάδα, όσο και για την ίδια. Το σύμφωνο Αθήνας-Καΐρου αποτελείται από 5 άρθρα και καλύπτει βασικές θεματικές: την διπλωματική επίλυση διαφορών, την εκμετάλλευση των πόρων και την διαβούλευση προτού κάποιο από τα μέρη επιθυμήσει την σύναψη Συμφωνίας με τρίτο κράτος (Grigoriadis και Belke 2020, σελ.4). 

Δεν χρησιμοποιήθηκε η αρχή της μέσης γραμμής, καθώς ύστερα από διαπραγματεύσεις αποφασίστηκε η περιορισμένη επήρεια με το 45% να προβλέπεται για την Ελλάδα[9], ενώ πρέπει να σημειωθεί πως η Ελλάδα εφαρμόζει την ως άνω αρχή ως προς την Λιβύη και την Τουρκία, όπως και ορίζεται από το άρθρο 156 παράγραφος 1 του Ν. 4001/2011 για την οριοθέτηση της ΑΟΖ, σε περίπτωση που δεν υπάρχει σχετική Συμφωνία (Εφημερίδα της κυβερνήσεως 2011). Οι δύο χώρες, με την υπογραφή μια νόμιμης Συμφωνίας, βασισμένης στις αρχές του Διεθνούς Δικαίου, κατάφεραν να υπογραμμίσουν την αυθαίρετη και παράνομη Συμφωνία μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης, η οποία ακύρωνε πλήρως την επήρεια των ελληνικών νησιών και δεν ελάμβανε υπόψη τα συμφέροντα και τα δικαιώματα της Αιγύπτου στον θαλάσσιο χώρο της Μεσογείου. Αν και επρόκειτο για Συμφωνία μερικής οριοθέτησης, μέσω αυτής εδραιώθηκαν συμμαχικές σχέσεις μεταξύ των κρατών, αλλά και το ενδεχόμενο ολικής οριοθέτησης μελλοντικά.

γ. Η εξαγωγή του προβλήματος στη διεθνή κοινότητα

Η Ελλάδα δεν περιόρισε την δράση της σε διμερές επίπεδο, προσπαθώντας να κερδίσει την στήριξη της διεθνούς κοινότητας. Ο Πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης, επιθυμώντας τη στήριξη της ΕΕ, αλλά και την καταδίκη του Συμφώνου Τουρκίας-Λιβύης, ζήτησε τον χαρακτηρισμό του ως παράνομου και χωρίς νομική υπόσταση. Πράγματι, στην Σύνοδο Κορυφής που έλαβε χώρα στις Βρυξέλλες στις 12 Δεκεμβρίου 2019, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο το καταδίκασε και εξέφρασε την αλληλεγγύη του στην Ελλάδα[10].

Η ελληνική πλευρά, μέσω Ρηματικής Διακοίνωσης που απέστειλε στον ΟΗΕ, υποστήριξε πως η συμφωνία αγνοούσε την ύπαρξη των ελληνικών νησιών που παρεμβάλλονται μεταξύ των δύο χωρών[11] και υπογράμμισε την παραβίαση του άρθρου 74 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, στο οποίο ορίζεται πως δικαίωμα οριοθέτησης ΑΟΖ έχουν μόνο τα αντικριστά ή όμορα κράτη. Επιπλέον, χώρες όπως η Ιταλία, η Γερμανία, και η Γαλλία έσπευσαν να καταδικάσουν την Συμφωνία και να εκφράσουν την αλληλεγγύη και την πρόθεσή τους για στρατιωτική παρέμβαση στην Ανατολική Μεσόγειο, σε περίπτωση που η Τουρκία επιχειρούσε την αποστολή ερευνητικού πλοίου στα ανοιχτά της Κρήτης, εφαρμόζοντας τακτικές που είχαν ήδη παρατηρηθεί στο Καστελόριζο[12]. Η Γαλλία, μάλιστα, δεν δίστασε να συνεργαστεί με την Ελλάδα, στις 13 Αυγούστου 2020, για την διεξαγωγή στρατιωτικής άσκησης στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου[13]. 

Επίλογος 

Με βάση τα ανωτέρω, μπορεί κανείς να εξαγάγει τα απαραίτητα συμπεράσματα αναφορικά με τις προθέσεις τόσο της της Τουρκίας, όσο και Ελλάδας ως προς το ζήτημα των θαλασσίων συνόρων. Η Άγκυρα με την κίνησή της να συνάψει Συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ με την Τρίπολη, αγνοώντας πλήρως τα προβλεπόμενα στην UNCLOS, προέβη σε μια πράξη εξαναγκασμού, μέσω της δημιουργίας διπλωματικού τετελεσμένου. Η Αθήνα με την σειρά της, θέλοντας να αποτρέψει τις δυσμενείς συνέπειες, βρήκε τα ερείσματά της στο Διεθνές Δίκαιο και ανταπάντησε με αντίστοιχα διπλωματικά μέσα. Με αυτό τον τρόπο, φαίνεται αφενός να κατοχυρώνει τα δικαιώματά της στην περιοχή, καταδικάζοντας την παράνομη πρακτική της Τουρκίας, αφετέρου εκμεταλλεύτηκε τη θέση της στους Διεθνείς Οργανισμούς, προκειμένου να εξισορροπήσει το περιφερειακό ισοζύγιο ισχύος, το οποίο αναμφίβολα κλίνει υπέρ της Τουρκίας. 

Πάντως, τον Ιανουάριο του 2021, με όλες τις αλλαγές σε πολιτικό επίπεδο στην ευρύτερη περιοχή, Δικαστήριο της Λιβύης αναγνώρισε την ακυρότητα του τουρκολιβυκού Μνημονίου, αποδεχόμενο τη θέση της Βουλής των Αντιπροσώπων, πράξη που αναμένεται να εγείρει νέα σειρά ερωτημάτων και πολλών συζητήσεων.

Βιβλιογραφία και Πηγές

Αλεξόπουλος, Α. Β. και Φουρναράκης, Ν. Γ. (2018) Διεθνείς κανονισμοί-Ναυτιλιακή πολιτική και Δίκαιο της θάλασσας, Αθήνα, Ίδρυμα Ευγενίδου. 

Ηρακλείδης, Α., (2007) Άσπονδοι γείτονες – Ελλάδα-Τουρκία: Η διένεξη του Αιγαίου, Αθήνα, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης.

Κοντοπυράκης, Κ. Ε., (2018) Παράκτιες περιοχές Αιγαίου: Συνοριακό καθεστώς, Πολιτικές και ολοκληρωμένη διαχείριση, (Διπλωματική Εργασία) Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Διαθέσιμο εδώ, (τελευταία πρόσβαση 1/12/2020 20:00) 

Λυριστής, Μ., (2019) Mavi vatan: Πώς επηρεάζει η “Γαλάζια Πατρίδα” την Ελλάδα. academia.edu. Διαθέσιμο εδώ (τελευταία πρόσβαση 20/11/2020 19:30) 

Ρούκουνας, Εμ. (2019). Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, 3η έκδοση. Αθήνα, Νομική Βιβλιοθήκη.

Σβολόπουλος, Κ., (2017) Ελληνική Εξωτερική Πολιτική 1830-1981, Αθήνα, Εστία. 

Συρίγος, Α., (2019) “Οριοθέτηση Τουρκίας-Λιβύης; Μια στρατηγική κίνηση”, onisilos.gr., 24 Ιουλίου. Διαθέσιμο εδώ  (τελευταία πρόσβαση 20/11/2020 20:00) 

Συρίγος, Α., (2019) “Τι προβλέπει και που θίγει την Ελλάδα η συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης”, onisilos.gr.,7 Δεκεμβρίου. Διαθέσιμο εδώ ( τελευταία πρόσβαση 20/11/2020 20:15) 

Συρίγος, Α., (2020) “Ανάλυση Άγγελου Συρίγου αποκλειστικά στο TheToc: Τι σημαίνει η συμφωνία Ελλάδας – Ιταλίας για την ΑΟΖ”, TheToc.gr, 10 Ιουνίου. Διαθέσιμο εδώ (τελευταία πρόσβαση 29/11/2020 10:30)

Feuer, S. J., Lindenstrauss, G., και Winter, O., (2019) The Perils of the Turkey-Libya Maritime Delimitation Deal, INSS Insight Νο1238. Διαθέσιμο εδώ  (τελευταία πρόσβαση 20/11/2020 19:00) 

Grigoriadis, I., N., και Belke, L., T., (2020) UNCLOS and the Delimitation of Maritime Zones in the Eastern Mediterranean, ELIAMEP, Διαθέσιμο εδώ (τελευταία πρόσβαση 29/11/2020 18:00) 

Ν.786/78, Συμφωνία μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Ιταλικής Δημοκρατίας, ΦΕΚ, 21.06.1978 

Ν. 4001/2011, Για την λειτουργία Ενεργειακών Αγορών Ηλεκτρισμού και Φυσικού Αερίου, για Έρευνα, Παραγωγή και δίκτυα μεταφοράς Υδρογονανθράκων και άλλες ρυθμίσεις, 22.08.2011

Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας/ Σύμβαση του Μοντέγκο Μπαίυ, άρθρο 76, τμήμα V. Επίσημη Εφημερίδα αριθ. L 179 σ. 0003 – 0134, 26.06.1998

Υποσημειώσεις

[1]  Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, Ζητήματα Ελληνοτουρκικών σχέσεων. Διαθέσιμο εδώ, ημερομηνία πρόσβασης 25 Νοεμβρίου 2020

[2]  Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, Ζητήματα Ελληνοτουρκικών σχέσεων, Αιγιαλίτιδα ζώνη – Casus belli. Διαθέσιμο εδώ , ημερομηνία πρόσβασης 31 Μαρτίου 2021

[3] United Nations, Memorandum of understanding between the government of the Republic of Turkey and the government of National Accord-state of Libya on Delimitation of the maritime jurisdiction areas in the Mediterranean. Διαθέσιμο εδώ, ημερομηνία πρόσβασης 25 Νοεμβρίου 2020.

[4]  Capital.gr, “Ποιες πέντε χώρες ζητούν από τον ΟΗΕ να μην αποδεχθεί την συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης”. Διαθέσιμο εδώ, ημερομηνία πρόσβασης 25 Νοεμβρίου 2020.

[5] United Nations digital library, Note verbale dated 23 December 2019 from the Permanent Mission of Egypt to the United Nations. Διαθέσιμο εδώ, ημερομηνία πρόσβασης 28 Νοεμβρίου 2020.

[6]  άρθρα 1, 3, 4 κυρωτικού Ν.786/78 

[7] Ως ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα ενός κράτους ορίζεται από το άρθρο 76 της Σύμβασης για το Δίκαιο της θάλασσας “…ο θαλάσσιος βυθός και το υπέδαφός του που εκτείνεται πέραν της χωρικής του θάλασσας καθ’ όλη την έκταση της φυσικής προέκτασης του χερσαίου του εδάφους μέχρι του εξωτερικού ορίου του υφαλοπλαισίου…”.

[8] Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, Ελληνική διαφορά ως προς τη οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Διαθέσιμο εδώ ημερομηνία πρόσβασης 25 Νοεμβρίου 2020

[9] Tvxs, “Συμφωνία μερικής οριοθέτησης ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας – Αιγύπτου”. Διαθέσιμο εδώ , ημερομηνία πρόσβασης 4/4/2021

[10] Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, Σύνοδος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (12 Δεκεμβρίου 2019)-Συμπεράσματα. Διαθέσιμο εδώ ημερομηνία πρόσβασης 1/12/2020

[11]  United Nations digital library, Letter dated 14 February 2020 from the Permanent Representative of Greece to the United Nations. Διαθέσιμο εδώ, ημερομηνία πρόσβασης 28 Νοεμβρίου 2020.

[12]  iefimerida.gr, “Σε διπλωματικό τείχος πέφτει η συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης – Στήριξη σε Αθήνα, αποστάσεις από Ερντογάν”. Διαθέσιμο εδώ ημερομηνία πρόσβασης 1/12/2020

[13] Middle East Monitor, “Is France isolated by EU countries due to its Libya-Turkey policy?”. Διαθέσιμο εδώ ημερομηνία πρόσβασης 1/12/2020