Ελλάδα και Ολλανδία: Μια συγκριτική ανάλυση δύο κρατών-μελών της Ε.Ε. για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα στην συμβίωση, την αναδοχή και την αναγνώριση της ταυτότητας φύλου

της Αντωνίας Στεργίου, Ερευνήτριας της Ομάδας Κοινωνικών Ζητημάτων

Εισαγωγή

Όπως τονίζει και η πρόσφατη έρευνα του Οργανισμού των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (European Union Agency for Fundamental Rights-FRA), ο σεξουαλικός προσανατολισμός και η ταυτότητα φύλου των ατόμων αποτελούν συστατικά στοιχεία του εαυτού τους. Κανένα άτομο δεν θα πρέπει να νιώθει την ανάγκη να καλύπτει την ταυτότητά του με σκοπό να αποφύγει την έκφραση διακρίσεων, μίσους ή βίας.

Στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναφέρεται πως «απαγορεύεται ρητά κάθε διάκριση ιδίως λόγω φύλου… ή σεξουαλικού προσανατολισμού» (άρθρο 21 (1)). Είναι εμφανές, λοιπόν, πως σε επίπεδο ενωσιακής πολιτικής, η κατοχύρωση και προστασία των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων έμοιαζε να αποτελεί έναν από τους κυρίαρχους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) ήδη από τις απαρχές της. Ο Χάρτης είναι νομικά δεσμευτικός για τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και για τα κράτη μέλη, όταν αυτά εφαρμόζουν την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Τις τελευταίες δεκαετίες, μάλιστα, έχουν υπάρξει σε πολλά από αυτά σημαντικές νομοθετικές εξελίξεις και πολιτικές πρωτοβουλίες για τη βελτίωση των δικαιωμάτων αυτών.

Κοιτώντας στο σήμερα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε πρόσφατα την πρώτη Στρατηγική για την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ 2020-2025 με στόχο τη βελτίωση της ζωής των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων σε τομείς όπως η νομική προστασία, η απασχόληση, η εκπαίδευση, η υγεία, η καταπολέμηση της ρητορικής μίσους, η ανάγκη για ασφαλή ορατότητα στη δημόσια σφαίρα κ.α. σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ωστόσο, τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα δεν απολαμβάνουν σε όλα τα κράτη-μέλη τα ίδια δικαιώματα, τόσο σε θεσμικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Στην παρούσα ανάλυση επιχειρείται μία ενδεικτική συγκριτική ανάλυση δύο κρατών-μελών, τα οποία βρίσκονται σε σημαντική απόσταση, όταν γίνεται λόγος για ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα. Σε πρώτο στάδιο, επιχειρείται η παρουσίαση των κατοχυρωμένων δικαιωμάτων στην Ελλάδα αναφορικά με το σύμφωνο συμβίωσης, το καθεστώς αναδοχής παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια και τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, χωρίς να παραλείπονται οι διεκδικήσεις που προτείνονται πάνω σε αυτά από τις ΛΟΑΤΚΙ+ οργανώσεις. Το ελληνικό μοντέλο συγκρίνεται έπειτα με το ολλανδικό, δεδομένης της αντίστοιχης προόδου που έχει παρουσιάσει η Ολλανδία τις τελευταίες δεκαετίες στον τομέα αυτόν.

Τι σημαίνουν τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα για την Ευρώπη;

Καταρχάς, το αρκτικόλεξο ΛΟΑΤΚΙ+ παραπέμπει στο ευρύ φάσμα των σεξουαλικών ταυτοτήτων και των ταυτοτήτων φύλου με τις οποίες αυτοπροσδιορίζονται τα έμφυλα υποκείμενα. Προέρχεται από τα αρχικά των λέξεων λεσβίες, ομοφυλόφιλοι, αμφιφυλόφιλοι/ες, τρανς (trans), κουήρ (queer) και ίντερσεξ (intersex) άτομα. Το «+» αφορά περαιτέρω ταυτότητες οι οποίες μπορεί να μην εντάσσονται στην ετεροκανονικότητα ή/και το φυλετικό δίπολο.

Σε παγκόσμια κλίμακα, η Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται να υιοθετεί με πιο δυναμικό τρόπο πολιτικές που είναι φιλικά προσκείμενες στον ΛΟΑΤΚΙ+ πληθυσμό συγκριτικά με άλλες περιοχές. Στην έννομη τάξη της, η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η απαγόρευση των διακρίσεων αποτελούν βασικά στοιχεία. Τα κράτη-μέλη της συμμετέχουν σε έναν ευρύ αριθμό Διεθνών Οργανισμών και Συμβάσεων (π.χ. η Ευρωπαϊκή Συνθήκη για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου/European Convention on Human Rights-ECHR), που περιλαμβάνουν έναν μακρύ κατάλογο θεμελιωδών δικαιωμάτων για όλα τα άτομα. Διαθέτει, επίσης, ένα από τα πιο εκτεταμένα σύνολα νόμων κατά των διακρίσεων παγκοσμίως. Η ΕΕ αποτελεί εδώ και δεκαετίες έναν κρίσιμο μοχλό προώθησης των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων διεθνώς. Μεταξύ πολλών παραδειγμάτων, έλαβε την πρωτοβουλία για τη Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με την Προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου (The rights of LGBTI people in the European Union, 2020).

Το νομικό πλαίσιο της ΕΕ

Η αρχή της ισότητας και η απαγόρευση των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού απέκτησαν εκτεταμένη νομική βάση στη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ)/Συνθήκη του Μάαστριχτ (άρθρα 2 και 3) και στη Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), οι οποίες έχουν την ίδια νομική ισχύ με τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Το πρωτοποριακό άρθρο 13 της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (ΣΕΚ) -νυν άρθρο 19 της ΣΛΕΕ- εξουσιοδότησε την ΕΕ να λάβει μέτρα για την αντιμετώπιση διακρίσεων που βασίζονται σε ποικίλους λόγους, συμπεριλαμβανομένου του σεξουαλικού προσανατολισμού.

Πέραν των Συνθηκών, η ΕΕ εξέδωσε μία σειρά από οδηγίες (directives) που αφορούν τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα στα κράτη-μέλη της:

Την Οδηγία για την Ισότητα στην Εργασία (Employment Equality Directive) που απαγορεύει τις διακρίσεις λόγω θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή σεξουαλικού προσανατολισμού (27/11/2000).
Την Οδηγία για την Ελεύθερη Κυκλοφορία (Free Movement Directive) βάσει του ορισμού του/της «συζύγου» και των «μελών της οικογένειας», η οποία περιλαμβάνει την αναγνώριση και των μη ετερόφυλων γάμων, αλλά και των συμφώνων συμβίωσης
Την Οδηγία για την Οικογενειακή Επανένωση (Family Reunification Directive) σε σχέση με τα δικαιώματα εισόδου και διαμονής των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων που είναι υπήκοοι τρίτων χωρών.
Την Οδηγία σχετικά με τους Δικαιούχους Διεθνούς Προστασίας (Qualification Directive), όπου γίνεται λόγος για δίωξη που στηρίζεται στην «ιδιότητα μέλους ιδιαίτερης κοινωνικής ομάδας» με ρητή αναφορά στον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου.

Η Οδηγία δεσμεύει κάθε κράτος μέλος στο οποίο απευθύνεται, όσον αφορά το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, αλλά αφήνει την επιλογή του τύπου και των μέσων στην αρμοδιότητα των εθνικών αρχών. Η απόφαση είναι δεσμευτική ως προς όλα τα μέρη της, εφόσον δεν απευθύνεται σε συγκεκριμένους αποδέκτες (ΣΛΕΕ άρθρο 288).

Ως εκ τούτου, υπάρχουν πολλές αμφιβολίες σχετικά με την ερμηνεία και το πεδίο εφαρμογής αυτών των οδηγιών στο νομικό πλαίσιο κάθε κράτους-μέλους. Δεδομένης της απόκλισης, για παράδειγμα, που έχουν τα κράτη όσον αφορά τη νομική αναγνώριση των γάμων πέραν των ετερόφυλων, προκύπτουν συνεχώς πρακτικά προβλήματα στη μετακίνηση αυτών των οικογενειών. Επίσης, αν και ο σεξουαλικός προσανατολισμός αναγνωρίζεται πλέον στο Δίκαιο της Ένωσης ως λόγος διάκρισης, δεν προβλέπεται νομικά η απαγόρευση των διακρίσεων για τα τρανς άτομα. Μερικά κράτη-μέλη την έχουν θεσμοθετήσει, άλλα την αντιμετωπίζουν ως «διάκριση βάσει σεξουαλικού προσανατολισμού», ενώ σε κάποια δεν υπάρχει καμία ειδική πρόβλεψη (The rights of LGBTI people in the European Union, 2020).

Ελλάδα και Ολλανδία: Δύο κράτη-μέλη της ΕΕ με διαφορετικά ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα

Μία σημαντική μεταβλητή που πρέπει να ληφθεί υπόψη όταν μιλάμε για ανθρώπινα δικαιώματα είναι το κατά πόσο μπορούν να θεωρηθούν καθολικά ή όχι. Εν προκειμένω, όταν γίνεται λόγος για ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, οι ηθικές, πολιτικές, νομικές και κοινωνικές αξίες μιας συγκεκριμένης κουλτούρας διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στις πολιτικές του εκάστοτε κράτους-μέλους (Lovell, 2015).

Η περίπτωση της Ελλάδας

Πρόσφατη έρευνα δείχνει πως η Ελλάδα παραμένει σε χαμηλό επίπεδο σε σχέση με τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, συμπεριλαμβανομένων αυτών της ισότητας, των μη διακρίσεων και του υποκινούμενου ρατσιστικού λόγου. Η συνολική πρόοδός της κινείται στο 48%, κατέχοντας την 18^η θέση ανάμεσα σε 49 Ευρωπαϊκές χώρες (Rainbow Europe, 2021). Πρόσφατα συγκροτήθηκε στη χώρα μία Επιτροπή για τη σύνταξη της Εθνικής Στρατηγικής για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων με σκοπό να προσδιορίσει τους στόχους και τις δράσεις αυτής της πολιτικής με βάση τις ευρωπαϊκές οδηγίες. Αναφορικά με τα πιο συγκεκριμένα προαναφερθέντα δικαιώματα ισχύουν τα εξής:

Το σύμφωνο συμβίωσης: Ο θεσμός του συμφώνου συμβίωσης ψηφίστηκε επίσημα στην Ελλάδα το 2008, αποκλείοντας τα ομόφυλα ζευγάρια («Η συμφωνία δύο ενήλικων ετερόφυλων προσώπων με την οποία οργανώνουν τη συμβίωσή τους…» Ν.3719/2008 άρθρο 1). Τον Δεκέμβριο του 2015, το Ελληνικό Κοινοβούλιο επανέφερε στο προσκήνιο το ζήτημα προωθώντας ένα σχέδιο νόμου με το οποίο στόχευε να επεκτείνει τη δυνατότητα σύναψης συμφώνου συμβίωσης και από ομόφυλα ζευγάρια. Το νομοσχέδιο έλαβε ποικίλες αντιδράσεις – από σημαντικά θετικές έως ισχυρά κακοποιητικές- μέχρι την τελική ψήφισή του στις 23 Δεκεμβρίου 2015 (193 υπέρ, 51 κατά).

Η αναδοχή: Τον Απρίλιο του 2018 κατατέθηκε στην Ελληνική Βουλή ένα νομοσχέδιο, προκειμένου να εξομαλυνθεί η υπερβολικά γραφειοκρατική διαδικασία που ίσχυε μέχρι πρότινος για το νομικό καθεστώς της τεκνοθεσίας. Το ίδιο νομοσχέδιο περιείχε επίσης στα ομόφυλα ζευγάρια που έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης τη δυνατότητα να κάνουν εισαγωγή στο μητρώο για τους υποψήφιους ανάδοχους γονείς και να μπορέσουν, με τη σύμφωνη γνώμη του/της κοινωνικού λειτουργού, να γίνουν ανάδοχοι γονείς («Κατάλληλοι για να γίνουν ανάδοχοι, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις, είναι οικογένειες που αποτελούνται από συζύγους ή έχοντες συνάψει σύμφωνο συμβίωσης…» Ν.4538/2018 άρθρο 8/παρ.1). Τελικά, στις 9 Μαΐου 2018, το νομοσχέδιο, συμπεριλαμβανομένου του άρθρου 8, κυρώθηκε από το Ελληνικό Κοινοβούλιο (161 υπέρ, 103 κατά) καθιστώντας την Ελλάδα την πρώτη χώρα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη που θεσμοθέτησε την ανάδοχη φροντίδα από ομόφυλα ζευγάρια.

Νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου: Η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου αναφέρεται στη διαδικασία με βάση την οποία ένα άτομο μπορεί να τροποποιήσει το φύλο που έχει καταχωρηθεί στη ληξιαρχική πράξη γέννησης, σε όλα τα επίσημα έγγραφα και μητρώα. Στην Ελλάδα, η συγκεκριμένη διαδικασία θεσμοθετήθηκε με τον Ν.4491/2017 (171 υπέρ, 114 κατά) και το άρθρο 3 στο οποίο αναγράφεται πως «σε περίπτωση ασυμφωνίας μεταξύ ταυτότητας φύλου και καταχωρισμένου φύλου το πρόσωπο μπορεί να ζητήσει τη διόρθωση του καταχωρημένου φύλου του, ώστε αυτό να αντιστοιχεί στη βούληση, στην προσωπική αίσθηση του σώματος και στην εξωτερική του εικόνα.»

Η κριτική και οι διεκδικήσεις

Πολιτικός γάμος και γονεϊκότητα: Μία από τις πιο ουσιαστικές παραλείψεις του συμφώνου συμβίωσης είναι το ότι δεν επιτρέπει την από κοινού παιδοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια, όσο και την αναγνώριση του/των παιδιών του/της συντρόφου. Επίσης, δεν αναγνωρίζει στα ζευγάρια τη δυνατότητα πρόσβασης σε διαδικασίες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, ούτε υπάρχει πρόβλεψη για τα ζευγάρια των ομόφυλων γυναικών, καθώς η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή απευθύνεται σε γυναίκες που βρίσκονται σε ετερόφυλες σχέσεις ή σε γυναίκες που δεν βρίσκονται σε σχέση.

Οι διεκδικήσεις που αφορούν τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, όσον αφορά το πεδίο αυτό, εντοπίζονται σε πρώτη φάση, στην αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου και στη θεσμοθέτηση του πολιτικού γάμου για όλα τα ζευγάρια ανεξαρτήτως φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή έκφρασης φύλου με πλήρη δικαιώματα (παροχές εγγάμων, επιδόματα, γονικές άδειες, επιμέλειες τέκνων, τεκνοθεσίας, συνταξιοδότησης, κληρονομιάς και λοιπών φορολογικών ζητημάτων).

Επιπλέον, κρίνεται εξέχουσας σημασίας η επέκταση του συμφώνου συμβίωσης, ώστε να αναγνωρίζεται ισότιμα ως γονέας και ο/η μη βιολογικός γονέας. Είναι, επίσης, απαραίτητη η διευκόλυνση των διαδικασιών και η μείωση της γραφειοκρατίας για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, την παρένθετη μητρότητα, την τεκνοθεσία και την αναδοχή. Η παροχή δωρεάν, ασφαλούς και σύντομης βοήθειας θα ενισχύσει την υποστήριξη στα ΛΟΑΤΚΙ+ ζευγάρια που επιθυμούν να γίνουν γονείς (Colour Youth).

Νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου: Παρ’όλο που το νομοσχέδιο αποτέλεσε μια σημαντική νίκη για την τρανς κοινότητα, εντούτοις εντοπίστηκαν πολλές και σημαντικές παραλείψεις. Καταρχάς, στο άρθρο 3 παρ. 1 κρίνεται ως απαραίτητη προϋπόθεση για τη διόρθωση του καταχωρημένου φύλου «και η εξωτερική εικόνα» ενός ατόμου. Αυτό το κριτήριο δημιουργεί τη λανθασμένη εντύπωση πως ένα τρανς άτομο οφείλει να υιοθετήσει μια εξωτερική εικόνα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, προκειμένου να προβεί στη διαδικασία διόρθωσης των εγγράφων. Τα χαρακτηριστικά φύλου, ωστόσο, βασίζονται σε υποκειμενικά κριτήρια και κοινωνικές ετεροκατασκευές, επομένως ο επαναπροσδιορισμός του φύλου των ατόμων δεν είναι ορθό να συνδέεται με το πώς επιλέγει να εκφράζεται εξωτερικά. Βασικός στόχος των διεκδικήσεων είναι, επίσης, η διασφάλιση ότι τα τρανς άτομα θα έχουν τη δυνατότητα να διορθώσουν το καταχωρισμένο φύλο τους μέσω μιας διαφανούς, εύκολα προσβάσιμης και αυτοματοποιημένης διαδικασίας. Οι υπάρχουσες διατάξεις προβλέπουν ότι η απόφαση πρέπει να επικυρωθεί από την απόφαση ενός/μίας δικαστή, κάτι που δεν προωθεί την έννοια του αυτοπροσδιορισμού των ατόμων. Χρειάζεται, παράλληλα, και η παρουσία δικηγόρου, κάτι που αυξάνει το κόστος των διαδικασιών. Ο νόμος, επίσης, δεν απευθύνεται στα άτομα κάτω των 15 ετών, ενώ η διαδικασία για τα άτομα 15-17 ετών παραμένει έντονα ιατρικοποιημένη. Ταυτόχρονα, δεν επιτρέπει σε έγγαμα τρανς άτομα να τροποποιήσουν το νομικά καταχωρισμένο φύλο τους, ενώ τα παιδιά με τρανς γονείς δεν δικαιούνται να αλλάξουν το όνομα στο πιστοποιητικό γέννησής τους, κάτι που παραβιάζει το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα. Τέλος, ο νόμος αποκλείει τα άτομα που δεν προσδιορίζονται με βάση το δίπολο του φύλου, ενώ δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για τρανς μετανάστες/ριες ή πρόσφυγες/γισσες. Μία ριζική αναθεώρηση του νόμου θα αποτελούσε τη βάση ώστε η δυνατότητα επαναπροσδιορισμού των νομικών εγγράφων που αφορούν στο φύλο να μην εξαρτάται από την ηλικία ή την οικογενειακή κατάσταση και να είναι συμπεριληπτική ως προς τα μη δυαδικά άτομα ή τα άτομα που χρήζουν περαιτέρω στήριξης. (Διεθνής Αμνηστία, 2017).

Η περίπτωση της Ολλανδίας

Η Ολλανδία έχει μια μακρά πορεία όσον αφορά τη στήριξη των ανθρώπων που αυτοπροσδιορίζονται ως ΛΟΑΤΚΙ+. Από τα συμβολικά σημεία-σταθμός της χώρας υπήρξε η αποποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας το 1971 και η συμπερίληψη του όρου «σεξουαλικός προσανατολισμός» στη νομοθεσία κατά των διακρίσεων το 1994. Πέραν αυτών, από το 1986 έχει συσταθεί μία διατμηματική ομάδα εργασίας με σκοπό το σχεδιασμό της κυβερνητικής πολιτικής για την ισότητα απέναντι στα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιπλέον, η ολλανδική κυβέρνηση συνεργάζεται στενά με τις λεγόμενες «Rainbow Cities» – τοπικές αρχές που δραστηριοποιούνται στην συμπερίληψη των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων και είναι ενεργές σε παγκόσμιο επίπεδο. Όσον αφορά τα δικαιώματα που εξετάζονται στην παρούσα ανάλυση, προβλέπονται τα εξής:

Γάμος και σύμφωνο συμβίωσης: Τα ομόφυλα ζευγάρια έχουν τη δυνατότητα να παντρευτούν στην Ολλανδία από το 2001. Αυτό αποτέλεσε μία σημαντική προσθήκη στα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ ζευγαριών, αφού το σύμφωνο συμβίωσης είχε θεσμοθετηθεί και γι’αυτά από το 1998.

Τεκνοθεσία: Η νομοθεσία που αφορά στην τεκνοθεσία περικλείει όλα τα άτομα, ανεξαρτήτως του αν βρίσκονται σε ομόφυλη ή ετερόφυλη σχέση και ανεξαρτήτως του αν είναι παντρεμένα ή όχι. Βασική προϋπόθεση είναι οι γονείς να συμβιώνουν για τρία τουλάχιστον χρόνια και να βρίσκονται στη διαδικασία ανατροφής του/των παιδιού/ών για τουλάχιστον έναν χρόνο. Στην περίπτωση που η βιολογική μητέρα έχει ως σύντροφό της μία άλλη γυναίκα, οι παραπάνω προϋποθέσεις δεν ισχύουν, καθώς η τελευταία αναγνωρίζεται ως δεύτερη νόμιμη γονέας ήδη από τη γέννηση του/των παιδιού/ών. Η τεκνοθεσία από έναν μόνο γονέα, ανεξάρτητα από τον σεξουαλικό προσανατολισμό, έχει θεσμοθετηθεί στην Ολλανδία από το 1998.

Ταυτότητα φύλου: Από τότε που τέθηκε σε ισχύ ο Νόμος για τα Τρανς Άτομα (2014), όσα άτομα επιθυμούν μπορούν να προβούν σε διόρθωση του φύλου με το οποίο έχουν καταχωρηθεί, χωρίς τις απαιτήσεις του προηγούμενου νομικού καθεστώτος για χειρουργικές επεμβάσεις, λήψη ορμονών ή μη αναστρέψιμη στείρωση. Σύμφωνα με τον νέο νόμο, οποιοδήποτε άτομο άνω των 16 ετών μπορεί να υποβάλει αίτημα για επαναπροσδιορισμό του φύλου του. Ωστόσο, το αίτημα πρέπει να συνοδεύεται από δήλωση ενός/μίας ειδικού, μία διάταξη που ουσιαστικά καταργεί τον αυτοπροσδιορισμό κι έχει δεχθεί οξεία κριτική από τις οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων (Human Rights Watch, 2013).

Το στρατηγικό πλάνο της Ολλανδίας για την περίοδο 2018-2021

Παρά την τεράστια πρόοδο της χώρας στην επίτευξη ισότητας όσον αφορά τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, δεν είναι πάντα πρακτικά εφαρμόσιμη. Στο πλάνο της ολλανδικής κυβέρνησης ενισχύεται, μεταξύ άλλων, η ανάγκη για ασφάλεια, προστασία και αποδοχή των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων τόσο στη δημόσια σφαίρα (σχολικό περιβάλλον, εργασία, υγεία, αθλητισμός κ.ά.) όσο και στο ενδοοικογενειακό περιβάλλον (καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας). Προωθείται, επίσης, η ορθότερη εκπροσώπηση των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στα μέσα ενημέρωσης και η εξάλειψη των εγκλημάτων μίσους που υποκινούνται από ρητορικές μίσους βάσει σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου. Τέλος, τα τρανς δικαιώματα τίθενται και πάλι επί τάπητος, καθώς στόχος της κυβέρνησης είναι να επανεξετάσει τις πολιτικές που έχουν να κάνουν με τις καταχωρήσεις φύλου, τη συμμετοχή των τρανς ατόμων στην αγορά εργασίας και στην κοινωνική ασφάλεια και να ενισχύσει τις σχετικές έρευνες προκειμένου να βρίσκεται σε ακόμα αμεσότερη επαφή με τα πραγματικά προβλήματα της τρανς κοινότητας.

Επίλογος

Στις 11 Μαρτίου 2020, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υιοθέτησε ψήφισμα με το οποίο κηρύσσει την Ευρωπαϊκή Ένωση «Ζώνη Ελευθερίας για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα» (LGBTQI+ Freedom Zone). To ψήφισμα ήρθε ως απάντηση στην απόφαση δεκάδων τοπικών πολωνικών αρχών να αυτοανακηρυχθούν «Ζώνες Ελεύθερες από ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα» (LGBT Free Zones). Παράλληλα, με αυτόν τον τρόπο φαίνεται να καταδίκασε και την κατάσταση στην Ουγγαρία, η οποία με πρόσφατες συνταγματικές αναθεωρήσεις περιόρισε ακόμα περισσότερο τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα.

Είναι γεγονός πως η Ευρωπαϊκή Ένωση κινείται –τουλάχιστον σε θεσμικό επίπεδο- σε μία κατεύθυνση προάσπισης και προστασίας των ήδη κατοχυρωμένων ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων. Ωστόσο, φαίνεται πως σε επίπεδο κρατών-μελών τα πράγματα δεν ακολουθούν κοινή διαδρομή. Η τελευταία έρευνα του FRA απέδειξε πως, παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, υπάρχει ακόμα αρκετός δρόμος να καλυφθεί. Η νομική ισότητα δεν είναι πολλές φορές συνώνυμη με την κοινωνική και η νομική προστασία δεν επιφέρει πάντα την ασφάλεια. Οι προκαταλήψεις και η βία απέναντι σε ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα έχουν ως αποτέλεσμα την πρόκληση ενός συλλογικού ψυχικού τραύματος (Meyer, 2016).

Βασικός πυλώνας σε όλα τα κράτη μέλη θα πρέπει να ανακηρυχθεί η μηδενική ανοχή σε περιστατικά ρατσιστικής βίας, παρενόχλησης και ρητορικής μίσους απέναντι σε ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Η έμφαση στην ανάπτυξη της σεξουαλικής αγωγής και στη δημιουργία ασφαλών σχολικών χώρων απαλλαγμένων από ομοφοβία θα δώσει το έναυσμα για μια εντονότερη συμπερίληψη των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων σε όλους τους τομείς της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής.

Βιβλιογραφία

Επιστημονικά άρθρα

Lovell, N. (2015). “Theorising LGBT Rights as Human Rights: A Queer(itical) Analysis”. University of Leeds. Available here.

Meyer, I. H. (2016). The Elusive Promise of LGBT Equality. American journal of Public Health, 106(8), pp. 1356–1358. Available here.

Νομοθετικά κείμενα

Consolidated version of the Treaty on the Functioning on European Union. (2012). Available here.

Council of the European Union. (2000). Council Directive 2000/78/EC on establishing a general framework for equal treatment in employment and occupation. Available here.

Council of the European Union. (2003). Council Directive 2003/86/EC on the right to family reunification. Available here.

European Parliament, Council of the European Union and European Commission (2012). Charter of Fundamental Rights of the European Union (2000) Available here.

European Parliament and Council of the European Union. (2004). European Parliament and Council Directive 2004/38/EC on the right of citizens of the Union and their family members to move and reside freely within the territory of the Member States. Available here.

European Parliament and Council of the European Union. (2011). European Parliament and Council Directive 2011/95/EU on standards for the qualification of third-country nationals or stateless persons as beneficiaries of international protection, for a uniform status for refugees or for persons eligible for subsidiary protection, and for the content of the protection granted. Available here.

Ελληνική νομοθεσία

Ν. 3719/2008 – ΦΕΚ 241/Α’/26.11.2008. Μεταρρυθµίσεις για την οικογένεια, το παιδί, την κοινωνία και άλλες διατάξεις. Εφημερίς της Κυβερνήσεως. Διαθέσιμο εδώ.

Ν. 4356/2015 – ΦΕΚ Α’ 181/24-12-2015. Σύμφωνο συμβίωσης, άσκηση δικαιωμάτων, ποινικές και άλλες διατάξεις. Εφημερίς της Κυβερνήσεως. Διαθέσιμο εδώ.

Ν. 4538/2018 – ΦΕΚ 85/Α/16-5-2018. Μέτρα για την προώθηση των Θεσμών της Αναδοχής και Υιοθεσίας και άλλες διατάξεις. Εφημερίς της Κυβερνήσεως. Διαθέσιμο εδώ.

Ν. 4491/2017 – ΦΕΚ 152/Α/13-10-2017. Νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου – Εθνικός Μηχανισμός Εκπόνησης, Παρακολούθησης και Αξιολόγησης των Σχεδίων Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού και άλλες διατάξεις. Εφημερίς της Κυβερνήσεως. Διαθέσιμο εδώ.

Διαδικτυακές πηγές

Ξενόγλωσσες

European Commission. (2020). Union of Equality: LGBTIQ Equality Strategy 2020-2025. Available here.

European Parliament. (2020). Briefing: The rights of LGBTI people in the European Union. Shreeves Rosamund. Available here.

European Parliament. (2021). Press release: Parliament declares the European Union an ‘‘LGBTIQ Freedom Zone’’. Available here.

European Union Agency for Fundamental Rights. (2020). Survey EU-LGBTI II: A long way to go for LGBTI equality. Available here.

Government of the Netherlands: Ministry of Education, Culture and Science. (2018). LGBTI Equality in the Netherlands. Available here.

Government of the Netherlands: Ministry of Education, Culture and Science. (2018). Gender & LGBTI Equality Policy Plan 2018-2021: Putting principles into practice. Available here.

Human Rights Watch. (2013). The Netherlands: Victory for Transgender Rights. Surgery Requirement to Change Official Gender Repealed. Available here.

Human Rights Watch. (2018). UN: General Assembly Statement Affirms Rights for All. 66 States Condemn Violations Based on Sexual Orientation and Gender Identity. Available here.