Πηγή εικόνας: εδώ
Του Δημητρίου Μποφίλιου, μέλους της Ομάδας Μελέτης «Κοινωνικών & Ανθρωπιστικών Ζητημάτων»
Πρόλογος
Ως «ουσιαστική» επικοινωνία, σύμφωνα με τον Μπαμπινιώτη (2006, σ. 1765), ορίζεται η ικανότητα ενός ατόμου να συζητεί αποτελεσματικά με τους συνομιλητές του, για ζητήματα όπως η εξεύρεση λύσεων, η επίλυση προβλημάτων και ο τρόπος χειρισμού διαφόρων καταστάσεων.
Ο άνθρωπος ανέκαθεν ήταν ον κοινωνικό, θέτοντας ως έναν από τους πρωτεύοντες σκοπούς της ζωής του την ουσιαστική επικοινωνία με τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας. Η εν λόγω επικοινωνία υφίσταται από τους αρχαίους χρόνους, με τη μόνη διαφορά να εντοπίζεται στον τρόπο με τον οποίο αυτή επιτυγχάνεται. Ειδικότερα, η διαφορά παρουσιάζεται στη χρήση των εκάστοτε μέσων επικοινωνίας. Αν δημιουργηθεί μια χρονολογική γραμμή, με αφετηρία τα 1200 π.Χ. και με τερματικό σταθμό τα 2002 μ.Χ., στην πρώτη περίπτωση θα παρουσιαστούν ως μέσα οι φρυκτωρίες, σήματα δηλαδή με τη βοήθεια της φωτιάς και του επακόλουθού της, που είναι ο καπνός. Στη δεύτερη, εντοπίζονται ευρυζωνικά δίκτυα που επιτρέπουν την ίση πρόσβαση όλων των πολιτών των σύγχρονων κοινωνιών στην πληροφορία, καθώς και σε συστήματα τηλεπικοινωνιών (Παρασκευάς et al., 2015).
Τηλεπικοινωνίες είναι οι υπηρεσίες και τα μέσα, όπως το τηλέφωνο, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, το διαδίκτυο, με τα οποία πραγματοποιείται η επικοινωνία μεταξύ ατόμων που βρίσκονται σε απόσταση, με την αρωγή ειδικών συσκευών που μεταβιβάζουν και δέχονται ηλεκτρομαγνητικά σήματα. Η ονομασία προήλθε από την κατά λέξη μετάφραση του διεθνούς όρου «τηλεκομμουνικασιόν», που σημαίνει, σύμφωνα με την Διεθνή Σύμβαση του Άτλαντικ Σίτι (1937), κάθε μεταβίβαση, εκπομπή ή λήψη σημάτων οποιουδήποτε είδους (Πάτσης, 1977, σσ. 189 – 190).
Οι σύγχρονες και αναπτυγμένες κοινωνίες είναι εκείνες στις οποίες γίνεται φανερή η παρουσία της εξελισσόμενης τεχνολογίας στον οικονομικό τομέα, όπως αντίστοιχα του κράτους και της γραφειοκρατίας στον πολιτικό τομέα. Από την άλλη, στον κοινωνικό τομέα υψηλός εμφανίζεται ο καταμερισμός της εργασίας. Στο εσωτερικό των εν λόγω κοινωνιών, επιτυγχάνεται και η είσοδος των τηλεπικοινωνιών. Ωστόσο, το ερώτημα που γεννάται είναι: «Συμβάλλουν στις ουσιαστικές επικοινωνίες μεταξύ των πολιτών;».
1. Η είσοδος των τηλεπικοινωνιών στις σύγχρονες κοινωνίες
Η επικοινωνία μεταξύ ηπείρων και η ταχεία ολοκλήρωση μιας εργασίας, είναι κάποια από τα σημαντικά αποτελέσματα που έχει επιφέρει η παρουσία των τηλεπικοινωνιών στις κοινωνίες. Ωστόσο, είναι πρέπον να αναλογιστεί κανείς τον μόχθο και τους κινδύνους που υπήρξαν, προκειμένου να «συνδεθούν» μεταξύ τους τα διάφορα μέρη της γης. Η απάντηση στο προηγούμενο ερώτημα θα αναδείξει και τον τρόπο με τον οποίο εισήχθησαν οι τηλεπικοινωνίες στις σύγχρονες κοινωνίες.
Ειδικότερα, η πρώτη τηλεγραφική σύνδεση επιχειρήθηκε με υποβρύχιο καλώδιο το 1850, και «ένωνε» την Αγγλία με τη Γαλλία. Στη σύνδεση Ευρώπης και Αμερικής, όμως, παρουσιάστηκε πρόβλημα το 1856, το οποίο επιλύθηκε το 1866, με την επιτυχημένη τοποθέτηση του τρίτου κατά σειρά υποβρύχιου καλωδίου. Δύο χρόνια αργότερα, η Γαλλία θέλησε την άμεση σύνδεσή της με τις Πολιτείες της Αμερικής, παραγγέλνοντας την κατασκευή του υποβρύχιου καλωδίου από την Αγγλία. Η λήξη του έργου επήλθε έναν χρόνο αργότερα (Πάτσης, 1977, σσ. 189 – 190).
Σε αυτό το σημείο, αξίζει να αναφερθεί ότι το 1876 αποτελεί έτος ορόσημο, με τη δημιουργία του πρώτου τηλεφώνου από τον Αλεξάντερ Γκράχαμ Μπελ. Η εμφάνιση των πρώτων SMS χρονολογείται περί το 1980, ενώ, φτάνοντας στο 2021, τα υποβρύχια τηλεγραφικά καλώδια «φιλοξενούνται» πλέον σε όλες τις θάλασσες του κόσμου, με σκοπό τη σύνδεση των μεγάλων κέντρων με τα μικρότερα νησιά. Η κατάργησή τους θα επέλθει την ημέρα που η επικοινωνία θα διεξάγεται με την αρωγή του διαστήματος.
2. Συμβάλλουν οι τηλεπικοινωνίες στις ουσιαστικές επικοινωνίες μεταξύ των πολιτών;
α. Κοινωνικές επιπτώσεις τεχνολογίας επικοινωνιών
Οι τεχνολογίες επικοινωνίας αριθμούνται σε δεκάδες μέσα, κάτι το οποίο δεν εντυπωσιάζει πλέον την πλειοψηφία του κόσμου, με την δικαιολογία ότι η επιστήμη και η τεχνολογία συνεχώς εξελίσσονται. Αντιθέτως, εκείνο που μαγνητίζει την προσοχή του ευρύτερου κοινού είναι το γεγονός ότι, παρόλο που τα μέσα ποικίλουν, όλα κάνουν την εμφάνισή τους στην προσωπική, επαγγελματική και οικογενειακή ζωή του ανθρώπου. Αν χρησιμοποιηθούν ως παραδείγματα το κινητό τηλέφωνο και ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, θα παρατηρηθεί ότι γίνονται όλο και περισσότερο αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας του ανθρώπου.
Ωστόσο, μια έρευνα που διενεργήθηκε από το πανεπιστήμιο Wisconsin, από το 1998 μέχρι και το 2001, αφορούσε την επίδραση των μέσων επικοινωνίας και πιο συγκεκριμένα του κινητού τηλεφώνου και του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, στον ψυχισμό και στην οικογενειακή ζωή εργαζόμενων ζευγαριών. Τα συμπεράσματα της έρευνας δείχνουν με βεβαιότητα την «κατάλυση των συνόρων» που διαφοροποιούν την οικογενειακή από την επαγγελματική ζωή. Το τελευταίο είναι ένα δυστύχημα που επιτυγχάνεται, προκαλώντας συγχρόνως ψυχολογική καταπόνηση και απώλεια της οικογενειακής θαλπωρής. Έτσι, πολλές φορές, επαγγελματικά προβλήματα που αφορούν αποκλειστικά την εργασία μεταφέρονται στο σπίτι, και το αντίστροφο. Επεξηγηματικά, το κινητό τηλέφωνο επιτρέπει την επικοινωνία εργαζομένων, ακόμη και σε ώρες εκτός εργασίας και ειδικότερα σε ώρες που τα παιδιά επιθυμούν να έχουν την πλήρη προσοχή και συντροφιά των γονιών τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να επηρεάζεται αρνητικά ο ψυχισμός των παιδιών, όπως και η ανάπτυξή τους, η οποία δεν συμβαδίζει με την τεχνολογική πρόοδο. Εν κατακλείδι, ενδείκνυνται ο έλεγχος και μια λελογισμένη χρήση του κινητού τηλεφώνου, διότι είναι πιθανόν οι μελλοντικές γενιές να μην βρίσκονται σε θέση διαφοροποίησης του ελεύθερου χρόνου με εκείνον της εργασίας (Τσαντούλη & Παππάς, 2014).
β. Μεγέθυνση δίπολου σύγχρονων κοινωνιών (αστισμός – κοινοτισμός)
Οι αντιπαραβαλλόμενες μορφές της ανθρώπινης κοινωνικής ζωής είναι δύο: ο αστισμός και ο κοινοτισμός. Κοινοτισμός σημαίνει ότι οι άνθρωποι σε μια επαρχιακή πόλη είναι ενωμένοι ουσιαστικά. Η κοινωνική ζωή χαρακτηρίζεται από οικειότητα και τα μέλη αναγνωρίζουν όλα τα κοινά που έχουν. Με άλλα λόγια, στον κοινοτισμό οι άνθρωποι παραμένουν ενωμένοι, παρόλο που μπορεί να παρουσιάζονται παράγοντες που τους χωρίζουν. Αντιθέτως, όσον αφορά, τον αστισμό, σε μεγάλες πόλεις, λόγω της έλλειψης της ουσιαστικής επαφής και της επικοινωνίας αποκλειστικά και μόνο με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η ζωή είναι γνωστή για την αποξένωση, καθώς και για τον άκρατο ατομικισμό και εγωισμό. Επιπλέον, αυτός ο βομβαρδισμός με εικόνες και ήχους εντατικοποιεί τα νευρικά ερεθίσματα με τα οποία ο κάτοικος της πόλης πρέπει να προσαρμοστεί, χωρίς όμως να έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Επιπρόσθετα, αυτή η μαζική κουλτούρα που γιγαντώνεται μέσω των τεχνολογιών επικοινωνίας, συμβαδίζει με την αλλοτρίωση και τον αφανισμό του λαϊκού πολιτισμού της υπαίθρου, αλλά και των παραδοσιακών πόλεων, βάζοντας συνάμα την αληθινή τέχνη στο περιθώριο.
γ. Προβλήματα κοινωνικών σχέσεων
Τα τελευταία χρόνια, παρατηρώντας τις μεταμορφώσεις που επέρχονται σε οικογένειες, ομάδες, κοινότητες, αλλά και στις ίδιες τις κοινωνίες, εμφανίζεται ο νέος όρος του «κοινωνικού δεσμού». Πρόκειται για το πλέγμα των κοινωνικών σχέσεων που χαρακτηρίζεται από μονιμότητα και σταθερότητα και συνδέει τα μέλη μιας οργανωμένης κοινωνίας. Εντούτοις, δεν είναι επιτεύξιμο να υπάρξουν κοινωνικές σχέσεις, τη στιγμή κατά την οποία το μεγαλύτερο μέρος των ανθρώπων εντοπίζεται απομονωμένο, ερχόμενο σε επαφή με τον έξω κόσμο μόνο μέσω των τηλεπικοινωνιών (Παπαδοπούλου, 2012, σ. 46).
δ. Προβλήματα Κοινωνικοποίησης
Η κοινωνικοποίηση είναι η διαδικασία κατά την οποία το απροστάτευτο παιδί γίνεται ένα αυτοσυνείδητο και πληροφορημένο πρόσωπο, αποκτώντας ταυτόχρονα και τις απαιτούμενες δεξιότητες για τον πολιτισμό στον οποίο γεννήθηκε. Η κοινωνικοποίηση δεν είναι σωστό να αντιμετωπίζεται ως διαδικασία κατά την οποία το παιδί παθητικά προσλαμβάνει τις επιδράσεις που συναντά. Πρόκειται για έναν λανθασμένο τρόπο, που χρησιμοποιείται από ένα μεγάλο ποσοστό γονέων και κηδεμόνων, οι οποίοι φέρνουν τα παιδιά από μικρή ηλικία σε επαφή με τον κόσμο των τηλεπικοινωνιών. Ίσως αυτό συμβαίνει γιατί δεν έχουν το χρόνο να ασχοληθούν με την ανατροφή τους, και χρησιμοποιούν τα εν λόγω μέσα ως υποκατάστατο. Ως αποτέλεσμα, δέχονται άκριτα προσλαμβάνουσες παραστάσεις, οι οποίες όμως δεν είναι οι κατάλληλες για την ηλικία τους, όπως και για την ορθή κοινωνικοποίησή τους. Ακόμα, αξίζει να σημειωθεί ότι παιδιά που κοινωνικοποιούνται από τα μέσα επικοινωνίας αναθρέφονται εκτός οποιασδήποτε ανθρώπινης επίδρασης, έχοντας ως μόνη επίδραση τις τεχνολογίες επικοινωνίας (Giddens & Sutton, 1997, σσ. 76 – 77).
ε. Εθισμός στην «τηλεπικοινωνιακή επικοινωνία»
Είναι γεγονός ότι, οποιοσδήποτε εθίζεται στη συνδρομή διαφόρων τηλεπικοινωνιακών μέσων, ειδικά δε όταν κάνει κατά κόρον χρήση των γραπτών μηνυμάτων, δεν αισθάνεται την ανάγκη να εκφράζεται ουσιαστικά. Παράλληλα, η εν λόγω σχέση παρουσιάζει μια μορφή ψευδούς λειτουργικότητας, η οποία ωστόσο είναι αρκετή για να ωθήσει τον ενδιαφερόμενο στην εξάρτηση από μια επικοινωνία, χωρίς ιδιαίτερες αξιώσεις. Το παραπάνω, εν συνεχεία, μεταφέρεται και στις διαπροσωπικές σχέσεις. Ο εθισμός δηλαδή, σε μια παθητική επικοινωνία μέσω των τηλεπικοινωνιακών συστημάτων, επιφέρει αρνητικές συνέπειες, οι οποίες είναι δύσκολα αναστρέψιμες. Συμπερασματικά, επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό η επικοινωνιακή ικανότητα των ανθρώπων και, πιο συγκεκριμένα, έρχονται αντιμέτωποι με την ανικανότητα της ορθής χρήσης της γλώσσας ως τρόπο επικοινωνίας (Τσουρός, 2013).
στ. Προβλήματα ψυχικής υγείας και αυτοπεποίθησης
Τα τηλεπικοινωνιακά μέσα αυξάνουν σημαντικά τα επίπεδα μοναξιάς, κατάθλιψης και άγχους, και ο αρνητικός αντίκτυπός τους εμφανίζεται στην ψυχική υγεία και αυτοπεποίθηση των προσώπων που κάνουν αλόγιστη χρήση. Ειδικότερα, η έρευνα “SocialMedia, SocialLife” της CommonSenseMedia, που διεξήχθη το 2018 σε δείγμα 1.000 πολιτών των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, παρουσίασε τα εξής ποσοστά: Το 70% δήλωσε πως αισθάνεται απομόνωση κατά τη διάρκεια χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, την ίδια στιγμή που το 43% δηλώνει πως αισθάνεται άσχημα αν δεν εισπράξει τα «επιθυμητά» likes, ενώ το 35% αποκαλύπτει με ειλικρίνεια ότι έχει πέσει θύμα διαδικτυακού εκφοβισμού. Τέλος, η έρευνα δείχνει ότι το ποσοστό των ερωτηθέντων που υποστηρίζει ότι οι εταιρείες τεχνολογίας χειραγωγούν τους χρήστες που αφιερώνουν παραπάνω από τον «ενδεδειγμένο» χρόνο στις συσκευές τους, ανέρχεται σε 72%.
η. Προβλήματα έκφρασης συναισθημάτων
Τα emoticons είναι σύμβολα που απολαμβάνουν ευρείας αναγνωσιμότητας από πολλούς χρήστες της ηλεκτρονικής επικοινωνίας. Η χρήση τους σκοπεύει στην όσο το δυνατόν πιο ακριβή έκφραση των συναισθημάτων τους σε σύντομο χρονικό διάστημα. Πολλοί άνθρωποι επαναπαύονται στην εν λόγω «λύση», χωρίς να μπαίνουν στην διαδικασία της σκέψης, της αναζήτησης και της παρουσίασης του εσωτερικού τους κόσμου. Επιπλέον, ένα σημαντικό ζήτημα είναι η αδυναμία αποτύπωσης της συναισθηματικής τους κατάστασης μέσω του λόγου. Αυτό συμβαίνει διότι η χρήση εικονιδίων με τη μορφή cartoons, είναι ευκολότερη από τη χρήση του κατάλληλου λεξιλογίου. Σε περίπτωση που βρεθούν σε μια διά ζώσης επικοινωνία, αισθάνονται άγχος και μειονεξία σε σχέση με τους συνομιλητές τους, αφού, για παράδειγμα, δεν υπάρχει ως εναλλακτική της έκφρασης «είμαι χαρούμενος» η επίδειξη του αντίστοιχου συμβόλου (Τσουρός, 2013).
Επίλογος
Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι οι τηλεπικοινωνίες, με το πέρασμα των χρόνων, γίνονται όλο και πιο διαδεδομένες. Έχουν δώσει σωτήριες λύσεις στον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος θα εργάζεται, θα διασκεδάζει, θα ενημερώνεται, και, το σημαντικότερο όλων, στον τρόπο με τον οποίο θα επικοινωνεί. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ο άνθρωπος είναι ον κοινωνικό και η επιτακτική ανάγκη που αισθάνεται, είναι εκείνη της επικοινωνίας με τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας.
Ωστόσο, «οι τηλεπικοινωνίες συμβάλλουν τελικά στις ουσιαστικές επικοινωνίες μεταξύ των πολιτών» ;
Αν δανειστούμε την έκφραση του ποιητή και του ενός από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας, Κλεόβουλου, «μέτρον άριστον», η απάντηση δίνεται αυτόματα. Το δυσάρεστο σε αυτή την υπόθεση είναι το γεγονός ότι λίγοι κατατάσσονται σε εκείνους που κάνουν λελογισμένη χρήση των διαφορετικών μέσων τηλεπικοινωνίας. Το αποτέλεσμα είναι η ψευδής αίσθηση που τους διακατέχει, σε σχέση με την επικοινωνία με τα αγαπημένα τους πρόσωπα, η οποία εντούτοις δεν υφίσταται στην πραγματικότητα, αφού τα θεμέλιά της έχουν τοποθετηθεί πάνω σε ένα καλώδιο.
Βιβλιογραφία
Κοινωνικοποίηση (2015) . SlideShare. Retrieved from here [Accessed 29 December 2021].
Μπαμπινιώτης, Γ. (2006). Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Κέντρο Λεξικολογίας.
Παπαδοπούλου, Δ. (2012). Κοινωνιολογία του Αποκλεισμού στην Εποχή της Παγκοσμιοποίησης. Τόπος (Μοτίβο Εκδοτική).
Παρασκευάς, Μ., Ασημακόπουλος, Γ. & Τριανταφύλλου, Β. (2015). Κοινωνία της Πληροφορίας: Υποδομές, Υπηρεσίες και Επιπτώσεις. Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Retrieved from here [Accessed 29 December 2021].
Πάτσης, Χ. (1978). Βασική Παγκόσμιος Εγκυκλοπαίδεια. Εκδόσεις Χάρη Πάτση.
Το δίπολο των ανθρώπινων κοινωνιών. (2016). + – | Κατ’ αληθείαν ζην. Retrieved from here [Accessed 29 December 2021].
Τσαντούλη, Φ. & Παππάς, Η. (2014). Οι τηλεπικοινωνίες και οι επιπτώσεις τους στην κοινωνία. ΕΠΑ.Λ. Φιλιππιάδας. Retrieved from here [Accessed 29 December 2021].
Τσουρός, Π. (επιμ.) (2013). Πώς επικοινωνούν οι νέοι σήμερα. 24ο ΓΕΛ Αθηνών. Retrieved from here [Accessed 29 December 2021].
Giddens, A. & Sutton, P. W. (1997). Sociology. (3rd ed.). Polity Press.
The Impossible Works Team (2018). Οι νέοι προτιμούν να επικοινωνούν μέσω Facebook. Avant Garde. Retrieved from here [Accessed 29 December 2021].
H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.
the SAFIA Blog 