Ρωσία-Ινδία: Μια Σχέση Ανταγωνισμού ή Πραγματισμού;

από τον Γιάννη Λιβέρη, Ερευνητή της Ομάδας Διεθνών Σχέσεων & Εξωτερικής Πολιτικής

Εισαγωγή
Η Ρωσία έχει σφυρηλατήσει σχέσεις με την Ινδία από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Οι δεσμοί Σοβιετικής Ένωσης – Ινδίας εδραιώθηκαν στις παρόμοιες αντιλήψεις για διεθνή ζητήματα, ιδιαίτερα για θέματα περιφερειακής ασφάλειας στην Ασία και στην επιδίωξη της πρώτης να αναλάβει έναν ηγετικό ρόλο στον Τρίτο Κόσμο. Τα στοιχεία ιδεαλισμού και το μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης που ακολούθησε η Ινδία μετά την ανεξαρτητοποίησή της, την έθεσαν σε τροχιά συνεργασίας και συνεννόησης με την ΕΣΣΔ. Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, οι σχέσεις Ρωσίας-Ινδίας δοκιμάστηκαν, λόγω της επιλογής του προέδρου Yeltsin να υιοθετήσει δυτικές φιλελεύθερες πολιτικές και να προσεγγίσει τον συνασπισμό του Βορειοατλαντικού Συμφώνου. Σήμερα, οι διμερείς τους σχέσεις λαμβάνουν υπόψιν πέντε βασικούς παράγοντες: πολιτική συνεργασία, άμυνα, πυρηνική ενέργεια, αντιτρομοκρατική συνεργασία και το διάστημα (The Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation).   

Το ερευνητικό ερώτημα της παρούσας ανάλυσης είναι το ακόλουθο: Οι σχέσεις Ρωσίας-Ινδίας είναι συνεργατικές ή ανταγωνιστικές; Παρακάτω θα εξεταστούν αναλυτικότερα οι τομείς στους οποίους διακρίνεται μια συνεργασία, αλλά και τα ζητήματα εκείνα που περιορίζουν τη σχέση τους.    

1. Η Επανεκκίνηση των Σχέσεων στον 21ο αιώνα   
Το έτος 2000 σηματοδότησε μια νέα εποχή αναζωογόνησης μεταξύ Ρωσίας και Ινδίας με την επίσκεψη του Vladimir Putin στην Ινδία για την υπογραφή της Διακήρυξης της Στρατηγικής Εταιρικής Σχέσης (Declaration on the Russia-India Strategic Partnership). Η Διακήρυξη θεσμοθέτησε μηχανισμούς διαλόγου στο ανώτερο πολιτικό επίπεδο εξασφαλίζοντας την τακτική αλληλεπίδραση και συνεργασία. Τα κύρια σημεία της αφορούσαν τη στρατιωτική τεχνική συνεργασία, την έρευνα και ανάπτυξη και κατάρτιση, ενώ οι δύο πλευρές εξέφρασαν την θέλησή τους να επιδιώξουν τη δημιουργία ενός πολυπολικού κόσμου με βάση την κυριαρχία της ισότητας και της μη παρέμβασης στα εσωτερικά ζητήματα των άλλων κρατών.   

Η στρατηγική εταιρική σχέση αναβαθμίστηκε σε Ειδική και Προνομιακή Στρατηγική Σχέση (Special and Privileged Strategic Partnership) το 2010, όταν ο τότε πρόεδρος Dmitry Medvedev επισκέφθηκε το Νέο Δελχί με σκοπό τη σύσφιξη των σχέσεων. Στο πλαίσιο αυτής υπογράφηκαν 215 διμερείς συμφωνίες σχετικά με την άμυνα, τους στρατιωτικούς εξοπλισμούς, τις υποδομές, το εμπόριο, την τεχνολογία, τη διαστημική συνεργασία, την πυρηνική ενέργεια, την εκπαίδευση και τον πολιτισμό (Embassy of India in Moscow).   

2. Αμυντικός-Στρατιωτικός Τομέας
Η διάσταση του αμυντικού-στρατιωτικού τομέα αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής σε σχέση με την Ινδία. Η Ρωσία είναι ο σημαντικότερος προμηθευτής οπλικών συστημάτων και εξοπλισμών της Ινδίας με το βάθος της αμυντικής συνεργασίας να διαμορφώνεται από την ψυχροπολεμική περίοδο. Από τη δεκαετία του 1980, ήταν εμφανής η στρατηγική εμπιστοσύνη που ενέπνεε η Μόσχα προς την Ινδία με την άνευ προηγουμένου μίσθωση του πυρηνικού υποβρυχίου Κ-43 (Πετρόπουλος, Σ. & Χουλιάρας, Α., 2021).   

Ωστόσο, υπήρξε μια συνολική πτώση συγκριτικά με την περίοδο 2010-2014, όταν η αξία των ινδικών εισαγωγών όπλων από τη Ρωσία ξεπερνούσε το 70%. Η εξέλιξη αυτή έρχεται ως αποτέλεσμα της πολυσχιδούς εξωτερικής πολιτικής της διακυβέρνησης Mondi (η εξωτερική πολιτική του Mondi χαρακτηρίζεται ως η μετεξέλιξη του δόγματος περί στρατηγικής αυτονομίας του πρώτου πρωθυπουργού της ανεξάρτητης Ινδίας, Jawahar Lal Nehru). Χαρακτηριστικό των ινδικών εξωτερικών σχέσεων είναι η διαφοροποίηση των αμυντικών συνεργατών και η αναζήτηση εναλλακτικών πηγών, ώστε να μειωθεί η εξάρτηση από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Μάλιστα, σύμφωνα με το Διεθνές Ίδρυμα Ειρήνης της Στοκχόλμης (SIPRI) το Ισραήλ, οι ΗΠΑ και η Γαλλία έχουν αυξήσει αξιοσημείωτα τις πωλήσεις όπλων προς την Ινδία κατά τη διάρκεια των ετών 2014-2020 (Wezeman, P., Kuimova, A. & Wezeman, S., 2021).   

Η Μόσχα όμως έχει υπάρξει η πιο πρόθυμη να προχωρήσει στην από κοινού παραγωγή οπλικών συστημάτων με τη βοήθεια ινδικών εταιρειών. Η διαδικασία συμπαραγωγής με την συμφωνημένη σύμπραξη για την ναυπήγηση πλοίων ΚΑ-226Τ, βλημάτων Brahmos, αρμάτων μάχης Τ-90 και αεροσκαφών SU—30MKI καταδεικνύει το κλίμα εμπιστοσύνης στις διμερείς σχέσεις. Η παροχή ρωσικής τεχνογνωσίας θα βελτιστοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τις αμυντικές δυνατότητες της Ινδίας. Τα κίνητρα πίσω από την παροχή τεχνολογίας και τεχνογνωσίας τροφοδοτούνται από την προοπτική ελέγχου της ροής του εμπορίου όπλων στην Νότια Ασία αλλά και της εύκολης πρόσβασης σε γεωστρατηγικές υποδομές που ενδεχομένως να επηρεάζει άμεσα ή έμμεσα και τη διαδικασία λήψης αποφάσεων του Νέου Δελχί ((Τσαρδανίδης, Χ., 2006).  Επιπλέον, η Ινδία ενέκρινε την αγορά του ρωσικού πυραυλικού συστήματος S-400 (αξίας $5,43 δις), παρά την απειλή κυρώσεων από τον Νόμο για την Αντιμετώπιση των Αντιπάλων της Αμερικής Μέσω Κυρώσεων, CAATSA (Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act). Η αγορά προχώρησε για τους εξής στρατηγικούς στόχους:   
α) Η Ινδία θα μπορέσει να καλύψει ένα μεγάλο κενό των στρατιωτικών της αναγκών εξασφαλίζοντας μεγαλύτερη προστασία σε ενδεχόμενη σύγκρουση με την Κίνα ή το Πακιστάν,
β) η Ινδία μέσω της συγκεκριμένης αγοράς επιδεικνύει την ανεξαρτησία της εξωτερικής της πολιτικής,   
γ) Ρωσία και Ινδία στέλνουν ένα ξεκάθαρο μήνυμα ότι μπορούν να λειτουργήσουν συγχρονισμένα παρά τις εξωτερικές πιέσεις (Miglani,, S. & Soldatkin, V, 2021).   

3. Ενεργειακός Τομέας   
Η συνεργασία στον τομέα της ενέργειας είναι ένας κρίσιμος πυλώνας της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής σε σχέση με την Ινδία, καθώς αυτή αποτελεί τον τρίτο μεγαλύτερο καταναλωτή ενέργειας στον κόσμο. Η Ρωσία στην επιδίωξή της για ενεργειακή ασφάλεια επενδύει στην αναζήτηση εναλλακτικών αγορών ενέργειας που θα της παρέχουν πρόσθετες επιλογές, ιδιαίτερα σε μια περίοδο κρίσης (Τσακίρης, Θ., 2018).  Ως εκ τούτου, η Μόσχα δεν μπορεί να παραβλέψει ότι οι δύο χώρες έχουν αμοιβαία συμφέροντα, με τη Ρωσία να διαθέτει ένα σημαντικό ενεργειακό απόθεμα, και την Ινδία να έχει μεγάλες ενεργειακές ανάγκες, λόγω των περιορισμένων εγχώριων ενεργειακών πόρων.   

Ιδιαίτερα ανεπτυγμένες είναι οι σχέσεις όσον αφορά το κεφάλαιο της πυρηνικής ενέργειας. Το 2014, η ρωσική Rosatom και η ινδική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας υπέγραψαν το Στρατηγικό Όραμα για την ενίσχυση της συνεργασίας στη χρήση της ατομικής ενέργειας για μη στρατιωτικούς σκοπούς. Το Όραμα σκιαγραφεί ένα χρονοδιάγραμμα για την κατασκευή δώδεκα πυρηνικών αντιδραστήρων στην Ινδία χρησιμοποιώντας ρωσική τεχνολογία. Η Ρωσία έχει ήδη κατασκευάσει δύο πυρηνικά εργοστάσια στον σταθμό Κουντάνκουλάμ της ομόσπονδης πολιτείας Ταμίλ Ναντού, το 2013 και το 2016 αντίστοιχα, ενώ ο τρίτος και ο τέταρτος αντιδραστήρας βρίσκονται υπό κατασκευή. Επίσης, έχουν υπογραφεί συμφωνίες για τον πέμπτο και τον έκτο (Pant, H., 2017).   

Μια άλλη πτυχή της ενεργειακής συνεργασίας βρίσκεται στον τομέα των υδρογονανθράκων με τις εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου των δύο χωρών να συνάπτουν συμφωνίες για την εξόρυξη ενεργειακών κοιτασμάτων. Αποτυπώνεται φανερά η πτυχή, στην απόκτηση του 20% της συμμετοχής της ινδικής ONGC-Videsh στη σύμπραξη του προγράμματος εξόρυξης υδρογονανθράκων, Shakhalin-1, στη ρωσική Σαχαλίνη (2001). Στις συζητήσεις του 2019, οι Putin και Mondi ανακοίνωσαν ένα πενταετές σχέδιο συνεργασίας που έδινε έμφαση στη ρωσική Άπω Ανατολή και στην Αρκτική. Σύμφωνα με τον Υπουργό Εξωτερικών της Ρωσικής Ομοσπονδίας, Sergey Lavrov, η Ινδία θα είχε τη δυνατότητα να γίνει το πρώτο μη αρκτικό κράτος που συμβάλλει στην εξόρυξη ενέργειας στην Αρκτική, μέσω της συμμετοχής στο πρόγραμμα Vostok Oil (Srinivas, J., 2019).   

Το Μνημόνιο Συνεργασίας, με ισχύ για 20 έτη, μεταξύ της Gail India Ltd και της Gazprom, που ανανεώθηκε το 2018, αναδεικνύει τη νέα διάσταση των προσπαθειών της Ρωσίας να διατηρήσει τον πρώτο λόγο στις προτιμήσεις της Ινδίας στον ενεργειακό τομέα. Σύμφωνα με αυτή, θα λαμβάνει ετησίως 2,5 εκατ. τόνους υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) και το ενδιαφέρον στοιχείο που πρέπει να σημειωθεί είναι πως η Ινδία εξασφάλισε φθηνότερες τιμές συγκριτικά με τις εισαγωγές LNG από το Κατάρ, την Αυστραλία και τις ΗΠΑ. Στοιχείο που καταδεικνύει τις επιδιώξεις της Ρωσίας να αποτρέψει άλλους παράγοντες και ειδικότερα τον αμερικανικό από την απόκτηση σημαντικού μεριδίου στην ινδική αγορά και ως εκ τούτου να ασκήσει επιρροή σε έναν από τους κύριους παίκτες της γεωπολιτικής σκακιέρας της Νότιας Ασίας (Rekha, C., 2017).   
Παρά τα τελευταία βήματα των κυβερνήσεων για τον επαναπροσδιορισμό των σχέσεων, αυτές παραμένουν μονοδιάστατες και κυρίως διακυβερνητικές (Πετρόπουλος, Σ. & Χουλιάρας, Α., 2021). Η πολυεπίπεδη εμβάθυνση περιορίζεται πρωτίστως από γεωπολιτικούς παράγοντες. Κάποιοι από αυτούς είναι: α) οι διενέξεις Ινδίας-Κίνας, β) η ένταξη σε δυτικούς συνασπισμούς για θέματα ασφάλειας (π.χ. QUAD), γ) η διαχείριση του Αφγανιστάν, και δ) οι επιδιώξεις στον Ινδο-Ειρηνικό ωκεανό. Δευτερευόντως από την περιορισμένη συμμετοχή της ρωσικής οικονομίας στην παγκόσμια αλυσίδα αξίας.   

4. Παγκόσμια και Περιφερειακά Ζητήματα   
Α. Η Επιδίωξη ενός Πολυπολικού Κόσμου   
Στη μεταψυχροπολεμική εποχή, η αναζωπύρωση του ρωσικού status επί προεδρείας Putin στην παγκόσμια σκακιέρα, σε συνδυασμό με τη ραγδαία μεταμόρφωση του πολιτικού, οικονομικού και κοινωνικού πυλώνα της Ινδίας, έχει χαράξει το δρόμο για την εκατέρωθεν επιδίωξη της ανεξαρτησίας στην εξωτερική πολιτική.   

Παράλληλα με την εξυπηρέτηση των εθνικών στόχων, η σύγκλιση των συμφερόντων σε θέματα ασφάλειας έχει παίξει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση κοινών αντιλήψεων. Οι δύο χώρες επιδιώκουν να αναδιαμορφώσουν τη διεθνή τάξη πραγμάτων εγκαθιδρύοντας έναν πολυπολικό κόσμο με κύριο χαρακτηριστικό την ισομερή και δημοκρατική κατανομή ισχύος μεταξύ των δυνάμεων. Στο πλαίσιο αυτό, η Ρωσία και η Ινδία έχουν εκφράσει την ετοιμότητά τους να συνεχίσουν να συντονίζουν τις δράσεις τους στα διεθνή και περιφερειακά φόρα (Gurganus, J. & Rumer, E., 2019). Η Ρωσία, μάλιστα, υποστήριξε το αίτημα της Ινδίας για μια μόνιμη θέση στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, ενώ η πολυμερή διάσταση των σχέσεων απορρέει και από τη συμμετοχή στην Ομάδα των BRICS, στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO) και στην Ομάδα των 20 (G20).   

Β. Το Τρίγωνο Ρωσία-Ινδία-Κίνα (RIC)   
Το τρίγωνο Ρωσία-Ινδία-Κίνα (RIC) προτάθηκε από τον Primakov τη δεκαετία 1990 και έλαβε θεσμοποιημένη μορφή το 2002. Η διαμόρφωση του «στρατηγικού τριγώνου» είχε ως πρώτο στόχο για τη Μόσχα, την εξισορρόπηση των ΗΠΑ. Οι αποκλίσεις όμως στις σχέσεις Ινδίας-Κίνας έχουν επισκιάσει την εμβάθυνση της συνεργασίας μεταξύ των τριών δυνάμεων. Το Νέο Δελχί βλέπει με επιφύλαξη τη στροφή της ρωσικής πολιτικής από την ανάσχεση της Κίνας στην αλληλεπίδραση μαζί της. Ωστόσο, πρέπει να αναφερθεί πως έχουν διεξαχθεί τουλάχιστον 15 τριμερείς διαβουλεύσεις από το 2003 (Dongxiao, C. & Shuai, F., 2016).   

Ο διαμεσολαβητικός ρόλος της Ρωσικής Ομοσπονδίας πήρε σάρκα και οστά, το 2017, όταν μετά τη σύγκρουση στο Ντοκλάμ μεταξύ Ινδίας-Κίνας του ίδιου έτους, πραγματοποιήθηκε τριμερής υπουργική συνάντηση στο Νέο Δελχί (Carlson, G., Brian, 2021). Επιπλέον, ο Lavrov, κατά τη διάρκεια της ίδιας συνάντησης, ζήτησε από την Ινδία να ενταχθεί στο κινεζικό σχέδιο BRI (Belt and Road Initiative). Παρότι, όμως, η Ρωσία έχει υποστηρίξει την πρωτοβουλία της Κίνας, έχοντας αποφασίσει μάλιστα να συνδέσει το φιλόδοξο σχέδιο με την EEU (Eurasian Economic Union), η Ινδία, αντιθέτως, εκφράζει τους ενδοιασμούς της (Denisov, I., 2021).  Οι ρωσικές προσπάθειες για την αναβάθμιση του τριγώνου σε «στρατηγικού» για την ανάσχεση της αμερικανικής ηγεμονίας υπονομεύονται κυρίως από τους εξής παράγοντες:   
α) τη στενή συνεργασία Ρωσίας-Κίνας εντός των BRICS, που εκφράζεται και από την πώληση προηγμένης στρατιωτικής τεχνολογίας και ενεργειακών πόρων στο Πεκίνο,
β) την προσπάθεια της Ινδίας να περιορίσει την κινεζική ηγεμονία στην Ασία αλλά και την επιρροή της Κίνας στον Ινδο-ειρηνικό ωκεανό και στα Στενά της Μάλακκα,
γ) τις καλές σχέσεις Κίνας-Πακιστάν που αντανακλώνται στο σχέδιο για τον Οικονομικό Διάδρομο Κίνας-Πακιστάν (CPEC), ο οποίος έχει ενσωματωθεί στο BRI,
δ) τη στροφή της Ινδίας προς τις ΗΠΑ, λόγω της αμερικανικής στρατηγικής για τον Ινδο-Ειρηνικό.

Γ. Πακιστάν   
Κατά τη διάρκεια του 1980, οι σχέσεις Ρωσίας-Πακιστάν ήταν εχθρικές εξαιτίας της υποστήριξης των Αφγανών Μουτζαχεντίν από το Πακιστάν, ενάντια στις σοβιετικές δυνάμεις. Σήμερα οι σχέσεις των δύο κρατών έχουν αρχίσει να εξομαλύνονται, μέσω αυξημένων διπλωματικών επαφών και ενισχυμένης στρατιωτικής συνεργασίας, που αποτυπώνεται στις κοινές στρατιωτικές ασκήσεις και στην πώληση στρατιωτικού εξοπλισμού (ελικόπτερα τελευταίας γενιάς). Ο Ρώσος πολιτικός αναλυτής Andrew Korybko θεωρεί πως η γεωγραφική θέση του Πακιστάν δύναται να εξυπηρετήσει τα ρωσικά οικονομικά συμφέροντα με την προώθηση οικονομικών πρωτοβουλιών, όπως ο CPEC (China-Pakistan Economic Corridor), ο Διάδρομος Βορρά Νότου και η Ένωση της Νοτιοανατολικής Ασίας για Περιφερειακή Συνεργασία. Τα οφέλη της Ρωσίας από τη συνεργασία με το Πακιστάν περιγράφονται στα ακόλουθα σημεία:   
α) ο έλεγχος της ροής της αμυντικής τεχνολογίας από το Πακιστάν στις υπόλοιπες χώρες,
β) η ισχυροποίηση των αντιτρομοκρατικών δυνατοτήτων του στρατού του Πακιστάν και η συνεργασία για την αντιμετώπιση κοινών απειλών στο Αφγανιστάν,
γ) η απόκτηση εσόδων από την πώληση οπλικών συστημάτων σε έναν από τους μεγαλύτερους στρατούς της Ασίας (Kapoor, N., 2019).   

Το ζήτημα του Κασμίρ έχει αποκτήσει κρίσιμη σημασία στις ινδο-ρωσικές σχέσεις από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, με τη Μόσχα να έχει υποστηρίξει σταθερά το Νέο Δελχί, ασκώντας βέτο σε ψηφίσματα του ΟΗΕ που θα έθεταν το Κασμίρ σε πορεία ανεξαρτητοποίησης. Η περιοχή έχει αποτελέσει κύρια αιτία σύγκρουσης μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν για πολλά έτη, με τη Ρωσία σήμερα να τάσσεται υπέρ της Ινδίας θεωρώντας το Κασμίρ εσωτερικό ζήτημα και απορρίπτοντας τη διεθνοποίησή του (Lalwani, S. & O’Donnel, F., 2021).   

Συμπεράσματα

Επιστρέφοντας στο αρχικό ερευνητικό ερώτημα αναφορικά με τη φύση των σχέσεων Ρωσίας-Ινδίας (συνεργατικές ή ανταγωνιστικές;), καλείται το άρθρο σε αυτό το σημείο να εξάγει κάποια συμπεράσματα. Αναλύοντας τις αμυντικές, ενεργειακές και εμπορικές σχέσεις, είναι σαφές πως η Ρωσία μπορεί να συνεργαστεί με την Ινδία σε τομείς που εξυπηρετούν αμοιβαία συμφέροντα. Η πρόοδος φυσικά στις οικονομικές σχέσεις είναι σχετικά περιορισμένη, με τις δύο χώρες, ωστόσο, να δεσμεύονται να επιταχύνουν την οικονομική αλληλεπίδραση τα επόμενα έτη.   

Η στρατηγική εταιρική σχέση Ρωσίας-Ινδίας αποτελεί πρωτίστως μια συνεργασία πραγματισμού με όλο και μεγαλύτερες αποκλίσεις σε γεωστρατηγικά ζητήματα. Η εξισορρόπηση της Κίνας είναι ένας παράγοντας που θα δοκιμάσει τον βαθμό εμβάθυνσης της συνεργασίας Ρωσίας και Ινδίας. Κρίνοντας και αξιολογώντας τις κινήσεις της πρώτης να φέρει πιο κοντά το τρίγωνο RIC (Russia-India-China) ως αντίβαρο στον αμερικανικό ηγεμονισμό, η έρευνα καταδεικνύει πως ο βαθμός αποτελεσματικότητας του εγχειρήματος είναι χαμηλός. Το πόρισμα αποδεικνύεται από τις σχέσεις Ινδίας-Κίνας, αλλά και από την προσέγγιση των ΗΠΑ. Ακόμα, οι διαφορετικές αντιλήψεις για περιφερειακά θέματα, όπως ο Ινδο-Ειρηνικός, το Αφγανιστάν και το Πακιστάν δημιουργούν τριβές στις σχέσεις των δύο χωρών και θέτουν τα όρια της συνεργασίας τους.    

Η στρατηγική αυτονομία της Ινδίας δεν μεταφράζεται σήμερα ως μια πολιτική ουδετερότητας αλλά διαφοροποίησης. Συνεπώς, η Μόσχα παρά τις κοινές αντιλήψεις με την Ινδία για τη διεθνή τάξη πραγμάτων, οφείλει να είναι πιο προσεκτική στην κοινή τους συνεργασία. Το κλίμα εμπιστοσύνης δυναμιτίζεται λόγω των ρωσο-κινεζικών σχέσεων, ωστόσο, παραμένει βασικό μέλημα για τη ρωσική εξωτερική πολιτική να διατηρήσει άθικτη τη συνεργασία με την Ινδία. Η Ρωσία για να ενδυναμώσει τους διμερείς δεσμούς, πρέπει να προβεί στην από κοινού προσπάθεια να δοθεί στρατηγικό βάθος.   

Βιβλιογραφία

Καραγιάννης, Μ. (2010), Η Ρωσία Σήμερα, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα

Πετρόπουλος, Σ. & Χουλιάρας, Α. (2021), Η Ινδία και οι Άλλοι, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα   

Τσακίρης, Θ. (2018), Ενεργειακή Ασφάλεια και Διεθνής Πολιτική, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα   

Τσαρδανίδης, Χ. (2006), Το Σύστημα Λήψης Αποφάσεων στην Εξωτερική Πολιτική, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα   

Bakare, N. (2020), Contextualizing Russia and South Asia Relations through Putin’s Look East Policy, Center for International Peace and Stability (CIPS). Available here: https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/0021909620939113
(Accessed: 5/7/2021)   

Carlson, B. (2021), Russia and the China-India Rivalry, Russian Analytical Digest (RAD). No.265. 7-11. Available here: https://css.ethz.ch/en/services/digital-library/publications/publication.html/43abf22b-60c9-4bf0-bbbb-2eb0cdacd687  (Accessed here: 10/7/2021)   

Chandra, R. (2017). India-Russia Post Cold War Relations. Routledge. Centre for Air Power Studies. Available here: https://www.routledge.com/India-Russia-Post-Cold-War-Relations-A-New-Epoch-of-Cooperation/Rekha/p/book/9781138243590  (Accessed: 12/7/2021)   

Dongxiao, C. & Shuai, F. (2016), The Russia-China-India Trio in the Changing International System, China Quarterly of International Strategic Studies. Vol. 2, No.4, 431-447. Available here:    https://www.worldscientific.com/doi/abs/10.1142/S2377740016500275
(Accessed: 10/7/2021)   

Denisov, I. (2021), Russia, China and the concept of the Indo-pacific. Journal of Eurasian Studies. Vol 12(1) 72-85. Available here:    https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/1879366521999899
(Accessed: 9/7/2021)   

Gurganus, J. & Rumer, E. (2019), Russia’s Global Ambitions in Perspective, Carnegie Endowment for International Peace. Available here:    https://carnegieendowment.org/2019/02/20/russia-s-global-ambitions-in-perspective-pub-78067 (Accessed: 14/7/2021)   

Indian Ministry of External Affairs, (2020), India-Russia Relations, Government of India. Available here:    https://mea.gov.in/Portal/ForeignRelation/India_Russia_Jun_2020.pdf
(Accessed: 5/7/2021)   

Ivanov, I.S. (2017), 70th Anniversary of India-Russia Relations: New Horizons of Priviledged Partnership, Russian International Affairs Council. Available here: https://russiancouncil.ru/papers/Russia-India-Report34-En.pdf
(Accessed: 9/7/2021)   

Joshi, N. & Sharma, R. (2017), India-Russia Relations in a Changing Eurasian Perspective, Indian Council of World Affairs (ICWA). Available here: https://www.jstor.org/stable/pdf/48505530.pdf?refreqid=excelsior%3A936464200629ce712cac115df779cfc4 (Accessed: 11/7/2021)   

Kapoor, N. (2019), India-Russia Ties in a Changing World Order: In Pursuit of a ‘Special Strategic Partnership, Observer Research Foundation. Available here: https://www.orfonline.org/wp-content/uploads/2019/10/ORF_OccasionalPaper_218_India-Russia_NEW-30Oct.pdf (Accessed: 11/7/2021)   

Lalwani, S. & O’Donnel, F. (2021), The Influence of Arms: Explaining the Durability of India-Russia Alignment, The Journal of Indo-Pacific Affairs: Russian Influence in South Asia, Vol. 4, No.1. Available here:    https://www.airuniversity.af.edu/JIPA/Display/Article/2473328/the-influence-of-arms-explaining-the-durability-of-indiarussia-alignment/  (Accessed: 8/7/2021)   

Miglani,, S. & Soldatkin, V. (2021), Russia says in talks to make more military equipment in India, Reuters. Available here: https://www.reuters.com/article/us-india-russia-lavrov-military-idUSKBN2BT12R (Accessed: 15/7/2021)   

Pant, H. (2017), India-Russia economic and energy cooperation: The way ahead, Observer Research Foundation. Available here:    https://www.orfonline.org/research/india-russia-economic-and-energy-cooperation-the-way-ahead/ (Accessed: 14/7/2021)   

Srinivas, J. (2019), India and Russia Energy Cooperation, Diplomatist. Available here: https://diplomatist.com/2019/12/14/india-and-russia-energy-cooperation/
(Accessed 15/7/2021)   

The Russian Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation. (2021), Bilateral Relations with the Republic of India. Available here: https://www.mid.ru/en/maps/in/?currentpage=main-country (Accessed: 6/7/2021)

Thoker A., P. & Singh, B. (2017), The Emerging China, Pakistan, and Russia Strategic Triangle: India’s New Gordian Knot, Jadavpur Journal of International Relations, Vol 1 21(1) 1-23. Available here:    https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/0973598417712873
(Accessed: 7/7/2021)   

Zakharov, A. (2019), Friends in Need: Wither the Russia-India Strategic Partnership, Russei.Nei.Visions, No.116, IFRI. Available here:    https://www.ifri.org/sites/default/files/atoms/files/rnv_116_zakharov_russia_india_2019.pdf (Accessed: 9/7/2021)   

Wezeman, P., Kuimova, A. & Wezeman, S. (2021), Trends in International Arms Transfers, 2020, SIPRI. Available here: https://www.sipri.org/publications/2021/sipri-fact-sheets/trends-international-arms-transfers-2020 (Accessed: 10/7/2021)     

---