της Θεοδώρας Θεοδώρου, Ερευνήτριας της Ομάδας Διεθνούς Δικαίου

Η μεγάλη σημασία του νερού γίνεται αισθητή στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου. Η υγιεινή γενικότερα και το ασφαλές πόσιμο νερό ειδικότερα, είναι απαραίτητα για τη διατήρηση της ζωής, της υγείας και θεμελιώδους σημασίας για την αξιοπρέπεια του καθενός ξεχωριστά. Ωστόσο, σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία του Παγκόσμιο Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) περί τα δύο δισεκατομμύρια ανθρώπων χρησιμοποιούν μολυσμένες πηγές νερού, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει και στο θάνατο (WHO, Drinking Water, 2017), ενώ τα στοιχεία είναι χειρότερα για την Αφρική και κυρίως την Υποσαχάρια Αφρική. Σύμφωνα, μάλιστα, με την Έκθεση Προόδου για την πραγμάτωση του έκτου Στόχου Βιώσιμης Ανάπτυξης για το νερό, τα σημάδια προόδου σε αυτές τις περιοχές είναι πολύ λίγα (Summary Progress SDG 6, March 2021).

H πανδημία ανέδειξε τη σημασία του δικαιώματος αυτού, καθώς και την ευαλωτότητα ορισμένων ομάδων αναφορικά με την πρόσβασή τους σε αυτό, όπως φαίνεται και από την Κοινή Δήλωση του Ειδικού Εισηγητή για το δικαίωμα στο πόσιμο νερό και την υγιεινή μαζί με άλλους Ειδικούς Εισηγητές των ΗΕ (Joint Statement, 2020). Η παρούσα ανάλυση εστιάζει, λοιπόν, στο δικαίωμα στην πρόσβαση στο νερό και στην υγιεινή, ειδικά για την Αφρική, εξετάζοντας το διεθνές και περιφερειακό πλαίσιο και αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τη σημασία του για την περιοχή.

Η Εξέλιξη του Δικαιώματος στο Νερό

 “If people cannot enjoy their right to water, they cannot enjoy their right to life.”

Michelle Bachelet, UN High Commissioner for Human Rights,

19 March 2019, Statement at World Water Day: “Leave No One Behind”

Η αρχή για την αναγνώριση δικαιώματος στο νερό γίνεται με το Σύμφωνο των ΗΕ για τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα του ‘66 (ICESCR, 1966), που ενώ δεν εμπεριέχει σαφή διάταξη για την προστασία του δικαιώματος στο νερό, σύμφωνα με την Επιτροπή του Συμφώνου το δικαίωμα στην αξιοπρεπή διαβίωση (αρ.11) εμπερικλύει και το δικαίωμα στο νερό (CESR, General Comment No. 15, 2002). Επιπλέον, γίνεται αναφορά και  στο άρθρο 12 του Συμφώνου καθώς, με βάση το Γενικό Σχόλιο 15, το δικαίωμα στο νερό συνδέεται άρρηκτα με το δικαίωμα στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο υγείας (αρ.12 παρ.1). Σε κάθε περίπτωση, τα συμβαλλόμενα κράτη έχουν καθήκον βάσει του Συμφώνου να προχωρούν όσο το δυνατόν ταχύτερα και αποτελεσματικότερα προς την πλήρη υλοποίηση του δικαιώματος στο νερό και, όπως καθορίζεται από τα άρθρα 16 και 17, να υποβάλλουν ανά τακτά διαστήματα εκθέσεις σχετικές με την πορεία τους στην Επιτροπή του Συμφώνου (CESCR, General Comment No. 15, 2002).

Μετά από αυτήν την εξέλιξη, το 2006 η Επιτροπή για την Προώθηση και Προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των ΗΕ, υιοθέτησε και το σχετικό σχέδιο Οδηγιών του 2004, που αναδεικνύουν τις διάφορες πτυχές του δικαιώματος (Guidelines for the realization of the right to drinking water supply and sanitation, E/CN.4/Sub.2/2005/25, 2006). Ωστόσο, η πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό τελικώς αναγνωρίστηκε από τα Ηνωμένα Έθνη ως θεμελιώδες δικαίωμα το 2010 με Ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης, αντικατοπτρίζοντας τη σημασία του στη ζωή των ανθρώπων (General Assembly, Res.64/292, 2010). Πέραν του Συμφώνου των ΗΕ, τα δικαιώματα στο νερό και στην υγιεινή, προστατεύονται από μία σειρά από  περιφερειακές Συμφωνίες ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως ο Αραβικός Χάρτης για τα δικαιώματα του Ανθρώπου και το Πρωτόκολλο του Σαν Σαλβαδόρ του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών, μεταξύ άλλων (International Standards relating to Water and Sanitation). 

Ακόμη υφίστανται και μηχανισμοί εποπτείας της εφαρμογής του δικαιώματος στο νερό και στα πλαίσια διεθνών ή περιφερειακών συμβάσεων για τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα καθώς και ξεχωριστοί ειδικοί μηχανισμοί (π.χ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης). Συγκεκριμένα για τα ΗΕ, με το Ψήφισμα 7/22 του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 2008, δημιουργήθηκε ο θεσμός του Ειδικού Εισηγητή για το δικαίωμα στην πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό (HRC resolution 7/22, 2008). Ο τελευταίος εστιάζει στην εφαρμογή του δικαιώματος μέσα από ποικίλες διαδικασίες, όπως η διεξαγωγή θεματικών ερευνών, καθώς και επιτόπιων επισκέψεων. Ο Ειδικός Εισηγητής -για αυτήν την περίοδο ο κ. Pedro Arrojo-Agudo-  έχει εκπονήσει πληθώρα εκθέσεων με τελευταία την έκθεση του 2020 για την ιδιωτικοποίηση του νερού, την οποία και παρουσίασε στην Γενική Συνέλευση. Σε αυτήν, ο Ειδικός Εισηγητής διερευνά την παροχή υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης από ιδιωτικές εταιρείες, των οποίων οι δραστηριότητες έχουν επηρεάσει σημαντικό αριθμό του παγκόσμιου πληθυσμού. Στην έκθεση τονίζονται οι κινδυνοι που ελλοχεύουν από την ιδιωτικοποίηση του νερού, με κυριότερο αυτόν της έλλειψης λογοδοσίας που θα μπορούσε δυνητικά να οδηγήσει σε ανισότητες (Special Rapporteur on  the human rights to safe drinking water and sanitation, 2021). 

Το Δικαίωμα στο νερό: Βασικές Προϋποθέσεις 

Η έλλειψη πρόσβασης σε ασφαλές, επαρκές και πόσιμο νερό, καθώς και σε εγκαταστάσεις υγιεινής έχει καταστροφικές συνέπειες για την υγεία, την αξιοπρέπεια και την ευημερία δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Τα κράτη είναι υπεύθυνα για την παροχή υπηρεσιών που θα ικανοποιήσουν τα δικαιώματα των πολιτών τους και αποτελούν εγγύηση για την εφαρμογή τους χωρίς διακρίσεις  (GA, Res.64/292, 2010). Πιο συγκεκριμένα, βασική προϋπόθεση για την εφαρμογή του  δικαιώματος στο νερό, πρέπει να εξασφαλίζεται η πρόσβαση σε επαρκές, ασφαλές, αποδεκτό, φυσικά προσβάσιμο νερό για προσωπική και οικιακή χρήση (Thielbörger, 2013). Αρχικά, με τον όρο “επαρκές” προσδιορίζεται η ποσότητα που πρέπει να καταναλώνει κάθε άτομο, τόση ώστε να νιώθει πλήρης σε προσωπικό επίπεδο αλλά και για οικιακή χρήση, όπως είναι για παράδειγμα το πλύσιμο ρούχων και η προετοιμασία φαγητού. Παράλληλα, το νερό αυτό πρέπει να είναι απαλλαγμένο από μικροοργανισμούς, χημικές ουσίες και ακτινολογικούς κινδύνους, που αποτελούν απειλή για την υγεία του. Ακόμη πρέπει να σημειωθεί ότι τα μέτρα ασφάλειας του πόσιμου νερού καθορίζονται συνήθως από εθνικά ή/και τοπικά πρότυπα για την ποιότητα του πόσιμου νερού. Επίσης, με τους όρους “αποδεκτό” και “φυσικά προσβάσιμο”, εννοείται ότι όλες οι εγκαταστάσεις και οι υπηρεσίες νερού πρέπει να είναι πολιτισμικά κατάλληλες και ευαίσθητες στις απαιτήσεις φύλου, κύκλου ζωής και ότι οι υπηρεσίες ύδρευσης πρέπει να είναι φυσικώς προσβάσιμες εντός, ή σε άμεση γειτνίαση με το νοικοκυριό, το εκπαιδευτικό ίδρυμα, το χώρο εργασίας του καθενός. Τέλος, αυτές οι υπηρεσίες, όπως και το ίδιο το νερό, πρέπει να είναι προσιτά σε όλους (Human Right to Water and Sanitation, 2021・Thielbörger, 2013).

Η ανάπτυξη του δικαιώματος στο νερό στην Αφρική και το έργο της Αφρικανικής Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Λαών (ΑΕΔΑΛ)

Ο Αφρικανικός Χάρτης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Λαών (στο εξής ΑΧΔΑΛ),  δεν περιλαμβάνει διατάξεις για τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα, παρά ταύτα εντοπίζονται σχετικές προβλέψεις σε μεταγενέστερες Συνθήκες, όπως στον Αφρικανικό Χάρτη για τα δικαιώματα και την ευημερία του παιδιού, το Πρωτόκολλο του ΑΧΔΑΛ σχετικά με τα δικαιώματα των γυναικών στην Αφρική (Ssenyonjo, 2011). Η τομή για τα δικαιώματα αυτά επήλθε με τη Διακήρυξη της Πραιτώρια, η οποία λαμβάνοντας υπόψη της, την άρνηση εφαρμογής των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων και τις δυσκολίες πραγματοποίησής τους λόγω περιορισμών (πχ έλλειψη πολιτικής βούλησης και χρηστής διακυβέρνηση), αναγνωρίζει πως το δικαίωμα στην υγεία (άρθρο 16 του Χάρτη),  περιλαμβάνει και την πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό και αποχέτευση (Pretoria Declaration on Economic, Social and Cultural Rights in Africa, 2004). 

Ιδιαίτερης σημασίας για το δικαίωμα στο νερό στην αφρικανική ήπειρο υπήρξε και ο ρόλος της Αφρικανικής Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Λαών (ΑΕΔΑΛ) -που λειτουργεί στα πλαίσια του ΑΧΔΑΛ- για την προστασία αλλά και την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων των λαών στην αφρικανική ήπειρο (ACRHPR, 2019). Η Επιτροπή αποτελείται από έντεκα μέλη-εμπειρογνώμονες (Κτιστάκις, 2017) και μεταξύ των αρμοδιοτήτων της είναι: (α) η εξέταση περιοδικών εκθέσεων των συμβαλλομένων κρατών του ΑΧΔΑΛ, (β) η εξέταση ατομικών και (γ) διακρατικών προσφυγών. Το 2019, υιοθετήθηκαν στην ειδική Συνεδρίαση της ΑΕΔΑΛ οι “Οδηγίες για το δικαίωμα στο νερό στην Αφρική”  με βάση και τις “κατευθυντήριες γραμμές του Ναϊρόμπι”, το 2010 γενικά για τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα. (IJRC, 2020). Οι Οδηγίες αφορούν τις υποχρεώσεις των κρατών να σέβονται, να προστατεύουν, να προωθούν και να εκπληρώνουν το δικαίωμα στο νερό, καθώς και να κινητοποιούν πόρους για την υλοποίηση του δικαιώματος αυτού (ACHPR, Guidelines on the Right to Water in Africa, 2019). Οι Οδηγίες του 2019 για το δικαίωμα στο νερό καταρτίστηκαν από την  Ομάδα Εργασίας για τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα της ΑΕΔΑΛ που προαναγγέλθηκε με τη Διακήρυξη της Πραιτώρια το 2004 και δημιουργήθηκε ύστερα από σχετικό Ψήφισμα κατά την 36η Τακτική Σύνοδο της ΑΕΔΑΛ που πραγματοποιήθηκε στο Ντακάρ (Pretoria Declaration on Economic, Social and Cultural Rights in Africa, 2004). 

Η σημασία της εφαρμογής του δικαιώματος στο νερό στην Αφρική

Ο έβδομος στόχος για την εξασφάλιση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας των Στόχων Ανάπτυξης της Χιλιετίας του 2000, περιλαμβάνει και την πρόσβαση το νερό και την αποχέτευση. Οι συγκεκριμένοι στόχοι, αποτελούσαν ουσιαστικά ένα πρόγραμμα επίσημης αναπτυξιακής βοήθειας, οργανωμένη από τις ανεπτυγμένες χώρες και με πρωτοβουλία των Ηνωμένων Εθνών, που σε πραγματικούς όρους από το 2000 και το 2014, αγγίζει τα 135,2 δισεκατομμύρια δολάρια (MDG Beyond 2015, 2020). Σύμφωνα, λοιπόν, με την Έκθεση του 2015 της Task Force που ίδρυσε ο τότε Γενικός Γραμματέας των ΗΕ για την εφαρμογή των Στόχων, παρατηρήθηκε μεγάλη υστέρηση της Υποσαχάριας Αφρικής σε σχέση με την πρόσβαση σε βελτιωμένες πηγές πόσιμου νερού (Gap Task Force Report 2015). Η διαφορά στην πρόσβαση σε καθαρό, πόσιμο νερό εξακολουθεί να υπάρχει με πλέον ταξικό γνώμονα. Με βάση στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από 35 χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, διακρίνονται διαφορές μεταξύ των φτωχότερων και πλουσιότερων πληθυσμών της περιοχής, τόσο στις αγροτικές όσο και στις αστικές περιοχές ανάλογα (Water For Life Decade, 2014).

Πηγή: https://www.un.org/waterforlifedecade/africa.shtml 

Σύμφωνα με τα στοιχεία που συλλέχθηκαν για την εφαρμογή των Στόχων αυτών, η Βόρεια Αφρική έχει φτάσει στο 90% του στόχου, εν αντιθέσει με την Υποσαχάρια Αφρική που είχε πετύχει μόλις το 30% με μόνη αύξηση 4% από το 1990, γεγονός που δημιουργεί προβλήματα σχετικά με την υγεία των κατοίκων της, σε συνδυασμό με τον ήδη αρνητικά επιβαρυμένο τρόπο ζωής τους.(UN Water For Life Decade, 2014).  

Επιπλέον, ο στόχος 6 των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης της Agenda 2030 αφορά συγκεκριμένα το δικαίωμα στο νερό και το αποχετευτικό σύστημα. Ακόμη, και ο τελευταίος Στόχος Βιώσιμης Ανάπτυξης για την καταπολέμηση του HIV/AIDS, της ελονοσίας και άλλων ασθενειών αποδίδει στο νερό πρωταρχικό ρόλο για την επίτευξή του, εφόσον απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στην προσωπική υγιεινή, αλλά και στην περίπτωση της φυματίωσης, κοινή ασθένεια στην Ήπειρο, ο πυρετός, που συνοδεύεται από εφίδρωση δημιουργεί έντονα την ανάγκη των ασθενών να πίνουν περισσότερο νερό (Fact sheet no 35, 2010・Gap Task Force Report, 2015).

Γενικότερα, τα χρόνια προβλήματα που αντιμετωπίζει η Αφρικανική Ήπειρος και κυρίως η Υποσαχάρια περιοχή, δυσχεραίνουν την σωστή εφαρμογή του δικαιώματος στο νερό. Η μακροχρόνια φτώχεια στην περιοχή πέρα από τις ανισότητες που δημιουργεί σε σχέση με την πρόσβαση στο νερό και τις βελτιωμένες εγκαταστάσεις αποχέτευσης, έρχεται σε συνδυασμό με το τροπικό και κατά πολλές περιπτώσεις ξηρό κλίμα της περιοχής για να δυσκολέψει το έργο των διεθνών και περιφερειακών φορέων. Το κλίμα που ήδη εγκυμονεί φυσικούς κινδύνους, επηρεάζεται και από την δραστηριότητα του ανθρώπου τα τελευταία χρόνια δημιουργώντας περισσότερα προβλήματα (Water For Life Decade, 2014).  Για το λόγο αυτό, σύμφωνα με την οδηγία 28.1, η Διεθνής Αμνηστία υποστηρίζει τη συμπερίληψη της αλλαγής του κλίματος ως τομέα που πρέπει να ληφθεί υπόψη στο Σχέδιο Οδηγιών για το δικαίωμα στο νερό, παρόλο που οι ίδιες δεν είναι πλήρως δεσμευτικές για τα κράτη (Water For Life Decade, 2014・Amnesty International, 2018). Επιπροσθέτως, σε θεσμικό επίπεδο, η έλλειψη συντονισμού που συναντάται στην Αφρική εμποδίζει την επίλυση των προκλήσεων, ενώ υφίσταται κι έλλειψη χρηματοδότησης. Επιπλέον, οι περισσότερες χώρες εντός της ηπείρου υπολείπονται των δεσμεύσεων Υγείας και Υγιεινής (WASH), με πάνω από το 80% των χωρών να αναφέρεται ότι πέφτουν σημαντικά πίσω από τις σταθερές που απαιτούνται για την επίτευξη των καθορισμένων εθνικών στόχων πρόσβασης για την αποχέτευση και το πόσιμο νερό. Σε κάθε περίπτωση, ιδιαίτερα σημαντικό είναι ο πληθυσμός να είναι ενημερωμένος για τα δικαιώματά του και κυρίως οι φτωχότεροι και περιθωριοποιημένοι κάτοικοι, οι οποίοι έχοντας γνώση των δικαιωμάτων τους, θα έχουν παράλληλα και την ευκαιρία  να τα διεκδικήσουν (Water For Life Decade, 2014・Fact sheet no 35, 2010). Ενώ ένα τέτοιο μοντέλο δράσης, πιο κοντά στα ανθρώπινα δικαιώματα δεν φαντάζει δύσκολο, το ζητήματα πολιτικής διαχείρισης σχετικά με τη χρηματοδότηση, την παράδοση ή τη ρύθμιση και την εφαρμογή τους, αποδεικνύεται απαιτητικό παρά την ύπαρξη διεθνών προτύπων (Fact sheet no 35, 2010).

Επίλογος

Συμπερασματικά, η πρόσβαση στο νερό και την αποχέτευση είναι ανθρώπινο δικαίωμα, από μόνο του απαραίτητο για τη ζωή και την αξιοπρέπεια του κάθε ανθρώπου, αλλά είναι επίσης το θεμέλιο για την επίτευξη και των άλλων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος στην υγεία και του δικαιώματος στην ανάπτυξη (OHCHR, Handbook, 2014). Τα διεθνή πρότυπα θεσπίζουν ένα πλαίσιο προστασίας και προώθησης των δικαιωμάτων αυτών, ωστόσο η διαχείριση τους έγκειται στη δικαιοδοσία των κρατών ή ακόμα και άλλων περιφερειακών οργάνων. Όπως φαίνεται και στην παγκόσμια έκθεση των Ηνωμένων Εθνών, του 2019, για την ανάπτυξη των υδάτων, βελτιώσεις στη διαχείριση των υδάτινων πόρων και στην πρόσβαση σε υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης είναι απαραίτητες για την αντιμετώπιση διαφόρων κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων, έτσι ώστε «κανείς να μην μείνει πίσω» όταν πρόκειται να απολαύσει τα πολλαπλά οφέλη και τις ευκαιρίες που παρέχει το αντίστοιχο δικαίωμα (United Nations World Water Development Report, 2019). 

Φέτος, η παγκόσμια ημέρα νερού γιορτάστηκε υπό τις συνθήκες της νόσου covid-19, η οποία αλλάζει τα δεδομένα και υπογραμμίζει τη ζωτική ανάγκη να διασφαλιστεί η πρόσβαση σε νερό και αποχέτευση, ιδιαίτερα στους πιο ευάλωτους. Για πολλές γυναίκες που ζουν σε συνθήκες φτώχειας, η έλλειψη πρόσβασης στο νερό και την αποχέτευση τις εκθέτει σε κινδύνους έμφυλης βίας και θέτει σε κίνδυνο τη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία τους (Joint Statement, 2020). Υπενθυμίζοντας ότι ένας τρόπος για να αποφευχθεί η εξάπλωση του ιού είναι να επιμείνουμε στη σωστή προσωπική υγιεινή πλένοντας τα χέρια μας χρησιμοποιώντας σαπούνι και νερό, καταλαβαίνουμε τη ζωτική του σημασία σε αυτή την κρίσιμη στιγμή. Μπορεί σαν πρακτική να φαντάζει απλή, ωστόσο για μεγάλο ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού αποτελεί προνόμιο, καθώς η πρόσβασή του σε νερό και βελτιωμένες εγκαταστάσεις ύδρευσης και αποχέτευσης, δεν είναι δυνατή. Έτσι, λοιπόν, καταλήγουμε στο γεγονός ότι είναι απαραίτητο να προωθήσουμε και να εφαρμόσουμε επειγόντως πολιτικές και νομικές αλλαγές, μετατρέποντας την επείγουσα ανάγκη που θέτει η κρίση στη δημόσια υγεία, σε εγγυήσεις και διασφαλίσεις για την εκπλήρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο νερό και την αποχέτευση ανά πάσα στιγμή και περίσταση, τώρα και όταν ξεπεράσουμε την πανδημία.

Βιβλιογραφία

Κτιστάκις, Ι. (2017) Διεθνής Προστασία των Δικαιωμάτων του ανθρώπου. Μαγκλιβέρας, Κ. και Αντωνόπουλος, Κ. (επιμ.), Το Δίκαιο της Διεθνούς Κοινωνίας, Αθήνα: ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, σελ. 643-670.

Περράκης, Σ. (2013) ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΠΡΟΣ ΕΝΑ JUS UNIVERSALIS, Αθήνα: Σιδέρης Ι.

Manisuli Ssenyonjo (2011) Analysing the Economic, Social and Cultural Rights Jurisprudence of the African Commission: 30 Years Since the Adoption of the African Charter. Available: here Thielbörger, P. (2013) The Right(s) to Water: The Multi-Level Governance of a UniqueHuman Right, Bochum: Springer, σελ. 65-67.

Διεθνείς Πράξεις

African Charter on Human and People’s Rights Available here

African Commission on Human and Peoples’ Rights (2019) Guidelines on the Right to Water in Africa. Available: here

African Commission on Human and Peoples’ Rights. Guidelines on the Right to Water in Africa: Draft for Comments. Available: here

Committee on Economic, Social and Cultural Rights (2002) General Comment No. 15: The right to water (arts. 11 and 12 of the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights). Available: here

General Assembly (2010) Resolution adopted by the General Assembly on 28 July 2010. Available: here

UN Special Rapporteur on the human right to safe drinking water and sanitation (2014) REALISING THE HUMAN RIGHTS TO WATER AND SANITATION: A HANDBOOK BY THE UN SPECIAL RAPPORTEUR. Portugal. Available: here

UN (2019) United Nations World Water Development Report- Leaving No One Behind. Geneva. Available: here

Υλικό Τεκμηρίωσης

ACHPR. Working Group on Economic, Social and Cultural Rights. Available: here

ACHPR (2004) Pretoria Declaration on Economic, Social and Cultural Rights in Africa. Available: here

Amnesty International (2018) THE RIGHT TO WATER IN AFRICA. Available: here

IJRC (2020) AFRICAN COMMISSION ADOPTS GUIDELINES ON THE HUMAN RIGHT TO WATER. Available: here

OHCHR (2020) COVID-19 pandemic and the human rights to water and sanitation. Available: here

OHCHR. International Standards relating to Water and Sanitation. Available: here

OHCHR (2021) Special Rapporteur on the human rights to safe drinking water and sanitation. Available: here

OHCHR (2010)  Fact Sheet no35: The Right to Water. Available: here

United Nations (1977) REPORT OF THE UNITED NATION WATER CONFERENCE. Available: here

Διεθνής Επιτροπή Νομικών (2014) Μετανάστευση και Διεθνές Δίκαιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Available: here

Χρήσιμες Ιστοσελίδες

United Nations Department of Economic and Social Affairs, 2014. International Decade for Action ‘WATER FOR LIFE’ 2005-2015. [online] Available: here [Accessed 24/04/2021].

UNWATER.org. Human Rights to Water and Sanitation. [online] Available: here [Accessed 18/04/2021].

UNITED NATIONS OHCHR. Economic, Social, Cultural Rights. [online] Available: here [Accessed 24/04/2021].

United Nations (2015) MDG Gap Task Force Report 2015. Available: here