Πηγή εικόνας: World Economic Forum.org
Της Ασημίνας Αντωνίου, μέλους της ερευνητικής ομάδας «Οικονομικών Ζητημάτων» του Ακαδημαϊκού Έτους 2020-2021
Εισαγωγή στο Ερευνητικό Ερώτημα
Το ποδόσφαιρο είναι ένα άθλημα, το οποίο έχει ξεκινήσει την πορεία του από τα βάθη της ιστορίας, ως ένα μέσο διαφυγής από την ρουτίνα της καθημερινότητας, αλλά πλέον έχει εξελιχθεί σε μια βιομηχανία δισεκατομμυρίων. Κατά τη δεκαετία που προηγήθηκε της κρίσης του κορονοϊού, το ποδόσφαιρο στην Ευρώπη απολάμβανε μια συνεχή αύξηση εσόδων. Ωστόσο, με την έλευση της πανδημίας, ολόκληρος ο τομέας του αθλητισμού επλήγη βαρύτατα από τα μέτρα που πάρθηκαν προκειμένου να ανακοπεί η εξάπλωση του κορονοϊού. Παράλληλα, πέρα από την μείωση της εξωστρέφειας του αθλήματος, υπήρχε και εσωτερική όξυνση των σχέσεων μεταξύ των ποδοσφαιρικών συλλόγων. Αυτό είχε ως συνέπεια τη δημιουργία σημαντικών ανισοτήτων μεταξύ των συλλόγων που ζημιώθηκαν οικονομικά, εξαιτίας της μειωμένης ή και ανύπαρκτης ροής των εσόδων τους.
Η πανδημία έχει οδηγήσει ήδη σε περισσότερες από 150 ποδοσφαιρικές ενώσεις να ζητήσουν οικονομική βοήθεια από το ταμείο έκτακτης ανάγκης, που έχει συσταθεί από το διοικητικό όργανο του ποδοσφαίρου, ύψους 1,5 δισ δολαρίων. Ο Όλι Ρεν, πρόεδρος της διευθύνουσας επιτροπής της FIFA για τον κορωνοϊό, αποκάλυψε για πρώτη φορά τις πραγματικές οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας στο άθλημα, η έκταση των οποίων είναι τεράστια. Μεταξύ αυτών των επιπτώσεων αναφέρονται τα άδεια γήπεδα, η απώλεια εσόδων από τα τηλεοπτικά δικαιώματα και η ύπαρξη χάους στη λίστα των αγώνων. Η κατάσταση αυτή αφορά την ποδοσφαιρική οικονομία στο σύνολό της, συμπεριλαμβανομένων όλων των ακαδημιών νεολαίας. Παράλληλα, τον περασμένο μήνα, ο πρόεδρος της «European Club Association», Andrea Agnelli, προέβλεψε απώλεια εσόδων ύψους 4 δις δολαρίων γι’ αυτά τα σχεδόν δύο χρόνια για τους συλλόγους-μέλη του, σύμφωνα με την ιστοσελίδα του καναλιού Al Jazeera (2020).
Σκοπός της παρούσας ερευνητικής ανάλυσης, είναι να καταδείξει το ζήτημα της πανδημίας υπό το πρίσμα του αθλητισμού, και συγκεκριμένα του ποδοσφαίρου, που αποτελεί μια παγκόσμια οικονομική βιομηχανία, αλλά συνάμα και ένα μέσο διασκέδασης των φιλάθλων κατά τον ελεύθερο χρόνο τους.
Ανάλυση του φαινομένου
Οι συνέπειες της πανδημίας οδήγησαν σε μια σημαντική κρίση για το ποδόσφαιρο, με ακυρώσεις αγώνων ή αναβολές μεγάλων διοργανώσεων όπως το UEFA Euro 2020. (Bancel & Philippe, 2021) Για περισσότερο από ένα χρόνο, τα έσοδα των ευρωπαϊκών συλλόγων επηρεάζονται σημαντικά από την απουσία οπαδών στα γήπεδα και το μικρότερο τηλεοπτικό κοινό. Επίκεντρο της παρούσας μελέτης είναι οι επιπτώσεις της νόσου Covid-19 στην προσέλκυση των θεατών στο ποδόσφαιρο. Τι αντίκτυπο έχει το επαγγελματικό ποδόσφαιρο και ο αθλητισμός, μέσω της δια ζώσης παρακολούθησης, στην εξάπλωση του ιού;
Τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης απέκλεισαν τους φιλάθλους σε πολλά στάδια στη Δυτική Ευρώπη από τον Μάρτιο του 2020. Παρόλα αυτά, ο χρόνος επιστροφής των οπαδών στα αθλητικά γήπεδα εξαρτάται από την εξέλιξη της πανδημίας του κορωνοϊού και τον αριθμό των κρουσμάτων. Με άλλα λόγια, αν επιτραπεί στους οπαδούς να επιστρέψουν αύριο, πόσοι θα είναι εκείνοι που θα εμφανιστούν και θα συγκεντρωθούν έτσι ώστε η κοινωνική αποστασιοποίηση στο στάδιο, τα γήπεδα και τα περίχωρα να έχει πρακτικά αποτελέσματα; (Bancel & Philippe, 2021)
Παράλληλα, αξίζει να σημειωθεί ότι μεγάλα πρωταθλήματα της Ευρώπης, όπως η La Liga της Ισπανίας, η Bundesliga της Γερμανίας και η Premier League της Αγγλίας, έπρεπε να αντιμετωπίσουν αναβολές πληρωμής δικαιωμάτων και να χορηγήσουν εκπτώσεις σε ραδιοτηλεοπτικούς φορείς. Ειδικότερα, η Premier League συμφώνησε πρόσφατα να διακόψει την υπάρχουσα τηλεοπτική της συμφωνία, αφού είδε τα έσοδά της να μειώνονται για πρώτη φορά στην ιστορία της: κάτι σαφώς ασυνήθιστο, δεδομένης της δημοτικότητας του συγκεκριμένου πρωταθλήματος. Συνολικά, για να αντιμετωπιστεί το συγκεκριμένο φαινόμενο, οι ευρωπαϊκοί σύλλογοι ανέλαβαν ένα τεράστιο ποσό χρέους και η ικανότητά τους να αποπληρώσουν αυτό το χρέος παραμένει αβέβαιη, καθώς η αξία του ποδοσφαίρου και η ελκυστικότητά του αποτελούν πλέον αντικείμενο συζήτησης σε ένα πλαίσιο όπου τα γήπεδα είναι άδεια εδώ και σχεδόν 18 μήνες (Broom, 2019).
Κατά τη δεκαετία που προηγήθηκε της κρίσης, το ποδόσφαιρο στην Ευρώπη γνώρισε μια πολύ σημαντική αύξηση των εσόδων του, με τη μέση ετήσια αύξηση εσόδων να φτάνει στο 8,2% τα τελευταία 20 χρόνια (Broom,, 2019). Στα μεγάλα ευρωπαϊκά πρωταθλήματα, η αξία των δικαιωμάτων μετάδοσης αυξανόταν συνεχώς και αποτελεί διαχρονικά την μεγαλύτερη πηγή εσόδων των συλλόγων, κάτι που στερήθηκαν σε μεγάλο βαθμό λόγω της πανδημίας. Άλλα έσοδα, όπως οι χορηγίες ή οι πωλήσεις εισιτηρίων, έχουν επίσης αυξηθεί, αλλά και η πώληση εισιτηρίων διαρκείας είναι κάτι που επίσης βοηθάει κυρίως τους μεγάλους συλλόγους να δημιουργήσουν έσοδα στα ταμεία τους, πέρα από ένα κλίμα πιστών φιλάθλων. Ωστόσο, παρατηρείται και ένα παράδοξο: αυτή η αύξηση των εσόδων δεν οδήγησε σε σημαντική βελτίωση της οικονομικής απόδοσης των συλλόγων (KPMG Sports Advisory Ltd, 2019). Ο κύριος λόγος γι’ αυτό είναι ότι η πρώτη προτεραιότητα των συλλόγων είναι να διαχειριστούν τον κίνδυνο που σχετίζεται με τον αθλητισμό. Συγκεκριμένα, προκειμένου να αυξήσει τα έσοδά του, ένας σύλλογος πρέπει να παραμείνει ανταγωνιστικός και να διασφαλίσει ότι δεν θα υποβιβαστεί σε χαμηλότερη κατηγορία. Αυτό σημαίνει την πρόσληψη των καλύτερων παικτών, οι οποίοι εξ ορισμού θεωρούνται περιουσιακά στοιχεία με κόστος για κάθε ομάδα, αλλά και την πληρωμή των εξόδων μεταγραφών και υψηλότερων μισθών για τους παίκτες. Έτσι, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, τα νέα έσοδα δεν θα αντισταθμίσουν αυτό το κόστος.
Στον αγώνα καλύτερου δυναμικού που έχουν συμμετάσχει οι σύλλογοι τις τελευταίες δύο δεκαετίες, είναι οι παίκτες και οι πράκτορες που έχουν κατακτήσει τη μερίδα του λέοντος στο εισόδημα της βιομηχανίας. Υπό αυτές τις συνθήκες, σύμφωνα με το Al Jazeera (2020), ορισμένοι σύλλογοι τα πήγαν πολύ καλά και είχαν σημαντικά κεφαλαιακά κέρδη. Όμως, αυτά τα κέρδη εξαρτώνται από την απόδοση του συλλόγου στο άθλημα και συνδέονται επίσης με την ικανότητα των πλουσιότερων συλλόγων να αγοράζουν παίκτες. Τώρα, λόγω της κρίσης του Covid-19, αυτοί οι σύλλογοι μπορεί να μην ενδιαφέρονται πλέον για αγορές ή να επικεντρώνονται στους πιο ταλαντούχους νέους παίκτες (KPMG Sports Advisory Ltd, 2019).
Το ζήτημα των αθλητικών σταδίων
Αγώνες χωρίς οπαδούς διεξάγονταν με απόκοσμο ηχητικό τοπίο: είτε από τις κραυγές των παικτών, είτε από τους τεχνητούς θορύβους του πλήθους που προστέθηκαν από τους ραδιοτηλεοπτικούς φορείς που προέβαλαν στους δέκτες πλάνα από άδεια καθίσματα, και συχνά αδυνατούσαν να υπολογίσουν την ζωντάνια του κοινού που συνόδευε τους αγώνες. Ωστόσο, προκειμένου να πραγματοποιηθεί αυτό, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής χρειάζονται περισσότερα στοιχεία για το εάν, πότε και πώς είναι ασφαλές να ανοίγουν αθλητικά γήπεδα, καθώς η διαχείριση της πανδημίας χρήζει χειρουργικής ακρίβειας.
Ειδικότερα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO), συστήνει προσοχή στο άνοιγμα των υπαίθριων γηπέδων, βασιζόμενος στη συμπεριφορά των οπαδών πριν από τον Covid-19, χωρίς την επακόλουθη υιοθέτηση της κοινωνικής αποστασιοποίησης, τη χρήση καλυμμάτων προσώπου και τον επανασχεδιασμό των δημόσιων χώρων για την απομάκρυνση πιθανών σημείων πίεσης. Συνολικά, αυτά τα ζητήματα θα μπορούσαν να μελετηθούν πιο προσεκτικά, για να κατανοηθεί εάν υπάρχουν περιορισμοί που δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν παράλληλα με τον Covid-19 (Keddie, 2020).
Αθλητισμός και πανδημία
Ένας άλλος σημαντικός τομέας για την εξέταση του αντικειμένου της παρούσας μελέτης είναι οι επιπτώσεις της πανδημίας Covid-19 στον αθλητισμό. Όσοι αθλητικοί σύλλογοι βρίσκονται στην κορυφή βάσει οικονομικού μεγέθους, τα πήγαν συγκριτικά καλύτερα σε σχέση με τις πιο μικρές ομάδες. Αυτό εγείρει το ερώτημα εάν οι μεγαλύτερες και πλουσιότερες αθλητικές εταιρείες πρέπει να επιδοτήσουν ή να χρηματοδοτήσουν τις φτωχότερες και μικρότερες εταιρείες λόγω του Covid-19.
Οι πλουσιότερες επιχειρήσεις επισημαίνουν το γεγονός ότι σε καμία άλλη βιομηχανία δεν συμβαίνει ότι ορισμένοι προμηθευτές αναγκάζονται να χρηματοδοτήσουν τους λιγότερους επιτυχημένους ανταγωνιστές τους. (Singleton et al., 2021) Αλλά ένα ανταγωνιστικό αθλητικό πρόγραμμα μπορεί να δημιουργηθεί μόνο εάν υπάρχουν ισάξιοι αντίπαλοι για να αναμετρηθεί η εκάστοτε ομάδα. Κατά εμπειρικό κανόνα, τα περισσότερα ευρωπαϊκά πρωταθλήματα ποδοσφαίρου πριν από τον Covid-19 κερδίζονταν σχεδόν κάθε αθλητική σεζόν από επιλεγμένες ομάδες, περιορίζοντας ενδεχομένως την έλξη των ίδιων των πρωταθλημάτων. Παρόλα αυτά, ο Covid-19, μέσω των συνεπειών που προκάλεσε, μπορεί κάλλιστα να επιδεινώσει αυτά τα προβλήματα, καθώς θα οξύνει τις διαφορές μεταξύ της δυναμικής των ομάδων (Reade & Singleton, 2020).
Συμπεράσματα
Λαμβάνοντας όλα τα παραπάνω υπόψη, εξάγεται το συμπέρασμα πως η πανδημία του Covid-19 έχει επηρεάσει μαζικά κάθε πτυχή του ποδοσφαίρου: από τον τρόπο διεξαγωγής του παιχνιδιού, μέχρι την παρακολούθησή του- με ελάχιστους ή και καθόλου φιλάθλους -μέχρι τα οικονομικά αποτελέσματα ολόκληρης της ποδοσφαιρικής βιομηχανίας. Καθώς, λοιπόν, ο COVID-19 εξαπλώθηκε γρήγορα στις αρχές του 2020, σχεδόν κάθε επαγγελματικό πρωτάθλημα σε όλο τον κόσμο ανεστάλη. Οι οπαδοί που είχαν συνηθίσει να οργανώνουν τη ζωή τους γύρω από τον κανονικό ρυθμό και τα τελετουργικά των ποδοσφαιρικών αγώνων, αναγκάστηκαν να παρακολουθήσουν ξανά παλιά παιχνίδια ή να στραφούν σε κάποια άλλη δραστηριότητα. Οι επιφυλάξεις για την ασφάλεια και τη βιωσιμότητα του παιχνιδιού κατά τη διάρκεια μιας πανδημίας κατά βάση αναιρέθηκαν, από τη βάναυση αλήθεια ότι το άθλημα δεν μπορούσε να αντέξει οικονομικά να χάσει τα κολοσσιαία έσοδα από τη τηλεοπτική του μετάδοση που διακυβεύονται. Ενώ ορισμένες χώρες ακύρωσαν τις σεζόν τους, πολλά πρωταθλήματα και διοργανώσεις επέστρεψαν τον Μάιο ή τον Ιούνιο για να παίξουν σε άδεια γήπεδα – υπό αυστηρά πρωτόκολλα δοκιμών και αποστάσεων. (Singleton, C. et al., 2021)
Όσον αφορά το μέλλον, η διαθέσιμη βιβλιογραφία δεν παρουσιάζει κάποια πρόβλεψη για την οικονομική πορεία της βιομηχανίας του ποδοσφαίρου, καθώς η πανδημία είναι μια πολύ ρευστή κατάσταση και ανά πάσα στιγμή μπορεί να διαφοροποιήσει τα υπάρχοντα δεδομένα.
Βιβλιογραφία
Aljazeera (2020). Coronavirus pandemic to cost football $14bn this year, says FIFA. Available here [Accessed 3 September 2021].
Bancel, F. & Philippe, H. (2021). COVID-19: How the pandemic has made football’s structural problems worse. World Economic Forum. Available here [Accessed 7 September 2021].
Broom, D. (2019). 3 charts that show the economics of European football. World Economic Forum. Available here [Accessed 5 September 2021].
Keddie, P. (2020). What happened to football in 2020 – and what is next?. Aljazeera. Available here [Accessed 31 August 2021].
KPMG Sports Advisory Practice (2019). The European Elite 2019 (1st ed). footballbenchmark.com. Available here [Accessed 8 September 2021].
Reade, J. & Singleton, C. (2020). Demand for public events in the COVID-19 pandemic: a case study of European football. European Sport Management Quarterly, 21(3), 391-405, DOI: 10.1080/16184742.2020.1841261 Available here [Accessed 7 September 2021].
Singleton, C., Bryson, A., Dolton, P., Reade, J. & Schreyer, D. (2021). What we can learn about economics from professional sport during Covid-19. VOX, CEPR Policy Portal. Available here [Accessed 1 September 2021].
H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.
the SAFIA Blog 