Πυρηνικη Ενεργεια: ποσο αποτελεσματικη μπορει να ειναι;

της Ιωάννας Σινέμογλου, Ερευνήτριας της Ομάδας Περιβάλλοντος & Ενέργειας

Πρόλογος

Καθώς το πέρασμα του χρόνου αναδεικνύει ολοένα και περισσότερα προβλήματα στο φυσικό περιβάλλον, που σχετίζονται με την υπεράριθμη ανθρώπινη δραστηριότητα έναντι των φυσικών πόρων του πλανήτη μας, οι προβληματικές αυτές χρήζουν επίλυσης και οι Κυβερνήσεις διεθνώς αρχίζουν να το λαμβάνουν υπόψη. Αναζητούνται, λοιπόν, εναλλακτικοί τρόποι παραγωγής και κατανάλωσης πιο φιλικοί προς το περιβάλλον. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ανάπτυξη παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ανανεώσιμη πηγή ενέργειας που αναπτύσσεται με σταθερούς ρυθμούς και περιέχει ορισμένες προβληματικές είναι η πυρηνική ενέργεια.

Τι είναι όμως, πραγματικά η πυρηνική ενέργεια και πως παράγεται;

Η πυρηνική ενέργεια δεν χρησιμοποιήθηκε εξ αρχής με στόχο την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και μετέπειτα την ικανοποίηση των βασικών αναγκών ενός νοικοκυριού. Ενώ, λοιπόν, μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, πυρηνικοί αντιδραστήρες λειτουργούσαν για διαφορετικούς λόγους, οι επιστήμονες κατάφεραν να αντιληφθούν τη χρησιμότητα της ενέργειας αυτής για την παραγωγή ηλεκτρισμού (Σάκκουλα, 2021).

Πρόκειται στην ουσία για την ενέργεια εκείνη που παράγεται από τις πυρηνικές αντιδράσεις, κατά τη διαδικασία της πυρηνικής σχάσης, κατά τη διαδικασία δηλαδή, προσέλκυσης ενέργειας από το διαχωρισμό πυρήνων ουρανίου και πλουτωνίου. Με το διαχωρισμό των ατόμων αυτών, οι πυρήνες τους γίνονται ελαφρύτεροι, καθώς απελευθερώνεται η ενέργεια από το άτομο. Πιο συγκεκριμένα, σε πρώτο στάδιο διαλύονται τα άτομα ουρανίου, που αποτελούν το καύσιμο των πυρηνικών αντιδραστήρων. Καθώς τα άτομα ουρανίου διασπώνται απελευθερώνουν τα προϊόντα σχάσης, τα οποία προκαλούν τη διάσπαση άλλων ατόμων ουρανίου. Κατά τη διάρκεια της παραπάνω συνεχιζόμενης διαδικασίας, παράγεται θερμότητα, η οποία θερμαίνει τον ψυκτικό παράγοντα, που σε κάθε πυρηνικό αντιδραστήρα υπάρχει, ορισμένες φορές υπό διαφορετική μορφή. Κατά τη θέρμανση του ψυκτικού παράγοντα, δημιουργείται ατμός ο οποίος οδηγεί σε μια περιστροφή στροβίλων. Οι στρόβιλοι αυτοί κατά την κίνηση τους συνδεόμενοι με γεννήτριες ή κινητήρες παράγουν ηλεκτρισμό (National Geographic, 2021).

Στο σημείο αυτό, σημαντικό είναι να καθοριστεί και η έννοια του πυρηνικού δηλητηρίου, προκειμένου να αντιληφθούμε στη συνέχεια τους πιθανούς κινδύνους της πυρηνικής ενέργειας. Ως πυρηνικό δηλητήριο, λοιπόν, ονομάζουμε τις ράβδους συγκεκριμένων υλικών -όπως είναι ένας ειδικός τύπος του στοιχείου ξένου (xenon ZEE-nahn)- που απορροφούν κάποια από τα προϊόντα σχάσης. Όσο περισσότερες ράβδοι πυρηνικού δηλητηρίου υπάρχουν κατά τη διάρκεια της διαδικασίας πυρηνικής σχάσης, τόσο πιο ελεγχόμενη είναι η διαδικασία. Πρόβλημα δημιουργείται σε έναν πυρηνικό αντιδραστήρα όταν οι ράβδοι αυτές είναι λιγότερες από το απαραίτητο και έτσι επιτρέπεται μια αλυσιδωτή αντίδραση αρκετά πιο ισχυρή, που επιτρέπει τη δημιουργία μεγαλύτερης ποσότητας ηλεκτρικής ενέργειας (National Geographic, 2021).

Τα υπέρ και τα κατά της παραγωγής ηλεκτρισμού από την πυρηνική ενέργεια

Ξεκινώντας από τα πλεονεκτήματα, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως αποτελεί μια καθαρή πηγή ενέργειας μηδενικών εκπομπών προστατεύοντας την ποιότητα του αέρα, αφού κατά τη διάρκεια παραγωγής ηλεκτρισμού δεν εκπέμπει επιβλαβή υποπροϊόντα, όπως αυτά που εκπέμπονται από ορυκτά καύσιμα κατά την μετατροπή τους σε ηλεκτρική ενέργεια. Επιπλέον, διατηρώντας τον αέρα καθαρό, αφαιρεί επιβλαβείς ατμοσφαιρικούς ρύπους που οδηγούν στην όξινη βροχή, στην αιθαλομίχλη, τον καρκίνο του πνεύμονα κ.α.

Εν συνεχεία η πυρηνική ενέργεια παράγει τη μεγαλύτερη ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας σε μικρότερη έκταση γης από οποιαδήποτε άλλη καθαρή ενέργεια. Για ένα αιολικό πάρκο για παράδειγμα απαιτείται πολύ μεγαλύτερη έκταση εδάφους. Μάλιστα, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Πυρηνικής Ενέργειας των ΗΠΑ για ένα αιολικό πάρκο παραγωγής 1000 MW ηλεκτρισμού χρειάζεται έκταση 360 φορές μεγαλύτερη από ότι αυτή ενός πυρηνικού εργοστασίου για την ίδια παραγωγή.

Ακόμα, η πυρηνική ενέργεια αποβάλει πολύ μικρές ποσότητες αποβλήτων, τα οποία μάλιστα μπορούν να ανακυκλωθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν, ύστερα από μια διαδικασία επανεπεξεργασίας. Αυτό συμβαίνει, διότι τα απόβλητα που παράγονται είναι τόσο πυκνά, που μπορούν εύκολα να υποστούν επεξεργασία, ώστε να επαναχρησιμοποιηθούν (Office of Nuclear Energy, 2021).

Από την άλλη μεριά, η πυρηνική ενέργεια από ένα ευρύ κοινό αντιμετωπίζεται ως ιδιαίτερα επικίνδυνη και ασταθής πολλές φορές διαδικασία. Αυτή η άποψη συχνά βασίζεται στα σημαντικότερα και ευρέως γνωστά παγκοσμίως πυρηνικά ατυχήματα που έχουν προκαλέσει σοβαρές ζημιές, όχι μόνο στο εκάστοτε κάθε φορά κράτος, στο οποίο έχει προκληθεί το ατύχημα, αλλά σε μια μεγάλη γεωγραφική εμβέλεια, θέτοντας ολόκληρες περιφέρειες κρατών, κάποιες φορές και ολόκληρο τον κόσμο σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Με επιπτώσεις σοβαρότατες για το περιβάλλον, τα οικοσυστήματα, τη βιοποικιλότητα αλλά και τον άνθρωπο, την υγεία του και την ίδια τη ζωή του. Τέτοια παραδείγματα βέβαια, αποτελούν τα ατυχήματα στο Τσέρνομπιλ ή στη Χιροσίμα. Πρόκειται για προβλήματα που παραμένουν και εξακολουθούν να επηρεάζουν τους έμβιους πόρους του πλανήτη μας για πολλά χρόνια μετά, ενώ οι αστάθειες που εμφανίζονται στην ανθρώπινη υγεία, μπορούν να προκαλέσουν έως και θάνατο.

Επιπλέον, είναι γεγονός ότι για τη κατασκευή ενός πυρηνικού αντιδραστήρα το χρηματικό κεφάλαιο που απαιτείται δεν είναι μικρό, ενώ μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις θεωρείται και πολύ υψηλό. Ιδιαίτερα, συγκρίνοντας το με το κεφάλαιο που απαιτείται για την εγκατάσταση και λειτουργία άλλων μέσων εκμετάλλευσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα πως τα αναφερόμενα χρηματικά ποσά για την παραγωγή ηλεκτρισμού από την πυρηνική ενέργεια είναι πολύ υψηλά. Χαρακτηριστικό είναι το ότι οι οικονομικές ανάγκες ενός πυρηνικού αντιδραστήρα δεν σταματούν απλά στην κατασκευή του, αλλά συνεχίζονται για την ορθή διατήρηση του, την ορθή στελέχωση του, την εκπαίδευση χειριστών του και τις απαραίτητες επιθεωρήσεις για την ομαλή λειτουργία του (Office of Nuclear Energy, 2021).

Ένα ακόμα από τα σημαντικότερα, αν όχι το σημαντικότερο πρόβλημα που προέρχεται ακριβώς από την διαχείριση πυρηνικής ενέργειας, δεν είναι άλλο από τις επιπτώσεις που έχει η ραδιενέργεια που εκπέμπεται από έναν πυρηνικό αντιδραστήρα, ακόμα και αν δεν επέλθει κάποιο ατύχημα, αλλά σε καθημερινή βάση λειτουργίας του, καθώς ακόμα και σε μικρές ποσότητες η ραδιενέργεια προκαλεί μακροχρόνια προβλήματα τόσο στο περιβάλλον όσο και στην ανθρώπινη υγεία (WISE, 2021). Συνεπώς, είναι περισσότερο επικίνδυνη όταν εργαζόμενοι των πυρηνικών εργαστηρίων έρχονται σε τόσο άμεση επαφή, ενώ τα οικοσυστήματα που βρίσκονται στην γύρω περιοχή απειλούνται επίσης σε μεγάλο βαθμό. Από τις πιο άμεσα εμφανείς επιπτώσεις της εκπεμπόμενης ραδιενέργειας στην ανθρώπινη υγεία αναγνωρίζουμε τα εξής, εμετό, διάρροια, ναυτία, πυρετό και πονοκέφαλο (Σαββίδη, Ανδρέου, 2021).

Ποιά είναι η κατάσταση στην ΕΕ;

Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία, η Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται να στηρίζει την παραγωγή ηλεκτρική της ενέργειας κατά το ένα τέταρτο σε πυρηνική ενέργεια. Αυτό μεταφράζεται σε 26% πυρηνικής ενέργειας από την ΕΕ σύμφωνα με έρευνα του 2018. Οι αριθμοί αυτοί σε καμία περίπτωση δεν είναι αμελητέοι και δεν μπορούμε να μην τους δώσουμε σημασία (World Nuclear Association, 2021). Πρωτεργάτρια στο εγχείρημα αυτό στην Ευρώπη φαίνεται να είναι η Γαλλία με 58 ενεργούς πυρηνικούς αντιδραστήρες καλύπτοντας έτσι το 75% της απαιτούμενης ηλεκτρικής ενέργειας, μέσω της πυρηνικής ενέργειας.

Εν συνεχεία σε αρκετές άλλες ευρωπαϊκές χώρες βλέπουμε να υπάρχουν αυτή τη στιγμή ενεργοί πυρηνικοί αντιδραστήρες, λιγότεροι των 10, που όμως αντιπροσωπεύουν σημαντικό ποσοστό του ηλεκτρισμού την εκάστοτε χώρα. Πιο συγκεκριμένα, πυρηνική βιομηχανία μπορούμε να βρούμε στη Σουηδία, το Βέλγιο, τη Γερμανία, την Τσεχία και την Ισπανία. Σημαντικό κρίνεται στο σημείο αυτό να αναφερθεί το παράδειγμα της Σουηδίας με σημαντική πυρηνική βιομηχανία, που όμως, όπως αποδεικνύεται, ύστερα από δημοψήφισμα του 2017, η απόφαση των πολιτών του κράτους ήταν η σταδιακή απομάκρυνση των πυρηνικών αντιδραστήρων της χώρας, πράγμα που αναδεικνύει, εκτός των θετικών συνεπειών που έχει ο χώρος της πυρηνικής ενέργειας στην παραγωγή ηλεκτρισμού και πολλές φορές στο περιβάλλον (συγκρίνοντας την μορφή αυτή με άλλες μορφές ενέργειας) και οι αμφιβολίες και ανησυχίες των πολιτών της Σουηδίας καθώς και των ανθρώπων εν γένει σχετικά με το πόσο αποτελεσματική μπορεί να είναι η πυρηνική ενέργεια στο πλαίσιο των αρνητικών συνεπειών που αυτή μπορεί να προκαλέσει.

Ενώ μια σειρά από ευρωπαϊκές χώρες διαθέτουν πυρηνική βιομηχανία, όχι όμως σε μεγάλο βαθμό, πρόκειται για χώρες όπως η Ελβετία, η Ουγγαρία, η Σλοβακία, η Φινλανδία, η Ρουμανία, η Βουλγαρία και η Σλοβενία, οι οποίες διαθέτουν λιγότερους από 5 πυρηνικούς αντιδραστήρες. Το ενδιαφέρον στην προκειμένη περίπτωση είναι ότι, παρά το γεγονός του ότι δεν διαθέτουν τόσο αναπτυγμένη ποσοτικά πυρηνική βιομηχανία, το ποσοστό της ηλεκτρικής ενέργειας που τελικά παράγουν απ’ αυτή είναι σίγουρα αξιοσημείωτο. Παραδειγματικά αναφέρεται πως, η Σλοβενία διαθέτει μόνο έναν πυρηνικό αντιδραστήρα, ο οποίος όμως παράγει το 37% των συνολικών ενεργειακών αναγκών της χώρας. Επίσης, η Ουγγαρία με τη δυναμική 4 πυρηνικών αντιδραστήρων, παράγει το 50% της συνολικής ενέργειας της από την πυρηνική ενέργεια (Maipas, 2020).

Αντί επιλόγου

Όπως μπορεί να καταστεί σαφές, η πυρηνική ενέργεια είναι μια εναλλακτική μορφή ενέργειας, που μας δίνει ιδιαίτερες δυνατότητες εκμετάλλευσης πόρων για την παραγωγή ηλεκτρισμού με έναν τρόπο πιο φιλικό προς το περιβάλλον, απ’ ότι άλλες συμβατικές μορφές ενέργειας, όπως είναι το πετρέλαιο. Η προβληματική που αναπτύσσεται στον κλάδο αυτό ξεκινάει από την προσοχή που οφείλεται να δίνεται σε έναν πυρηνικό αντιδραστήρα και την μεγάλη επιστημονική γνώση που απαιτείται για την άριστη λειτουργία του. Γιατί εάν η λειτουργία του δεν είναι άριστη, οι πιθανότητες για ένα πυρηνικό ατύχημα αυξάνονται επικίνδυνα. Η πυρηνική ενέργεια παλαιότερα χρησιμοποιούνταν κυρίως για την κατασκευή όπλων μαζικής καταστροφής όπως βόμβες ατομικής ενέργειας, για το λόγο αυτό για πολλούς/-ές η πυρηνική ενέργεια έχει ένα απόλυτα αρνητικό πρόσημο. Σε κάθε περίπτωση υπάρχει ο φόβος εκμετάλλευσης ενός πυρηνικού αντιδραστήρα για το σκοπό αυτό, ακόμα και μέσω των πυρηνικών αποβλήτων, που πολλές φορές χρησιμοποιούνται με στόχο την κατασκευή όπλων, σίγουρα όμως με τον κατάλληλο έλεγχο και την κατάλληλη επιθεώρηση σε παγκόσμιο, περιφερειακό ή εθνικό επίπεδο, αυτό είναι ένα ζήτημα που θα μπορούσε πιθανόν να επιλυθεί.

Ωστόσο, καθώς η κλιματική αλλαγή μας χτυπάει την πόρτα καθημερινά όλο και πιο συχνά και έντονα, στην προκειμένη περίπτωση οφείλουμε να σκεφτούμε τρόπους παραγωγής ενέργειας απαραίτητης για τη ζωή και καθημερινότητα όλων μας πιο εναλλακτικούς και βιώσιμους που τελικά να βοηθούν το περιβάλλον να αναπνεύσει και όχι να το επιβαρύνουν. Είναι ένας πυρηνικός αντιδραστήρας ένας τέτοιος βιώσιμος τρόπος παραγωγής ενέργειας;