της Δήμητρας Ραχμανίδη, Ερευνήτριας της Ομάδας Περιβάλλοντος & Ενέργειας
Εισαγωγή
Το πλαστικό αποτελεί ένα από τα κύρια υλικά που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος σήμερα. Λόγω των χαρακτηριστικών του, όπως η ανθεκτικότητα, η ευκολία στη δημιουργία του και το χαμηλό κόστος του, έχει γίνει εκτεταμένη η χρήση του. Το πλαστικό μπορεί να διαιρεθεί σε μικρότερα τμήματα, τα οποία χαρακτηρίζονται ως μικροπλαστικά. Τα συγκεκριμένα θραύσματα αποτελούν ένα βασικό περιβαλλοντικό πρόβλημα, επηρεάζοντας την ποιότητα ζωής των έμβιων όντων. Στη συγκεκριμένη έρευνα θα αναλυθούν οι κατηγορίες των μικροπλαστικών, το αποτύπωμα τους στην υγεία τόσο των θαλάσσιων οργανισμών, όσο και του ανθρώπου. Επίσης, θα επισημανθεί το ίδρυμα Ellen MacArthur ως προς την εφαρμογή κυκλικής οικονομίας στο πλαστικό.
Τι είναι τα μικροπλαστικά και πως προκύπτουν;
Ως μικροπλαστικά χαρακτηρίζονται τα μικρά κομμάτια από πλαστικό, των οποίων το μήκος δεν ξεπερνά τα 5 mm (National Ocean Service, [1]). Το πλαστικό συντίθεται είτε από ορυκτά καύσιμα, είτε από βιομάζα και χάρη στην ευκολία της δημιουργίας του, το χαμηλό κόστος του, την ανθεκτικότητα του και την αντίστασή του στο νερό χρησιμοποιείται ευρέως (Cauwenberghe L.V. κ.α., 2015, [2]). Τα πρώτα θραύσματα από μικροπλαστικά παρατηρήθηκαν τη δεκαετία του 1970 (Carpenter E.J., Smith K.L., 1972, [3]).Τα μικροπλαστικά διακρίνονται σε πρωτογενή, δευτερογενή και νανοπλαστικά. Ως πρωτογενή μικροπλαστικά χαρακτηρίζονται εκείνα που αποτελούνται από σφαιρίδια που προέρχονται από εκπομπές εργοστασίων και αποτελούν την πρώτη ύλη για την παραγωγή του πλαστικού. Τα συγκεκριμένα έχουν την ικανότητα να απορροφούν στην επιφάνειά τους επικίνδυνες και τοξικές ουσίες που υπάρχουν στις θάλασσες (GESAMP, 2015, [4]).Τα δευτερογενή μικροπλαστικά αποτελούν θραύσματα μεγαλύτερων κομματιών πλαστικού που βρίσκονται τόσο στο χερσαίο όσο και στο υδάτινο περιβάλλον. Η συγκεκριμένη θραυσματοποίηση γίνεται υπό την επίδραση της ακτινοβολίας του ήλιου και διαφόρων καιρικών φαινομένων (Thompson R.C., 2004 [5]).Τέλος, νανοπλαστικά ονομάζονται τα θραύσματα πλαστικού μεγέθους μικρότερου από 100nm στις δύο τουλάχιστον από τις τρεις διαστάσεις τους. Εξαιτίας του μικρού μεγέθους τους, εύκολα μπορεί να καταναλωθούν ως τροφή από οργανισμούς όπως τα κοράλλια, το φυτοπλαγκτόν και το ζωοπλαγκτόν.
Ο αντίκτυπος των μικροπλαστικών στην ποιότητα ζωής
Οι βιομηχανικές δραστηριότητες που πραγματοποιούνται τόσο εγχώρια όσο και σε παράκτιες περιοχές ευθύνονται για το μεγαλύτερο ποσοστό της συγκέντρωσης μικροπλαστικών στο θαλάσσιο περιβάλλον. Η κατάποση των συγκεκριμένων μικροπλαστικών από θαλάσσιους οργανισμούς μπορεί να προκαλέσει σοβαρές ασθένειες, καθώς είναι επιβλαβή για τους ιστούς τους. Μεταξύ των οργανισμών στους οποίους έχουν εντοπιστεί απορρίμματα μικροπλαστικών ανήκουν η θαλάσσια χελώνα, διάφορα είδη ψαριών αλλά και τα θαλασσοπούλια. Η εκτεταμένη κατάποση των συγκεκριμένων ουσιών μπορεί να οδηγήσει στη μείωση κατανάλωσης τροφής και στον θάνατο (Derraik J.G.B., 2002 [6]). Το συγκεκριμένο φαινόμενο παρατηρείται καθώς με τη μακροχρόνια κατάποση μικροπλαστικών εμφανίζονται επιπλοκές ως προς τη λειτουργία του οργανισμού, όπως αναστολή της έκκρισης γαστρικών υγρών, απόφραξη του εντέρου, ανισορροπία στα επίπεδα των στεροειδών ορμονών και στειρότητα (Wright S.L.κ.α., 2013 [7]).
Ένα μεγάλο πρόβλημα αναδύεται όταν οι διάφοροι οργανισμοί συνδέονται στην τροφική αλυσίδα. Σε περίπτωση που ένας μεγάλος οργανισμός έχει ως τροφή του έναν μικρότερο οργανισμό, ο οποίος έχει καταναλώσει μικροπλαστικά, θα μεταφερθούν και σε εκείνον οι ποσότητες των μικροπλαστικών συνοδευόμενες με τις τοξικές ουσίες που έχουν απορροφήσει. Συνεπώς, μέσω της τροφικής αλυσίδας είναι εμφανές πως οι αρνητικές επιδράσεις των μικροπλαστικών εμφανίζονται σε ένα μεγάλο πλήθος οργανισμών (Browne M.A. κ.α., 2007 [8]).
Όσον αφορά το ανθρώπινο είδος, εκτίθεται και αυτό σε ποσότητες μικροπλαστικών μέσω προϊόντων όπως οι οδοντόκρεμες, τα σαπούνια χεριών και τα καλλυντικά. Για παράδειγμα, με τη χρήση κάποιας οδοντόκρεμας, υπάρχει πιθανότητα κατάποσης μικροπλαστικών που περιέχονται σε αυτή, τα οποία μετέπειτα απορροφούνται μέσω της γαστρεντερικής οδού.Επίσης, μέσω της κατανάλωσής θαλασσινών, στα οποία προγενέστερα υπήρξε κατάποση μικροπλαστικών, οι άνθρωποι θα οδηγηθούν και εκείνοι στην κατάποση των συγκεκριμένων ποσοτήτων από μικροπλαστικά (Lassen C. κ.α., 2015 [9]). Εξαιτίας της επαναλαμβανόμενης κατάποσης των παραπάνω ποσοτήτων, τα άτομα είναι πιθανό να εμφανίσουν μετάλλαξη σε κάποιο χρωμόσωμα, η οποία μπορεί να καταλήξει σε παχυσαρκία, υπογονιμότητα και καρκίνο (GESAMP, 2015 [4]).
Ίδρυμα Ellen MacArthur και η κυκλική οικονομία για το πλαστικό
Το ίδρυμα Ellen MacArthur, το οποίο βρίσκεται στο Ηνωμένο Βασίλειο, προωθεί την κυκλική οικονομία μέσω της συνεργασίας του με επιχειρήσεις, ακαδημίες, ινστιτούτα σε παγκόσμια κλίμακα. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια κατάφερε να ενώσει πάνω από 1.000 οργανισμούς και κυβερνήσεις, έχοντας έναν κοινό στόχο, την κυκλική οικονομία ως προς το πλαστικό. Το όραμά τους έχει συγκεκριμένους στόχους, όπως τον περιορισμό χρήσης προβληματικών και μη αναγκαίων πλαστικών συσκευασιών και αντικατάστασή τους με νέα καινοτόμα μοντέλα. Επίσης, γίνεται προσπάθεια να επιτευχθεί η αποκλειστική δημιουργία σακουλών 100% επαναχρησιμοποιούμενων, ανακυκλώσιμων ή να υφίστανται κομποστοποίηση. Τέλος, οι σακούλες πρέπει να μην κατασκευάζονται από επικίνδυνα και τοξικά χημικά, καθώς και να τηρούνται τα δικαιώματα και η ασφάλεια της υγείας όλων των ατόμων που εμπλέκονται τόσο με τη κατασκευή τους όσο και με τη χρήση τους. Μέσω των συγκεκριμένων ενεργειών είναι δυνατό να υπάρξει μείωση της ρύπανσης των πλαστικών (Ellen MacArthur, 2021 [10]).
Επίλογος
Έχοντας υπόψη τις παραπάνω αναφορές, είναι κατανοητό πως τα μικροπλαστικά προκύπτουν από τη θραυσματοποίηση πλαστικού μέσω της επίδρασης διαφόρων καιρικών συνθηκών. Εύκολα, λόγω του μικρού μεγέθους τους μπορούν να καταποθούν από θαλάσσιους οργανισμούς και μέσω της τροφικής αλυσίδας να καταλήξουν και στον ανθρώπινο οργανισμό. Η συγκεκριμένη κατάσταση αποτελεί κίνδυνο τόσο για τα ζώα όσο και για τον άνθρωπο, καθώς η κατανάλωση των συγκεκριμένων θραυσμάτων έχει συνδεθεί με σοβαρά προβλήματα υγείας. Παρόλα αυτά, μέσω της συνεργασίας ιδρυμάτων και κυβερνήσεων, είναι εφικτή η μείωση της εκτεταμένης παραγωγής του πλαστικού και η αντικατάστασή του με υλικά που διαθέτουν χαρακτηριστικά αβλαβή τόσο για το περιβάλλον, όσο και για την υγεία των έμβιων όντων.
Βιβλιογραφία
[1] National Oceanic and Atmospheric Administration U.S. Department of Commerce (NOAA). [Last access 23/3/2021]. Available here.
[2] Cauwenberghe L.V., Devriese L., Galgani F., Robbens J., Janssen C. R. (2015). ‘Microplastics in sediments: A review of techniques, occurrence and effects’, Marine Environmental Research.[Last access23/3/2021]. Available here.
[3] Carpenter E. J., Smith K. L. (1972). ‘Plastics on the Sargasso Sea Surface’, Science. [Last access 24/3/2021]. Available here.
[4] GESAMP (2015). ‘Sources, fate and effects of microplastics in the marineenvironment: a global assessment’. [Last access 25/3/2021]. Available here.
[5] Thompson R. C. (2004). ‘Lost at Sea: Where Is All the Plastic?’, Science. [Last access 24/3/2021]. Available here.
[6] Derraik J. G. B. (2002). ‘The pollution of the marine environment by plastic debris: a review’, Marine Pollution Bulletin. [Last access 28/3/2021]. Available here.
[7] Wright S.L., Rowe D., Thompson R. S., Galloway T. S. (2013). ‘Microplastic ingestion decreases energy reserves in marine worms’, Current Biology. [Last access 28/3/2021]. Available here.
[8] Browne M. A., Galloway T., Thompson R. (2007). ‘Microplastic-an emerging contaminant of potential concern?’, Integrated Environmental Assessment and Management. [Last access 30/3/2021]. Available here.
[9] Lassen C., Hansen S. F., Magnusson K., Hartmann N. B., Rehne Jensen P., Nielsen T. G., & Brinch A. (2015). ‘Microplastics: Occurrence, effects and sources of releases to the environment in Denmark’,Danish Environmental Protection Agency. [Last access 30/3/2021]. Available here.
[10] Ellen MacArthur Foundation. [Last access 5/4/2021]. Available here.
the SAFIA Blog 