από την Τζένη Οσμενάι, Ερευνήτρια της Ομάδας Οικονομικών Θεμάτων
Κατά την διάρκεια του 20ού αιώνα, οι ιδέες όσον αφορούν το σεξ προέρχονταν από δύο κυρίες πηγές (Baumeister & Vohs, 2012 ). Η μια ήταν η εξελικτική θεωρία που βασίζεται στον κλάδο της βιολογίας και η άλλη, ο φεμινισμός και η θεωρία του κοινωνικού κονστρουκτιβισμού, οι οποίες ερείδονται στον κλάδο των πολιτικών επιστημών. Μολονότι οι δυο πηγες προσέφεραν σημαντικές πληροφορίες, η ύπαρξη ενός ολοένα αυξανόμενου συνόλου στοιχείων που δεν ταυτίζονται απόλυτα με καμία από τις δυο οδήγησε στην ανάπτυξη νέων θεωριών. Στην παρούσα ανάλυση θα εξετάσουμε την λεγόμενη «Σεξουαλική οικονομική θεωρία» [Sexual Economics theory (SET)], η οποία βασίζεται στον κλάδο των οικονομικών (Baumeister & Vohs, 2012) και δημιουργήθηκε το 2004 από τους Baumeister και Vohs (Sceptic’s Play , 2015).
Τι είναι η σεξουαλική οικονομική θεωρία;
Η σεξουαλική οικονομική θεωρία -τουλάχιστον στην αρχική/πρωτολειακή της εκδοχή- ισχυρίζεται πως οι (ετεροφυλικές) κοινωνίες μπορούν να αναλυθούν και να μελετηθούν σε μικροοικονομικό επίπεδο ως αγορές, στις οποίες οι άνδρες επιθυμούν να αποκτήσουν σεξ από τις γυναίκες, προσφέροντας άλλα οφέλη ή υπηρεσίες ως αντάλλαγμα. Σημαντικό είναι να τονιστεί -ήδη από την αρχη- πως για την μελέτη της παρούσας θεωρίας, καθώς και για λόγους βιβλιογραφικούς και περιορισμένου χώρου, υποθέτουμε (χωρίς να υιοθετούμε την άποψη) πως υπάρχουν καταρχήν μόνο δύο φύλα το ανδρικό και το γυναικείο. Ως εκ τούτου, η γυναικεία σεξουαλικότητα θεωρείται από την κοινωνία πως έχει ανταλλακτική αξία, ενώ η ανδρική δεν μπορεί να αποτελέσει προϊόν ανταλλαγής/συναλλαγής. (Baumeister & Vohs, 2004). Στην ουσία, οι γυναίκες γίνονται προμηθευτές του σεξ, ενώ οι άνδρες αντιπροσωπεύουν την ζήτηση για το εν λόγω αγαθό, παίζοντας τον ρόλο των αγοραστών-καταναλωτών, με την τιμή να κυμαίνεται σχετικά με τις προτιμήσεις και των δύο πλευρών (Whyte, Brooks & Torgler, 2019). Πάνω σε αυτό βασίζεται και η πρώτη πρόβλεψη της θεωρίας κοινωνικής ανταλλαγής του σεξ, η οποία ισχυρίζεται πως οι διαπροσωπικές διαδικασίες που σχετίζονται με την σεξουαλική συμπεριφορά αποτελούν θεμελιώδη διαφορά στους έμφυλους ρόλους. Όπως φαίνεται και στον πίνακα 1, παραδείγματος χάριν, η ύπαρξη σεξουαλικής εμπειρίας μοιάζει να μειώνει την ανταλλακτική τιμή (Baumeister & Vohs, 2004), σε περισσότερο βαθμό, βέβαια, για τις γυναίκες. Για τις τελευταίες, αντιθέτως, η παντελής έλλειψη σεξουαλικής εμπειρίας ως επί το πλείστον αυξάνει την ελκυστικότητα της προσφερόμενης ύλης (Vohs & Lasaleta, 2008).
Η «παραδοσιακή» αντιμετώπιση του σεξ ως αμιγώς γυναικείου πόρου
Υπάρχουν πολλές εξηγήσεις, με τη πρώτη να επικεντρώνεται στις αναπαραγωγικες στρατηγικες που διαμορφώθηκαν κατά την εξέλιξη των ειδών. Συμφωνα με τον Symons, το 1979, η επένδυση των ανδρών στην πατρότητα είναι σχεδόν μηδενική, σε αντίθεσγ με αυτήν των γυναικών στη μητρότητα, που είναι σημαντική. Ως εκ τουτου, το σεξ για έναν άνδρα προσφέρει μονάχα οφέλη και ευχαρίστηση, με ή/και καθόλου κόστος, ενώ για την γυναίκα το πιθανό κόστος (πιθανή επίμονη ή μη εγκυμοσύνη ακόμα και με ενδεχόμενο θάνατο μετά τον τοκετό) είναι σημαντικό, ακόμη και αν η απόλαυση είναι υψηλή (Symons,1979). Εξαιτίας αυτού, οι άνδρες θα πρέπει να προσφέρουν μερικά χρηματικά ή μη οφέλη για να αντισταθμίσουν αυτή τη διαφορά.
Μια περαιτέρω εξήγηση προσφέρει η θεωρία της κοινωνικής ανταλλαγής. Συμφωνα με αυτήν, επικρατεί η «Αρχή του λιγοτερου ενδιαφέροντος», δηλαδή εάν οι άνδρες επιθυμούν περισσότερο το σεξ από τις γυναίκες, εκείνοι θα πρέπει να προσφέρουν επιπλέον οφέλη, προκειμένου να πείσουν τις γυναίκες, ακόμη και αν οι τελευταίες το επιθυμούν και απολαμβάνουν (Baumeister& Vohs, 2004). Μια τελευταία εξήγηση αποτελεί η οικονομική υποταγή (θα λέγαμε) των γυναικών στην κοινωνία για χρόνια. Στις κοινωνίες του κυνηγού-συλλέκτη, οι άνδρες και οι γυναίκες είχαν ήδη διαφορετικούς ρόλους και δραστηριότητες. Αμφότεροι, όμως, συνέβαλαν ζωτικά στην επιβίωση. Η ανάπτυξη των οικονομικών και πολιτικών δραστηριοτήτων διαμορφώθηκε κυρίως από το αρσενικό φύλο, αφήνοντας το γυναικείο σε μειονεκτική θέση. Με αυτόν τον τρόπο, το σεξ έγινε ένας από τους λίγους πόρους που οι γυναίκες μπορούσαν να αξιοποιήσουν (Baumeister& Vohs, 2004). Παρατηρείται πως η ανταλλακτική αξία του σεξ, είναι ιδιαίτερα συνδεδεμένη ακόμα και με πολιτιστικές περιόδους, στις οποίες στερούνταν άλλες επιλογές (Baumeister& Vohs, 2004)
.
Η Τοπική σεξουαλική αγορά
Αν και οι σεξουαλικές επιλογές των ατόμων είναι ιδιωτικές, ευρύτεροι κοινωνικοί παράγοντες συχνά επηρεάζουν τις αποφάσεις τους. Όσον αφορά στη SET, οι σεξουαλικές συμπεριφορές των ανθρώπων σε μια δεδομένη κοινότητα αποτελούν την τοπική σεξουαλική αγορά (Baumeister et al, 2017). Αυτή λειτουργεί σύμφωνα με βασικές αρχές, όπως των νέο-κλασικών οικονομικών, που καθορίζουν και άλλες αγορές. Οι άνδρες θέλουν να πείσουν τις γυναίκες για μια χαμηλή τιμή και οι γυναίκες αντίστοιχα για μια υψηλή. Αναγνωρίζοντας, λοιπόν, ότι οι δύο ομάδες έχουν αντίθετους στόχους, κατανοούμε πως οι οικονομικές αρχές, τελικά,επηρεάζουν την SET. Άνδρες και γυναίκες διαδίδουν και λαμβάνουν πληροφορία για τις σεξουαλικές συμπεριφορές άλλων στο κοινωνικό τους δίκτυο και ενημερώνονται για τα ποσά που οι άλλοι θέτουν, ώστε να το ανταλλάξουν με άλλους πόρους (Baumeister et al, 2017). Ως συνέπεια όλων αυτών, οι διακυμάνσεις της προσφοράς και ζήτησης αντικατοπτρίζονται μέσω των αλλαγών στα πρότυπα σεξουαλικης δραστηριότητας. Παραδείγματος χάριν (βάσει πάντοτε της κεντρικής υπόθεσης του κειμένου), όταν ο αριθμός των επιλέξιμων γυναικών υπερβαίνει αυτόν των ανδρών, μπορούμε να πούμε πως ο αριθμός των πωλητών υπερβαίνει αυτών των αγοραστών και έχουμε υπερβάλλουσα προσφορά, με την τιμή πιθανότατα να μειώνεται. Αυτό μπορεί να παρατηρηθεί και σε κάποιες έγχρωμες γειτονιές των ΗΠΑ, όπου ο αριθμός των έγχρωμων διαθέσιμων γυναικών είναι υψηλότερος των ανδρών (κυρίως λόγω φυλάκισης). Σε αυτές τις γειτονιές, ο ανταγωνισμός μεταξύ των πωλητών είναι υψηλότερος και η τιμή χαμηλότερη, από ό,τι θα ήταν αν υπήρχε ισορροπία (Baumeister et al, 2017).
Ίσως άλλο παράδειγμα υψηλού ανταγωνισμού αποτελεί η αντικειμενοποίηση των γυναικών με την χρήση «προκλητικών» ρουχων. Συγκεκριμένα, από μια έρευνα που έγινε στα γυναικεία ρούχα από το 1885 έως το 1976, παρατηρήθηκε πως τις δεκαετίες που υπήρχαν λιγότεροι επιλέξιμοι άνδρες και υψηλότερα ποσοστά διαζυγίων, οι φούστες ήταν πιο κοντές (Vohs & Lasaleta, 2008).
Η SET έχει χρησιμοποιηθεί πολύ συχνά για την ανάλυση και μελέτη θεμάτων, όπως η πορνογραφία, η πορνεία, οι διαγωνισμοί ζευγαρώματος και οι διαφημίσεις σεξουαλικού χαρακτήρα (Baumeister et al, 2017). Τα πορίσματα ερευνών δείχνουν πως οι γυναίκες προτιμούν τις διαφημίσεις σεξουαλικού χαρακτήρα, όταν αυτές ταιριάζουν με τις πεποιθήσεις τους σχετικά με το πώς πρέπει το σεξ να γίνεται αντιληπτό (Vohs & Lasaleta, 2008).
Η αποδόμηση της SET και οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν
Η πρόοδος των γυναικών τα τελευταία χρόνια καθιστά την SET μάλλον αναξιόπιστη, με την ίδια να δέχεται επίθεση από διάφορες πλευρές. Αρκετοί ψυχολόγοι θεωρουν πως ειναι βασισμένη στην εσφαλμένη υπόθεση ότι οι σεξουαλικές ορμές των γυναικών είναι πιο αδύναμες από των ανδρών (ο πρώτος μυθος που θα αναλυθεί παρακάτω), ενώ πολλές φεμινίστριες επισήμαναν τις βαθιά πατριαρχικές και μισογυνιστικές υποθέσεις που ενσωματώνονται στη θεωρία της σεξουαλικής οικονομίας, καθώς η τιμή του σεξ ποικίλλει με την αντιληπτή επιθυμία της γυναίκας που το προσφέρει (όπως καθορίζεται από τους άνδρες αγοραστές και παρατηρήθηκε στον πίνακα 1). Άλλοι επικρίνουν την οικονομική σκέψη που μειώνει το ρομαντισμό και την αμοιβαία αγάπη σε έναν ανταγωνισμό μεταξύ ανδρών και γυναικών, στον οποίο κάθε πλευρά προσπαθεί να επιτύχει την καλύτερη δυνατή και αμοιβαία αποδεκτή συμφωνία (Ghodsee, 2018). Ακόμη, η απεικόνιση της γυναίκας ως πωλήτριας και ρυθμίστριας της γυναικείας σεξουαλικότητας ενισχύει προκαταλήψεις και στερεότυπα, όπως το σεξουαλικό διπλό πρότυπο (sds), και δίνει τη δυνατότητα σε πολλούς να εκμεταλλευτούν την θεωρία, για να καταστείλουν την γυναικεία σεξουαλικότητα, με πρόσχημα ότι «είναι πάντα προς όφελος του ολιγοπωλιακού πωλητή ο περιορισμός της προσφοράς». Η σεξουαλικη οικονομικη θεωρία επιτρέπει, έτσι, με την σειρά της στους άνδρες να αντιμετωπίσουν τα γυναικεία σώματα ως εμπορεύματα (Rudman & Fetterolf, 2014) και αγνοεί τους κινδύνους που παραμονεύουν. Συγκεκριμένα, η έκθεση σε αυτήν μπορεί να οδηγήσει τους άνδρες να ισχυριστούν πως οι γυναίκες τους «χρωστούν» σεξουαλική επαφή ύστερα από ένα ραντεβού και στην ενίσχυση των εχθρικών σεξουαλικών πεποιθήσεων (Rudman, 2017). Ακόμη με την πάροδο του χρόνου, πολλές από τις βασικές ιδέες της SET εχουν απομυθοποιηθεί, όπως η λανθασμένη πεποίθηση πως οι γυναίκες ρυθμίζουν και καταπιέζουν την σεξουαλικότητά τους και όχι οι άνδρες, υπονοώντας εσφαλμένα πως οι γυναίκες είναι αυτές που έχουν μία νοοτροπία “slut shaming” σε μεγαλύτερο βαθμό, καθώςκαι άλλες ανάλογες σεξιστικές συμπεριφορες. Ο δεύτερος μύθος είναι πως οι άνδρες έχουν μεγαλύτερη επιθυμία για σεξ, ισχυρισμός που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, καθώς υπάρχουν πολλοί λόγοι και εξωτερικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην διστακτικότητα των γυναικών (ενδεικτικά τα θέματα ασφάλειας αλλά και ο κοινωνικός στιγματισμός). Τρίτον, είναι η αντίθεση της SET με την ανδρική θεωρία ελέγχου. Η SET ισχυρίζεται πως οι άνδρες είναι πιο πρόθυμοι να ενθαρρύνουν τους φίλους τους να κάνουν σεξ, από ότι οι γυναίκες τις φίλες τους, και πως οι άνδρες είναι τόσο πρόθυμοι για σεξ, που δεν αποθαρρύνουν τις γυναίκες σεξουαλικά. Στην πραγματικότητα, μία τέτοια θεώρηση δεν λαμβάνει υπόψη αν οι άνδρες ενθαρρύνουν τις γυναίκες, κάτι που όπως φαίνεται στην εικόνα 1 δεν συμβαίνει. Οι άνδρες ενθαρρύνουν μόνο τους άνδρες φίλους τους να συμμετέχουν σε «Casual sex», ενώ παράλληλα, αποθαρρύνουν τους άνδρες συγγενείς τους και τις γυναίκες συγγενείς/φίλες. Αντίθετα, οι γυναίκες αποθαρρύνουν όλους, ανεξαρτήτως φύλου. (Rudman, 2017)
Ο τελευταίος μύθος που καταρρίπτεται είναι πως η σεξουαλική κακοποίηση δεν παίζει κανένα ρόλο στην καταστολή της γυναικείας σεξουαλικότητας. Στην πραγματικότητα, όμως, και τα δύο φύλα συμφωνούν πως η πιθανότητα βιασμού και ο κοινωνικός στιγματισμός είναι οι λόγοι για τους οποίους και αποθαρρύνουν τις γυναίκες να συμμετέχουν σε «Casual sex» και όχι η SET, όπως φαίνεται και στην εικόνα 2. (Rudman, 2017). Ενδιαφέροντα, μάλιστα, είναι τα πορίσματα ερευνών που δείχνουν πως, μόλις αυτοί οι κίνδυνοι αντιμετωπιστούν, τα sds εξαλείφονται και οι γυναίκες λαμβάνουν τις ίδιες συμβουλές και την ίδια ενθάρρυνση, όπως οι άνδρες. (Rudman et al, 2016 )
Επιλογος
Συμπερασματικά, δεν μπορούμε να συγκρίνουμε την σεξουαλική οικονομική θεωρία με οποιαδηποτε δομημένη αγορά, επειδή είναι πολύ περίπλοκη και στην ουσία οι ανθρώπινες σεξουαλικές σχέσεις δεν αποτελούν επιχειρηματική συναλλαγή. Όταν οι άνθρωποι μπαίνουν στην αγορά γνωριμιών, έχουν ορισμένες προτιμήσεις και αναζητούν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Στην πραγματικότητα, όμως, είναι πολύ δύσκολο να βρει κανείς ένα προϊόν που να ικανοποιεί πλήρως όλα όσα χρειάζεται, καθώς οι άνθρωποι δεν είμαστε ομοιογενή προϊόντα (προϋπόθεση που υπάρχει στα μικροοικονομικα συστήματα), οι προτιμήσεις και η ζήτησή μας δεν μπορούν απλώς να καταγραφούν και αποτυπωθούν σε ένα γράφημα. Ακόμη, η σεξουαλική οικονομική θεωρία είναι ένας πολύ νέος τομέας των οικονομικών και το γεγονός ότι δεν υπάρχει ομοιογενές προϊόν, οι καταναλωτές και οι προμηθευτές έχουν τις δικές τους προτιμήσεις και, τέλος, δεν υπάρχει καμία ιδέα για το πώς θα ληφθούν οι τιμές, την καθιστούν μια ιδιαίτερη και ίσως αναξιόπιστη θεωρία. Παράλληλα, οι ισχυρισμοί πάνω στους οποίους βασίζεται, λειτουργούν με βάση παραδοσιακές και ξεπερασμένες θεωρίες και μοντέλα που δεν ταιριάζουν στην κοινωνία του σήμερα. Συνεπώς, πριν ενστερνιστούμε ή απορρίψουμε όσα έχουν ήδη ειπωθεί, θα ήταν καλό να αναρωτηθούμε κατά πόσο θέλουμε η σεξουαλική επαφή να είναι κάτι που μοιράζεται ανάμεσα σε δύο άτομα και όχι απλώς κάτι που ένας από τους δυο καταναλώνει. λος, θα πρέπει να διερωτηθούμε κατά πόσο συμφωνούμε με την εμπορευματοποίηση όλων των ανθρώπινων αλληλεπιδράσεων.
Βιβλιογραφία
R. Baumeister & K. Vohs, 2012, » Sexual Economics, Culture, Men and Modern sexual trends «, Springer Science + Business Media New York 2012
Sceptic’s Play, 2015, » Sexual economics, a theory in need of reworking, Sceptic’s play, Διαθέσιμο εδώ
R. Baumeister et al, 2017 , » Competing for love : Applying sexual economics theory to mating contests «, Journal of Economic Psychology, pp 230-241
R. Baumeister& K. Vohs, 2004, «Sexual economics : Sex as female resource for social exchange in heterosexual interactions «, Personality and Social Psychology Review, Vol 8 , No 4, p. 339-363
Whyte at al, 2019, » Sexual economic theory & the human mating market » , Applied Economics
D. Symons, 1979 , » The evolution of human sexuality » , Oxford University Press
K. Vohs & J. Lasaleta, 2008 , «Heterosexual Sexual Behavior is governed by social exchange and basic economic principles : Sexual Economics Theory «, Minnesota journal of law,science & technology , vol. 9. Issue 2 , article 14 .
K. Ghodsee, 2018, » Why women have better sex under socialism, and other arguments for economic independence», Nation books
L. Rudman & J. Fetterolf, 2014 , «Gender and Sexual Economics : Do Women view sex as a female commodity? » , Psychological Science, vol. 25 , no. 7, pp. 1438-1447
L. Rudman, 2017, » Myths of sexual economics theory : implications for gender equality » , Psychology of Women Quarterly, vol. 41 , pp 299-313
L. Rudman et al, 2016 , » When women are urged to have casual sex more than men are : Perceived risk moderates the sexual advice double standard » , Springer Science+ Business Media , pp 409-418
the SAFIA Blog 